Жалпы ережелер 6 страница

2. Алдын ала іздестірудің жалпы шарттары

Алдын ала іздестірудің жалпы шарттары дегеніміз – ол іс жүргізу әрекеттерінің тәртібін және ол бойынша шешім қабылдау тәртібін анықтайтын заңмен белгіленген талаптар.

Жалпы шарттары:

- алдын ала іздестіру тек қылмыстық іс қозғау туралы қаулы шыққанннан кейін ғана жүргізіледі;

- алдын ала тергеудің міндеттілігі, міндетті емес істер бойынша анықтау;

- тергеу әрекетін түнгі уақытта жүргізуге жол берілмейді (кейінге қалдыруға болмайтын жағдайларды қоспағанда);

- алдын ала іздестірудің толық, жан-жақты, объективті жүргізілуі;

- алдын ала тергеуді тергеушілер тобының жүргізуі, тергеушілер тобының жетекшісін анықтау;

- тергеу органдарына анықтау органдарының көмегі;

- іздестіру барысында жасалатын құжаттар;

- тергеу мен анықтау деректерін жария етуге жол бермеу;

- тергеу мен анықтауды қадағалау жөніндегі прокурордың өкілеттігі.

Алдын ала іздестіру - уәкiлеттi органдардың заңмен белгiленген өкiлеттiк шегiнде iстiң мән-жайының жиынтығын анықтау, белгiлеу, бекiту және қылмыс жасаған адамдарды қылмыстық жауапқа тарту жөнiндегi сотқа дейiнгi қызметiнiң iс жүргiзу нысаны.

Тергелу реті – іздестіру бойынша қылмыстық істі қай органның қарамағына жататындығын заңмен реттеу.

Тергелу ретінің түрлері:

- тектік;

- аумақтық;

- дербес;

- баламалы;

- аралас.

Алдын-ала тергеудi жеке айыптау, алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес істер бойынша анықтау, сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу істерін қоспағанда, барлық қылмыстық iстер бойынша жүргiзу мiндеттi.
Алдын ала тергеудi кәмелетке толмағандар немесе өздерiнiң дене немесе ақыл-ой кемiстiктерiне байланысты өздерiнiң қорғану құқықтарын өздерi жүзеге асыра алмайтын адамдар жасаған қылмыстар туралы барлық қылмыстық iстер бойынша, сондай-ақ ҚІЖК-нің 177-бабының екiншi бөлiгiнiң 2) тармағында көзделген тәртiппен қозғалған қылмыстық iстер бойынша жүргiзу мiндеттi.
Қылмыстық iстер бойынша алдын-ала тергеудi Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң, iшкi iстер және қаржы полициясы органдарының тергеушiлерi, ал осы Кодексте көзделген жағдайларда прокурорлар жүргiзедi.

Алдын ала тергеу қылмыс жасалған ауданда (облыста) жүргiзiледi.
Алдын ала тергеу жедел және толық болуы мақсатында қылмыс анықталған орын бойынша, сондай-ақ сезiктi, айыпталушы адам немесе куәлардың көпшiлiгi тұрған жерде жүргiзiлуi мүмкiн.

Алдын ала тергеу қылмыстық iс қозғау туралы қаулы шығарылғаннан кейiн ғана жүргiзiледi.

Алдын ала тергеу:

- айыптау қорытындысын жасау;

- қылмыстық iстi медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшiн сотқа жiберу туралы қаулы;

- қылмыстық iстi қысқарту туралы қаулы шығарумен аяқталады.

Алдын ала тергеу мерзiмi – қылмыстық іс қозғалған күннен бастап 2 айдан кешіктірілмей аяқталуға тиіс.

3. Айыпталушы ретінде жауапқа тарту

Айыпталушы ретінде жауапқа тарту дегеніміз – қылмыс жасаған тұлғаға қатысты жеткілікті деректердің орын алуына байланысты тергеушінің қабылдаған шешімі.

