МЧС России 89 страница

ТАМБУР тамбур (1. гарукай, марфадикай хуьн патал ракIарин вилик квай дегьлиз. 2. инсанар акьахдай вагондин ракIарин вилик квай дегьлиз хьтинди).

ТАМОЖЕННЫЙ таможнидин (1. са пачагьлугъдай масаниз сергьятдилай шейэр акъудунин винел контролдин ва адалай харж къачунин кардиз талукь тир. 2. гьа кар кьиле тухузвай идарадин).

ТАМОЖНЯ таможня (са пачагьлугъдай масаниз сергьятдилай шейэр акъудунин винел гуьзчивал ийидай ва абрулай харж къачудай идара).

ТАМОШНИЙ разг. анин; гьанин; а (гьа) чкадин; ана (гьана) яшамиш жезвай.

ТАМПОН мед. тампон (иви акъвазрун ва я ирин акъудун патал хире твадай памбагдин ва я жунадин мил, кIус).

ТАНГО нескл. танго (кьуьлуьн са жуьре; гьа кьуьлуьн макьам).

ТАНЕЦ 1. кьуьл. 2. кьуьл ийидай макьам.

ТАНК танк.

ТАНКЕР танкер (къапара авачиз гьакI виче цана жими аатIар, мес. нафт, чIугвадай гими).

ТАНКЕТКА танкетка, гъвечIи танк.

ТАНКИСТ танкист ( танк ишлемишдай, танкарин кьушундин аскер).

ТАНКОВЫЙ 1. танкарин. 2. танкистрин; танкиствилин.

ТАНЦЕВАЛЬНЫЙ см. танцовальный.

ТАНЦЕВАТЬ см. танцовать.

ТАНЦМЕЙСТЕР танцмейстер (кьуьлер ийиз чирдай учитель).

ТАНЦОВАЛЬНЫЙ 1. кьуьл (кьуьлер) ийидай (мес. макьам, музыка, чка). 2. кьуьл авунин (мес. устIарвал).

ТАНЦОВАТЬ несов. кьуьл авун; кьуьлер авун;

ТАНЦОВЩИК кьуьл ийидай кас (артист).

ТАНЦОР кьуьл ийидайди.

ТАПЕР тапёр (кьуьлерин межлисда гьакъидихъ пианино ядай музыкант-пианист).

ТАПОЧКИ мн. тапочкаяр (дабан квачир кьезил чувекар хьтинбур).

ТАРА мл. нет 1. къаб, къапар (затIар твадай, мес. шешалар, ящикар ва мсб). 2. ипри (ибре, персенг, къапунин заланвал).

ТАРАБАРЩИНА мн. нет, разг. кьил акъат тийир ата-бата, чаран-паран гафар.

ТАРАКАН таракан, тарун (кIвале жедай пепейрин са жуьре).

ТАРАКАНИЙ таракандин; тарканрин.

ТАРАН таран (1. ист. къеледин цлар чукIурун патал ишлемишдай чукьван хьтин алат. 2. душмандин самолёт лётчикди вичин самолётдин лувалди, кIуфалди ва я маса чкадалди ягъун; танкистди вичин танк душмандин танкда эцягъун).

ТАРАНИТЬ. несов. тарандалди ягъун, таран авун ( см. таран).

ТАРАНТАС тарантас (гзафни-гзаф винел пад кIеви, кьуд чарх квай араба).

ТАРАНТУЛ тарантул (агъу квай чIехи хушракан).

ТАРАНЬ ж тарань (гъвечIи балугъдин са жуьре).

ТАРАРАМ мн. нет, разг. дарам-дурум^:, тарарам, къалмакъал.

ТАРАТАЙКА^: кьве чарх квай балкIанд араба

ТАРАТОРИТЬ несов. разг. акъваз тийиз рахун, лахъут гатун, нубатсуз гзаф рахун.

ТАРАХТЕТЬ несов. чахърахъ-пахърахъ авун, чарахъ-парахъ авун (мес. арабайри куьчеда).

ТАРАЩИТЬ несов. разг. экъисун; таращить глаза вилер экъисун (кичIевиляй ва я тажубвал ийиз).

ТАРЕЛКА (хуьрекдин) бушкъаб, тарелка. ♦ не в своей тарелке кефияр чIуру я, гуьгьуьл чIуру я.

ТАРИФ тариф (зегьметдин гьакъи, мажиб, ракьун рекьяй ппар чIугунин, электрикдин экуьнин ва масабрун гьакъи, гьикьван жедатIа гьадан кьадар, кьадарар); железнодорожный тариф ракьун рекьин тариф (яни эцигнавай къиметрин кьадарар).

ТАРИФИКАЦИЯ мн. нет тарификация, тарифламишун, тарифар тайинрун (эцигун).

ТАРИФИЦИРОВАТЬ сов. и несов, тарифламишун, тарифар тайин авун (тарифар эцигун).

