Кинематограф

• 1895 жылы ағайынды Огюст және Луи Люмьерсинематографты ойлап тапты (пленканы проекциялық фонармен қосты) және алғашқы документалды фильмдердің авторларына айналды («Поездың келуі», «Су құюшы»).
• Ғасырдың басында Петербург технологиялық институтының профессоры Б.Л.Розинг электронды-сәулелі трубканы (кинескопты) ойлап тапты, кейін әлемді тұңғыш болып лабороториялық жағдайларда бірнеше метр қашықтықта бейнені бейнелеуді жүзеге асырды.
• Ғасыр басында түрлі кинематографиялық жанрлар: детектив, комедия, вестерн, шым-шытырық фильмдер пайда болды.
• 20 жылдары Д.Гриффит пен Т.Инс сияқты американдық режисерлер арқасында кино бұқаралық өнерге айналды.
• Ч.Чаплинмен жасалған фильмдер әлемдік кино өнерінің алтын фондын құрады («Алтын лихорадка», «Цирк», «Иық»).
• Ресейде 20 жж. С.Эйзенштейн, В.Пудовкин, А.Довженко секілді танымал режисерлер қызмет етті.
• 1927 ж. «Уорнер бразерс» киностудиясында бірінші дыбысты фильм – «Джаз әншіс і» фильмі жасалды, режисері А.Кросленд.
• Ресейде бірінші дыбысты фильмдер 30-жж. басында пайда болды – «Өмірге жолдама», режисері Н.Экк және «Қарсы келе жатқан» режисерлері С.Юткевич, Ф.Эрмлер.
• Кинематограф шедеврлері әр түрлі елдерде пайда бола бастады: Италия (Феллини, Антониони), Франция (Годар, Лелуш, Бессон), Германия (Херцог, Фасбиндер, Вендерс), Англия (Гринуэй), Россия (Тарковский, Параджанов).

20 ғасырдағы Ресей мәдениеті

• 20 ғ. басында орыс көркем мәдениетінде декаденттік ағым кең тарады (азаматтық идеалдардан, санаға сенімнен бас тарту, индивидуалистік ой толғауларға ену).
• Модернизм белгілері орыс өнерінде символизмде, акмеизм мен футуризмде көрініс тапты.
• Символистердің көркем және публицистикалық органы «Таразы» журналы болды. Оның беттерінде орыс символистерінің әртүрлі теоретикалық, философиялық, эстетикалық тамырлары бейнеленді.
• Бұл бағыттың өкілдері Д.Мережковский, Ф.Сологуб, З.Гиппиус, В.Брюсов, К.Бальмонт («аға символистер»), А.Белый, С.Соловьев, В.Иванов, А.Болк («кіші символистер»).
• Акмеизм жақтаушыларының символистерден ерекшелігі, олар нақты болмысты дәріптеді (А.Ахматова, С.Городецкий, М.Зенкевич).
• 1910-1912 жж. орыс әдебиетінде футуризм ағымы пайда болды.
• Футуристік топтар ішінде ең маңыздысы,кейін кубофутуризм деп аталған, өзінің құрамына келесідей ақындарды біріктірді: Д.Бурлюк, В.Хлебников, А.Крученых, В.Каменский, В.Маяковский.
• Футуризмнің бір түрі эгофутуризм болды, өкілі И.Северянин.
• Футуристер тобында «Центрифуга» деп аталатын топтың мүшелері Н.Асеев пен Б.Пастернак болды.
• Футуризм нигилистік бағыттың ең жоғарғы деңгейі болды.
• 20 ғ. басында орыс философиясы жоғары өрледі.
• Бұл кезеңнің ең жарқын фигурасы Владимир Соловьев болды.
• Оның «Адамқұдай» концепциясы кең тарап, орыс діни философиясының әрі қарайғы даму бағытын анықтады.

Кеңес кезеңінің мәдениеті.

• КСРО-ның өмір сүруі кезеңінде социалистік қоғамды құру туралы утопистік идея бірқатар маңызды және нақты мақсаттарға жетуге мүмкіндік берді.
• Бірінші кезекте, бұл жалпыға бірдей сауаттылық пен ғылым мен техниканың дамуы болды.
• 1905 ж. Ресей халқының 30 % сауатты болды, 1939 ж. бұл көрсеткіш 90 %- ға, ал 1970 ж. – 100 %.
• Қатаң идеологиялық негізге қарамастан, социалистік реализм шеңберінде көптеген жетіктіктерге қол жеткізілді: фильмдер түсірілді, кітаптар мен өлеңдер жазылды.
• Орыс жазушылары Нобель сыйлығының лауреаттары атанды: Б.Пастернак (1958 ж.), М.Шолохов (1965 ж.), А.Солженицын (1970 ж.), И.Бродский (1987 ж.).