Тергеуші қабылдаған шешімнің маңызы:

- Айыпталуышының кінәлілігіне жеткілікті дәлелдемелердің болуы;

- Іс бойынша мән-жайларды нақтылау;

- Қылмыс субъектісін, яғни мәртебесін анықтау, оның құқықтарын түсіндіру;

- Айыпталуышының қорғану құқығын қамтамасыз ету;

- Қауіптілігіне орай бұлтартпау шарасын таңдау.

Айып тағу

Айып, егер қорғаушының қатысуы заң бойынша мiндеттi болса немесе бұл туралы айыпталушы өтiнiш бiлдiрген болса, қорғаушының көзiнше және адамды айыпталушы ретiнде жауапқа тарту туралы қаулы шығарылған кезден бастап үш тәулiктен кешiктiрiлмей тағылады. Айыпталушы немесе оның қорғаушысы келмей қалған жағдайда айып үш тәулiк өткеннен кейiн де тағылады.
Айдап әкелiнген айыпталушыға айып айдап әкелiнген күнi тағылады. Бұл ретте тергеушi айып тағу кезiнде қорғаушының қатысуы заң бойынша мiндеттi болған жағдайларда қорғаушының қатысуын қамтамасыз ету шараларын қолдануға тиiс.
Тергеушi айыпталушының жеке басын анықтағаннан және қорғаушының қорғауды жүргiзу тапсырмасын тексергеннен кейiн айыпталушыға және оның қорғаушысына айыпталушы ретiнде жауапқа тарту туралы қаулыны хабарлайды.
Тергеушi айыпталушыға тағылып отырған айыптың мәнiсiн түсiндiруге мiндеттi.

Айып тағуды өзгерту мен толықтыру. Қылмыстық
iзге түсудi айып тағу бөлiгiнде қысқарту

Егер алдын-ала тергеу кезiнде тағылған айыпты өзгертуге немесе оны толықтыруға негiздер пайда болса, тергеушi ҚІЖК-нің 207-бабының талаптарын сақтай отырып, айыпталушы ретiнде жауапқа тарту туралы жаңа қаулы шығаруға және оны айыпталушыға ҚІЖК-нің 208-209-баптарында белгiленген тәртiп бойынша ұсынуға мiндеттi.
Егер алдын ала тергеу барысында тағылған айыптың әлде бiр бөлiгi расталмаса, тергеушi өзiнiң қаулысы арқылы осы бөлiк бойынша қылмыстық iзге түсудi қысқартады, қабылданған шешiмнiң көшiрмелерiн тапсыра отырып, бұл туралы айыпталушыға және процестiң басқа да қатысушыларына хабарлайды.

4. Сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу

Сотқа дейінгі жеңілдетілген іс жүргізу дегеніміз – анықтау органының, анықтаушының, тергеушінің белгіленген өкілеттік шегінде ауыр емес, орташа ауыр, сондай-ақ ауыр қылмыстар бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу қызметі.

Жеңілдетілген тәртіппен іс жүргізілетін жағдайлар:

- жеңіл, орта, ауыр қылмыс санаты болуы тиіс;

- қылмыс жасаған адам белгілі болса;

- толық кінәсін мойындаса;

- дәлелдемелер фактіні растаса;

- зиянның сипаты мен мөлшерін дауламаса.

Жеңілдетілген тәртіппен жүргізілмейтін жағдайлар:

- қылмыстардың iшiнде ең болмағанда бiреуi аса ауыр болып табылатын қылмыстардың жиынтығына қатысты;

- кәмелетке толмағандарға және өзiнiң қорғану құқығын дене немесе психикалық кемiстiктерiне байланысты өздерi жүзеге асыра алмайтын адамдарға қатысты;

- сот iсi жүргiзiлетiн тiлдi меңгермеген адамдарға қатысты; артықшылықтары және қылмыстық қудалауға қарсы иммунитетi бар адамдарға қатысты; бiрге қатысушылардың ең болмағанда бiреуi өз кiнәсiн мойындамаған жағдайда;

- 10 тәулік мерзiмдерде iстiң барлық мән-жайының жан-жақты және толық зерттелуiн қамтамасыз ету мүмкiн болмаған кезде;

- күдiктiнi ҚІЖК-нің 132-бабы негiзiнде ұстау немесе оған бұлтартпау шараларын қолдану қажет болған кезде.

