Глоссарий 4 страница. ЖІӨ есептеу әдістері: 1) Өндірістік — өндіріс кезеңінде ЖІӨ есептеу

ЖІӨ есептеу әдістері: 1) Өндірістік — өндіріс кезеңінде ЖІӨ есептеу. 2) Бөлу әдісі – табыстар негізінде есептелінеді. 3) Ақырғы тұтыну әдісі.

Салааралық баланс - макродеңгейде өндіріс және бөлу шоттарының құндық және табиғи көрсеткіштерінің өзара байланыс схемсы. Жан-жақты статистикалық бақылау: экономикалық санақтар және ішінара бақылау негізінде құрылады.

Салааралық баланс схемасында негізгі 3 бөлігін (квадранттар) бөледі.

1 квадрант (аралық тұтыну)	2 квадрант (ақырғы тұтыну)
3 квадрант (жалпы қосылған құн)

Негізгі әдебиеттер: 4,5,7

Қосымша әдебиеттер: 6,9,12

16 тақырып. Халықтың тұрмыс деңгейінің статистикасы

Мақсаты: Халықтың тұрмыс деңгейінің статистикасының мәні мен мазмұнын анықтау.

Міндеттері:

1.Халық табысының статистикасы.

2.Халықтың тауарлар мен қызметті тұтыну статистикасы.

3.Халықтың өмір сүру деңгейінің жинақтаушы көрсеткіштері.

Табыстар халықтың тұтыну тауарлары мен қызметтерді тұтынуда жеке қажеттіліктерді қанағаттандырудың негізгі көзі болып табылады. «Халық табыстары» көрсеткіштері «Нарықты экономика жағдайындағы халықтың тұрмыс деңгейінің негізгі көрсеткіштері» жүйесіне жатады. Табысқа келесі көрсеткіштер жатады: халықтың номиналды және нақты жалпы табыстар, қолда бар табыс, халықтың жинақ табыстары, халықтың жеке табыстары, халықтың қолда бар жеке табыстары, жұмыскерлердің орташа табысы және орташа еңбек ақысы, нақты еңбекақының орташа мөлшері, зейнетақы, жәрдемақы, стипендиялардың орташа көлемі. Жалпылама көрсеткіш ретінде жиынтық өнім алынады – ол барлық түсім көздері бойынша ақшалай және натуралды табыстар сомасы.

«Халықтың материалды игіліктер мен қызметтерді тұтыну» жүйесі келесі көрсеткіштерден тұрады: халықтың ақшалай шығындарды, халықтың тұтыну шығындары, халықтың негізгі азық-түлік тауарларын тұтыну, орташа еңбек ақының сатып алу қаблеттілігі.

Аймақтар мен түрлі тұтыну нарығының сегменттері бойынша жеке тауарлар бағасының сандық өзгеруін сипаттау үшін халықтың ақшалай табыстарының сатып алу қаблеттілігі деген көрсеткіш есептелінеді. Ол жан басына шыққандағы орташа ақшалай табысқа сатып алуға болатын түрлі тауарлар мен қызметтердің эквиваленті ретінде беріледі:

ПС = СДД / Pi (ср)

мұндағы, ПС- халықтың ақшалай табыстарының сатыпалу қаблеттілігі,

СДД – жан басына шаққандағы орташа ақшалай табыс,

Pi (ср) – i-ші тауардың орташа бағасы.

Тұрмыс деңгейінің көрсеткіштер жүйесі әлеуметтік-экономикалық статистиканың көрсеткіштер жүйесінің қортындысы болып табылады. Тұрмыс деңгейі қиын экономикалық категория, оны бір ғана көрсеткіш көмегімен сипаттауға болмайды. БҰҰ статистикалық комиссия көрсеткіштердің бірнеше тобын ұсынады: демографиялық сипаттамалар (туу, өлу, аурулар саны, өмір ұзақтығы және т.б.), тұрмыстың санитарлық-гигиеналық жағдайы, азық-түлік тауарларын тұтыну, тұрғын үй жағдайы және ұзақ мерзімді пайдалану бұйымдарымен қамтамасыз болу, білім және мәдениет, жұмыс бастылық және еңбек жағдайы, халық табысы мен шығыстары, тұтыну бағалары, көлік құралдары, демалысты ұйымдастыру, денешынықтыру және спорт, әлеуметтік қамсыздандыру, адам бостандығы.

