Вопрос 6: Культура белорусских земель в составе Великого княжества Литовского. Русского и Жемойтского

Вопрос5: Введение христианства и его влияние на развитие культуры белорусских земель. Письменность и просвещение на территории Беларуси IX-XIII вв. Е.Полоцкая, К.Туровский, К.Смолятич.

Вопрос 4: Политическое и социально-экономическое развитие белорусских земель в составе Великого княжества Литовского, Русского и Жемойтского.

У 13 ― 16 ст. у ВКЛ, як i ý iнш. раннефеадальных гасударствах iшоý працес станаýлення i развiцця феадальных адносiн. Феадальная собственносць на зямлю (асноýны сродак вытворчасцi) ляжала ý аснове феадальнага спосаба. Вярхоýны ýладальнiк зямлi ― князь. Сярэднiя i мелкiя феадалы складалi шляхецкае (дваранскае) саслоýе. На адным узроýнi з дваранамi былi татары. Яны неслi вайсковую службу. Шляхта, татары i сяляне мелi зямельныя надзелы, але на розных умовах (па наследству i не). Iснавала шмат феад. памесцiй ― собственносць на зямлю у ВКЛ была саслоýнай, а феад. землеýладальнiцтва пачаткова ýмоýным. Феадалы змагалiся за поýнае карыстанне сваей зямлей. Але феадалы не маглi абыходзiцца без сялян, якiя атрымоýвалi зямлю ад феадалаý i плацiлi павiннасцi: дань, натуральны i грашовы аброкi.Феадалам сяляне плацiлi налог, а царкве ― дзесяцiну. У1557 г. Жыгiмонт II Аýгуст правеý аграрную рэформу з мэтай упарадкаваць сялянскае землекарыстанне i павялiчыць даходы ý казну. Па гэтай рэформе сялянскiнадзел складала валока ý 23,41 га зямлi (не залежна ад якасцi зямлi). Феадалам адводзiлiся лепшыя землi, а сялянам наадварот. Сяляне падзялялiся на цяглых i асадных. Асноýнай павiннасцю цяглых была баршчына, акрамя яе выплачвалiся i iнш. павiннасцi. Астатнiх сялян князь трымаý на асадзе (асдных): яны плацiлi грашовы аброк замест баршчыны.

У 14 ―16 ст. iшоý працес аддзялення рамясла ад с/г => рост гарадоý i мястэчак. Для таго, каб саздаць манаполii, рамеснiкi iмкнулiсь аб’яднаць свае майстэрнi. Узнiкалi цэхi.Развiцце рамясла i таргоýлi прывяло да буйнага росту гарадоý i гарадскога насельнiцтва. Гарадское саслоýе iмкнецца пашырыць свае права. Вярхоýнай уладай горада быý магiстрат: рада + лавы.Магiстрат узначальваý войт. Усе гарада мелi свае апалченне. З ростам гарадоý, гаражане станавiлiся ýсе больш унiжанымi.

У 988 г. кiеýскiм князем Уладзiмiрам Святаслававiчам была прынята хрысцiянская рэлiгiя вiзантыйскага ýзроýню. У 992 г. князь Iзяслаý ý Полацку заснаваý епархiю (епархiя ― царкоýная акруга, якой кiраваý епiскап), што дало магчымасць распаýсюдзiц пiсьменнасць. У 11 ст. у полацкай зямлi асвойвалася кiрылiчная азбука. (яе склалi для старабалгарскай мовы ý 863 г. браты Кiрыла i Мяфодзiй). Выдытнымi помнiкамi пiсьменнасцi з’яýляюцца так званыя “Барысавы” i “Рагвалодавы” камянi. Каля Оршы знаходзiýся “Рагвалодаý камень” вышыней 3 м з вялiкай колькасцю надпiсаý. У Падзвiннi iх вядома 9.

