Кесте 3

Қазақстанның Оңтүстік аймағындағы 2008 жылғы, мектепке дейінгі жастағы балалардың дене дамуын бағалау кестесі

Бой класстары	Денесінің ұзындығы (см)	Дене дамуының дәрежелері
Дене салмағы көрсеткіші бойынша, кг	Кеуде клеткасының көрсеткіші бойынша,см
-II	I	+II	II-	I	II+
	101 және одан төмен	Дене дамуының IV дәрежесін анықтау үшін, салмақ пен кеуде клеткасының көрсеткіштері қажет емес.
		12,6 дейін	14,6-18,6	20,6 дейін	50,5 дейін	53,2-58,6	61,3 дейін
	12,9 дейін	14,9-18,9	20,9 дейін	50,6 дейін	53,3-58,7	61,4 дейін
	13,2 дейін	15,2-19,2	21,2 дейін	50,7 дейін	53,4-58,8	61,5 дейін
	13,5 дейін	15,5-19,5	21,5 дейін	50,8 дейін	53,5-58,9	61,6 дейін
	13,8 дейін	15,8-19,8	21,8 дейін	50,9 дейін	53,6-59,0	61,7 дейін
		14,1 дейін	16,1-20,1	22,1 дейін	51,0 дейін	53,7-59,1	61,8 дейін
	14,4 дейін	16,4-20,4	22,4 дейін	51,1 дейін	53,8-59,2	61,9 дейін
	14,7 дейін	16,7-20,7	22,7 дейін	51,2 дейін	53,9-59,3	61,0 дейін
	15,0 дейін	17,0-21,0	23,0 дейін	51,3 дейін	54,0-59,4	62,1 дейін
	15,3 дейін	17,3-21,3	23,3 дейін	51,4 дейін	54,1-59,5	62,2 дейін
	15,6 дейін	17,6-21,6	23,6 дейін	51,5 дейін	54,2-59,6	62,3 дейін
	15,9 дейін	17,9-21,9	23,9 дейін	51,6 дейін	54,3-59,7	62,4 дейін
	16,2 дейін	18,2-22,2	24,2 дейін	51,7 дейін	54,4-59,8	62,5 дейін
	16,5 дейін	18,5-22,5	24,5 дейін	51,8 дейін	54,5-59,9	62,6 дейін
	16,8 дейін	18,8-22,8	24,8 дейін	51,9 дейін	54,6-60,0	62,7 дейін
	17,1 дейін	19,1-23,1	25,1 дейін	52,0 дейін	54,7-60,1	62,8 дейін
		17,4 дейін	19,4-23,4	25,4 дейін	52,1 дейін	54,8-60,2	До 63,9
	17,7 дейін	19,7-23,7	25,7 дейін	52,2 дейін	54,9-60,3	63,0 дейін
	18,0 дейін	20,0-24,0	26,0 дейін	52,3 дейін	55,0-60,4	63,1 дейін
	18,3 дейін	20,3-24,3	26,3 дейін	52,4 дейін	55,1-60,5	63,2 дейін
	18,6 дейін	20,6-24,6	26,6 дейін	52,5 дейін	55,2-60,6	63,3 дейін
		18,9 дейін	20,9-24,9	26,9 дейін	52,6 дейін	55,3-60,7	63,4 дейін
	19,2 дейін	21,2-25,2	27,2 дейін	52,7 дейін	55,4-60,8	63,5 дейін
	19,5 дейін	21,5-25,5	27,5 дейін	52,8 дейін	55,5-60,9	63,6 дейін
	19,8 дейін	21,8-25,8	27,8 дейін	52,9 дейін	55,6-61,0	63,7 дейін
	20,1 дейін	22,1-26,1	28,1 дейін	53,0 дейін	55,7-61,1	63,8 дейін
	128 және одан жоғары	Дене дамуының V дәрежесін анықтау үшін, салмақ пен кеуде клеткасының көрсеткіштері қажет емес.

