Сацыяльная палітыка і яе ажыццяўленне ў Беларусі (сярэдзіна 1950-х – 1980-я гг.)

После обновления народного хозяйства в первые послевоенных годы перед экономикой СССР, в том числе и нашей республикой, стали новые задачи, основными среди которых были: повышение материального и культурного уровня жизни советского народа и активное включение в НТР.

Курс на ликвидацию авторитарного режима культа личности Сталина, на демократизацию общества, который начал проводиться после смерти Сталина, потребовал в свою очередь пересмотра экономической политики, ее гуманизацию, ориентацию на улучшение условий жизни людей.

В 50-60-е годы повышение благосостояния народа и развитие социальной сферы осуществлялось в следующих основных формах:

1) повышение реальных доходов населения;

2) усовершенствование социального обеспечения;

3) развитие торговли и бытового обслуживания;

4) ускорение жилищного строительства;

5) улучшение охраны здоровья.

В повышении реальных доходов населения значительную роль в те годы сыграло понижение розничных цен на продукты питания и промышленные товары.. У 50-60-е годы систематически снижались налоги. Снижение розничных цен и снижение налогов положительно повлияло на повышение реальных доходов населения. Реальное повышение доходов населения осуществлялось и за счет общественных фондов, из которых государство оплачивало 2/3 расходов на жилье, пенсии, образование, медицинское обслуживание содержание детских дошкольных учреждений, библиотек, клубов, домов отдыха, санаториев и т.д.

В БССР стало быстрое развитие в 50-60-е годы сферы обслуживания, которая включала в себя торговлю, общественное питание, бытовые услуги, жилищно-коммунальное хозяйство, а также охрану здоровья, туризм, спорт, образование и т.д.

Больше внимания стало уделяться строительству и оборудованию предприятий торговли и общественного питания. Особенно быстрыми темпами в эти годы развивалось жилищно-коммунальное строительство, что отыграло значительную роль в повышении материального благосостояния людей и развитию социальной сферы.

В 50-60-е годы значительно улучшилась и охрана здоровья людей. В 1958 году на это дело было израсходовано 112,9 миллионов рублей, что было в два раза больше, чем в 1950 г.

В 70-е годы в производственных отраслях народного хозяйства были установлены новые ставки и оклады. В итоге зарплата рабочих и служащих повысилась на 63% и составила 173 рубля в месяц (по СССР – 190 рублей), оплата труда колхозников – более, чем в 2,7 раза и составила 154 рубля (по СССР – 153 рубля).

Острой оставалась жилищная проблема. Из-за нехватки квартир на многих предприятиях не хватало рабочих, сохранялась высокая текучка кадров, производственные возможности предприятий полностью не использовались.

В запущенном виде оказалась охрана здоровья. Устарела ее материально-техническая база. Перестала повышаться продолжительность жизни в стране.

Подводя итог вышесказанному, надо отметить, что за 50-60-е годы материальный и культурный уровень жизни белорусского народа, состояние социальной сферы улучшились. Эти годы остались в памяти общества как время очевидного улучшения материального благосостояния народа, особенно положение с жильем и в социальной сфере. В 70-80-е годы экономическое развитие СССР (и, как его составляющая, материальное благосостояние народа) шло противоречиво. С одной стороны, материальное благосостояние народа возросло. С другой, было много сложностей. В целом, действующий хозяйственный механизм привел к снижению темпов развития всех сфер народного хозяйства как СССР в целом, так и БССР в частности.

33Развіццё народнай адукацыі. Рост ведаў пра навакольны свет, чалавека, грамадства стаў неабходным для далейшага развіцця БССР ва ўмовах разгортвання навукова-тэхнічнай рэ-валюцыі. У працэсе фарміравання індустрыяльнага грамадства значную ролю адыграла агульнаадукацыйная школа. Былі створаны сярэднія агульнаадукацыйныя працоўныя політэхнічныя школы з вытворчым навучаннем. Працавалі школы рабочай і сельскай моладзі, пашыралася прафесійна-тэхнічнае навучанне. З 1959 г. навучальныя ўстановы гэтага тыпу былі пераўтвораны ў прафесійна-тэхнічныя вучылішчы (ПТВ), якія рыхтавалі кваліфікаваных рабочых. У 1970-х гг. быў завершаны пераход да ўсеагульнай сярэд-няй адукацыі моладзі. Дзеля атрымання сярэдняй адукацыі ў 10-гадовай школе, а таксама ў сярэдніх спецыяльных навучальных установах і ПТВ прадоўжылі вучобу 98 % выпускні-коў 8-х класаў. У працэсе набыцця адукацыі вучняў рыхтавалі да ўдзелу ў прадукцыйнай працы. Галоўная роля ў гэтым належала міжшкольным вучэбна-вытворчым камбінатам. Аднак з-за недастатковай аснашчанасці матэрыяльнай базы яны не маглі забяспечыць вучняў ведамі і навыкамі, неабходнымі для свядомага выбару прафесіі. Сярэднюю адукацыю давалі таксама прафесійна-тэхнічныя вучылішчы. Але якасць адукацыі і ўзровень падрыхтоўкі выпускнікоў сярэдняй школы не заўсёды адпавядалі патрабаванням вытворчасці. У развіцці адукацыі галоўнае - ўсеагульны ахоп моладзі вучобай і атрыманне ёю атэстата сталасці. Павышэнне якасці ўзроўню адукацыі часта было немагчымае з-за недахопу сродкаў для развіцця матэрыяльна-тэхнічнай базы навучання. Каб падрыхтаваць спецыялістаў для новых галін прамысловасці БССР — радыёфізікі, электронікі, радыётэхнікі і інш.,прыём у вышэйшыя і сярэднія спецыяльныя навучальныя ўстановы з 1958 па 1965 г. павялічыўся больш як у 2 разы. Былі адкрыты і новыя навучальныя ўстановы: Магілёўскі машынабудаўнічы інстытут, Віцебскі тэхналагічны інстытут лёгкай прамысловасці, Мінскі радыётэхнічны інстытут, Магілёўскі тэхналагічны інстытут і інш. У наступныя гады колькасць вышэйшых і сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў палепшылася.