Шетелдік орыс мәдениеті

• Қазан революциясынан кейін орыс интеллигенциясының көп бөлігі елден кетіп, шетелдік орыс мәдениетін қалыптастырды.
• Шетелдік орыс мәдениетінің ерекшелігі – ол революцияға дейінгі Ресейдің құндылықтарын сақтап қалды.
• Орыс эмиграциясының үш толқынын бөліп қарастырады.
• Бірінші толқыны – революциядан көп ұзамай Ресейден кеткен адамдар. Бұл – азамат соғысы кезінде европаға қашқандар және 20жж. кеңес билігімен күштеп шетелге қуғынданғандар, дворяндар мен интеллигенция. Барлығы 10 млн.-нан аса адам. Олардың ішінде В.Набоков, И.Бунин, З.Гиппиус, С.Рахманинов, И.Стравинский, В.Нижинский сияқты мәдениет қайраткерлері.
• Эмиграцияның екінші толқыны Ұлы Отан соғысымен байланысты.
• Үшінші толқын – 1960-1980 жж. КСРО-дан кеткендер (А.Солженицын, В.Аксенов, И.Бродский, А.Синявский, С.Соколов, М.Шемякин).

20 ғасырдағы Қазақстан мәдениеті.

• 20 ғ. басындағы Қазақстандағы мерзімді басылым.
• Қазақ тіліндегі бірінші баспалар отаршылдық билік органдарымен құрылды: «Түркістан уәлаятының газеті» (1870-1882) және «Дала уәлаятының газеті» (1888-1902).
• «Түркістан уәлаятының газеті» Ташкентте шығып тұрды және Түркістан генерал-губернаторлығының ресми органы болды.
• «Дала уәлаятының газеті» Омбыда Дала генерал-губернаторлығымен шығарылды.
• Бұл газеттерда патша жарлықтары, үкімет органдарының бұйрықтары, императорлық саясаттың мәні, сондай-ақ А.Пушкин, М.Лермонтов, Л.Толстой шығармаларының аудармалары, ғылым мен техника салаларындағы жетістіктер басылып тұрды.
• «Түркістан уәлаятының газеті» 1870 ж. бірінші рет қазақ тілінде Ш.Уәлиханов туралы мақаланы басып шығарды.
• «Дала уәлаятының газетімен» М.Көпеев, Ш.Құдайбердиев, Ә.Бөкейханов, О.Әлжанов, С.Шорманов, М.Жанайдаров, Б.Сыртанов, Ж.Ақпаев, Ж.Айманов, А.Айтбакин жұмыс істеді.
• 1907 ж. ІІ Мемлекеттік Дума депутаты Шаймерден Қосшығұлов ұсынысымен «Серке» газетінің бірінші номері шықты (барлығы 4 номері шығарылды).
• 1907 ж. наурызда Троицкіде «Қазақ газетінің» бірінші номері жарық көрді (жалғыз номері).
• 1911 ж. наурызда Оралда қазақ және орыс тілдерінде «Қазақстан» газеті шықты (16 номер).
• Аз тиражбен шығатын бұл аймақтық газеттер үлкен өлкенің талаптарын қанағаттандыра алмады.

«Айқап» журналы.

• 1910 ж.М.Сералин ай сайынғы журнал шығаруға рұқсат алды. Оның құрамына алдыңғы қатарлы мақалалар, шетелдік жаңалықтар, мұсылман өмірінің мәселелері, хроникалар, фельетондар, өлеңдер, библиография, ғылыми мақалалар мен редакцияға жазылған хаттар енді.
• 1911 жылы 10 қаңтарда Троицкіде бірінші қазақ ұлттық «Айқап» журналының бірінші номері шықты.
• Журналдың идеологтары Б.Қаратаев, Ж.Сейдалин, С.Торайғыров болды.
• Журнал арқасында халық С.Сейфуллин, Ш.Құдайбердиев, Б.Майлин, С.Дөнентаев, С.Торайғыров, М.Жұмабаев шығармашылығымен таныса алды.
• Бірінші номерде М.Сералин журналдың мағынасы «ай, қап», яғни оны құру жолындағы ұзақ күресті түсіндірді.
• Журнал 1911 жылдың қаңтарынан 1915 жылдың қыркүйек айына дейін шығып тұрды (барлығы 88 номер, 1000 экземпляр тираж).
• «Айқап» әйел мәселесіне, жер мәселесіне, ағарту ісіне, қазақ фольклорын зерттеуге, т.б. көп көңіл бөлді.
• Журнал беттерінде абайтанудың қалыптасуы басталды.