Бағалау үшін орыс ұлтының ұл балаларына арналған бағалау кестесі қолданылады, өйткені антропологиялық ұлт анасы бойынша анықталады (3 кесте). Бой және салмақ жағдайы бойынша ДД (-ΙΙ) дәрежесі қойылады, бой және ККА бойынша (ΙΙΙ-) дәрежесі қойылады. Соңғы нәтиже (-ΙΙΙ-)дәреже; нашар дисгормониялық дене дамуы, салмақ және ККА артта қалып дамыған.

6. Балалар мен жасөспірімдердің дене дамуын бағалаудың

центильдік әдісі

Центильдік әдіс статистиканың параметрлік әдістердіңғ ең қарапайымдылардың бірі болып табылады. Ол үздіксіз өлшемдерді кезкелген типке бөлуімен талдау үшін қолданылады, немесе ол әр белгі бойынша қатардың шынайы шектерін есепке алады және бағаны нормадан төмендеу немесе жоғарылау жағына ығыстырмайды. Центильдік әдістің міндетті шарты, регрессиялық сияқты әр белгі бойынша (100 бақылаудан кем емес) жоғары бақылау саны болып табылады. Соның салдарынан нәтиже нақтырақ болады. Центильдік әдіс, регрессиялық сияқты, қатаң аймақтық болып табылады.

Центильдік әдістің мағынасы келесідей. Бір белгіні өлшеудің барлық нәтижелері реттелген қатар түрінде болады. Бұл реттелген қатар белгінің ауытқуының барлық диапозонын қамтиды, 100 интервалға бөледі, олардың оңтайлылығына тең, осындай центильдік интервалдар өлшемдердің абсолютті центильдік интервалдар өлшемдердің абсолютті бірліктерінде біркелкі емес (5 сурет).

1 2 3 4 5 6 7 8

3 10 25 50 75 90 97

<112,0 112,5- 116,5- 120,5- 124,5- 126,5- 129,5 > 131,5

116,0 120,0 124,0 126,0 129,0 131,0

Реттелген қатардың орталық тенденциясы. 50-центиль болып табылады (медиана). Әдетте сипаттау үшін 100 центильдің барлығын қолдана бермейді, тек жеті нақты центильді көрсетеді. 3-ші,10-шы, 25-ші, 50-ші, 75-ші, 90-шы және 97-ші. 3-ші центиль – тандау вариантының 3℅-ында байқалатын, зерттелетін белгінің өлшемі. 10-ші центильден төмен белгі өлшемі таңдау вариантының 10℅-да кездеседі. Центильдік ықтималдылық арасындағы аралықтар центильдік интервалдар деп аталады «дәліздер», «каналдар» өлшемі бойынша бірдей емес центильдік интервалды анықтайды, оның әрқайсысы талданатын белгінің өлшеміне сай баға ретінде өз атауына ие болады. 1-ші центильдік мүмкіншіліктің көлемінің интервалы 3℅-ке тең болып келеді Көрсеткіштері бойынша, 1-ші интервалына өте төменгі бағада бағаланады.

2-ші интервал центильдік 3м және 10м аралық мүмкіншілігіне жатады, көрсеткіштері төмен бағаланады.

3-ші интервал центильдік 10м және 25м аралық мүмкіншілігіне жатады, және де көрсеткіштің төмендеуімен бағаланады.

4-ші интервал 25℅және 50℅ аралықта енеді.

5-ші интервал аралығы 50℅ және 75℅ центильді болып табылады. Мүмкіншіліктері:

4-ші және 5-ші интервалға түскендер, орташа болып бағаланады.

7-ші интервал көрсеткіші центильдік мүмкіншіліктің 90 және 97℅-тің енеді, және жоғары көрсеткіші ретінде бағаланады.

8-ші интервал центильдік әдістің 97℅-нен жоғары мүмкіншілікте өте жорғары көрстекіште бағаланады.

Центильдік әдіс мүмкіншілігі типтік көрініс ретінде бағаланады және де қадағаланады. Егер де 25-75 центильдік болып келсе. Осыған сай, норма бойынша барлық 50℅-тік талдауларды таңдап қолданады. Сигмальді әдісті норма кезінде қолданғанда интервалы М+- (δą) болып келеді, ал 68,3℅ барлық вариационды қатардың ішіне кіреді.