Развіццё беларускай навукі. Беларуская навука развівалася як састаўная частка агульнасаюзнай. Вядучая роля ў яе развіцці належала Акадэміі навук БССР. Па пэўных навуковых кірунках рэспубліка дасягнула вялікіх поспехаў. За распрацоўкі ў галіне матэматыкі, фізікі, электронна-вылічальнай тэхнікі, біялогіі, медыцыны многія беларускія вучоныя сталі лаўрэатамі Ленінскай і Дзяржаўных прэмій СССР і БССР, 12 з іх былі ўдастоены звання Героя Сацыялістычнай Працы. Напрыклад, акадэмік АН БССР М. Я. Мацапура стаў лаўрэатам Ленінскай прэміі за распрацоўку і ўкараненне ў сельскагаспадарчую вытворчасць высокаэфектыўных тэхналогій механізаванага асваення забалочаных зямель і ўборкі бульбы. Званне Героя Сацыялістычнай Працы было прысвоена члену карэспандэнту АН БССР, выдатнаму хірургу афтальмолагу, таленавітаму вучонаму ў галіне вочных хвароб Т. В. Бірыч. У хімічнай навуцы найбольш важнымі былі дасягненні ў галіне палімераў, якія з’явіліся асновай для атрымання пластмасы і сінтэтычных валокнаў. У біялогіі асаблівае значэнне мелі адкрыцці ў галінах генетыкі і геннай інжынерыі, якія знайшлі выкарыстанне ў вывядзенні новых сартоў сельскагаспадарчых раслін і парод жывёл.Ва ўмовах навукова-тэхнічнай рэвалюцыі вырашальнае значэнне набыло ўкараненне навуковых адкрыццяў. Яно садзейнічала павышэнню прадукцыйнасці і паляпшэнню ўмоў працы, якасці прадукцыі. У БССР хуткімі тэмпамі ішло развіццё радыёэлектронікі і інтэгральнай мікраэлектронікі, вылічальнай тэхнікі. На прадпрыемствах быў наладжаны выпуск станкоў асаблівавысокай дакладнасці.Беларусы Пётр Клімук і Уладзімір Кавалёнак сталі лётчыкамі касманаўтамі СССР. Яны ўнеслі вялікі ўклад у асваенне космасу. Кожны з іх здзейсніў па тры касмічныя палёты.Аднак укараненне навуковых распрацовак у вытворчасць у савецкім грамадстве сутыкалася з пэўнымі цяжкасцямі. У 1980-я гг. ва ўмовах замаруджвання тэмпаў сацыяльна-эканамічнага развіцця краіны знізілася і эфектыўнасць навукі. У сувязі са скарачэннем расходаў на яе развіццёкраіна пачала губляць ранейшыя пазіцыі ў галінах касмічных распрацовак, тэлебачання, камп’ютэраў, робататэхнікі.