ТАРИФНЫЙ тарифрин; тарифная сетка тарифрин сетка (сиягь).

ТАСКАТЬ несов. 1. тухун. 2. гъун. 3. чIугун; ялиз-ялиз тухун; галчIурна тухун. 4. гваз къекъуьн, галаз къекъуьн. 5. разг. акъажун, кьуна ялун (япар, чIарар). 6. алукIун, алаз къекъуьн (партал). 7. пер. чуьнуьхун.

ТАСКАТЬСЯ несов. 1. фин; гьатун; къекъуьн. 2. см. таскать.

ТАСОВАТЬ несов. какадрун; тасовать карты картаяр (къумар къугъвадай чарар) какадрун.

ТАТАРНИК мн. нет, бот. къалгъан (къалгъанрин жинсиникай цацар алай са чIехи эчIелин чIуру хъач).

ТАТУИРОВАТЬ сов. и несов. татуировка авун.

ТАТУИРОВКА 1. см. татуировать. 2. татуировка (бедендин хамунал рапуналди алат тийир рангуналди ийидай нехиш, суьрет).

ТАУ-САГЫЗ мн. нет тау-сагыз (каучук гудай са набатат).

ТАФТА мн. нет тафта, дере (кьелечI, цIарцIар гудай пекдин къалин парча).

ТАХТА тахт (кьилерни далу галачир кьуларин чарпай).

ТАЧАНКА тачанка (кьуд чарх квай, винел пулемёт эцигдай кьезил фургъун хьтинди).

ТАЧАТЬ несов. цун; бахи атIун, цвал авун; тачать сапоги чекмеяр цун.

ТАЧКА тачка, са чарх квай гъилин араба.

ТАЩИТЬ несов. 1. тухун. 2. гъун. 3. чIугун; галчIурун; галчIурна (галчIуриз-галчIуриз) тухун. 4. гваз къекъуьн; гваз фин. 5. акъудун (мес. цлай мих). 6. пер. чуьнуьхун.

ТАЩИТЬСЯ несов. 1. фин; са гужалди фин; са гужалди къекъуьн; яваш-явашди фин. 2. галчIур хьун.

ТАЯТЬ несов. 1. цIурун. 2. пер. яваш-явашди куьтягь хьун, цIрай хьиз терг хьун. 3. пер. цIурун; агалхьун (хушвиляй, ашкъидикди). 4. кьураз-цIраз хьун (мес. азардикди, дердиникди).

ТВАРЬ ж уст. гьайван; махлукь; гьар с а ччан алай затI.

ТВЕРДЕТЬ несов. кIеви хьун.

ТВЕРДИТЬ несов. эзберун, гьамиша лугьуз хьун, тикрарун.

ТВЕРДОКАМЕННЫЙ къванцелайни кIеви, мягькем, къван хьтин кIеви.

ТВЕРДОЛОБЫЙ къанмаз, кьиле гьат тийирди, кьиле гьат тийир кIанчI.

ТВЕРДЫЙ 1. кIеви. 2. пер. кIеви, мягькем, дурумлу. 3. пер. эцигнавай, тайин авунвай, дегиш тежер, кIеви (мес. къиметар). ♦ в здравом уме и твёрдой памяти акьул кьиле аваз, кьил-кьилел алаз (вичи вуч ийизватIа вичиз чизваз).

ТВЕРДЫНЯ 1. къеле; кIеви чка. 2. пер. даях, далу агалддай кIеви чка.

ТВОЙ местоим. ви; это твой им види я; твой нож ви чукIул; твоя книга ви ктаб. ♦ по-твоему 1) ви фикирдалди; 2) вуна лагьайвал; 3) вуна хьиз; я жил больше твоего зун валай гзаф яшамиш хьана.

ТВОРЕНИЕ яратмишай затI, эсер (са касди туькIуьрай, кхьей, илимдин, литературадин, искусстводин са шей).

ТВОРЕЦ 1. яратмишдайди, арадал гъайиди, автор. 2. рел. халкь авурди, халикь (аллагь).

ТВОРИТЕЛЬНЫЙ: творительный падеж творительный падеж (лезги чIалаз гагь арачивилин, гагь актив, гагь маса падежралди перевод ийида.

ТВОРИТЬ несов. 1. яратмишун; расун; арадал гъун; туькIуьрун. 2. авун; творить добро хъсанвал авун.

ТВОРИТЬСЯ несов. хьун; что тут творится? ина вуч хьанва? (вуч жезва?).

ТВОРОГ мн. нет шур; мукаш.

ТВОРОЖИСТЫЙ шур хьтин, мукаш хьтин.

ТВОРОЖНИК шурадикай чрай тIунутI.

ТВОРОЖНЫЙ шурадин; шурадикай авур.

ТВОРЧЕСКИЙ яратмишдай; яратмишунин; творческие силы яратмишдай къуватар; творческий путь писателя писателдин яратмишунин рехъ.