Морфологиялық және функциональдік көрсеткіштердің жеке бағалануы центильдік шкала бойынша бір уақытта жүреді (5 сурет).

Осы шкалалар ішінде әрбір көріністері 8 центильдік интервал көрінісі бойынша көрсетілген. Осы көрсеткіштердің бағалануы балалардың физиологиялық гормония дамуының ұздындығы және дене салмағына центильдік диаграманың екі шекарасымен бағалануы (6 сурет).

6 сурет. 7-14 жас аралығындағы қыздарға арналған номограмма мен центильдік шкала.

Центильдік шкалаға қарағанда, номаграммамен дамудың үйлесімділігін бағалау нақты болып келеді. Номограммада дене салмағының центильдік интервалы дене ұзындығының бірлігімен берілген. Үйлесімділікті бағалағанда координат осьтерінде бой ұзындығы мен дене салмағы мәндерін табады. Берілген нүктелерден перпендикуляр құрайды; бір центильдік интервалдарда қиылысу нүктесі оқушы дене салмағының іздеген мәніне сай келеді. Номограмманың 4-,5- интервалдары үйлесімді дене дамуын сипаттайды, 3-,6- интервалдар – дисгормониялық, 1-2 және 7-,8-өте дисгормониялық.

Дене дамуын нақты сипаттау үшін біркелкі центильдік шкала бойынша дене салмағы және бой ұзындығының деңгейін анықтау қажет, содан кейін номограмма бойынша олардың сәйкестік дәрежесін анықтау қажет. Осы бағалаудың негізінде дене дамуының 3 тобын ажыратады (4 кесте).

7. Оқушылардың биологиялық даму деңгейін анықтау

(биологиялық жас)

Биологиялық жас онтогенетикалық даму процесіндегі ағзаның әртүрлі мүшелері мен жүйелерінің даму дәрежесін көрсетеді. Биологиялық даму дәрежесі бойынша 1 паспорттық жасты 3 топқа бөлуге болады:

- биологиялық жас паспорттың жастан қалып дамыған;

- биологиялық жас паспорттық жасқа сай дамыған;

- биологиялық жас паспорттық жастан оза дамыған;

Ұл балалардың биологиялық жетілуі паспорттық жаспен 6-10жас, ал қыз балаларда 6-9жас, оларда бой ұзындығы, бойға жылдық қосуымен және сүт тістерінің тұрақты тістерге ауысуының көрсеткіштерімен бағалайды.

Ұл балада 11 жастан және қыз балаларда 10 жастан бастап морфологиялық жетілудің маңызды критерий болып, екінші жыныстық белгілерінің дәрежесі табылады.

Биологиялық жасты анықтау үшін, оны сипаттайтын әр критериін бағалайды, сосын нәтижелерді қосып оқушыны жоғарыда келтірілген топтардың біріне жатқызады. Биологиялық жетілуі қалыпты оқушыларды денсаулықтың ІІ тобына жатқызады.

Дененің ұзындығы. Оқушылардың дене ұзындығын бағалау кезінде жеке көрсеткіштер стандарт бойынша бағаланады. Дене ұзындығының ауытқу шкаласы М+- 1 қалыпты деп саналады. Оңтайлы М+- 0,67 шамасында болады. Центильді әдіспен бағаланған кезде бұл мағыналар 4-5 центильмен шектеледі. Жылдық бой қосу айырмашылығы жылдық интервалмен анықталады.

«Тістік жасы» 5 кесте бойынша бағаланады, онда 7-13 жас арасындағы ұл балалар мен қыз балалардың тіс дамуының типтік формуласы көрсетілген.

Жыныстық даму дәрежесі 6 кесте бойынша бағаланады, онда типтік жыныстық формулалар және олардың жетілу ерекшеліктері бойынша ауытқулары келтірілген.

8. Балалар ұжымдарында дене дамуын бағалау

Дене дамуы денсаулық, балалар арасында сауықтандыру жұмыстарының тиімді көрсеткіші ретінде.