34. Развіццё беларускай літаратуры. Умовы развіцця культуры характарызаваліся ўплывам КПБ. Крытыкаваліся творы, у якіх адзначаліся новыя рэалістычныя падыходы да асэнсавання і паказу грамадскіх працэсаў. Партыйныя органы імкнуліся зарыентаваць дзеячаў культуры на праслаўленне вялікіх здзяйсненняў Савецкай краіны і вырашэнне задачы пабудовы камунізму. У адпаведнасці з метадам сацыялістычнага рэалізму савецкая рэчаіснасць разглядалася як найвышэйшае дасягненне чалавецтва. У цэнтры ўвагі літаратараў знаходзілася новая гістарычная супольнасць людзей -савецкі народ. Гэтыя абставіны абумовілі недастатковую ўвагу да адлюстравання ў літ нац-культ асаблівасцей бел народа.Перабудова другой паловы 1980-х гг. садзейнічала паступоваму змякчэнню адміністрацыйна-камандных метадаў.У галіне літаратуры і мастацтва надышоў час адноснай творчайсвабоды. Дзеячы літ атрымалі магчымасць праяўляць свой талент. Сваёй задачай яны лічылі выхаванне гуманістычных адносін да чалавека, сцвярджэнне велічы чалавека-працаўніка. Пафас чалавечнасці напаўняўамаль усе творы беларускіх пісьменнікаў. Паглыбленне ва ўнутраны, духоўны свет чалавека стала найважнейшым дасягненнем беларускай літаратуры. У 1970—1980-я гг. з’явілісятворы «Дажыць да світання», «Пайсці і не вярнуцца», «Знак бяды».Дасягненнем у творчасці беларускіх пісьменнікаў стала тое, што яны імкнуліся адлюстроўваць падзеі тагачаснага жыцця ва ўзаемасувязі з гістарычным мінулым і перспектывамі будучага развіцця рэспублікі. Беларускія пісьменнікі, распрацоўваючы тэму Вялікай Айчыннай вайны ва ўмовах дэмакратызацыі тагачаснага грамадска-палітычнага жыцця, пашырылі рамкі метаду сацыялістычнага рэалізму.Яны ўнеслі вялікі ўклад у адлюстраванне суровай праўды вайны, маральных прынцыпаў, якіх прытрымліваліся на фронце і ў тыле. Пісьменнікаў цікавіла сувязь сучаснасці з мінулым і будучым. Гісторыя разглядалася імі як аснова для выхавання павагі да чалавека і асэнсавання яго жыццёвага лёсу, для фарміравання ў чытачоў любові да Радзімы. У творах, прысвечаных жыццю беларускай вёскі і яе праблемам, каштоўнасці сацыялістычнага грамадства, якія адлюстроўваліся ў асабістых перакананнях герояў, усё больш саступалі месца агульначалавечым.
Музычнае мастацтва. У беларускай музычнай культуры адбываўся пераход ад павярхоўнага да больш глыбокага адлюстравання духоўнага жыцця грамадства, яго патрабаванняў і інтарэсаў. У 1955 г. быў зацверджаны Дзяржаўны гімн БССР. Кампазітар Анатоль Багатыроў на аснове народнай песеннасці стварыў арыгінальную шматчасткавую кампазіцыю«Беларускія песні», за якую атрымаў Дзяржаўную прэмію БССР.Аляксей Туранкоў напісаў оперу «Яснае світанне»,прысвечаную тэме ўз’яднання Заходняй Беларусі з БССР.У Дзяржаўным тэатры музычнай камедыі БССР, які адкрыў-ся ў 1971 г. у Мінску, была пастаўлена першая беларуская аперэта «Паўлінка» Юрыя Семянякі. Яму належыць опера«Зорка Венера», прысвечаная жыццю і творчасці М. Баг-дановіча. Яна, як і опера Дзмітрыя Смольскага «Францыск Скарына», унесла свой уклад у нацыянальна-культурнае адраджэнне беларускага грамадства.Сярод твораў на гістарычную тэматыку — музыка беларускага кампазітара Яўгена Глебава да кінафільма «Трэцяя ракета»,балет «Альпійская балада» па аднайменных аповесцях В. Быкава, балет «Выбранніца»па матывах паэм Я. Купалы.Станаўленню песеннай творчасці ў рэспубліцы садзейнічаў вакальна-інструментальны ансамбль «Песняры» пад кіраўніцтвам Уладзіміра Мулявіна. Шырокай У. Мулявін папулярнасцю карысталіся апрацоўкі беларускімі кампазітарамі народных песень, якія абуджалі пачуццё гонару за Бацькаўшчыну. Не меншую вядомасць мае ансамбль «Сябры». Яго мастацкім кіраўніком і вядучым салістам стаў Анатоль Ярмоленка, выканаўца многіх знакамітых песень беларускіх кампазітараў. Сярод іх «Майскі вальс» Ігара Лучанка, «Вы шуміце, бярозы» Эдуарда Ханка. Шырокаму колу беларускіх слухачоў вядомы імёны спевакоў В. Вуячыча, Я. Еўдакімава, Л. Барткевіча,Т. Раеўскай і інш.

Беларускія жывапіс, кіно, скульптура. Развіццё выяўленчага мастацтва было звязана са станаўленнем прафесіяналізму вялікай групы мастакоў.Яны паступова пераходзілі да філасофскага асэнсавання гісгістарычных падзей, адлюстраваных у іх творчасці. Тэма партызанскай барацьбы супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў стала вызначальнай у творчас М.Савіцкі - удзельнік ВАВ, быў вязнем фашысцкіх канцлагераў. Жахі фашысцкай няволі адлюстраваны ў яго славутым цыкле карцін «Лічбы на сэрцы».У карцінах «Партызанская мадонна» і «Партызанская мадонна (Мінская)» створаны ясны і прывабны вобраз маладой маці,поўнай надзеі, спачування, цярплівасці. Тэме працы прысвечаны карціны «Ураджай», «Сказ пра хлеб» і інш. Сваімі творамі мастакі папоўнілі культурны фонд Беларусі. Карціны Леаніда Шчамялёва «Навала. 22 чэрвеня 1941 года», «Першы дзень міру», «Край мой Міншчына» — гэта ўвасабленне памяці пра гераічнае мінулае краіны і адлюстраванне сучаснасці. Надзвычайнай разнастайнасцю вызначаюцца палотны мастака Мая Данцыга. Ён аўтар шэрагу карцін, наякіх паказана будаўніцтва Салігорска. Многія з яго палотнаў прысвечаны Мінску.З’явілася новае пакаленне мастакоў, якія адлюстроўвалі культурна-гістарычную спадчыну Беларусі. Уладзімір Басалыга стварыў серыю графічных твораў «Помнікі дойлідства Беларусі». З імем Фелікса Янушкевіча звязана паглыбленая распрацоўка гістарычнай тэматыкі. Ён — стваральнік карцін, прысвечаных К. Каліноўскаму. Мастак Аляксей Марачкін —аўтар партрэтаў Рагнеды, Вітаўта, М. Гусоўскага, Ф. Скарыны,Я. Драздовіча і інш. У 1970—1980-я гг. студыя «Беларусьфільм» кожны год выпускала на экраны да 70 мастацкіх,дакументальных і навукова-папулярных фільмаў. Сярод іх гісторыка-рэвалюцыйныя фільмы «Крушэнне імперыі» (рэжысёрУ. Корш-Саблін) і «Масква — Генуя» (рэжысёр А. Спешнеў пры ўдзеле У. Корш-Сабліна і П. Арманда), фільм пра сучаснасць «Белыя Росы» (рэжысёр І. Дабралюбаў), шматсерыйны тэлефільм «Дзяржаўная граніца» (рэжысёры В. Нікіфараў і Б. Сцяпанаў). Паводле трылогіі І. Мележа В. Тураў стварыў кінаэпапею з дзвюх стужак «Людзі на балоце» і «Подых навальніцы» і шматсерыйны тэлефільм.

