Палітычнае жыццё Іспаніі ў 1980-я-2000-я гг. Заняпад СДЦ. Палітыка урадаў ІСРП і Народнай партыі. Ф. Гансалес. Х.М. Аснар. Х.Л. Сапатэра

23 лютага 1981 г., калі ў картэсах ішло галасаванне па кандыдатуры новага прэм'ер-міністра, была зроблена спроба дзяржаўнага перавароту. У парламенцкі будынак уварвалася група змоўшчыкаў – грамадзянскіх гвардзейцаў на чале з падпалкоўнікам Антоніа Тэхера. Яны высунулі шэраг патрабаванняў, накіраваных на вяртанне краіны да старых франкісцкіх метадаў праўлення. Адначасова ў бок Мадрыда высунулася танкавая калона путчыстаў. Аднак спроба вайсковага перавароту правалілася. Кароль – галоўнакамандуючы ўзброенымі сіламі краіны, на спрыянне якога разлічваў А. Тэхера і яго паплечнікі – рэзка асудзіў путчыстаў. Змоўшчыкі былі арыштаваныя і асуджаныя. 27 лютага 1981 г. па ўсёй Іспаніі прайшлі масавыя маніфестацыі ў падтрымку канстытуцыі і дэмакратыі (на адной з іх дзеючы прэм'ер-міністр Хасэ Луіс Сапатэра ўпершыню сустрэў сваю будучую жонку). Як аказалася, гэта быў апошні выклік старой аджылай Іспаніі маладой іспанскай дэмакратыі. Хуан Карлас І яшчэ раз красамоўна засведчыў той факт, што з'яўляецца надзейным гарантам непахіснасці канстытуцыі і яе дэмакратычных прынцыпаў. Гэта таксама вельмі паспрыяла ўмацаванню яго асабістага аўтарытэту і значнаму росту даверу да манархіі як да інстытута ўлады.

Новым прэм'ер-міністрам быў абраны Леон Кальва Сатэла (1981-1982). Яго ўрад прыняў некалькі вельмі важных і своечасовых рашэнняў. Былі абвешчаныя надзвычайныя захады па барацьбе з тэрарызмам. У чэрвені 1981 г. картэсы прынялі закон аб разводзе (з улікам ментальнасці значнай часткі іспанцаў – вельмі рызыкоўны для ўраду крок). Пачаліся перамовы аб далучэнні Іспаніі да НАТО. Тым не менш, унутры СДЦ абвастрыліся рознагалоссі, што прывялі да фактычнага расколу партыі. Урад страціў парламенцкую большасць. На кастрычнік 1982 г. былі абвешчаныя датэрміновыя парламенцкія выбары.

Перамогу атрымала ІСРП, атрымаўшы рэкордныя 10 млн. галасоў выбаршчыкаў (спатрэбіцца 18 гадоў, каб перасягнуць гэты вынік). Гэта дазволіла ёй здабыць абсалютную большасць у Кангрэсе дэпутатаў (ніжняй палаце картэсаў) – у саюзе з Каталонскай сацыяльнай партыяй (дзейнічала толькі ў Каталоніі) яна заваявала 48% і атрымала 202 месцы з 350.

ІСРП, адна з найстарэйшых партыяў у краіне, заставалася масавай партыяй, але арыентавалася ўжо не толькі на рабочы клас, але таксама і на больш памяркоўных выбаршчыкаў. Адмовіўшыся ад ідэй навуковага камунізму, сацыялісты падкрэслівалі сваю прыхільнасць да каштоўнасцяў буржуазнай дэмакратыі і сацыял-рэфармізму. Другое месца на выбарах заняў Народны альянс– 107 мандатаў. НА пачынаў, як неафранкісцкая партыя, але напачатку 1980-х гг. згуртаваўшы вакол сябе шэраг правых груповак, паступова пераўтварыўся ў буйнейшае палітычнае аб'яднанне правага кірунку. Поспех на выбарах дазволіў гэтай партыі замацавацца ў статусе вядучай апазіцыйнай сілы краіны. Новым прэм'ер-міністрам Іспаніі стаў лідэр сацыял-дэмакратаў, юрыст па адукацыі, Філіпэ Гансалес (1982-1996), які сфармаваў урад з памяркоўных сацыялістаў і тэхнакратаў.