«Қазақ» газеті.

• «Қазақ» газеті 1913 ж. ақпанынан 1918 ж. қаңтарына дейін шығып тұрды (265 номер, 3000 экземпляр).
• «Қазақ» газетінің редакторы Ахмет Байтұрсынов болды, ағарту ісінің басшысы, ақын, публицист, ғалым-тюрколог.
• 1914 ж. маусымда жауапты редакторы болып М.Дулатов тағайындалды.
• 1918 ж. газетті Ж.Жаныбаев редакциялады.
• Газеттің бағытын анықтауда саясаткер, экономист, тарихшы, этнограф, әдебиеттанушы, публицист Ә.Бөкейханов үлкен рөл атқарды.
• «Қазақ» газетінің айналысында қазақ интеллигенцияның қаймағы топталды: Ш.Құдайбердиев, М.Жумабаев, С.Торайғыров, Ж.Аймауытов, Б.Майлин, Х. Досмұхамедов, С.Дөнентаев,М.Шоқай, М.Тынышпаев.

20 ғ. басындағы қазақ әдебиеті.

• Ахмет Байтұрсыновтың «Маса» жинағы (1911 ж.) халықтың ауыр, теңсіз жағдайына арналды, білімге, ғылымға, мәдениетке шақырды.
• Байтұрсыновтың «Қырық мысал» (1909 ж.) шығармасы Крыловтың мысалдары үлгісімен жасалды.
• А.Байтұрсынов – қазақ тілінің реформаторы. Ол араб графикасының негізінде қазақ алфавитін құрастырды.
• Байтұрсыновтың жақын серігі Міржақып Дулатов болды. Оның «Оян, қазақ» жинағы – халық тағдыры өткір көтерілетін бірінші шығармалардың бірі.
• Ол «Бақытсыз Жамал» романының, «Азамат», «Терме» шығармаларының авторы.
• С.Торайғыров «Қамар сұлу», «Кедей» шығармаларының авторы.
• Қазақ ақындарының бір тобы (М.Көпеев, Н.Наушанбаев, М.Қалтаев) Шығыс демократиялық әдебиетінің тәжірибесін қолдана отырып, ұлттық дәстүрде шығармашылық жүргізді.
• 20 ғ. басында әдебиетке М.Жұмабаев, С.Сейфуллин, Б.Майлин сияқты дарынды авторлар келді.

Қазақ балетінің қалыптасуы.

• 20 ғ. басында қазақ мәдениетінде классикалық балет өнері болмады. Ол кеңестік заманда туды және азғантай уақыт ішінде үлкен жетістіктерге жетті.
• Қазақ хореографиясының бастауы мен оның әрі қарайғы дамуында тұрғандар: М.Әуезов, Ә.Тәжібаев, Ж.Шанин, Ф.Ибрагимов, А.Мартиросьянц, А.Исмаилов, Ш.Жиенкулова, Б.Аюханов, М.Тілеубаев, Ж.Байдаралин.
• Қазақстанда билеттің қалыптасуы 30-жж. И.Коцыктің «Айман-Шолпан» музыкалық комедиясынан және Е.Брусиловскийдің «Қыз Жібек», «Жалбыр», «Ер-Тарғын» операларынан басталды.
• 30-жж. аяғында балет өзіндік жанрға айналды: «Қалқаман-Мамыр» (либретто М.Әуезов, Музыка В.Великанов, қоюшы Л.Жуков) және «Көктем» (либретто Ә.Тәжібаев, музыка Н.Надиров, қоюшы А.Чекрыжкин).
• Ұлы Отан соғысы жылдарында Абай атындағы Мемлекеттік опера және балет театрының сахнасында 20 ғасырдың ұлы балеринасы Галина Уланова биледі.