Плённа працавалі беларускія скульптары. Тэма ВялікайАйчыннай вайны стала галоўнай у творчасці Анатоля Анікейчыка. Подзвігу беларускіх партызан прысвечаны створаны ім мемарыяльны комплекс «Прарыў» ва Ушацкім раёне. Уражвае яго скульптурны комплекс «Праклён фашызму» на месцы спаленай вёскі Шунеўка Докшыцкага раёна. Анікейчык — аўтар вялікай колькасці скульптурных партрэтаў, у тым ліку П. М. Машэрава. Разам з Л. Гумілеўскім і А. Заспіцкім ён стварыў помнік Я. Купалу ў Мінску.Сусветна вядомым стаў адкрыты. мемарыяльны архітэктурна-скульптурны ансамбль на ўшанаванне памяці ахвяр фашызму «Хатынь», створаны сумесна з групай архітэктараў скульптарам Сяргеем Селіханавым.Мастацкай выразнасцю вызначаюцца мемарыяльныя комплексы «Брэсцкая крэпасць-герой», «Курган Славы Савецкай Арміі — вызваліцельніцы Бела-русі» пад Мінскам, мемарыяльны комплекс савецка-польскай баявой садружнасці ў в. Леніна Горацкага раёна. Падзеяй у мастацкім жыцці Беларусі стала адкрыццё ў 1975 г. у Жодзіне Манумента ў гонар маці-патрыёткі Настассі Фамінічны Купрыянавай і яе пяці сыноў, якія ўдзельнічалі ў барацьбе з ворагам у гады Вялікай Айчыннай вайны. Аўтары манумента — скульптары А. Заспіцкі, І. Міско, М. Рыжанкоў.

Тэатральнае мастацтва ў БССР. У 1970—1980-я гг. належнае месца ў рэпертуары беларускіх тэатраў заняла нацыянальная тэматыка. Як і раней, вядучым быў Беларускі дзяржаўны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы.Найбольш значнымі работамі купалаўцаў сталі спектаклі па п’есах І. Чыгрынава «Плач перапёлкі», А. Дударава «Радавыя». У гэтых творах аўтары паказалі не толькі гераізм людзей у гады Вялікай Айчыннай вайны, але і тое, якой цаной была заваявана перамога. У Беларускім дзяржаўным акадэмічным тэатры імя Якуба Коласа ў Віцебску былі пастаўлены спектаклі «Снежныя зімы» паводле рамана І. Шамякіна, «Званы Віцебска» паводле п’есы У. Караткевіча. У Дзяржаўным рускім драматычным тэатры БССР імя М. Горкага ажыццёўлены пастаноўкі «Вяртанне ў Хатынь» паводле аповесці А. Адамовіча, «Пайсці і не вярнуцца» паводле аповесці В. Быкава і інш.

35 Дзейнасць БССР на міжнароднай арэне развівалася ў рамках скаардынаванай знешняй палітыкі СССР і сацыялістычных краін членаў Варшаўскага Дагавора і Савета Эканамічнай Узаемадапамогі (СЭУ).

Важным напрамкам знешнепалітычнай дзейнасці рэспублікі з'яўлялася яе прадстаўніцтва ў ААН. Беларуская дэлегацыя ўдзельнічала ва ўсіх чарговых і нечарговых сесіях Генеральнай Асамблеі ААН. БССР выбіралася членам Эканамічнага і Сацыяльнага Савета, Выканкама Міжнароднага дзіцячага фонду, Савета Бяспекі ААН, узнімала пытанні пакарання ваенных злачынцаў, ініцыіравала і падтрымлівала рэзалюцыі ААН аб раззбраенні і спыненні гонкі ўзбраенняў.

БССР з'яўлялася членам спецыялізаваных устаноў ААН Сусветнай мэтэаралагічнай арганізацыі (СМА), Міжнароднай арганізацыі працы (МАП), Міжнароднага саюза электрасувязі (МСЭ), Сусветнага паштовага саюза (СПС), Арганізацыі Аб'яднаных Нацый па пытаннях асветы, навукі і культуры (ЮНЕСКА), Міжнароднай арганізацыі грамадзянскай авіяцыі (ІКАО), Міжнароднага агенцтва па атамнай энергіі (МАГАТЭ) і інш.