Палітыка сацыялістаў у Іспаніі аказалася не зусім традыцыйнай для партыяў падобнай арыентацыі. Шэраг прынятых законаў прадугледжваў захады па падвышэнні якасці жыцця мільёнаў іспанцаў, што было вельмі важна ва ўмовах эканамічных цяжкасцяў пачатку 1980-х гг. Гэтак, напрыклад, уводзіўся 40-гадзінны працоўны тыдзень, да 30 дзён павялічваліся аплатныя адпачынкі, падвышаліся дапамогі шматдзетным сем'ям, да 65 гадоў быў зніжаны пенсійны ўзрост, а медыцынскае абслугоўванне стала даступнае практычна для ўсіх іспанцаў. Тым не менш, у краіне ажыццяўлялася прыватызацыя дзяржаўных прадпрыемстваў, урад выкарыстоўваў жорсткія манетарысцкія захады барацьбы з інфляцыяй, узмацняла барацьбу з фінансавымі махлярствамі, пільна сачыла з падатковай дысцыплінай.

Таксама сацыялісты ажыццявілі цэлы шэраг іншых рашучых пераўтварэнняў. Рэформа дзяржаўнага апарату скараціла колькасць дзяржаўных служачых. Быў узяты курс на рацыяналізацыю работы дзяржаўных структураў з мэтай пераўтварыць іх у прыладу сацыяльных рэформаў і дэмакратызацыі краіны. Вайсковая рэформа зменшыла колькасць афіцэрскага корпусу, забяспечыла большыя магчымасці для кар'ернага росту ніжэйшых чыноў, прадугледжвала захады па прадухіленні магчымасці вайсковага перавароту. Была праведзена рэформа агульнаадукацыйнай школы, уведзена аўтаномія ўніверсітэтаў.

Трывалая сацыяльна база, эфектыўная сацыяльна-эканамічная палітыка, ўзважаны знешнепалітычны курс і абноўленая ідэалагічная база партыі дазволілі ІСРП і яе лідару Ф. Гансалесу надоўга замацавацца на іспанскім палітычным Алімпе. На парламенцкіх выбарах 1986, 1989 і 1993 сацыялісты захоўвалі парламенцкую большасць і права фармаваць урад. Хаця перавага ІСРП над канкурэнтамі была ўжо не настолькі камфортнай. Напрыклад, на датэрміновых выбарах 1989 г. яна заваявала ў Кангрэсе дэпутатаў толькі 175 мандатаў (39,6%) з 350 і мела большасць толькі за кошт таго, што 4 дэпутаты баскскай нацыяналістычнай партыі "Эры Батасуна" ніколі не бралі ўдзелу ў пасяджэннях. Напярэдадні гэтых выбараў на базе галоўнай апазіцыйнай партыі Народны альянс была створана правацэнтрысцкая Народная партыя (НП), якую ўзначаліў малады і перспектыўны лідар Хасэ Марыя Аснар. На выбарах у Картэсы 1993 г. ІСРП атрымала ўжо толькі 159 месцаў (38,8%) і страціла абсалютную большасць. Яе лідар Ф. Гансалес быў пераабраны прэм'ер-міністрам толькі за кошт падтрымкі баскскіх і каталонскіх нацыяналістаў. Затое моцны рывок да ўлады зрабіла Народная партыя – 141 мандат (34,8%).

За 13 гадоў і 4 месяцы, што ІСРП знаходзілася пры ўладзе, было дапушчана нямала памылак і пралікаў. Напрыклад, у сярэдзіне 1990-х гг. беспрацоўе дасягнула 22% (найгоршы паказчык па ЕС). Як бывае практычна з любой партыяй, што "заседзелася" пры ўладзе, яе члены неаднаразова аказваліся ў цэнтры карупцыйных скандалаў. За гэты час канчаткова аформілася моцная апазіцыя праўленню ІСРП ў асобе Народнай партыі.

У сакавіку 1996 г. на выбарах у Картэсы ІСРП пацярпела сакрушальнае паражэнне, набраўшы толькі 37,8% галасоў выбаршчыкаў. Народная партыя заваявала 38,8% галасоў (156 мандатаў – найменшая ўрадавая фракцыя ў гісторыі краіны) і яе старшыня Хасэ Марыя Аснар стаў новым прэм'ер-міністрам Іспаніі (1996-2004). Адметнасцю і новага ўраду стала тое, што ён не абапіраўся на парламенцкую большасць (НА мела толькі на 15 мандатаў болей, чым ІСРП). Выбары таксама прадэманстравалі яўную тэндэнцыю да складвання сістэмы дамінавання дзвюх асноўных канкурэнтных сілаў – правацэнтрысцкай НП і левацэнтрысцкай ІСРП.