ТВОРЧЕСТВО мн. нет 1. яратмишун. 2. яратмишай затIар; изучение творчества Сулеймана Стальского СтIал Сулеймана яратмишайбур ахтармишна чирун.

ТЕ местоим. абур; гьабур, а; те книги а ктабар; пришли те и другие гьабурни ва муькуьбурни атана.

Т. Е. см. то-есть.

ТЕАТР театр. ♦ театр военных действий дяведин гьерекатрин майдан (дяведин ягъунар, операцияр физвай чка).

ТЕАТРАЛ театрдал рикI алайди, гьамиша театрдиз фидайди.

ТЕАТРАЛЬНЫЙ 1. театрдин. 2. пер. театрда жедай тегьердин, халисди тушир, чIагай, гьакIан къалурун патал тир (мес. гаф, са амал).

ТЕБЕ местоим. ваз.

ТЕЗИРОВАТЬ сов. и несов. тезисар кхьин; тезировать доклад докладдин тезисар кхьин.

ТЕЗИС тезис (1. са эсердин, кхьей затIунин; докладдин асул фикиррикай сад; тезисы доклада докладдин тезисар. 2. филос. Гегелан философияда развитиедин сифте башламишдай пункт, звелимжи момент къалурзавай термин).

ТЕЗКА м и ж тIварун стха (садахъ галаз тIвар сад тир кас).

ТЕКСТ текст (1. кхьей ва я басма авур затIунин вири гафар; адахъ галай къейдер ва мсб квачиз. 2. гьахьтин затIуникай учебникда ва я маса затIуна кIелун, кхьин патал гузвай кIус. 3. музыкадин макьамдихъ галай гафар, шиир ва мсб).

ТЕКСТИЛЬ м текстиль (парча, парчаяр, храй затIар).

ТЕКСТИЛЬНЫЙ текстилдин (хрунин, храдай затIарин, мес. фабрик).

ТЕКСТИЛЬЩИК текстильщик (хрунин кIвалахдал затIар храдай фабрикада кIвалахзавайди).

ТЕКСТУАЛЬНЫЙ текстда авайвал тир, са гафни кими тавуна вири авур (мес. перевод).

ТЕКТОНИКА мн. нет тектоника (1. ччилин чкалдин къурулуш, туькIуьр хьунухь ва ана жезвай дегишвилер, процессар ахтармишдай илим, геологиядин са хел. 2. ччилин чкалдин къурулуш ва ана жезвай гьалар, дегишвилер).

ТЕКТОНИЧЕСКИЙ тектоникадин; тектоникадиз талукь тир.

ТЕКУЧЕСТЬ ж мн. нет 1. авахьунин (авахьдай) хесет; текучесть жидкостей жими затIарин (мес. цин, газдин) авахьдай хесет. 2. пер. фад-фад дегиш хьун; дурумсузвал; текучесть рабочей силы кIвалахдай къуватар (рабочияр) фад-фад дегиш хьун.

ТЕКУЧИЙ 1. авахьдай (мес. яд, газ). 2. пер. дурумсуз, фад-фад дегиш жедай.

ТЕКУЩИЙ 1. авахьзавай; авахьдай (мес. яд). 2. алай, гъиле авай; 5-го числа текущего месяца алай (гъиле авай) вацран 5-йкъуз; в текущем году цIинин (амай, гъиле авай) йисуз. 3. гьар йкъан, къенин йкъан; текущие дела гьар йкъан крар. ♦ текущий счёт текущий счёт (банкда са идарадин пуларин, буржарин гьисабар тухудай счёт, документ).

ТЕЛЕВИДЕНИЕ мн. нет телевидение (симерни ва я радиодин куьмекдалди маса яргъа чкада, маса шегьерда авай затIунин суьрет акун, къалурун).

ТЕЛЕВИЗОР телевизор (яргъай, маса шегьердай гузвай суьрет кьабулдай, къалурдай аппарат).

ТЕЛЕГА араба.

ТЕЛЕГРАММА телеграмма, тел (телеграфдалди гудай, гайи хабар).

ТЕЛЕГРАФ телеграф (1. электрикдин куьмекдалди симера аваз яргъа чкадиз хабар гудай аппарат. 2. гьа жуьредин хабарар, телеграммаяр кьабулдай ва гудай идара.

ТЕЛЕГРАФИРОВАТЬ сов. и несов. телеграмма (тел) ягъун, телеграмма (тел) ракъурун, телеграммадалди хабар гун.

ТЕЛЕГРАФИСТ телеграфист (телеграфдин аппаратдал кIвалахзавайди).

ТЕЛЕГРАФНЫЙ телеграфдин; телеграфдалди гайи (хабар); телеграфдалди авур (пулунин перевод).

ТЕЛЕЖКА 1. гъилин араба. 2. гъвечIи араба.

ТЕЛЕЖНЫЙ арабадин.

ТЕЛЁНОК дана.