Рэспубліка вяла вялікую дыпламатычную перапіску, удзельнічала ў рабоце розных міжнародных канферэнцый, была членам многіх міжурадавых арганізацый, мела дагаворную практыку, аказвала дапамогу краінам, якія ў літаратуры называюцца краінамі "трэцяга свету". Дыпламатычныя зносіны БССР з замежнымі дзяржавамі ажыццяўляліся з дапамогай пасольстваў і місій СССР.

БССР заключала дагаворы, якія ахоплівалі самыя розныя бакі міжнароднага жыцця. Сярод іх Міжнародная канвенцыя электрасувязі, Канвенцыя аб палітычных правах жанчын, Сусветная паштовая канвенцыя, Міжнародная канвенцыя аб ліквідацыі ўсіх форм расавай дыскрымінацыі, Міжнародны пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах, Дагавор аб забароне размяшчэння на дне мораў і акіянаў і ў яго нетрах ядзернай зброі і іншых відаў зброі масавага знішчэння і інш.

Беларусь наведвалі афіцыйныя дэлегацыі, кіраўнікі розных краін, палітычныя і грамадскія дзеячы. У сваю чаргу дэлегацыі БССР выязджалі ў замежныя краіны.

Як і іншыя рэспублікі СССР, БССР уключылася ў міжнародны рух параднёных гарадоў з 1957 г., калі быў заключаны дагавор аб пабрацімскіх сувязях паміж Мінскам і англійскім горадам Нотынгемам і інш. Гарадамі. 3 1963 г. апошняя нядзеля красавіка ў Беларусі, як і ў іншых краінах, адзначаецца як Сусветны дзень параднёных гарадоў.

Гандлёваэканамічныя сувязі з замежнымі краінамі. Важнае месца ў міжнароднай дзейнасці БССР займала развіццё эканамічных сувязей з замежнымі краінамі. Шырокая сетка аўтамабільных, чыгуначных, паветраных, водных шляхоў зносін праз тэрыторыю Беларусі давала ёй магчымасць весці гандлёваэканамічнае супрацоўніцтва з рознымі краінамі.

Беларусь, як і іншыя рэспублікі СССР, не мела самастойнага выхаду за мяжу ў эканамічных адносінах. Рэалізацыяй тавараў, вырабленых на экспарт прадпрыемствамі рэспублікі, займалася Міністэрства замежнага гандлю СССР. Развіццю знешнеэканамічных сувязей спрыяла Беларускае аддзяленне Усесаюзнай гандлёвай палаты, пераўтворанае ў Гандлёвапрамысловую палату БССР.

БССР падтрымлівала гандлёвыя сувязі перш за ўсё з сацыялістычнымі краінамі Еўропы. Рэспубліка з'яўлялася актыўным удзельнікам стварэння адзінай энергетычнай сістэмы "Мір", будаўніцтва нафтаправода "Дружба", газаправода ў Заходнюю Еўропу.

У краіны "трэцяга свету" пастаўляліся трактары, аўтамабілі, металаапрацоўчыя станкі, вырабы электратэхнічнай, лёгкай прамысловасці. Значнае месца займалі пастаўкі абсталявання для прадпрыемстваў, якія будаваліся з дапамогай СССР. Беларускія спецыялісты разам з прадстаўнікамі іншых саюзных рэспублік аказвалі дапамогу ў пошуку прыродных рэсурсаў і правядзенні у Афганістане, Іране, Мазамбіку, Сірыі, Малі, Эфіопіі і іншых краінах.

Пашыраліся эканамічныя сувязі з капіталістычнымі краінамі. Шырокім попытам сярод замежных пакупнікоў карысталіся беларускія веласіпеды, гадзіннікі, фотаапараты, Шкло, іншыя вырабы. Добра ішла на экспарт прадукцыя швейных прадпрыемстваў: ільняныя і баваўняныя тканіны.

Беларускія прадпрыемствы аснашчаліся імпартным абсталяваннем. Сярод такіх прадпрыемстваў былі Полацкі і Мааьірскі нафтаперапрацоўчыя заводы, Гомельскі, Гродзенскі Хімічныя камбінаты, Магілёўскі завод сінтэтычнага валакна, Мінскі завод халадзільнікаў, шэраг мясакамбінатаў і малочных заводаў.

Развіццю эканамічных сувязей спрыяў удзел прадпрыемстваў у міжнародных кірмашах, гандлёвапрамысловых выстаўках, якія адбываліся штогод у розных краінах. На Брусельскай выстаўцы 1958 г. прэміі "Гранпры" і залатыя медалі атрымалі самазвал МАЗ530, трактар МТЗ70, самаходны сельскагаспадарчы камбайн і іншыя вырабы беларускіх прадпрыемстваў. Мінск быў адным з нямногіх гарадоў СССР, дзе штогод на працягу 1970-1980х гг. праводзіліся міжнародныя выстаўкі.

У 1985 г. Гандлёвапрамысловая палата БССР была ўзнагароджана міжнароднай прэміяй "Залаты Меркурый".