Қазақстандық кинематографтың дамуы.

• 1910 ж. Верныйда бірінші жеке меншік кинотеатр ашылды.
• 30 жж. басында ресейлік кинематографистер қазақ актерлерінің қатысуымен «Дала әндері» фильмі (1930 ж.) түсірілді, бас рөлде С.Қожамқұлов. «Жұт» (1931 ж.) – актерлер Х.Дәулетбеков, С.Қошкенбаев.
• 1938 ж. ленинградтық кинематографистер қатысуымен бірінші дыбысты фильм «Амангелді» түсірілді.
• Ұлттық фильм өндірісінің қалыптасуы Ұлы Отан соғысымен тұспа-тұс келеді.
• Алматыда құрылған Орталық бірлескен киностудияда кино шеберлері қызмет етті: С.Эйзенштейн, В.Пудовкин, Д.Вертов, Л.Трауберг, т.б.
• 1944 ж. Орталық бірлескен киностудиясы таратылғаннан кейін Алматы киностудиясы өз бетінше қызмет ете бастады.
• Киностудияның бірінші көркем фильмі «Абай әндері» болды, сценариі М.Әуезовтікі.
• 1954 ж. «Махаббат туралы поэма» фильмінде бірінші рет театр және кино артисі Шакен Айманов қоюшы режисер ретінде болды.
• 80 жж. кинематографистер одағын танымал ақын Олжас Сүлейменов басқарды.

Буддизмнің шығу тегі және оның негізгі бағыттары

· Буддизм – әлемдік діндердің ішіндегі ең ертесі. Ол б.д.д. 6-5 ғғ. Үндістанның солтүстік –шығыс аудандарында қалыптасты.

· «Буддизм» атауын айналымға европалықтар 19 ғасырда енгізді, буддистердің өздері дінді Буддхадхарма (Будда ілімі) деп атайды.

· Буддизмнің негізін салушы Шакья патшалық тайпасынан шыққан Сиддхартха Гаумата есептеледі.

· 29 жасында ол Буддаға айналды («ағартушы»).

· 35 жасында ол Бодхисатва жолын – адамзат ұстазы жолын бастады.

· Буддизмді индуизмнің радикалды рационалды формасы ретінде сипаттауға болады.

· Буддизм қандай да бір құдайдың бар екендігін мойындамайды, сондықтан ол философиялық гуманизмнің бір түріне жақын.

· Буддизмнің негізгі мазмұны: «төрт ақиқат», «сегіз өлшемді жол» және нирвана.

· «Төрт ақиқат»: 1. Өмір – бұл қасірет; 2. Қасіреттің себебі бар (құмарлық); 3. Қасіретті тоқтатуға болады; 4. Қасіретті тоқтату жолы бар (сегізөлшемді жол).

· «Сегіз өлшемді жол» сегіз сатыдан тұрады: 1. дұрыс түсіну (ырымшылдықтан арылған көзқарастар); 2. Дұрыс ойлау (құмарлықтардан бас тарту); 3.Дұрыс сөйлеу (өтірік айтпау, бос сөйлемеу, балағаттамау); 4. Дұрыс әрекет (тіршілікті өлтірмеу, бөтеннің затын алмау); 5. Дұрыс күш (басқаларға зиян келтірмей ақша табу); 6. Дұрыс ынта (зұлым әрекеттерге қарсы тұру, жақсы, мейірімді әрекеттер жасау); 7. Дұрыс шоғырлану (өзін өзі бақылау, құмарлықтардан босану); 8. Дұрыс концентрация (ниванаға жету).

· Сегізінші сатықа жеткен адам дұрыс концентрацияның төрт сатысын орындау керек: 1. таза ақылмен ақиқатты ойлау және зерттеу; 2. Тыныштық рахатын кешу, салмақты ойлау; 3. Немқұрайлық жағдайына өту; 4. Жетілген немқұрайлық, салмақтық, өзін өзі ұстану жағдайына жету.

· Нирван – буддист өмірінің басты мақсаты. Бұл – карманы толығымен жеңу. Оған тек будда болған адам ғана жете алады.

· Буддизмнің негізгі тармақтары: тхеравада («ескі даналық мектебі»), махаяна («үлкен арба»), ваджраяна («алмаз арба»), дзэн –буддизм.

Христиан дінінің шығу тегі және оның негізгі бағыттары

Дата добавления: 2014-01-07