ТЕЛЕСКОП телескоп (яргъа авай затIариз, гзафни-гзаф цава авай вацраз, гъетериз килигдай дурбу).

ТЕЛЕСНЫЙ 1. бедендин. 2. бедендиз жедай; бедендиз хьайи (гудай, гайи, мес. зиян, тIарвал). 3. бедендин; бедендин рангунин; телесного цвета бедендин рангунин (мес. гуьлуьтар). ♦ телесное наказание гатун, гатуналди гудай жаза, бедендиз гудай жаза.

ТЕЛЕФОН телефон; позвонить по телефону телефон авун, зенг ягъун (телефондай эверун); говорить по телефону телефондай рахун.

ТЕЛЕФОНИРОВАТЬ несов. телефон авун, телефондай хабар гун, телефондай лугьун.

ТЕЛЕФОНИСТКА телефонистка (телефондин станцияда кIвалахзавай дишегьли).

ТЕЛЕФОННЫЙ 1. телефондин (мес. трубка). 2. телефондин, телефондай ийизвай (мес. рахун).

ТЕЛЕФОНОГРАММА телефонограмма (телефондай лагьана кхьиз тур хабар).

ТЕЛЕЦ уст. дана. ♦ золотой телец пер. къизилдин дана (яни пул, девлет, къизил).

ТЕЛИТЬСЯ несов. дана хун; ккали хун.

ТЁЛКА дуьге.

ТЕЛО 1. беден; жендек; тан; части тела бедендин паяр. 2. тело (1. физ. пространствода чка кьадай гьар са затI; тела бывают твёрдые, жидкие и газообразные телояр кIевибур, жимибур ва газдин гьалда авайбур жеда. 2. мат. вири патарихъай кьил-кьилел атай ччини сергьятламишнавай пространстводин пай, шикил; геометрические тела геометриядин телояр) ♦ войти в тело куьк хьун, якIа-чIарчIе гьатун (мал); в теле куьк, якIа-чIарчIе; держать в чёрном теле югъ тагун, пис рафтарвал авун, ччин къалур тийиз усалдиз хуьн.

ТЕЛОГРЕЙКА 1. дуьшлуьг (дишегьлийрин хилер галачир чими кофта). 2. телогрейка (кьелечI парчадикай цвайи памбаг ягъай куьруь пальто хьтинди).

ТЕЛОДВИЖЕНИЕ жендек (беден) юзурун; жендекдин юзун, бедендин гьерекат.

ТЕЛОК разг. дана.

ТЕЛОСЛОЖЕНИЕ мн. нет бедендин кIалуб; къамат; стройное телосложение шумал кIалуб, шумал буй.

ТЕЛОХРАНИТЕЛЬ м уст. садан ччан хуьдай кас, нуькер (са чIехи кас хуьз гьадахъ гадаз къекъведай къуллугъчи).

ТЕЛЯТИНА мн. нет данад як.

ТЕЛЯТНИК 1. данайрин демек, куз. 2. данарбан, данайриз килигдайди.

ТЕЛЯТНИЦА данарбан дишегьли, данайриз килигдай дишегьли.

ТЕЛЯЧИЙ 1. данадин. 2. данад якIун (мес. котлетар). ♦ телячий восторг нубатсуз шадвал, себебсуз шадвал.

ТЕМ¹ местоим. адалди; а; не тем, а этим надо резать адалди ваъ, идалди атIана кIанда; тем временем а вахтунда ( см. тот).

ТЕМ² союз 1. мадни; тем лучше мадни хъсан я. 2. гьакьван; чем ночь темнее, тем ярче звёзды йиф гьикьван мичIи хьайитIа, гъетер гьакьван экуь жеда. ♦ тем не менее ятIани, гьакI ятIани.

ТЕМА тема (рахун, кхьин ва я мани, музыка кквекай, вуч кардикай ятIа, гьама, гьадан асул фикир лугьузвай тIвар); тема доклада докладдин тема; тема музыкального произведения музыкадин произведениедин тема.

ТЕМАТИКА тематика, темаяр (вири темаяр, темайрин кIватIал).

ТЕМАТИЧЕСКИЙ 1. темадин; темаяр къалурнавай (мес. план). 2. темайриз килигна авунвай (туькIуьрнавай).

ТЕМБР тембр (сесинин, ванцин, аваздин жуьре; вичиз хас тир са тегьер).

ТЕМЕНЬ ж мн. нет, разг. мичIивал.

ТЕМЛЯК темляк (турунин, шуьшкадин ттумунихъ галай курквачI галай чIул; яракьдихъ галай, ядайла гъил твадай чIул).

ТЕМНЕТЬ несов. 1. мичIи тав акъатун; мичIи ранг акьалтун (мес. аялдин расу чIарарал). 2. мичIивал акьалтун (вилерал). 3. мичIи хьун. 4. мичIи хьана (чIулав хьана) акун (мес. там).