Адам потенциалының даму индексі (АПДИ) – ол БҰҰ даму бағдарламасының мамандар тобымен ұсынылған көрсеткіш. АПДИ тұрмыс деңейінің негізгі аспектілерін сипаттайтын 3 көрсеткіштен тұратын құрама индекс болып табылады: күтілу өмір ұзақтығы, қол жеткен білім деңгейі, жан басына шаққандағы ЖІӨ нақты көлемі.

Негізгі әдебиеттер: 4,5,6,7

Қосымша әдебиеттер: 6,7,8,10,11,12

Семинар сабағында типтік есептеулерді орындау бойынша әдістемелік нұсқау

5 тақырып. Абсолюттік және қатысты шамалар. Статистикадағы графиктік әдіс

Типтік есептер:

№1

2011 жылы «Цесна» АҚ өндірген өнімінің өзіндік құны 54 теңгені құрады. Ал ағымдағы жылы 1 кг өнімнің өзіндік құны 52 теңгеге дейін төмендету жоспарланды.

«Цесна» АҚ жоспарын салыстырмалы көрсеткіште көрсетіп есептеңіз. Ол қатысты көрсеткіштің қай түріне жатады?

Шешуі: 52/54*100-100=3,7%, жоспарланған көрсеткішті нақты қол жеткізген көрсеткішпен салыстыру жоспарлық тапсырма көрсеткішіне жатады.

№2

«Цесна» АҚ 2012 жылы 680 адамның 17 млн.тг өнімін шығаруды жоспарлаған болатын, а ліс жүзінде жұмыс істейтіндердің орташа саны 673 адам 18,56 млн.тг өнімін шығарды.

Жоспардың орындалу көрсеткішін есептеңіз: а) жұмыс істейтіндердің саны бойынша; ә) еңбек өнімділігі бойынша; б) нәтижесін кесте бейнелеңіз.

Шешуі: 17млн.тг/680адам=25млн.тг/адам; 18,56млн.тг/673адам=27,6 млн.тг/адам;

18,56млн.тг/17млн.тг=109,2%; 673 адам/680 адам=99%;

27,6/25=110,3%.

Көрсеткіштер	Жоспар	Нақты	Өсу қарқыны
Өнім шығару, млн.тг		18,56	109,2
Жұмыс істейтіндер саны, адам
Еңбек өнімділігі, млн.тг/адам		27,6	110,3

№3

Төменде келтірілген деректер бойынша ҚР бюджетінің 2000 жылы, 2005 жылы, 2010 жылғы шығын құрылымының қатысты шамасын (млрд.тг) есептеңіз:

Шығын бабы	2000 жылы	2005 жылы,	2010 жылы
Халық шаруашылығы	74,6	111,6	151,4
Әлеуметтік мәдени сала мен ғылымға	55,9	77,1	92,8
Қорғанысқа	17,9	17,4	17,2
Басқаруға	1,7		2,4
Барлығы	154,6	214,6	276,4

Шешуі:

Шығын бабы	2000 жылы	Үлесі	2005 жылы	Үлесі	2010 жылы	Үлесі
Халық шаруашылығы	74,6	48,3	111,6		151,4	54,8
Әлеуметтік мәдени сала мен ғылымға	55,9	36,2	77,1	35,9	92,8	33,6
Қорғанысқа	17,9	11,6	17,4	8,1	17,2	6,2
Басқаруға	1,7	1,1		0,9	2,4	0,9
Барлығы	154,6		214,6		276,4

№4

Есіл ауданы халқының орташа жылдық саны былтырғы жылы 31550 адамды құрады. Ауданның клемі 997 шаршы метрге тең. АХАТ өткен жылы 495 бала туу фактісі тіркелген.

Табу керек: а) аудан халқының тығыздығын; ә) туу коэффициентін; б) бұл көрсеткіштер қатысты шаманың қандай түріне жатады.

Шешуі: даму интенсивтілігі.