Ғылыми антропометриялық зерттеулерде зерттеуші контингенттің дене дамуын бағалау орташа арифметикалық мәнін есептеу жолымен жүреді және оны дене дамуының региональды стандарттармен салыстырады. Тәжірибеде денсаулық мониторингын, ұжымда дене дамуын бағалау, дене дамуы әртүрлі дәрежедегі зерттелген ұжымда балалардың үлестік салмағына байланысты беріледі. Жақсы дене дамуы 1 дәрежедегі мүшелердің 70% болуымен сипатталады.

Кесте 5

Қыз балалар мен ұл балаларда тістерің дамуы («тіс жасы»)

Паспорттық жас	Паспорттық жасқа сәйкес тістердің жетілуі
ұлдар	Қыздар
Қалып дамыған	Сәйкес дамыған	Оза дамыған	Қалып дамыған	Сәйкес дамыған	Оза дамыған
	7 және аз	8-11	12 және көп	6 және аз	7-11	12 және көп
	8 және аз	9-13	14 және көп	9 және аз	10-13	14 және көп
	10 және аз	11-16	17 және көп	11 және аз	12-17	18-28
	12 және аз	13-21	22 және көп	12 және аз	13-23	24-28
	15 және аз	16-25	26-28	16 және аз	17-25	26-28
	19 және аз	20-28	және көп	21 және аз	22-28	29 және көп
	24 және аз	26-28	және көп	24 және аз	26-28	29 және көп
	26 және аз	27-28	және көп	26 және аз	27-28	29 және көп
			29 және көп			29 және көп
	27 және аз			27 және аз
	27 және аз		және көп	27 және аз		29 және көп
	27 және аз		және көп	27 және аз		29 және көп

Ескерту: Бөлшектің алымындағы – тұрақты тістерінің орташа саны.

Бөлшектің бөліміндегі – тұрақты тістерінің сандарының өзгеруі.

Тест сұрақтары

1. Дене дамуының ІІ дәрежесін сипаттаушы анықтаманы атаңдар

A) жақсы (қалыптағы), гармониялық дене дамуы

B) нашарланған, дисгармониялық дене дамуы

C) нашар, дисгармониялық дене дамуы

D) дене дамуының жалпы тежелуі

E) дене дамуының озуы

2. Дене дамуының ІІІ дәрежесін сипаттаушы анықтаманы көрсетіңдер

A) жақсы (қалыптағы), гармониялық дене дамуы

B) нашарланған, дисгармониялық дене дамуы

C) нашар, дисгармониялық дене дамуы

D) дене дамуының жалпы тежелуі

E) дене дамуының озуы

3. Дене дамуының ІV дәрежесін сипаттаушы анықтаманы атаңдар

A) жақсы (қалыптағы), гармониялық дене дамуы

B) нашарланған, дисгармониялық дене дамуы

C) нашар, дисгармониялық дене дамуы

D) дене дамуының жалпы тежелуі

E) дене дамуының озуы

4. Дене дамуының V дәрежесін сипаттаушы анықтаманы атаңдар

A) жақсы (қалыптағы), гармониялық дене дамуы

B) нашарланған, дисгармониялық дене дамуы

C) нашар, дисгармониялық дене дамуы

D) дене дамуының тежелуі

E) дене дамуының озуы

5. Мектепке дейінгі балаларда дене дамуының І дәрежесін сипат-

тайтын жеке сигма деңгейі

A) - 1 ден+ 1 дейін

B) - 2 ден+ 2 дейін

C) - 3 тен+ 3 дейін

D) - 4 тен+ 4 дейін

E)- 5 тен+ 5 дейін

6. Екі жасқа дейінгі балалардың дене салмағы қандай таразымен

өлшенеді?

A) табақшалы таразымен

B) "Фербенкс" типті медициналық таразымен

C) едендік таразымен

D) қоймалы таразымен

E) серіппелі (рычажный) таразымен

7. Екі жастан асқан балалардың дене салмағы қандай таразымен

өлшенеді?