Важнейшымі праблемамі новага ўраду сталі наданне новага імпульсу сацыяльна-эканамічнаму развіццю краіны і барацьба з сепаратызмам і тэрарызмам. Першая задача вырашалася даволі паспяхова. Але другая пераўтварылася ў бясконцы галаўны боль, пазбавіцца якога было немагчыма нават сумеснымі намаганнямі усіх палітычных партыяў – у іспанскім грамадстве існуе кансенсус адносна адзінага фронту барацьбы супраць тэрарыстаў. (гл. далей)

Палітыка НП выявіла немалую пераемнасць адносна курсу папярэдніка. Была працягнутая лібералізацыя эканомікі. Пры фінансавай дапамозе ЕС былі палепшаныя асноўныя эканамічныя паказчыкі, зніжаны ўзровень беспрацоўя. У межах падатковай рэформы праводзілася зніжэнне падаткаў. Ажыццяўлялася лібералізацыя і прыватызацыя дзяржаўных прадпрыемстваў. Урад Х.М. Аснара здолеў забяспечыць сацыяльны мір у краіне, суцішыць забастовачны рух, стварыць умовы для хуткага эканамічнага росту і стабілізаваць палітычную абстаноўку.

Эканамічны і палітычны курс Народнай партыі быў падтрыманы іспанцамі на выбарах у Картэсы 2000 г. НП супрацьстаяла аб'яднаная апазіцыя сацыялістаў і камуністаў, якія перад выбарамі заключылі пакт аб адзінстве дзеянняў. Апрача таго, левыя мелі ўсе шанцы прыцягнуць на свой блок баскскіх і каталонскіх нацыяналістаў. Сацыялісты і камуністы выступілі з вельмі радыкальнымі прапановамі: увесці 35-гадзінны працоўны тыдзень, значна падвысіць мінімальны заробак, зраўняць мінімальную пенсію з мінімальным заробкам і г.д. НП парыравала гэтыя папулісцкія абяцанні тым, што іх выкананне будзе каштаваць бюджэту ледзьве не $20 млрд. і прывядзе краіну да фінансавага краху. Гэтым разам Х.М.Аснар атрымаў магчымасць стварыць урад большасці: яго партыя здабыла рэкордную падтрымку іспанцаў (10,3 млн. галасоў або 44,5%) і атрымала 183 мандаты (у ІСРП засталося толькі 125 месцы).

Чарговае паражэнне на выбарах выклікала ўнутрыпартыйны крызіс у ІСРП. Новым лідэрам гэтай партыі стаў дастаткова малады палітык Хасэ Луіс Сапатэра (ён быў абраны ў парламент яшчэ ў 26-гадовым узросце, стаўшы самым маладым дэпутатам у гісторыі). Змены ў партыйным кіраўніцтве вывялі партыю на шлях абнаўлення. Ідучы следам за Э. Блэрам ("трэці шлях") і Г. Шродэрам ("новы цэнтр"), Х.Л. Сапатэра прапанаваў нацыі больш цэнтрысцкія і ліберальныя ідэі, якія будаваліся вакол гэткіх паняццяў як прагматызм і эфектыўнасць, на базе прызнання безумоўнага імператыву ў сучасным грамадстве свабоднай рыначнай эканомікі, а не класічнага сацыялізму.

Упершыню за многія гады ў цэнтры перадвыбарчай барацьбы ў 2004 г. аказалася знешнепалітычная праблема – стаўленне да вайны ў Іраку. Нягледзячы на адназначна антываенную пазіцыю большасці іспанцаў, урад Х.М. Аснара далучыўся да праамерыканскай кааліцыі і паслаў на барацьбу з рэжымам С. Хусэйна іспанскі вайсковы кантынгент. Сацыялісты выступалі супраць удзелу ў несанкцыяванай ААН акцыі і рашуча патрабавалі вываду іспанскіх войск з Іраку.

Напярэдадні выбараў гэтая праблема паўстала ў поўны рост. 11 сакавіка 2004 г. адбыўся тэрарыстычны акт на некалькіх станцыях прыгарадных цягнікоў Мадрыду, які забраў жыцці 191 чалавека (яшчэ звыш 1800 чалавек былі параненыя). Мала хто сумняваўся, што гэта справа рук баскскіх тэрарыстаў. Пра гэта афіцыйна заявіў і прэм'ер-міністр. Калі стала ясна, што злачынства – справа рук Аль-Каіды, якая гэткім чынам адпомсціла Іспаніі за Ірак, узніклі сур'ёзныя падазрэнні ў тым, што заявы Х.М. Аснара і яго паплечнікаў маглі быць не памылкай, а наўмыснай хлуснёй, закліканай зняць ускосную адказнасць за трагедыю з правячай партыі.