Іс бойынша мән-жайларды анықтау үшінжүргізілетін тергеу әрекеттері:

Ø қылмыс жасаған адамнан, арыз берген, көрген адамдардан сұрау салу;

Ø іс бойынша материалдар, құжаттар талап етіледі;

Ø тексеру актісі, ревизия, сараптама актілері, соттылығы бойынша анықтама, мінездеме, аудио-бейнежеазбалар қоса тігілуі мүмкін.

Сотқа дейінгі іс жүргізу хаттама жасаумен аяқталады, хаттамаға іс материалдары және сотқа шақырылатын адамдардың тізімі қоса тігіледі. Хаттамада: оның жасалған уақыты мен орны; хаттаманы кiмнiң жасағаны; қылмыс жасаған адам туралы деректер; қылмыстың жасалу мән-жайлары; адамның кiнәлiлiгiн растайтын дәлелдемелер; Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi бойынша қылмыстың саралануы (бап, бөлiк, тармақ); адамның өз кiнәсiн мойындағаны және қылмыс арқылы келтiрiлген зиянның сипаты мен мөлшерiне келiскенi көрсетiледi.
Сотқа дейiнгi жеңiлдетiлген iс жүргiзу хаттамасын тергеушiнiң жасауы не оны анықтау органы бастығының бекiтуi қылмыстық iстiң қозғалғанын және қылмыс жасаған адамның айыпталушы деп танылғанын бiлдiредi.

5. Алдын ала тергеу жүргізу міндетті емес істер бойынша анықтау

Анықтау - анықтау органдарының ҚІЖК-пен белгiленген өкiлеттiк шегiнде iстiң мән-жайының жиынтығын анықтау, белгiлеу, бекiту және қылмыс жасаған адамдарды қылмыстық жауапқа тарту жөнiндегi сотқа дейiнгi қызметiнiң iс жүргiзу нысаны.

Анықтау жүргізудің тәртібі:

Ø Анықтау бірыңғай тәртіппен жүргізіледі, анықтау барысында ҚІЖК-нің 117-бабына сәйкес қылмыстың оқиғасы, қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттi жасаған адам, адамның кiнәлiлiгi, залалдың сипаты мен мөлшерi және iс бойынша мәнi бар өзге де мән-жайлар дәлелденуге жатады. Жәбірленушіден, куәдан сұрау салу, ал сезіктіден жауап алынуы тиіс.

Ø Анықтау сезікті белгілі болғанда жүргізіледі, және есі дұрыс, кәмелетке толған болуы тиіс.

Ø Іздестіру қысқартылған нысанда жүзеге асырылады, яғни қылмыстық іс қозғалған күннен бастап 30 тәулік мерзімде істі сотқа жіберу үшін прокурорға бергенге дейін жүргізіледі. Аталған мерзімде істің мән-жайын толық, жан-жақты қамтамасыз ету мүмкін болмаған жағдайда анықтау органының бастығы алдын ала тергеу жүргізуді тағайындауға құқылы.

Ø Айыптау актісі меністің аяқталуы ол айып тағумен теңестіріледі.

Ø ҚІЖК-нің 287-бабына сәйкес, айыптау хаттамасын жасаумен аяқталады. Онда: оның жасалған уақыты мен орны; хаттаманы кiмнiң жасағаны; қылмысты жасаудың мән-жайлары; оны жасады деп айыпталған адам туралы деректер; iс үшiн мәнi бар басқа да мән-жайлар, сондай-ақ қылмыстың Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексi бойынша (бап, бөлiк, тармақ) дәрежеленуi көрсетiледi. Хаттамаға анықтау барысында алынған барлық материалдар, сондай-ақ сотқа шақыртуға жататын адамдардың тiзiмi қоса берiледi.
Өзiне айыптау хаттамасы жасалған адам айыпталушы болып танылады.
Анықтау органының бастығы айыптау хаттамасы мен оған қоса берiлген материалдарды зерделеп, мынадай шешiмдердiң бiрiн қабылдайды:
1) хаттаманы бекiту және материалдарды сотқа жiберу үшiн прокурорға беру туралы; 2) хаттаманы бекiтуден бас тарту туралы.

