Жат айналымы

Қүжаттардың қүрылуынан немесе басңа кәсіпорын-дардан алынуынан бастап олардың бухгалтерлік жаз-балар үшін қолданылуына және мүрағатқа берілуіне дейінгі қозғалысы ңүжат айналымы деп аталады.. Қүжат айналымының негізгі кезеңдері болып мына-лар табылады:

1) ңұжатты қүру және ресімдеу;

2) ңүжатты есеп аппаратының (бухгалтерияның) ңабылдауы;

3) ңүжаттың бухгалтерияның бөлімдері және жүмыс орындары бойынша ңозғалысы, оның өңделуі және есеп жазбалары үшін пайдаланылуы;

4) ңүжаттың мүрағатңа тапсырылуы.

Ңүжат айналымын әрбір кәсіпорында бас бухгалтер бекітеді және кәсіпорынның барлық қызметкерлері үшін міндетті болып табылады.

Қүжаттың қандай да болмасын тәртібін бекіту шаруа-шылың әрекеттерінің сипаты мен ерекшеліктеріне және олардың есептік ресімделуіне, сонымен қатар кәсіпорын мен оның есеп аппаратының (бухгалтерияның) қүрылы-мына байланысты.

Кез келген кәсіпорындағы қүжат айналымын бас бух-галтер дайындайды, кәсіпорын басшысы бекітеді. Онда міндетті түрде мыналарды ңарастыру керек:

• есеп берулер мен алғашңы қүжаттардың атаулары;

• қүрууақыты;

• қүжаттарда жазбалар жүргізетін, қол қоятын түлға;

• бухгалтерияға қүжаттарды тапсыру уақыты мен оған жауаптылар;

• ңүжаттарды қабылдайтын, тексеретін, өңдейтін және оның бухгалтерияда қалай пайдаланылатыны мен ағымдагы мүрағатта саңталуын баңылайтын түлға.

6.7. Құжаттарды сақтау

Барлың орындалған есеп ңүжаттары мүрағатта сақта-лады.

Қүжаттардың сақталуы бухгалтерлік есептің дүрыс жүргізілуінде ерекше рөл атңарады. Саңтаудың үтымды жүйесі заңмен бекітілген мерзімнің ішінде қүжаттардың ңаз-қалпында саңталуын ғана емес, сонымен қатар олар-дың ңандай да болмасын анықтамалар үшін кез келген сәтте пайдаланылу мүмкіндігін қамтамасыз етеді.

Мүрағатқа тапсыруға жататын ңүжаттар алдын ала іздегенде тезірек табылатын ыңғайлы жерлерде орналас-тырылады және ілініп қойылады немесе істпер деп атала-тын ерекше папкаларда түптелінеді.

Қүжаттардың істерде орналастырылуы олардың сипаты мен мақсатына байланысты мынадай белгілер бойынша жүргізіледі:

1) Заттық белгісі бойынша (сүрақтар бойынша, өрекеттер бойынша, мысалы: кассалық қүжаттар, мате-риалдың қүжаттар, келісім-шарттар, тапсырыстар, сме-талар және т.б.);

2) Корреспонденттік белгісі бойынша (яғни, осы қүжаттарға қатысты кәсіпорындардың атаулары бойын-ша);

3) Хронологиялық белгісі бойынша (айлар бойынша, айлар шегінде - күндер бойынша);

4) Қүжаттардың нөмірлері бойынша.

Шоттар бойынша жазбалар жүргізілген бухгалтерлік қүжаттар әрекеттердің (кассалық материалдық есеп айырысу және т.б.) түрлері бойынша бөлінуіне және айдың күніне байланысты сақталады.

Мүрағатқа істер белгілі бір тәртіппен - алфавит бойын-ша, нөмірлері бойынша және т.б. орналастырылады.

Мүрағаттағы орналастыру техникасына қатысты екі негізгі әдіс бар:

1) Көлденеңінен сақтау;

2) Тігінен саңтау.