Як сведчаць факты, пiсьменнасць iснавала да распаýсюджвання кiрылiцы. Да гэтага iснавала пiктаграфiчнае пiсьмо ― але такiм пiсьмом думкi выразiць было нельга; таксама да кiрылiцы iснавала пiсьмо гречаскiмi лiтарамi. Пасля прыняцця хрысцiянства на Б. з’яýляюцца помнiкi, якiя сведчаць аб высокiм узроýнi пiсьменнасцi на Б.: камянi, палова гребня, дзе выразаны з двух бакоý лiтары. Аб развiццi пiсьменнасцi сведчаць надпiсы на падмурку Сафiйскага Сабора. Захавалiся Тураýскае i Аршанскае евангiле. Важную ролю у развiццi пiсменнасцi iграла царква. Самые пiсьменныя людзi ý той час былi манахi i святары. Яркiм сведчаннем пiсьменнасцi з’яýляецца летапiсанне. Асобае месца сярод помнiкаý займала лiтаратура: “Слова аб палку Iгаравым”. Важны дакумент пiсьменнасцi ― былiны.

Е. Полацкая (1104 – 1167 гг.) ― Прадслава, нарадзiлася ý Полацку ý сям’i Святаслава. Атрымала адукацыю ад манахаý. У шлюбным узросце бацькi вырашылi аадаць яе за багатага князя, але яна стала манашкай. Арганiзавала майстэрню па перапiсу кнiг. Значную увагу аадала школьнай справе: увяла радмету этыкi, эстэтыкi, медыцыны i iнш. На све сродкi ý Полацку пабудавала два манастыры, дзве царквы, якiя сталi цэнтрамi асветы. Па яе заказу Лазар Богша зрабiý крыж. Е. Полацкую добра ведалi ý Вiзантыi. У Сафiйскiм аборы была знакамiтая бiблiятэка. У канцы жыцця яна яна вырашыла iсцi ý Ерусалiм, каб зрабiць паломнiцтва гробу Хрыстову. Рускiя манахi пахавалi яе ý Ерусалiме, але праз 20 год яны памясцiлi яе мошчы ý Кiева-Пячорскай лаýры.

Кiрыла Тураýскi (1130 г.) нарадзiýся ý Тураве ý сям’i багатага гараджанiна, атрымаý добрую адукацыю, стаý манахам. За красамоýства яго празвалi “златавустам”. Ен праславiýся сваiмi творамi: аповесцi-прытчы, словы-пропаведзi (“Прытча пра думку i цела”), 21 малiтва i г. д.. Усе яны захавалiсь, многiя напiсаны ý вершаванай форме.

Кiрыла Смоляцiч (? ― 1164) нарадзiýся ý Смаленску. З’яýляýся кiеýскiм метрапалiтам i вялiкiм кнiжнiкам. На жаль, захаваýся толькi адзiн яго твор “Пасланне Фарме прасвiтару”. Гэты твор сведчыць аб зарадженнi вальнадумства ý царкоýнай пiсьменнасцi ва ýсходнiх славян, а таксама абтым, што К. Смаляцiч ведаý Гамера, Платона, Арыстоцеля.

Беларусь во второй половине 13-14вв. участвовала в создании ВКЛ в составе которого в последнее период и происходит формирование народности. Бел. народность складывалась в пределах территории в к-ых проживали потомки дреговичей, радимичей частично древлян, северян. С к. 14 в до сер. 17в для белорусов наступает время становления. Развития и подъема – время форм. Бел. народности. В 15-16 в. сформировался целый комплекс признаков народности: 1. Сложилась этническая территория. 2. рост товар.-денежн. отношений и развитие внутреннего рынка укрепило внутр. связи внутри ВКЛ и в границах этничн. террит. Беларуси. 3. Рост городов и местечек, появл. белорусский язык, особенности хоз. и общ. быта, материальной и дух. культуры. Все православные наз. русскими. Название «русские» было объединяющим для населения Беларуси, России,Украины, части Литвы. В 17-18 вв. название Беларусь стало применяться к землям Беларуси, жители стали наз. белорусами. В большинстве европейских гос-в в 14-16 вв наступает новый этап в развитии их истории и культуры – Ренессанс. Во всех областях жизни Европы происходили революционные изменения, особенно заметные в соц. экономической и культурных сферах: - зарождались капиталические отношения, - возрастала роль городов, - складывалась новая соц. структура общества в замен сословной, - складывалась светская культура. Идеологи Ренессанса поставили в центе своего мировоззрения человека – гуманиста. Результатом Рен. стало развитие национальных языков,рост самосознания, интенсивное становление нац. культур, расцвет всех направлений культуры. На Беларусь Ренессанс пришел в к. 15 в в этот период происходило возвышение городов, как центров ремесла торговли, общ.-полит. жизни наблюдается политическая гос-провавая стабилизация общества. Основателям белорусского и востокославянского книгопечатания стал ученый и писатель, доктор философии и медицины с города Полоцка Франциск Скорина, продолжателем культурно-научных традиций Скорины стал Семен Будный – церковный, общ..-полит. деятель.