6. Алдын ала тергеудің аяқталуы

Алдын ала тергеудің аяқталуы дегеніміз – сотқа дейінгі (қылмыстық істі қозғау, алдын ала іздестіру) сатылары бойынша қылмыстық істің қорытынды жиынтығы, яғни қылмысты ашумен, қылмыс жасаған адамды әшкерелеумен, іске қатысты басқа да фактілерді толық, объективті зерттелу нәтижесі бойынша ізге түсу органымен қабылданатын шешім.

Алдын ала тергеу мерзiмiне iс қозғалған күннен бастап iстi айыптау қорытындысымен немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы мәселенi қарау үшiн iстi сотқа беру туралы қаулымен бiрге прокурорға жiберген күнге дейiнгi не iс бойынша iс жүргiзудi қысқарту туралы қаулы шығарылған күнге дейiнгi уақыт енгiзiледi.
Алдын ала тергеу мерзiмiне ҚІЖК-де көзделген негiздер бойынша алдын ала тергеу тоқтатыла тұрған уақыт, айыпталушы мен оның қорғаушысын қылмыстық iс материалдарымен таныстыру уақыты, сондай-ақ айыпталушының шағымы бойынша талап етiлген қылмыстық iстiң сотта және прокуратурада жатқан уақыты енгiзiлмейдi.

Қылмыстық істі қысқарту дегеніміз – ҚІЖК-нің 37-38-баптарында көзделген негіздердің орын алуына байланысты процесті жүргізуші органның істің аяқталуы туралы қабылдаған шешімі.

Қылмыстық іс мына негіздер бойынша қысқартылуға жатады:

1.- Ақтайтын негіздер,;

- Ақтамайтын негіздер.

2. материалдық және процессуалдыұ.

Айыптау қорытындысы – алдын ла тергеудің аяқталғандығын баяндайтын прцесуалдық акт, яғни ізге түсу органдары істің мән-жайын, дәлелдемелердің жеткіліктігін, айыпталушының іске қатыстылығын дәлелдейтін және істі сотқа жіберу қажеттілігін қамтамасыз ету.

Тергеушiнiң айыптау қорытындысы кiрiспе, сипаттама-дәлелдеу және қарар бөлiмдерiнен тұрады.
Кiрiспе бөлiмде тергеушi айыптау қорытындысы жасалып отырған айыпталушының (айыпталушылардың) тегiн, атын, әкесiнiң атын, оның әрекеттерiне баға берiлiп отырған қылмыстық заңды (бабын, бөлiгiн, тармағын) көрсетедi.
Сипаттама-дәлелдеу бөлiмiнде, айыптаудың мәнiсi, қылмыс жасалған орын мен уақыт, оның әдiстерi, себептерi, салдары мен басқа да елеулi мән-жайлары, жәбiрленушi туралы мәлiметтер, айыпталушының кiнәсiн растайтын дәлелдер; оның жауапкершiлiгiн жеңiлдететiн және ауырлататын мән-жайлар; айыпталушы өзiн қорғау үшiн келтiрген дәлелдер және осы дәлелдердi тексеру нәтижелерi баяндалады. Айыптау қорытындысы iстiң томына және бетiне жасалған сiлтеменi қамтуға тиiс.
Қарар бөлiмiнде айыпталушының жеке басы туралы мәлiметтер келтiрiледi және осы қылмыс үшiн жауаптылықты көздейтiн қылмыстық заңды (бабын, бөлiгiн, тармағын) көрсете отырып, тағылған айыптың сипаты баяндалады.
Айыптау қорытындысына оның жасалған орны мен күнiн көрсетiп, тергеуші қол қояды.