Көлденеңінен саңтау кезінде істер бірінің үстіне бірі көлденеңінен қойылады. Сақтаудың бүл әдісі тәжірибе жүзінде пайдалануға қолайсыз, сондықтан сирек ңолда-нылады.

6.8. Түгендеу және оның түрлері

Түгендеу - бүл негізгі ңүралдар, тауарлы-материал-дық қүндылыңтар, аяқталмаған өндіріс, ақша ңаражаты, есеп айырысуларды есеп мөліметтерімен салыстыратын бухгалтерлік есеп әдісі элементтерінің бірі болып табы-лады. Бухгалтерлік есеп әдісі элементіне қатысты ол тек бухгалтерлік есептің маңыздылығын көрсетіп қоймайды, сонымен қатар бухгалтер тәжірибе жүзінде өте қажетті болғандықтан, осы сауалға неғүрлым толығырақ тоңта-лайық.

Түгендеуді меншік нысанына, қызмет ету түріне және жүмыс тәртібіне қарамастан барлың кәсіпорындарда жүргізеді. Ол қүжаттандырудың міндетті қосымшасы болып табылады. Барльщ шаруашылық ңүбылыстары-ның толың және дүрыс көрсетілуін түгендеуді қүжаттан-дырудың көмегімен ғана ңамтамасыз етуге болады.

Шаруашылың қүралдарын қамту толыңтығына бай-ланысты түгендеу толық және ішінара болып бөлінеді.

Толыц тцгепдеуді, ереже бойынша, жылына бір рет жылдық есеп берудің алдында жүргізеді, оның мақсаты - кәсіпорын балансында барлық активтер мен пассив-тердің шынайы бейнеленіп көрсетілуін қамтамасыз етеді. Сонымен бірге толық түгендеу бақылау жүргізуші органдардың талап етуі бойынша да жүргізілуі мүмкін.

Ішінара тцгендеу түгенделетін объектілердің тек бел-гілі бір бөлігін ғана қамтиды, яғни шаруашылық қүрал-дарының қандай да бір түрін ғана, мысалы, негізгі қүрал-дар, кассадағы бар аңшалай қаражат.

Түгендеу сипатына байланысты былай бөлінеді:

- Жоспарлы, түгендеу жүргізудің мақсаты мен мүм-кіндігіне байланысты алдын ала белгіленген мерзімде жүзеге асырылатын түгендеу;

- Кездейсоц, кәсіпорын басшысының өкімімен, бақы-лаушы органдардың тапсырысымен, материалды-жауапты түлғалардың ауысуы кезінде, табиғат апатынан кейін жүргізілетін түгендеу.

Түгендеуді тексерілетін қүндылықтарға жауап беретін жауапты түлға болып тағайындалған арнайы комиссия жүргізеді.

Түгендеу жүргізу мерзімділігі, жиілігі, түгендеу ко-миссиясының қүрамы әрбір шаруашылық жүргізуші субъекті дайындайтын есеп саясатында бекітіледі.

6.9. Түгендеу жүргізу тәртібі мен ресімделуі

Бухгалтерлік есеп стандартында әр түрлі шаруашы-лық ңүралдары мен міндеттемелерге түгендеу жүргізу тәртібі қарастырылған, енді біз оның жүргізілуінің жал-пы тәртібіне тоқталайың.

Түгендеу жүргізудің алдында түгендеудің жүмыс ко-миссиясы өз мүшелеріне жүмыстың басталу мен аяқталу мерзімдері бекітілген бүйрық үсынады.

Нақты қалдыңтарын алуды аяңтаған күнге қүнды-лыңтардың кірісі мен шығысы бойынша барлық қүжат-тарды өңдеу аяқталып, талдау есебінің карточкаларында (кітаптарында) сәйкес жазбалар жүргізіліп, түгендеу күніне қалдықтары шығарылып болуы керек.