Культурны і навуковы абмен. Адной з форм развіцця міжнародных культурных адносін з'яўлялася супрацоўніцтва ў галіне літаратуры. Лепшыя творы вядомых беларускіх пісьменнікаў К. Крапівы, А. Куляшова, I. Шамякіна, В. Быкава, Н. Гілевіча, П. Панчанкі, А. Макаёнка таксама перакладаліся на замежныя мовы і выдаваліся ў Англіі, Аўстрыі, Канадзе, Францыі і іншых краінах. У сваю чаргу, творы пісьменнікаў замежных краін перакладаліся на беларускую мову.

Наладжвалася супрацоўніцтва паміж мастацкімі калектывамі Беларусі і замежных краін. Перад беларусамі ў розныя гады выступалі артысты Сафійскай оперы, Дзяржаўнай філармоніі Венгрыі, Дрэздэнскага джазавага аркестра, Славацкага народнага аркестра, зоркі польскай эстрады, а таксама ансамблі венгерскай народнай музыкі і танца "Дунай" і "Чардаш", ансамблі "Рытмы Кубы" інш.

У Мінску неаднаразова адбываліся выстаўкі, якія знаёмілі беларусаў з лепшымі творамі мастацтва замежных краін, адбываліся дні культуры замежных краін у Беларусі і наадварот.

Пашырэнню культурных сувязей Беларусі з замежнымі краінамі садзейнічаў узаемны абмен перыядычнымі выданнямі. У Мінску выходзіла і працягвае выходзіць газета "Голас Радзімы", якая інфармавала суайчыннікаў за мяжой аб жыцці беларускага народа. Аднак кантакты з беларускай эміграцыяй былі вельмі абмежаванымі.

З развіццём НТР даследчыя інстытуты, лабараторыі Акадэміі навук БССР каардынавалі і праводзілі навуковыя пошукі з вучонымі розных устаноў Польшчы, Венгрыі, Чэхаславакіі і іншых краін.

Ажыццяўлялася супрацоўніцтва ў галіне адукацыі: узаемадзеянне паміж кіруючымі органамі адукацыі, вывучэнне вопыту працы, перадача літаратуры, абсталявання. Беларускія вучоныя, выкладчыкі працавалі ў выш. і сярэдн. навучальных установах Афганістана, Кубы, Індыі і іншых краін.

Супрацоўніцтва ў галіне спорту і турызму. Значнае месца адводзіла рэспубліка супрацоўніцтву з замежнымі краінамі ў галіне спорту. Беларускія спартсмены ўдзельнічалі ў міжнародных спаборніцтвах. Ў Алімпійскіх гульнях у складзе зборных каманд СССР удзельнічалі 150 беларускіх спартсменаў, якія выступалі ў 16 відах спорту. На тэрыторыі Беларусі праводзіліся шматлікія міжнародныя спартыўныя турніры.

Важным сродкам сувязей паміж народамі з'яўляўся турызм. Колькасць замежных турыстаў штогод павялічвалася. Групы замежных турыстаў у нашай рэспубліцы наведвалі гістарычныя мясціны: мемарыял "Хатынь", Брэсцкую крэпасць, Курган Славы, Музей Вялікай Айчыннай вайны, Дзяржаўны мастацкі музей і інш. Асабліва вялікую колькасць замежных турыстаў прыняў Мінск у 1980 г. падчас Алімпійскіх гульняў. Павялічваўся і выезд беларускіх турыстаў у замежныя краіны.

36У красавіку 1985 г. на пост Генеральнага сакратара ЦК КПСС быў абраны М.С.Гарбачоў. Ён хутка абвясціў курс рэформаў, якія атрымалі назву “перабудова”. Перабудова ў СССР была накіравана на маштабныя змены адразу ва ўсіх сферах, уключаючы дэмакратызацыю грамадства. Ініцыятарам перабудовы была КПСС, на канферэнцыях, з’ездах, пленумах ЦК распрацоўваліся мерапрыемствы па яе рэалізацыі ў жыцці. Асобнымі мерапрыемствамі перабудовы стала палітыка галоснасці, дзяржразліку, адраджэння прыватнай ініцыятывы ў рамках кааператыўнага руху. Палітыка галоснасці прадугледжвала паступовае адмаўленне ад кантролю КПСС за ідэалагічнымі працэсамі ў грамадстве. Цэнзура над публікацыямі была зменшана, дазволены сходы для абмеркавання палітычных працэсаў. Акрамя кантралюемых камуністычнай партыяй і ўрадам грамадскіх арганізацый сталі ўзнікаць самастойныя дыскусійныя клубы і нефармальныя аб’яднанні, у якіх можна было праявіць асабістую грамадскую ініцыятыву.

Першай тэмай для шырокага абмеркавання ў прэсе сталі культ асобы Сталіна і палітычныя рэпрэсіі 30 – пач. 50-х гг. Выкрыццё культу асобы Сталіна ў найвышэйшых партыйных органах сярэдзіны 50-х гг. мела адносна абмежаваны характар. Аднавіліся працэсы рэабілітацыі бязвінна рэпрэсіраваных. Але яшчэ не дазвалялася рэзка крытыкаваць сучасную палітыку партыі.