ТЕМНЕТЬСЯ несов. мичIи хьана (чIулав хьана) акун; вдали темнеется лес яргъай чIулав хьана там аквазва.

ТЕМНИЦА дустагъхана.

ТЕМНО нареч. 1. мичIи я; стало темно мичIи хьана; в глазах темно вилерал мичIивал акьалтна. 2. пер. ачух туш; малум туш.; кьил акъатдайвал туш 3. пер. сефил я, перишан я, рикI чIулав я.

ТЕМНОВОЛОСЫЙ мичIи (мичIи рангунин) чIарар авай.

ТЕМНОКОЖИЙ жендек (хам) чIулав (къумрал, мичIи рангунин).

ТЁМНОГОЛУБОЙ мичIи-аби (ранг), мичIивал алай аби, мичIивал алай цавун рангунин.

ТЁМНОЗЕЛЁНЫЙ мичIи-къацу, мичIивал алай къацу.

ТЁМНОКРАСНЫЙ мичIи яру, мичIивал алай яру.

ТЁМНОСИНИЙ мичIи-вили.

ТЁМНЫЙ 1. мичIи. 2. мичIи рангунин, чIулаввал алай (мес. вилер). 3. пер. кьил акъат тийир; ачух тушир. 4. пер. сефил, перишан, чIулав. 5 пер. къаб алай; ери-бине тийижир (кас, кар). 6. пер. авам, кьулухъ галамай.

ТЕМНОТА 1. мичIивал. 2. пер. авамвал, кьулухъ галамайвал.

ТЕМП темп, ериш, зарбвал (йигинвилин, зарбунин дережа); темпы работы кIвалахдин темпар; ускорить темпы темпар йигинрун.

ТЕМПЕРАМЕНТ темперамент (инсанди вич кьиле тухунин карда дуьздал акъатдай адан туьнтвал, суствал хьтин вири хесетрин дережа, кIватIал).

ТЕМПЕРАМЕНТНЫЙ темпераментлу, фад гьевес хкаж жедай; гьевеслу; туьнтвал квай.

ТЕМПЕРАТУРА температура (гьарарат, чимивилин, ифинин дережа); повышенная температура нормадилай виниз тир температура; высокая температура кьакьан температура; у больного нет температуры азарлудал температура (ифин) алач.

ТЕМПЕРАТУРИТЬ несов. разг. температура хкаж хьун (инсандал ифин акьалтун).

ТЕМЬ ж мн. нет мичIивал.

ТЕМЯ кичегь, кьилин кIукI.

ТЕНДЕЦИОЗНЫЙ тенденциялу, тенденция квай, са патаз майилвал ийизвай, гьараз аваз ийизвай (авур), гъаразвал квай.

ТЕНДЕНЦИЯ тенденция (1. са произведениедин, кхьей затIунин асул фикир, идея. 2. са кар, са гьал, са вакъиа са терефихъди гегьенш хьунин, вилик финин ва я агъуз хьунин лишанар, майилвилер. 3. терефкарвал, майилвал, гьараз).

ТЕНДЕР ж -д. тендер (кудай затIунин, цин ва маса герек затIарин запас аваз паровоздихъ жедай кьетIен жуьредин вагон).

ТЕНЕВОЙ 1. серин авай, сериндик квай, серин аватзавай; теневая сторона улицы куьчедин серин авай пад. 2. пер. усал, рехне квай, пис; теневая сторона дела кардин усал (пис) тереф.

ТЕНЕТА уст. чил (ничхирар, вагьши гьайванар кьадай).

ТЕНИСТЫЙ серин; серинар авай; тенистый сад серин багь.

ТЕННИС мн. нет теннис (юкьвай чил аваз, кьве пата акъвазна гъвечIи туп ягъиз чилинин винелай сад-садал ракъуриз къугъун).

ТЕНОР тенор (1. итимдин лап кьакьан, яни шуькIуь гужлу ван. 2. гьа ванцелди лугьудай артист).

ТЕНТ тент (гимидин палубадал-балхундал ва я гьуьлуьн къерехда ракъиникай ва я марфадикай хуьн патал шихиникай раснавай кьур, шихинин чардах).

ТЕНЬ ж 1. серин, хъен; гуьлге; тень дерева ттаран серин (хъен). 2. хъен; он своей тени боится адаз вичин хъендихъай кичIезва; от него осталась одна тень адакай амайди са хъен я (яни гзаф яхун хьанва). 3. пер. шак, гиман; на него падает тень адал шак аватзава, адал шак физва (са нагьакьан кардин гьакъиндай). 4. пер. зерре; кIус; жизви кьванни; у меня нет и тени подозрения за гьич кIусн и (жизви кьванни) шаклувал ийизвач. ♦ наводить тень ягъалмишрун, чашмишрун; быть в тени пер. далдадик хьун, хелветда хьун, дуьзда тахьун; держаться в тени жув вилик хкис тавун, вилик кутаз алахъ тавун, дамаx квачиз акъвазун.