Тауарлы-материалдық қүндылыңтардың нақты бо-луын тексеруді бастамас бүрын түгендеудің жүмыс комиссиясы мыналарды жүзеге асыруға міндетті:

- Жеке кіретін және шығатын жерлері бар ңүнды-лыңтар сақталган барлық сақтау орындарын, қосалқы орындарды пломбалау керек;

- Барлық салмақ өлшегіш аспаптарының дүрыстығын тексеру керек;

- Материалдық қүндылыңтар мен ақшалай ңаражат-тың қозғалысы туралы түгендеу жүргізудің алдында соңғы кіріс және шыгыс қүжаттарының тізілімдері мен есеп берулерді алу керек.

Түгендеу тізімінің соңғы бетінде сонымен бірге осы тексеруді жүргізген түлғалардың ңолы бар жиындардың таксировкасы мен ңайта санаулары, бағаларын тексеру жүргізілуі керек.

Салыстыру ведомостары түгендеу кезінде есеп мәлі-меттеріне ауытқулар анықталған қүндылықтар бойынша да қүрылады.

Салыстыру ведомостары мен материалдық жауапты түлғалардан алынған түсініктемелердің негізінде түген-деу комиссиясы анықталған жетіспеушіліктердің, жо-ғалтулар мен бүлінулердің, артықшылықтардың себеп-терін аныңтайды және осыған байланысты алынган айырмашылықтардың тәртібін реттейді.

Барлық жетіспеушіліктер мен артықшылықтар бой-ынша, сонымен ңатар дебиторлық қарыз бойынша талап ету мерзімінің өтуімен байланысты түгендеу комиссия-сымен сәйкес жүмысшылардан жазбаша түсініктеме алынуы керек.

Үсынылған түсініктемелер мен материалдардың негізінде түраңты әрекет етуші түгендеу комиссиясы анықталған жетіспеушіліктер, жоғалтулар мен ңүнды-лықтар бүлінуінің, сонымен қатар артықшылыңтардың сипаттамасын бекітеді.

Түрақты әрекет етуші түгендеу комиссиясы салыс-тыру ведомостарының дүрыстыгын тексереді және өз ңорытындыларын түгендеу нәтижесі бойынша хаттамада көрсетеді. Онда жетіспеушілікке, жоғалтуға және артық-шылыңқа кінәлілер мен оның себептері туралы толық мәліметтер келтіріледі, сонымен ңатар кінәлі адамдарға ңатысты қандай шаралар ңолданылғандығы, әрі бухгал-терлік есеп мөліметтеріне қарсы қүндылықтардың нақты болуын реттеу бойынша үсыныстар келтіріледі.

Нысан № тцг.-18

(кәсіпорын, ұйым) Цех (ңойма)_________

ТҮГЕНДЕУ НӘТИЖЕСІНЩ САЛЫСТЫРУ ВЕДОМОСЫ

г. № бүйрың (өкімнің негізінде)

Негізгі қүралдардың түгендеуі жүргізілді

(цызметі) Түгендеубасталды "

аяқталды "

(аты-жөні)

ж. ж.

Түгендеу кезінде мыналар бекітілді:

Тізім-нін реттік нөмірі	Объек-тінін аты мен қыска-ша сипат-тамасы	Шык-кан (дайындал ған) жылы	Инвен-тарлык (номенклатура-лык) нөмірі	Түгендеу корытындысы
Артыкшылык		Жетіс-пеушілік
Саны	күны	саны	күны

Бухгалтер

Салыстыру нәтижесімен таныстым

(материалдық-жауапты тцлганыц қолтаңбасы)

Бухгалтерлік есеп стандарттарына сәйкес түгендеу нәтижелерін мынадай тәртіппен реттейді:

• Артыңшыльщтар мен жетіспеушіліктердің өзара есебі (ңайта сорттау бір кезде және бір материалдық жауапты түлғада, сондай-аң бір атаулы қүндылықтарға қатысты болған кезде жіберіледі);

• Бухгалтерлік есепте өзара есеп көрсетілмейді;

• Артыңшылықтар келешекте кінәлі адамдарды және олардың туындау себептерін бекіту мен кірістеуге алынады. Бүдан бухгалтерлік есепте актив есебі шоттары дебеттеледі және кірістелген артыңшылыңтар кәсіпорын табысы болып табылғандықтан, басқа да табыстар шот-тары кредиттеледі;