A) табақшалы таразымен

B) Фербенкс" типті медициналық таразымен

C) едендік таразымен

D) қоймалы таразымен

E) серіппелі (рычажный) таразымен

8. Дене дамуының І-дәрежесіне жататын балалардың қандай деңгейінде

ұжымның дене дамуын "жақсы" деп баға беруге болады?

A) 30%

B) 40%

C) 50%

D) 60%

E) 70%

9. Қазақстан Республикасы бойынша дене дамуын бағалау үшін 5 жастағы

ер баланы қай этникалық топқа жатқызуға болады.Шешесінің ұлты-

орыс, әкесі-башқұрт?

A) монголоидтарға

B) европеодтарға

C) башқұрттарға

D) корейлерге

E) украиндықтарға

10. Қазақстан Республикасы бойынша дене дамуын бағалау үшін 3 жас-

тағы қыз баланы қай этникалық топқа жатқызуға болады.Әкесінің

ұлты- украин, шешесі- корей?

A) монголоидтар

B) европоидтар

C) украиндер

D) корейлер

E) немістер

11. Қазақстан Республикасы бойынша дене дамуын бағалау үшін 8 жас-

тағы ер баланы қай этникалық топқа жатқызуға болады. Әкесінің

ұлты- қырғыз, шешесі- украин?

A) монголиодтар

B) европоидтар

C) украиндер

D) қырғыздар

E) кіші ұлттар

12. Бастың аумағы сантиметрлік лентамен қалай өлшенуі керек?

A) төбе сүйегінен иекке дейін

B) төбе сүйегінен иек астына дейін (айналдыра)

C) шүйде доғасынан қабақ үсті доғасына дейін (айналдыра)

D) шүйде шұңқырынан құлақтың төменгі ұшынан айналдыра

E) маңдай мен қарақұсты айналдыра

13. Оқушылардың кеуде аумағын, кеуде клеткасының қандай жағдайында

өлшейді?

A) толық тыныс алғанда, толық тыныс шығарғанда

B) үзілісте, тыныштық күйде

C) тек қана толық тыныс алғанда

D) кез келген жағдайда

E) тек қана толық тыныс шығарғанда

14. Балалар мен жасөспірімдерде май қабатының жиналуына обьек-

тивтік баға беретін құрал

A) темір сызғыш

B) жуандау циркуль

C) жылжымалы циркуль

D) сантиметрлік лента

E) актинометр

15. Саусақтың қозғалысын тіркеу үшін қандай аспап қолданылады?

A) электротремометр

B) термоанемометр

C) актинометр

D) термограф

E) термометр

16. Ұйымдастырылған ұжымдардағы балалардың дене дамуын бағалауда

қолданылатын Қазақстан Республикасында қабылданған бағалау

әдістері

A) сигмалдық ауытқылары бойынша

B) центилдік кесте бойынша

C) регрессия шкаласы бойынша

D) индекс әдістері бойынша

E) Ромбер әдісі бойынша

17. Центильдік кесте бойынша дене дамуды бағалаудың қанша

дәрежесі бар?

A) ІІ- дәрежесі

B) ІІІ- дәрежесі

C) ІV- дәрежесі

D) V- дәрежесі

E) І- дәрежесі

18. Ақтөбе қаласында тұратын 4 жастағы қыз баланың дене дамуын ҚР-ның

қандай климаттық-географиялық аймақтарының стандарттары бойынша

анықтау керек?

A) Орталық

B) Шығыс

C) Оңтүстік

D) Батыс

E) Солтүстік

19. Дене даму стандарттарын өңдеу үшін 1 жастан 3 жасқа дейінгі

балаларды жастық топтастыру аралығының интервалы қанша болу

керек?

A) 1 жыл

B) 1 ай

C) 2,5 ай

D) 3 ай

E) 6 ай

20. Саусақ бұлшық еті күші дене дамудың қандай көрсеткішіне жатады?

A) экономикалық

B) соматоскопиялық

C) физиометриялық

D) антропометриялық

E) функционалдық

21. Екінші жыныстық белгілері дене дамудың қай көрсеткішіне жатады?