ТЕОДОЛИТ теодолит (геодезияда, ччил алцумунин кIвалахра пипIер алцумдай инструмент).

ТЕОКРАТИЧЕСКИЙ теократиядин.

ТЕОКРАТИЯ теократия (политический власть, агъавал диндин кьил гвай ксарин, ругьанийрин гъиле авай идарадин къурулуш; гьахьтин идара авай пачагьлугъ).

ТЕОЛОГИЯ мн. нет теология (диндин учение).

ТЕОРЕМА мат. теорема (вичин дуьзвал аксиомайрин ва я виликди субутзавай къайдайрин бинейрал алаз делилралди тестикьун лазим тир положение, къайда).

ТЕОРЕТИЗИРОВАТЬ несов. теориядин месэлайрал машгъул хьун; теориядал машгъул хьун.

ТЕОРЕТИК теоретик (теориядал машгъул тир кас; теория хъсандиз чидай кас).

ТЕОРЕТИЧЕСКИЙ теориядин; теориядиз талукь тир; теориядиз хас тир.

ТЕОРИЯ теория (1. авазвай гьакъикъат къалурдай, практика, инсанрин тежриба ахтармишна адакай умуми нетижаяр хкудунал машгъул тир учение; кIватI хьайи фактарин себебар са умуми принципдал ачух ийидай ва цIийи фактар ачухун ва абруз баян гун мумкинардай илимдин къайдайрин система. 2. са илимдин хел ва я адан са хилен уму-миламишнавай къайдайрин кIватIал).

ТЕПЕРЕШНИЙ разг. гилан.

ТЕПЕРЬ гила.

ТЕПЛЕТЬ несов. чими хьун.

ТЕПЛИТЬСЯ несов, 1. жизви экв ийиз ккун; тIимил экв гун (лампа). 2. пер. тIимил кваз хьун, жизви кумукьун; в нём теплилась надежда адак жизви умуд квай (кумай).

ТЕПЛИЦА см. оранжерея.

ТЕПЛИЧНЫЙ см. оранжерейный.

ТЕПЛО¹ мн. нет чимивал.

ТЕПЛО² нареч. 1. чими жедайвал; чими ийидайвал; он был одет тепло ада чими жедайвал (чими партал) алукIнавай. 2. в знач. сказ. чими я; чимида. 3. пер. хушдиз, хушвилелди, рикIин хушвилелди, рикIин чимивилелди (мес. къаршиламишун).

ТЕПЛОВОЗ тепловоз (пардалди-бугъадалди тушиз, вичин къене ккудай бензиндин ва мсб къуватдалди кIвалахдай двигатель аваз ишлемишдай паровоз).

ТЕПЛОВОЙ 1. чимивилин; тепловая энергия чимивилин энергия. 2. чимивилин энергиядалди кIвалахдай (двигатель).

ТЕПЛОКРОВНЫЙ чими ивидин, чими иви квай (гьайванар).

ТЕПЛОМЕР чимивал алцумдайди (алат).

ТЕПЛОПРОВОДНЫЙ чимивал тухудай, чимивал ракъурдай.

ТЕПЛОТА мн. нет чимивал.

ТЕПЛОТЕХНИКА мн. нет теплотехника (техникадин кудай шейэрикай ва пардикай хъсандиз, дуьз менфят къачунин месэлайрикай рахадай са хел).

ТЕПЛОПРОВОДНЫЙ чимивал тухудай, чимивал ракъурдай.

ТЕПЛОФИКАЦИЯ мн. нет теплофикация (ргазвай цин бугъ ракьун турбайра аваз кIвалера къекъуьруналди кIвалер чими авунин къайда.

ТЕПЛОФИЦИРОВАТЬ сов. и несов. теплофикация авун, бугъадалди чими ийидайвал туькIуьрун.

ТЕПЛОХОД теплоход (пардалди-бугьадалди тушиз, вичин къене кудай бензиндин ва мсб къуватдалди кIвалахдай двигателдин куьмекдалди фидай гими).

ТЕПЛУШКА теплушка (чими ийидай пич эцигнавай товарный вагон).

ТЕПЛЫЙ 1. чими; тёплая вода чими яд; тёплый воздух чими гьава. 2. чими ийидай, чими (партал). 3. пер. рикIиз чими; хуш; хушвал ийидай; тёплое слово хуш (рикIиз чими) гаф; тёплый приём хушвилелди, ччинин ачухвилелди кьабулун; хатур-гьуьрмет авун (мес. мугьмандиз). ♦ тёплое местечко кьуш квай, хийир авай чка (къуллугъ).

ТЕПЛЫНЬ ж мн. нет, разг. чими гьава.

ТЕРАПЕВТ терапевт (къенепатан азаррин доктор).

ТЕРЕБИТЬ несов. 1. акъудиз кIватIун, акъудун (канабар, куш). 2. тупIалай авун; гъилелай авун; хкуьрун, герен-герен кьаз ялун. 2. пер. динжвал тагун, секинвал тагун.