Көрсеткіш	2000 жылы
Аудан халқының саны, адам
Ауданның көлемі, шаршы метр
Жыл ішінде туған баланың саны, адам
Аудан халқының тығыздығы, адам/ шаршы метр	31,6
Туу коэффициенті, промилле	15,7

6 тақырып. Орташа шамала және вариация көрсеткіштері

№1

Оңтүстік Қазақстан облысының бір ауылды мекенінде 200 отбасының бала саны бойынша келесідей бөлінген:

Бала саны бойынша статистикалық бөлу қатары

Отбасынығдағы балалардың саны (х варианттар)	Отбасы саны (жиілік f)	Бала саны (варианттың жиілікке көбейтіндісі xf)
Жиыны

Орташа бала санын анықта?

Шешуі: бала

№2

Төмендегі кестеде ТОО «Арна» ұйымының жұмысшыларының еңбекақысы туралы мәліметтер берілген:

Жұмысшыларды еңбекақы мөлшері бойынша бөлудің статистикалық қатары

Жұмысшылардың еңбекақы бойынша тобы, тг	Аралықтың орта мағынасы, х	Жұмысшылар саны,f	Варианттардың жиілікке көбейтіндісі
26000-28000
28000-30000
30000-32000
32000-34000
34000-36000
36000-38000
Жиыны

Орташа еңбекақы мөлшерін есепте?

Шешуі:

№3

Төменде берілген мәліметтер бойынша жоспарды орындаудың орташа пайызын есепте:

Кәсіпорын	Жоспар, мың дана	Нақты, мың дана	Жоспардың орындалу пайызы, пайыз
А
Ә
Б
Барлығы			102,5

Шешуі:

№4

Төмендегі мәліметтер бойынша мода, медиананы және квартилді есептеңдер:

Жұмысшылардың еңбекақы бойынша тобы, тг	Жұмысшылар саны,f
26000-28000
28000-30000
30000-32000
32000-34000
34000-36000
36000-38000
Жиыны

Шешуі:

9 тақырып. Индекстер

№1

«Ақмаржан» АҚ екі кезеңде өнімді өндіру және сату бағасы туралы келесідей деректер берілген:

Өнімнің атауы	Өнім бірлігі	Базистік кезең	Есептік кезең
Шығарылған өнім бірлігі	Бағасы, тг	Шығарылған өнім бірлігі	Бағасы, тг
А	Кг
Б	Кг
В	Кг

Табу керек:

1) Бағаның агрегаттық индексін және бағаның төмендеуінен тұтынушылар үнемдеуінің мөлшерін есепте;

2) Өнімнің нақты көлемінің агрегаттық индексін есепте.

Шешуі:

№2

Тұтынушылар кооперациясының комиссиялық саудасындағы тауар айналымы жөнінде келесідей мәліметтер берілген:

Тауарлар тобы	Тауар айналымы, млн. тг	1 тоқсанмен салыстырғанда 3 тоқсандағы бағаның өзгеруі, %
1 тоқсан	3 тоқсан
Көкеніс	15.4	40.2	-12
Ет	24.5	18.5	+2
Сүт	10.4	14.5	-10

Табу керек:

1) Бағаның жалпы индексін есепте;

2) Тауар айналымының нақты бағалар бойынша жалпы индексін есепте;

3) Тауар айналымының өзгермейтін баға бойынша жалпы индексін есепте;

4) Бағаның өзгеру нәтижесінде халықтың алған үнемін есепте.

№3

Тауар биржасындағы мәлімет бойынша өнімнің өзіндік құнының жалпы индексі мен үнемнің сомасы туралы келесідей ақпараттар берілген:

Өнім	Есепті жылы барлық өнімді өндіруге жұмсалған шығын, млн.тг	Базистік жылмен салыстырғанда есепті жылы өнім бірлігінің өзіндік құнының төмендеуі, %
КР-090	218,3	7,5
КР-014	330,8	5,5
КР-072	143,7	4,2

Шешуі:

Студенттің өзіндік жұмысы үшін материалдар

3 тақырып. Статистикалық бақылау

2.1 Қарағанда облысындағы шағын кәсіпорындар туралы есеп берілген (статистика бойынша ҚР Агенттігінің мәліметтері бойынша).