Айыптау қорытындысына қосымшалар:

1) сотқа шақырылатын адамдадың тізімі;

2) іс бойынша анықтама.

Айыптау қорытындысына сот отырысына шақыртылуға тиiстi жәбiрленушiлердiң, куәлардың, сарапшылардың тiзiмi қоса тiркеледi. Тiзiм екi бөлiктен - айыпталушы мен қорғаушы атаған адамдардың тiзiмiнен (қорғаушы тiзiмi) және тергеушi жасаған тiзiмнен (айыптаушы тiзiмi) тұруға тиiс.
Сот отырысына шақыртылуға тиiстi адамдардың тiзiмiне олардың мекен-жайы немесе тұрғылықты жерi және iстiң олардың айғақтары немесе қорытындылары баяндалған беттерi көрсетiледi.

Айыптау қорытындысына, сондай-ақ iстiң тиiстi беттерi көрсетiле отырып, тергеу мерзiмдерi туралы, тұтқынға алу және үйде қамауда болған уақыты көрсетiле отырып, қолданылған бұлтартпау шаралары туралы, заттай дәлелдемелер туралы, азаматтық талап қою туралы, азаматтық талапты қамтамасыз ету жөнiндегi қабылданған шаралар туралы және мүлiктi ықтимал тәркiлеу туралы, iс жүргiзу шығыстары туралы анықтамалар қоса тiркеледi.

7. Қылмыстық істердің соттылығы

Қылмыстық іс жүргізу заңы соттар арасында қылмыстық істі қарастыру ережесін бекіткен, яғни әрбір қылмыстық іс қай сотта, қандай құрамда қарастырылуға жататындығы туралы шешілетін сұрақтар қылмыстық істің соттылығы институтын құрайды.

Аудандық және оларға теңестiрiлген соттар бiрiншi сатыдағы сот ретiнде әрекет етедi.
Мамандандырылған соттардың соттауына жатқызылған қылмыстық iстердi қоспағанда, барлық қылмыстық iстер аудандық және оған теңестiрiлген соттың соттауына жатады.
Аудандық және оларға теңестiрiлген соттар қылмыстық процестiң сотқа дейiнгi сатысында қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудi жүзеге асыратын анықтаушының, анықтау органының, тергеушiнiң, жедел-iздестiру қызметiнiң, анықтау мен тергеудiң заңдылығын қадағалауды жүзеге асыратын прокурордың шешiмдерi мен iс-әрекеттерiне (әрекетсiздiгiне) жасалған шағымдарды қарайды, тергеушiнiң, анықтау органының күдiктiге, айыпталушыға қатысты үйде қамауда ұстау, қамауға алу түрiндегi таңдаған бұлтартпау шараларына, олардың мерзiмдерiн ұзартуға санкция бередi.