Страшэнныя экалагічныя і эканамічныя наступствы для ўсёй тэрыторыі Беларусі мела аварыя на чацвёртым энергаблоку Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі (ЧАЭС), якая адбылася

26 красавіка 1986 г. На тэрыторыю Беларусі прыпала 70% радыёактыўнага забруджвання. Асабліва ў цяжкім становішчы апынулася насельніцтва паўднёвага ўсходу БССР – усяго 2.100.000 чалавек. З абароту было выведзена 20% сельгасугоддзяў і 14% ляснога фонду. Толькі 4 мая 1986 г. было прынята рашэнне аб высяленні жыхароў трыццацікіламетровай зоны вакол ЧАЭС. Вынікі катастрофы ўсяляк замоўчваліся. Насельніцтва не атрымоўвала аператыўнай інфармацыі. У 1989 г. Вярхоўны Савет БССР прыняў праграму доўгатэрміновых дзеянняў па ліквідацыі наступстваў аварыі, разлічаную да 1995 г. Аднак цалкам яна так і не была выканана.

У 1988-1989 гг. ліквідацыя былых аўтарытарных механізмаў запалохвання і кантролю прывяла да таго, што ў рамках палітыкі галоснасці дэмакратычна настроеныя грамадзяне пачалі крытыкаваць сістэму кіраўніцтва партыі над выбарнымі органамі ўлады. Нарасталі нацыянальныя працэсы ў рэспубліках, з’явілася палітычная і нацыянальная апазіцыя, якая пачала заклікаць да выхаду з СССР. Кіраўніцтва асобных савецкіх рэспублік прыслухоўвалася да гэтых заклікаў, наладжвала кантакты з апазіцыянерамі, збірала рэсурсы, неабходныя для набыцця самастойнасці.

“Перестройка” и радикальные общественно-политические преобразования. Возрождение историографического плюрализма. Обобщающие работы по истории развития исторической мысли в Беларуси: Михнюк В.Н. Становление и развитие исторической науки Советской Белоруссии (1919-1941 гг.). Мн., 1985; Михнюк В.Н., Петриков П.Т. Историческая наука Белорусской ССР. 80-е годы. Мн., 1987.

Национальная концепция белорусской истории. Вклад в ее разработку М.Бича. “Нарысы гісторыі Беларусі”. Первая и вторая Всебелорусские конференции историков (1993, 1997 гг.). Освещение истории Беларуси на Международных научных конференциях (Рим, 1990. “Формирование социально-культурных традиций в Восточной и Центральной Европе: Белоруссия, Литва, Польша, Украина”). Научные конференции по историографии: “Гістарыяграфія гісторыі Беларусі: стан і перспектывы развіцця” (Мн., 1999), “ХХІ век: актуальные проблемы исторической науки” (Мн., 2004).

Расширение исследовательской проблематики, обращение к истории белорусского национального движения, БНР, белорусской эмиграции и т.д.

Историческая периодика: “Беларуская мінуўшчына”, “БГЧ”, “Cпадчына”, “Архівы і справаводства”. Значение журнала “Беларускі гістарычны агляд” для развития историографического процесса. Издания “Беларусікі”.

Справочные и энциклопедические издания. “Энцыклапедыя гісторыі Беларусі”.

Антропологический поворот в историографии. История повседневности, “женская история” (О.Шутова, Л.Репина). Конференция “Гісторыя штодзённасці і правы чалавека” (Мінск, 1999).

Тема 2. Изучение социально-экономической истории

Развитие археологических исследований (работы Л.Поболя, В.Исаенко, П.Лысенко, Г.Штыхов, Я.Зверуго, Е.Калечиц и др.).

“Экономическая история Беларуси. Учебн. пособие.” (Мн.,2001).

Медиевистика. Изучение социально-экономической истории (работы М.Спиридонова, П.Лойка, В.Голубева, А.Довнар).

Социально-экономическая история нового времени. Изучение социально-экономического статуса белорусского крестьянства І половины ХІХ в. (В.Сосна). Исследования В.Панютича, Х.Бейлькина. Работы А.Киштымова по изучению социально-экономической истории ХІХ-начала ХХ в. Коллективный труд “Гісторыя сялянства Беларусі”. Исследование В.Бусько развития экономической мысли в Беларуси в ХІХ-начале ХХ в. Комплексное изучение социально-экономического развития белорусского местечка (И.Соркина).

Социально-экономические процессы новейшего времени в историографии. Работы А.Сорокина, Л.Лыча, Г.Григорьева, А.Врублевского по истории советской деревни.

Тема 3. Освещение общественно-политической и этнокультурной проблематики

Исследование проблем государственно-политической истории белорусского народа – доминанта в историографии с конца 80-х гг. Н.Ермалович (“Гісторыя аднаго міфа”).

Историография ВКЛ. Работы В.Носевича, Г.Семенчука, Ю.Бохана, А.Кравцевича, Г.Сагановича, Г.Ластовского. Вклад историков права в изучение ВКЛ (Юхо Я.А. Гістарыяграфія гісторыі дзяржавы і права феадальнай Беларусі. Мн., 1999).

Развитие Скоринианы. Работы Е.Немировского. Энциклопедический справочник “Францыск Скарына і яго час” (1988). Исследования В.Конона, Г.Голенченко, С.Морозовой, С.Падокшина, Ю.Лабынцева в области белорусской культурологии.