ТЕРЕМ ист. терем (минарадин тегьерда эцигнавай кIвалер ва я кIвалерин винел къатунал алай кIвал).

ТЕРЕТЬ несов. 1. гуьцIун. 2. тIушунун (мес. гъилелди бедендин са чка). 3. куьлуь авун (гуьцIна, куьткуьнна, мес. тенбек). 4. гуьцI жез тIар хьун, ягъун (мес. ботинкади дабан).

ТЕРЕТЬСЯ несов. 1. гуьцI хьун. 2. вичин жендекдив гуьцIун (мес. дасмал). 3. арайра аваз хьун, гьатун, къекъуьн (инсанрин арада).

ТЕРЗАНИЕ 1. см. терзать. 2. азаб, рикIин азаб.

ТЕРЗАТЬ несов. 1. кукIварун; къазунун (мес. лекьре къуьр). 2. пер. азаб (азабар) гун, рикIиз азабар гун, ччан акъудун.

ТЕРЗАТЬСЯ несов. азаб чIугун, азаб къачун, азаб хьун (рикIиз).

ТЕРКА тёрка (картуфар ва маса затIар къадгъуниз куьлуь ийидай тIеквенар ва сарар авай ракьун кьул).

ТЕРМИН термин (илимдиз, искусстводиз, техникадиз ва масабруз талукь са затIунин, са кардин, метлебдин тIвар тир гаф).

ТЕРМИНОЛОГИЧЕСКИЙ терминрин, терминологиядин.

ТЕРМИНОЛОГИЯ терминология, терминар.

ТЕРМИТ¹ спец. термит (вичин ккуни лап еке температура арадал гъун патал ишлемишдай алюминийдин гъуьр хьтиндини бязи металлрин окисар-пасар акахьайди).

ТЕРМИТ² зоол. термит (чими уьлквейра жедай ва гзаф зарар гудай са гьашарат).

ТЕРМИТНЫЙ термитдин, термитдалди ийидай (авур); термитная сварка термитдалди кукIурун (металлар).

ТЕРМИЧЕСКИЙ тех.: термическая обрработка металлов металлар ифей гьалда ишлемишун (металлрикай са затI расдайиа абур къизмишарна, ифирна расун).

ТЕРМОДИНАМИКА мн. нет. физ. термодинамика (чимивал ахтармишдай ва ам энергиядин маса жуьрейриз элкъуьрунин месэлайрикай рахадай илим).

ТЕРМОМЕТР термометр (температура алцумдай прибор).

ТЕРМОС термос (вичин къене цайи чими ва къайи затI авай гьалда яргъалди хуьдай къаб).

ТЕРМОСТАТ термостат (автомат регулятордин куьмекдалди вичин къене гьамиша сад хьтин температура хуьдай аппарат).

ТЁРН 1. къвакъвад вал, къвакъвад цацар. 2. къвакъваяр (къвакъвад валан емишар).

ТЕРНИИ мл. уст. цацар.

ТЕРНИСТЫЙ 1. уст. цацар авай; цацар алай. 2. пер. валар-цацар авай, четин азабар авай; тернистый путь валар-цацар авай рехъ, четин азабар авай рехъ.

ТЕРНОВНИК къвакъвад вал.

ТЕРНОВЫЙ 1. къвакъвад валан; къвакъвадин (мес. хел, цацар). 2. пер. цацар алай (яни азаб гудай).

ТЕРПЕЛИВО нареч. сабурдалди, сабурлуз; эхиз.

ТЕРПЕЛИВЫЙ сабур ийидай; эхдай; къатламишдай.

ТЕРПЕНИЕ мн. нет сабур; эхун; дурумлувал. ♦ вывести из терпения хъел гъун; мад эхиз тежервал авун; сабур хъийидайвал тутун; запастись терпением ва я вооружиться терпением сабур авун; сабур ийиз гьазур хьун.

ТЕРПЕТЬ несов. 1. сабур авун; эхун (эхи авун); къатламишун; дурум гун; кьабулун. 2. чIугун, къачун, гьатун, акатун (са баладик); хьун; терпеть убыток зарар хьун, зарар къачун, зарарда гьатун. ♦ терпеть поражение кIаник акатун (дяведа, гьуьжетда, акъажунра); терпеть не могу его заз ам гьич акуна кIандач (такIанда); время терпит вахт катзавач, гьеле вахт авазва.

ТЕРПЕТЬСЯ несов.: мне не терпится завай сабур ийиз жезвач.

ТЕРПИМЫЙ 1. эхиз жедай, кьабулиз жедай, къатламишиз жедай. 2. эхдай, къатламишдай.

ТЕРПКИЙ сивер ритIидай (цурувал алай, мецел алкIидай хьтин, мес. бегьем чурун тавур чумалрин дад хьтин).