2000 жылдың 3 тоқсанында Қарағанды облысындағы шағын кәсіпорындардың өлшемі мен саны

ҚР облысы	Шағын кәсіпорындардың саны	Оның ішінде
Есеп берулерін тапсырмағандар	Есеп берулерін тапсырғандар	О.і. жұмысбастылар санымен
5 адамнан кем емес	6 -10	11-20	21-30	31-40	41-50
Қарағанды

Есеп беруді тексеріңіз.

2.2 Егер бірнеше шағын жеке кәсіпорындардың автомобильдік паркіне сипаттау міндеті қойылса, онда жиынтық, оның бірлігі және бақылау бірлігі болып не табылады? Сипаттардың қандай түрін қарастыруға болады?

2.3 ҚарМУ стеденттерінің уақыт бюджетін зерттеу үшін сұрау бланкісін әзірлеңіздер. Зерттеудің мақсаты - студенттер орташа қанша уақыт жұмсайтынын білу: оқуға (оның ішінде аудиториядағы сабағы мен СӨЖ), қоғамдық жұмыстарға, өзінің мәдени және интеллектуалды деңгейін жоғарлатуға (кітаптар, кино, музей, басқа да формалар), спортқа, тамақ ішуге, ұйықтауға және т.б.

2.4 2000 жылдың 1 тоқсаны үшін дәрі препараттарының келіп түсуі, сатылуы, қалдығы туралы «Фармация» мемлекеттік кәсіпорынының есеп беруі көрсетілген (шартты мәліметтер): (млн. теңге)

Дәрі препаратарының топтары	Тоқсан басын қалдықтар	Тоқсанда кейін түскендер	Көтерме фирмаларға өткізілгені	Бөлшек фирмаларға өткізілгені
Суық тиюге қарсы
Седативтік
Спазмолитиктер
Барлығы

Есеп беруді тексеріңіз.

4 тақырып. Статистикалық мәліметтерді жинақтау және топтастыру

3.1 Статистика бойынша ҚР Агенттігінің мәліметтері көрсетілген.

2002 жылдың 1 қаңтарына ҚР облыстар территориясы мен ҚР бойынша халқының саны келтірілген:

ҚР облыстары	Территория, кв., км	Халық саны, мың адам
РК	2724,9	14820,9
Ақмола	146,6	719,9
Ақтөбе	300,6	669,7
Алматы	223,9	1558,2
Атыру	118,6	450,2
Шығыс Қазақстан	283,3	1485,5
Жамбыл	144,3	980,6
Батыс Қазақстан	151,3	602,6
Қарағанды	428,0	1350,8
Қостанай	196,0	606,6
Маңғыстау	165,6	332,4
Павлодар	124,8	758,9
Солтүстік Қазақстан	98,0	691,6
Оңтүстік Қазақстан	107,3	2045,4

Кестедегі мәліметтер негізінде ҚР бойынша жалпы және әр облыс бойынша халық тығыздығын есептеңіз. Халық тығыздығы бойынша топтастыру жүргізіңіз. 3 топ құрыңыз. Қазақстан бойынша орташамен салыстырып, қорытынды жасаңыз.

3.2. Статистика бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігінің мәліметтері берілген.

01.01.99ж. Қазақстан Республикасының халқын жынысы және жасы бойынша бөлу.

Жасы	Барлығы	Ерлер	Әйелдер
Барлық халық, мың адам	14957,8	7205,4	7752,4

Оның ішінде жасы бойынша, жас
1 жасқа дейін	217,9	112.3	105,5
1-4	972,3	495,5	476,8
5-9	1501,1	762,1	739,0
10-14	1606,9	807,0	799,9
15-19	1399,1	699,2	699,9
20-24	1292,1	641,3	650,8
25-29	1154,7	602,3	552,4
30-34	1069,8	530,8	538,9
35-39	1201,5	588,4	613,1
40-44	1037,6	501,8	535,8
45-49	855,5	403,9	451,6
50-54	525,7	243,9	281,8
55-59	553,0	246,1	306,9
60-64	561,5	243,9	317,6
65-тен жоғары	1009,2	326,8	682,4