Реформация – это широкое oбщ.-полит. направление в Западной Бел. в 16в, который был направлен против каталитической церкви и носил антифеодальный характер. Особенностью реформации на Бел. было то, что в отличии от Европы она тут не стала народной, а охватила только высшие слои общества. Реф. Способствовала расширению культуры, активизации духовной жизни общества. При общинах строились школы, книгарни.

Вопрос 7: Утварэнне РП i палажэнне бел. зямель у яе саставе. Крызiс РП i яе падзелы ý другой палове 18 ст.

У 1569г. была заключана Люблiнская унiя – пагадненне аб дзяржаýна-палiтычным саюзе ВКЛ з Польшчай, паводле якога ýтварылася федэратыýная дзяржава – Рэч Паспалiтая. На карце Еýропы з’явiлася новая дзяржава – адна з самых вялiкiх i магутных. Прычыны ýтварэння РП.

1. Унутрыкласавыя супярэчнасцi ý пануючым шляхецкiм саслоýi. Яны заключалiся ý тым, што магнаты валодалi вялiкiмi правамi ý кiраваннi дзяржавай, а шляхта не мела нiякай рэальнай улады. Такога нельга было сустрэць у суседняй Польшчы, дзе шляхта мела вялiкi ýплыý на ýнатраную i знешнюю палiтыку. Падтрымлiваючы iдыю ýнii, яна меркавала заняць такое ж вызначальнае становiшча ý сваёй дзяржаве, як польская шляхта ý сваёй.

2. Цяжкае знешнепалiтычнае становiшча ВКЛ. На пачатку 60-х гг. 16ст. баявыя дзеяннi ý Лiвонскай вайне, што пачалася памiж Маскоýскай дзяржавай i ВКЛ у 1558г., перанеслiся на тэрыторыю Княства, на беларускiя землi.Маскоýскiя войскi стаялi ля сцен Вiцебска, Оршы, Шклова, у 1563г. быý захоплены Полацк. Вайна выцегнула са скарбу ýсе сродкi. Неадкладна патрабаваýся саюзнiк. Позiрк адразу быý кiнуты на Захад, таму што Княства мела значны вопыт дагавораý з Польскiм каралеýствам яшчэ ад часоý Ягайлы.

3. Польшча сама дамагалася вунii: па-першае, польскай шляхце стала цесна ý каралеýстве, яна сквапна паглядала на княжацкiя землi, якiя б далi новыя багаццi, новыя пасады, узнагароды; па-другое, польшча з‘яýлялася самым магутным каталiцкiм бастыёнам ва ýсходняй Еýропе, а таму ёй Ватыкан адводзiý галоýную ролю ý пашырэннi каталiцызму на ýсход (на беларускiя, украiнскiя, рускiя землi).

10 студзеня 1569г. пачаýся Люблiнскi сейм, якi цягнуýся 6 месяцаý.Кожны ставiý свае ýмовы, нiхто не саступаý. Польскi бок пайшоý на дэманстрацыю сiлы. Захапiлi Падляшча, Валынь, Падолле i Кiеýшчыну.Гэта яшчэ больш паслабiла i без таго падарваную Лiвонскай вайной эканомiку Княства. Урад не мог iсцi на ваенны канфлiкт з Польшчай. Шлях быý адзiны – за стол перамоваý з Польшчай.