ТЕРРАКОТА мн. нет 1. терракота (хъенчIин затIар расдай, кайи чепедин хъипивал алай яру тини хьтинди, кайи чепедин палчух). 2. терракотадикай авур затIар.

ТЕРРАКОТОВЫЙ терракотадин, терракотадикай авур, кайи чепедикай авур, хъенчIин.

ТЕРРАРИЙ и ТЕРРАРИУМ террариум (гзафни гзаф кьураматдани цени яшамиш жедай гьайванар ва руфун галчIуриз фидай иланар хьтин гьайванар хуьдай гъвечIи кIвал, ящик).

ТЕРРАСА 1. айван (кIвалерихъ галай, къав алай секуь хьтин айван). 2. терраса (айванар хьиз сад-садалай хкаж хьайи ччилии чкайрикай сад ); берег реки тянется террасами вацIун къерех сад-садалай вине авай айванар хьиз кьантIар-кьантIар хьана фенва.

ТЕРРИТОРИАЛЬНЫЙ 1. территориядин патахъай тир, мулкунин патахъай тир (мес. пачагьлугърин арада акьунар, гьуьжетар). 2. территориядихъ галай, мулкунихъ галай; территориядиз талукь тир; территориальные воды территориядихъ галай (яни са уьлкведин къерехдив гвай, гьадан ихтиярда хьана кIандай) гьуьлуьн пай. 3. гьа территориядин, гьа чкадин (мес. кьушун).

ТЕРРИТОРИЯ территория (ччил, мулк, чка).

ТЕРРОР полит. террор (душман тир ксар тфенг авун патал абрун ччандиз гуж авун_; абур ягъиз тергун; кьиникьалди кичIерар гун).

ТЕРРОРИЗОВАТЬ несов. 1. полит. террордалди кичIерар гун, террордалди жаздандал гъун. 2. кичIерар гун, югъ тагун, жаздандал гъун.

ТЕРРОРИЗМ мн. нет терроризм (террордин политика; террор ишлемишун).

ТЕРРОРИСТ террорист (террорчи, террор кьиле тухудай, ягьиз рекьидай кас).

ТЕРРОРИСТИЧЕСКИЙ террордин; террориствилин.

ТЕРТЫЙ 1. гуьцIна регъвей, куьлуь авур (мес. ранг). 2. пер. крарай акъатай, дуьнья акур. ♦ тёртый калач пер. крарай акъатай кас.

ТЕРЯТЬ несов. 1. квадрун. 2. квадрун; гъиляй акъудун; вич магьрум авун, амукь тавун; терять права ихтиярар амукь тавун. 3. квадрун, атIун (мес. умуд). 4. квадрун, пучун (мес. вахт). 5. кими хьун, тIимил хьун; терять в весе заланвиликай кими хьун, заланвал тIимил хьун. ♦ терять зрение буьркьуь хьун; терять из виду 1) вилерикай квахьун; вилерикай квадрун; вилерикай хкудун; вилерикай хкатун; 2) гьиниз фенатIани чир тахьун; терять голову кьил-кьилел аламукь тавун, ийир-тийир квахьун. вичин кьил квадрун, келефд кьил квахьун (квадрун).

ТЕРЯТЬСЯ несов. 1. квахьун. 2. вичивай-вич квахьун, вичи-вич квадрун. 3. вилерикай квахьун. ♦ теряться в догадках кьил акъудиз тахьун; кьил акъат тавун, кьил акъудиз тежез амукьун.

ТЁС мн. нет ягъай кьелечI гуьтIуь кьулар, кьелечI тахтаяр.

ТЕСАК 1. ист. тесак, гапур хьтин яракь. 2. кIарас ядай якIв, нажах.

ТЕСАТЬ несов. ягъун; яна цIалцIамрун (шуькIуь авун, кьелечIрун); тесать камень къван ягъун (къвалар якIвалди яна цIадцIамрун). ♦ хоть кол на голове теши кьилел регъв регъвейтIани эсер авайди туш; вуч авуртIани рекьив къведайди туш.

ТЕСЁМКА см. тесьма.

ТЕСНИНА гуьтIуь дерин кIам; кьве дагъдин арада авай гуьтIуь рехъ; дар ара.

ТЕСНИТЬ несов. 1. чуькьуьн. 2. чуькьуьн, чуькьвена кьулухъ чIугваз тун; теснить врага душман кьулухъди чуькьуьн. 3. дарда ттун; дарвал гун.

ТЕСНИТЬСЯ несов. 1. сада-сад чуькьуьн, сада-сад чуькьвез акъвазун (ва я гьахьун). 2. сад-садав эгис хьана акъвазун; сад-садав агатна акъвазун.

ТЕСНО парен. 1. сад-садав эгис хьана, чуькьвена агатна. 2. дардиз. 3. кIевиз (мес. агатун, алакъалу хьун). 4. в знач. сказ. дар я.

Дата добавления: 2014-01-11