Изучение общественно-политической жизни и социокультурной сферы в ХІХ-начале ХХ в. (Д.Карев, С.Токць, С.Кузняева, Е.Филатова, В.Григорьева, Е.Анищенко, Н.Забавский, Б.Житко). Политические партии и движения (А.Смоленчук, А.Кохановский, Н.Сташкевич)

Общественно-политическая трансформация общества І четверти ХХ в. в исследованиях белорусских историков (Н.Семенчик, С.Рудович, В.Ладысев, П.Бригадин, Н.Сташкевич, Н.Стужинская, Т.Протько). Изучение истории БНР. Историография истории культуры и церкви советского периода. Работы Л.Лыча, В.Новицкого, И.Янушевича.

Беларусь в геополитике ХХ в. (А.Грицкевич, А.Сидоревич, В.Снопковский, А.Тихомиров, Г.Лазько, Н.Мезга).

История Беларуси в период ІІ мировой войны (А.Литвин, С.Новиков, Е.Павлова, А.Каваленя).

Белорусская диаспора (Г.Сергеева, А.Леднева).

Историография истории Западной Беларуси. Исследования И.Ковкеля, В.Ладысева, А.Вабишевича,

Проблематика истории и культуры национальных меньшинств в историографии. Работы Э.Иоффе, И.Герасимовой, В.Тугая, И.Пушкина.

38 25 жніўня 1991 г. пасля няўдалага путча ў Маскве нечарговая сесія Вярхоўнага Савета БССР прыняла закон “Аб наданні статусу канстытуцыйнага закона Дэкларацыі Вярхоўнага Савета БССР аб дзяржаўным суверэнітэце БССР” і пастанову “Аб забеспячэнні палітычнай і эканамічнай самастойнасці БССР”. Такім чынам, фактычна была абвешчана незалежнасць Беларусі. 19 лістапада 1991 г. БССР была перайменавана ў Рэспубліку Беларусь (у скарочаным варыянце – Беларусь), былі вызначаны нацыянальныя сімвалы – бела-чырвона-белы сцяг і герб “Пагоня”. Быў выбраны новы старшыня Вярхоўнага Савета – С.С. Шушкевіч.

Абвяшчэнне незалежнасці Беларусі спрыяла далейшаму развіццю дэмакратычных адносін. Хутка развівалася незалежная прыватная прэса. Быў спрошчаны выезд грамадзян за мяжу. Ужо ў першыя гады незалежнасці было зарэгістравана 29 палітычных партый і 7 грамадска-палітычных рухаў, якія з’явіліся пасля прыняцця закона “Аб грамадскіх арганізацыях”. У 1994 г. парламент прыняў закон аб палітычных партыях, які гарантаваў грамадзянам нашай краіны права свабоды палітычных поглядаў і актыўнага ўдзелу ў палітычным жыцці.

У 1992 г. былі ўсталяваны дыпламатычныя адносіны з ЗША, Германіяй, Вялікабрытаніяй, Францыяй, Японіяй, Ізраілем, Польшчай і іншымі краінамі, нармалізаваны адносіны з беларускай дыяспарай, падпісаны найважнейшыя міжнародныя дамовы, якія гарантавалі далейшае развіццё Беларусі як мірнай дэмакратычнай дзяржавы. У 1993 годзе адбыўся З’езд беларусаў свету.

У верасні 1991 года пачалося стварэнне беларускай арміі, у 1992 годзе было заснавана міністэрства абароны, абвешчана абаронная дактрына Беларусі, згодна з якой Беларусь абвяшчалася безядзернай краінай.

Пасля распаду СССР перад Рэспублікай Беларусь паўстала задача пабудовы незалежнай дэмакратычнай дзяржавы. Важнай падзеяй стала распрацоўка асноўнага закона Рэспублікі Беларусь – Канстытуцыі. Канстытуцыйная камісія працавала да 1994 года. 15 сакавіка Вярхоўны Савет прыняў Канстытуцыю Беларусі, згодна з якой у краіне ўводзіўся пост Прэзідэнта. У гэтых умовах у чэрвені 1994 г. адбыліся выбары прэзідэнта Беларусі. На выбарах у другім туры перамог Аляксандр Лукашэнка, праграма якога прадугледжвала правядзенне радыкальных эканамічных рэформ, пабудову справядлівага грамадства і барацьбу з карупцыяй і цеснае эканамічнае супрацоўніцтва з Расіяй. Рэалізацыя праграмы цеснага супрацоўніцтва з Расіяй прывяла да падпісання 2 красавіка 1996 г. Дамовы аб стварэнні Саюза Беларусі і Расіі. Расія адкрыла для Беларусі свае рынкі і стала пастаўляць сыравіну і энергію па льготных цэнах. Беларусі былі спісаны даўгі больш чым на мільярд долараў за папярэднія пастаўкі энергарэсурсаў.

Канстытуцыя 1994 г. ўяўляла сабой варыянт прэзідэнцкай рэспублікі пры дамінуючай ролі парламента. Гэта не адпавядала палітычнай сітуацыі ў краіне, калі большасць насельніцтва выказвала давер прэзідэнту. Ступень даверу да калектыўнага прадстаўнічага органа была значна ніжэй. У выніку ў 1995-1996 гг. адбыўся шэраг сутыкненняў паміж выканаўчай і заканадаўчай галінамі ўлады, якія заканчваліся нязменна на карысць прэзідэнта

Дата добавления: 2015-03-29