Умовы аб‘яднання былi наступныя:

1. Вышэйшым органам улады станавiýся агульны сейм, якi мог сбiрацца толькi на тэрыторыi Польшчы. Манарх абвяшчаýся агульным для абодвух дзяржаý.

2. Выключна да кампетэнцыi РП адыходзiла знешняя палiтыка.

3. Дазвалялася набываць маёнткi i валодаць iмi польскiм феадалам у Литве, а лiтоускiм у Польшчы.

4. У ВКЛ поýнасцю захоýвалiся былы адмiнiстрацыйны аппарат, заканадаýства i судовая арганiзацыя, войска, герб, пячатка, мова.

РП была дзяржавай абодвух народаý, у якой Княства iснавала да канца 18ст. Польшча, якая ý той час была ý лепшым палiтычным становiшчы, валодала iнiцыятывай у РП, магла ажыццяýляць вялiкадзяржаýнаю палiтыку ý адносiнах да ýсходнеславянскага насельнiцтва.

Шляхта ВКЛ жадала большай самастойнасцi. Гэтая барацьба прывяла да таго, што ý 1588г. быý прыняты Статут, якi, па сутнасцi, скасаваý многiя пастановы Люблiнскай унii. Так, напрыклад, палякi больш не маглi на тэрыторыi ВКЛ набываць землi. Статут 1588г. – збор законаý феадальнага права, доýгi час лiчыýся самым дасканалым зводам законаý у Еýропе,дзейнiчаý на беларускiх землях аж да 1840г.

Прычыны палiтычнага крызiсу РП:

1) Палiтычны лад РП. Страцiýшы са смерцю Жыгiмонта Аýгуста манархiчную дынастыю, палякi пайшлi па шляху запрашэння манарха на польскi трон з суседнiх краiн – факт iснавання глыбокiх супярэчнасцей у кiруючым стане дзяржавы. Неабмежаваная дэмакратыя губiла РП.

2) Рэлiгiйная палiтыка. У грамадскай свядомасцi больш замацавалася думка аб прынадлежнасцi бел. этнасу да расiйскага народа.

3) Спалучынне нацыянальнага i рэлiгiйнага прыгнёту з феадальным.

4) Барацьба памiж магнатамi за ýладу.

Па прапанове прускага караля Фрыдрыха II 5 жнiýня 1772г у С-Пецярбургу была падпiсана канвенцыя аб падзеле РП памiж Расiяй, Прусiяй i Аýстрыяй. Прсiя атрымала паýночна-заходнюю частку Польшы, Аýстрыя – паýднёвую частку Польшчы i частку заходн. Украiны, Расiя – Вiцебскае, Полацкае, Мсцiслаýскае, Магiлёýскае ваяводствы.

У 1778-1792гг. была зроблена другая спроба рэформ. Iх вяршыняй стала прынятая 3 мая 1791г сеймам першая ý Еýропе i другая ý свеца пасла ЗША Канстытуцыя РП. Баючыся паспаýсюджання французскай рэвалюцыi з яе iдэямi свабоды, роýнасцi, братэрства, Кацярына II накiравала войскi ý РП, якая не змагла аказаць iстотнага супрацiýлення.

23 студзеня 1793г адбыýся чарговы падзел РП памiж Расiяй i Прусiяй (да Прусii адышла частка Польшчы, да Расii – частка Украiны i цэнтральная Беларусь). 24 сакавика 1794г. пачалося паýстанне на чале з Тадэвушам Касцюшкам. Мэта паýстання – аднаýленне незалежнасцi нацыi, усталяванне усеагульнай свабоды, адраджэнне РП у межах 1772г. Для беларусау гэта азначала поýнае акаталiчванне i паланiзацыю. Паýстанне было падаулена, Касцюшка ýзяты ý палон. Расiя, Аýстрыя i Прусiя зноý пачалi дзялiць РП. У 1795г. адбыуся трэцi падзел РП. Расiя атрымала заходнюю Беларусь, усходнюю Лiтву i Украину да заходняга Буга, усходнюю Лiтву i Украiну да заходняга Буга. Аýстрыя i Прусiя захапiлi карэнныя землi, частку ýкраiнскiх i лiтоýскiх зямель.

Дата добавления: 2015-01-03