• Қүндылықтардың жетіспеушілігін олардың туын-дау себептерінен тәуелсіз материалдьщ жауапты түлға-лардың мойындарына салады;

• Табиғи кему нормасы шегінде жетіспеушіліктерді өндіріс шығындарына жатқызады (ңұралдардың нақты түрлеріне табиғи кему нормаларын салалың министрлік-тер бекітеді);

• Табиғи кему нормаларына артық жетіспеушілік-терді, қүндылықтардың бүлінуінен жоғалтуларды, соны-мен қатар нақты кінәлілер жоқ болғандағы үрлыңтарды және материалдың жауапты түлғалардан іздестірудің негізсіздігі кезінде оларды кезең шығындарына жатңы-зады;

• Анықталған жетіспеушіліктер, ңүндылықтардың бүлінуінен залалдар нақты кінәлі адамдардан іздесті-ріледі. Бухгалтерлік есепте кәсіпорын алдындағы нақты кінәлі түлға дебиторлың қарыз ретінде ресімделеді.

Түгендеуді уақытында және сапалы жүргізу шаруа-шылық ңүралдарының нақты болуының есеп мәлімет-тері мен олардың сақталуын қамтамасыз етеді.

Бақылау сүрақтары:

1. Бухгалтерлік ңүжаттар дегеніміз не?

2. Алғапқы есеп қүжаттары бухгалтерлік есеп және басңару жүйесінде ңандай орын алады?

3. Қүжаттандыру дегеніміз не?

4. "Бір ізге салу", "стандарттау", "алғашқы аңпарат-тандыру" үғымдарын қалай түсіндіруге болады?

5. "Қүжат айналымына" анықтама беріңіздер. Оның қүрылуы кәсіпорын үшін неге қажет болып саналады?

6. Жалпылама түрде алғашқы қүжаттар ңандай бел-гілері бойынша жіктеледі?

7. Қүжаттардың жіктелуін сипаттаңыздар:

8. Есеп қүжаттарын ресімдеуге қойылатын негізгі талаптар қандай?

9. Бухгалтерияға түскен қүжаттарды тексеру немесе өңдеу кезектілігі ңандай?

10. Қүжаттар таксировкасы және контировкасы деге-німіз не?

11. Қүжаттар деректемелерін атаңыздар.

12. Кәсіпорыннан және мүрағаттан қүжаттарды алуға кімнің қүқығы бар?

13. Түгендеуге анықтама беріңіздер. Оның түрлерін атаңыздар.

14. Міндетті түрде түгендеу қандай жағдайларда жүр-гізіледі?

15. Түгендеу кезінде ңандай негізгі қүжаттар пайдала-нылады?

16. Есепте түгендеу нөтижесі қалай көрсетіледі?

7. Лекция тақырыбы: Бухгалтерлік есептің есептіркегіштері және нысандары

7.1. Есептіркегіштердің түсінігі, түрлері мен нысандары

Есеп тіркегіштер дегеніміз - шаруашылық ццрал-дары мен әрекеттерін тіркеу цшін пайдаланылатын кестеленген цагаз парақтары.

Есептіркегіштердегі жазбалар алдын-ала рәсімделген және өңделген алғашқы қүжаттардың негізінде жаса-лады және есеп жүмысының маңызды учаскесі болып табылады, өйткені есептің уақыттылығы, бухгалтерлік есеп беруді тапсырудың сапасы мен мерзімі олардың дүрыстығы мен уақыттылығына байланысты болып келеді.

Бухгалтерлік есепті жүргізу тәжірибесінде есептірке-гіштерінің әр түрлі нысандары қолданылады, бірақ олар-дың барлығын мына белгілері бойынша топтастыруга болады:

• Сыртқытүрі;

• Бухгалтерлік жазбалар сипаты;

• Есеп жазбаларының көлемі және оларды қорытын-дылау дәрежесі;

Дата добавления: 2014-01-07