Сацыялісты удала скарысталіся сваім шанцам. Яшчэ за тыдзень да галасавання аналітыкі абяцалі перамогу, няхай і не гэткую бліскучую, як у 2000 г., новаму лідару НП – Марыяна Рахою. Але ІСРП з лёгкасцю абышла свайго галоўнага канкурэнта – 43,4% супраць 38,3% галасоў. Хаця сацыялісты не атрымалі абсалютнай большасці ў Кангрэсе дэпутатаў (не хапіла 11 мандатаў), абранне Х.Л. Сапатэра (2004 –) не пасаду прэм'ер-міністра падтрымалі яшчэ 5 партыяў, а супраць выступіла толькі адна НП.

Новы ўрад сацыялістаў распачаў маштабныя пераўтварэнні ў сферы сацыяльнай палітыкі. Былі прыняты закон аб роўнасці паміж жанчынамі і мужчынамі, усталяваны спецыяльны суд для разгляду спраў, звязаных з гвалту супраць жанчын і г.д. Паколькі мінімальны памер аплаты працы ў Іспаніі складаў толькі €460 у месяц (адзін з найменшых у ЕС), у 2004 г. урад прыняў рашэнне павялічыць яго да €600. З 2005 г. пачалося рэфармаванне сістэмы рэгіянальных аўтаноміяў, якое прадугледжвала далейшае пашырэнне іх правоў і паўнамоцтваў. Узаконьванне аднаполых шлюбаў, адмова ад выкладання Закона Божага ў школах і імкненне забяспечыць роўнасць рэлігіяў у сістэме дзяржаўнай адукацыі выклікала вялікія спрэчкі ў грамадстве і абвастрыла адносіны паміж правячай партыяй і каталіцкім касцёлам.

Вынікі выбараў у Картэсы 2008 г. на першы погляд зусім нязначна адрозніваліся ад вынікаў папярэдніх – 43,8% галасоў набрала ІСРП і 39,9% дасталася Народнай партыі. Х.Л. Сапатэра захаваў пасаду прэм'ер-міністра (упершыню ў іспанскай гісторыі ў яго новым урадзе жанчыны колькасна пераважалі над мужчынамі – 9 супраць 8). Аднак гэтым разам перавага дзвюх партый-лідэраў над астатнімі была проста беспрэцэдэнтнай. З астатніх 11 партыяў, што ўзялі ўдзел у выбарах, прабіліся ў Кангрэс дэпутатаў толькі 8 і на іх долю засталося толькі 27 дэпутацкіх мандатаў! З гэтых 11 партыяў толькі дзве былі агульнаіспанскімі арганізацыямі, астатнія прадстаўлялі рэгіёны (Каталонію, Краіну Баскаў, Галісію, Канарскія астравы і г.д.), а таму маглі разлічваць толькі на абмежаваны, мясцовы поспех. Усё гэта было сведчаннем поўнага трыумфу двухпартыйнасці ў Іспаніі.

Другі тэрмін прэм'ерства Х.Л. Сапатэра аказваецца надзвычай праблемным. Наступленне эканамічнага крызісу 2008 г. і далейшае пагаршэнне эканамічнай сітуацыі хутка выявілі няздольнасць ураду Х.Л. Сапатэра прапанаваць дзейсныя рэцэпты аздараўлення нацыянальнай эканомікі. Прапанаваныя сацыялістамі антыкрызісныя мерапрыемствы, напрыклад, рэформа рынку працы, выклікáлі рэзкую рэакцыю грамадства і прафсаюзаў і таксама падрывалі давер да дзеючай ўлады. Не дзіўна, што яшчэ больш чым за год да чарговых парламенцкіх выбараў Х.Л. Сапатэра адмовіўся ад барацьбы за захаванне крэсла старшыні ўраду.

Сур'ёзнасць грамадска-палітычнай сітуацыі, у якой Іспанія апынулася ў першай палове 2011 г., тлумачыцца тым, што і апазіцыйная Народная партыя, на думку многіх іспанцаў, не можа прапанаваць рэальную альтэрнатыву курсу ІСРП. Напярэдадні мясцовых выбараў 2011 г. вельмі моцна гучаць галасы тых, хто заклікае галасаваць супраць партый-гегемонаў, што сведчыць пра крызіс двухпартыйнасці і партыяў, якія яе ўвасабляюць.

Дата добавления: 2014-11-08