A) соматоскопиялық

B) физтометриялық

C) антропометриялық

D) экономикалық

E) физиологиялық

22. 6 жасар балалардың "мектеп жасына" жеткенін қалай анықтауға

болады?

A) дене дамудың белгілері бойынша

B) паспорт жасына қарап

C) Керн- Ирасек тесті бойынша

D) морфологиялық белгілері бойынша

E) медициналық байқау берілгендері бойынша

23. Өкпенің өмірлік сыйымдылығы дене дамудың қай көрсеткішіне

жатады?

A) статистикалық

B) антропометриялық

C) соматоскопиялық

D) физиометриялық

E) физиологиялық

24. Антропометриялық зерттеулер тәуіліктің қай мезгілінде жүргізілу

керек?

A) таңертеңгілік сағат 8-ден 12-ге шейін

B) 14.00-де

C) 15.00-де

D) 16-дан 18.00

E) 19.00-ден кейін

25. Регрессия шкаласын құрғанда дене дамуының қандай белгісі ең

басты болып табылады?

A) дене салмағы

B) тыныштық күйдегі кеуде клеткасының аумағы

C) дененің ұзындығы

D) өкпенің емірлік сиымдылығы

E) даму дәрежесі

26. Дене дамуының І дәрежесінің анықтамасы қандай?

A) дене дамуының озуы

B) дене дамуының жалпы қалуы

C) нашар, дисгармониялы

D) нашарланған, дисгармониялы

E) жақсы, гармониялы

27. Бөбек жасындағыларға қай жастағы балалар жатады?

A) 3 жасқа дейінгі балалар

B) 4-7 жасқа дейінгі балалар

C) 8-12 жасқа дейінгі балалар

D) 13-16 жасқа дейінгі балалар

E) 17-21 жасқа дейінгі балалар

28. Мектеп жасына дейінгі жасқа жататын балаларды көрсетіңдер?

A) 3 жасқа дейінгі балалар

B) 4-7 жасқа дейінгі балалар

C) 8-12 жасқа дейінгі балалар

D) 13-16 жасқа дейінгі балалар

E) 17-21 жасқа дейінгі балалар

29. Дене дамуды бағалау үшін 3 жастағы балаларды жастық топтау

қалай жүргізілуі керек

A) жарты жыл сайын

B) жыл сайын

C) ай сайын

D) квартал сайын

E) декада сайын

30. Дене дамуын бағалау үшін 3-7 жастағы балаларды жастық топтау

қалай жүргізілуі керек?

A) ай сайын

B) квартал сайын

C) жыл сайын

D) жарты жыл сайын

E) декада сайын

31. Дене дамуын бағалау үшін 7-17 жастағы балаларды жастық топтау

қалай жүргізілу керек?

A) ай сайын

B) жыл сайын

C) квартал сайын

D) жарты жыл сайын

E) декада сайын

32. Өкпенің өмірлік сиымдылығын анықтау үшін аспаптың қандай

көрсеткішін алу керек?

A) минималды

B) орташа

C) бірінші

D) екінші

E) максималды

33. Дене дамуын бағалау үшін 1 жасқа дейінгі балаларды топтау

қандай болу керек?

A) жарты жыл сайын

B) квартал сайын

C) жыл сайын

D) ай сайын

E) декада сайын

34. Дене дамуды бағалауда кеуде клеткасы шеңберінің қандай

көрсеткіші қолданылады?

A) максималді тыныс алғанда

B) максималді тыныс шығарғанда

C) үзілістегі

D) қалаған кезде

E) минималді деңгейде

35. Даму және бой өсуінің акселерациясы дегеніміз не?

A) бұл дамудың және бой өсу процесстерінің кідіруі

B) бұл дамудың және бой өсу процесстерінің стабилизациясы

C) бұл секулярдық транд

D) бұл жасөспірімдердің өсіп жетілу кезеңі

E) бұл бойдың өсу және ұрпақтың кезектес тізбек даму процесс-

терінің тездетілуі

Дата добавления: 2014-12-26