Берілген топтар бойынша мәліметтерді қайтадан топтастырыңыз. Мысалы: 1 жасқа дейінгі, мектеп жасына дейінгі, мектеп жасындағы, жұмысқа қабілетті, зейнет жасына дейін. Ер және әйел адамдарды қалай жеке топтастыруға болатынын ойланыңыздар. Мысалы: әйелдердің фертильділігін қарастыру үшін 15-49 жас аралығындағы әйелдер есепке алынады. Зейнеттік жас ер және әйел адамдар үшін әр түрлі. Алынған ақпараттарды кесте түрінде көрсетіңіз.

3.3 Адамның бойы мен салмағының арасында өзара байланыс бар ма? Осы көрсеткіштердің қайсысы факторлық, қайсысы нәтижелік екенін көрсетіңіз. Адамның бойы мен салмағының арасындағы тәуелділікті дәлелдеу немесе оны жоққа шығару үшін өзіңіздің тобыңыздағы студенттерден сұрап, әр адамның бойы мен салмағы көрсетілетін кесте құрыңыз. Үш топ құрып (4,5 сөзден жазылады) факторлық көрсеткіш бойынша алынған мәліметтерді топтастырып, аналитикалық кесте түрінде келтіріңіз. Қорытынды жасаңыз.

5 тақырып. Статистикалық кестелер және графиктері.

4.1 Экономикалық мамандықтар бойынша ҒБК студенттерін мамандық (қаржы және несие, бухгалтерлік есеп және аудит, менеджмент және маркетинг, халықаралық экономикалық қатынастар), оқу формасы (коммерциялық және бюджеттік), курсы (1,2,3,4) бойынша орташа үлгерімдерін сипаттайтын кестенің макетін құрыңыз.

4.2. Қазақстанның жалпы статистикасы бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігінің мәліметтері келесіде: некелесу коэффициенті (мың адамға шаққанда); 1996ж.6,6; 1997ж. 6,6; 1998ж.6,4; 199ж.-5,8; ажырасу коэффициенті 1996ж.2,6; 1997ж.2,3; 1998ж. 2,4; 1999ж. 1,7.

Бастапқы мәліметтерді графикте бейнелеп, статистикалық кесте құрыңыз. Қарағанды облысы бойынша мәліметтерді пайдалана отырып (статистикалық жинақтар, интернет ж.т.б.). Бұл құбылыстардың динамикасы (статистикалық кесте және график түрінде) Қазақстан бойынша салыстыра отырып табыңыз.

4.3. Статистика бойынша Қазкақстан Республикасы Агенттігінің мәліметтерінде Қазақстан халқының саны туралы мәліметтер келтірілген, оның ішінде 1897 – 1999 жыл. (мың адам) бойынша тұрғылықты халық: ьарлық халық 1897 жыл – 4333, 1926 – 6198, 1939 – 6081, 1959 – 9283, 1970 – 13013, 1979 – 14688, 1989 – 16199, 1999 – 14953. Қазақтардың саны: 1997 – 3393, 1926 – 3713, 1939 – 2314, 1959 – 2795, 1970 – 4234, 1979 – 5289, 1989 – 6497, 1999 – 7985.

Барлық халық ішіндегі қазақтардың үлес салмағын анықтаңыз. Бастапқы және есептелген мәліметтерді кесте және график түрінде көрсетіңіз. Еліміздің тарихи дамуын есепке ала отырып, талдау жүргізіңіз.

Абсолютті және салытырмалы шамалар.

5.1. Статистика бойынша Қазақстан Республикасының Агенттігінің мәліметтері берілген.

Барлық халықтардың саны, оның ішінде 1926 – 1999 жылдардағы ерлер және әйелдер саны.

Санақ		Барлығы
Әйелдер	Ерлер
17.12.26ж.
17.01.39ж.
15.01.59ж.
15.01.70ж.
17.01.79ж.
12.01.89ж.
25.02 – 04.03.99ж.

Анықтау керек:

1. Қазақстанның халық санының динамикасының салыстырмалы көлемін.

Дата добавления: 2014-12-23