Кәмелетке толмағандардың iстерi жөнiндегi мамандандырылған ауданаралық соттың соттауына:
1) қылмыстық iстер жөнiндегi мамандандырылған ауданаралық соттың, қылмыстық iстер жөнiндегi мамандандырылған ауданаралық әскери соттың және гарнизонның әскери сотының соттауына жатқызылған iстердi қоспағанда, кәмелетке толмағандар жасаған қылмыстар туралы;
2) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексiнiң 103 (екiншi бөлiгiнiң л) тармағында), 104 (екiншi бөлiгiнiң з) тармағында), 122, 124, 131, 132, 132-1, 133 (бiрiншi – үшiншi бөлiктерiнде), 134, 135-баптарында, 136-бабында (бiрiншi бөлiгiнде), 137, 138, 139-баптарында көзделген қылмыстар туралы қылмыстық iстер жатқызылады.
Қылмыстық iс қылмыс жасалған жердегi сотта қаралуға тиiс.
Егер қылмыс бiр соттың қызмет жасайтын жерiнде басталып, басқа соттың қызмет жасайтын жерiнде аяқталса, iс тергеу аяқталған жердегi сотта қаралады.
Бiр адамды немесе адамдар тобын бiрнеше қылмыстар жасағаны үшiн айыптау кезiнде, олардың ең болмағанда бiреуi аса ауыр қылмыс санатына жататын болса, iстi қылмыстық iстер жөнiндегi мамандандырылған ауданаралық сот қарайды, ал ҚІЖК-нің 290-3-бабында көрсетiлген қылмыстар туралы iстердi қылмыстық iстер жөнiндегi мамандандырылған ауданаралық әскери сот қарайды.
Аса ауыр қылмыстар санатына жатпайтын қылмыс бiрге қатысумен жасалған жағдайда және iстi жеке iс жүргiзуге бөлiп шығару мүмкiн болмаған кезде iстердi:
егер бiрге қатысушылар арасында әскери қызметшi болмаса, бiрге қатысушылардың ең болмағанда бiреуi кәмелетке толмаған болып табылатын iстердi кәмелетке толмағандардың iстерi жөнiндегi мамандандырылған ауданаралық сот;
бiрге қатысушылардың ең болмағанда бiреуi әскери қызметшi ҚІЖК-нің 290-3-бабы үшiншi бөлiгiнiң 2) тармағында көрсетiлген басқа тұлға болып табылатын iстердi гарнизонның әскери соты қарайды.

Мамандандырылған ауданаралық соттар:

- Аса ауыр қылмыстық істер бойынша;

- Кәмелетке толмағандардың істері бойынша;

- Әскери істер бойынша;

- Медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданатын арнайы соттар.

8. Басты сот талқылауын тағайындау сатысы

Қылмыстық iс сотқа түскен кезде соттың төрағасы немесе оның тапсыруы бойынша басқа судья iстi сотта iс жүргiзуге қабылдау туралы мәселенi шешедi.
Судья келiп түскен iс бойыншамына шешімдердің бірін қабылдайды:
1) басты сот талқылауын тағайындау;
2) iстi алдын ала тыңдауды жүргiзу туралы.

Шешiм iс сотқа келiп түскен сәттен бастап 5 тәулiктен кешiктiрiлмей қабылдануға тиiс.

Судья iстi қосымша тергеуге қайтару, iс бойынша iс жүргiзудi тоқтата тұру, iстi соттылығы бойынша жiберу, iстi қысқарту, қылмыстық iстердi бiрiктiру туралы шешiмдердi қабылдау үшiн, сондай-ақ тараптардың өтiнiштерiн қарау және сот талқылауын қысқартылған тәртiппен өткiзу туралы мәселенi шешу үшiн аса ауыр қылмыстар туралы iстер бойынша, сондай-ақ басқа да iстер бойынша тараптардың қатысуымен iстi алдын ала тыңдауды өткiзедi.
Iстi алдын ала тыңдауды судья соттың жабық отырысында жеке-дара өткiзедi. Iстi алдын ала тыңдау өткiзiлетiн уақыт пен орын тараптарға хабарланады. Iстi алдын ала тыңдау барысында хаттама жүргiзiледi.
Сот отырысына сотталушының, оның қорғаушысы мен мемлекеттiк айыптаушының қатысуы мiндеттi. Алдын ала тыңдау сотталушы бұл жөнiнде өтiнген кезде оның қатысуынсыз жүргiзiледi. Қорғаушы дәлелдi себептерсiз келмей қалған жағдайда, сондай-ақ оның алдын ала тыңдауға қатысуға мүмкiндiгi болмаған кезде, судья сот отырысына жаңадан тағайындалған қорғаушының қатысуын қамтамасыз етуге шаралар қолданады. Сот отырысына жәбiрленушi мен оның өкiлiнiң, азаматтық талапкердiң, азаматтық жауапкердiң немесе олардың өкiлдерiнiң келмеуi iстi алдын ала тыңдауға кедергi болмайды.

Басты сот талқылауының жалпы шарттары

Ø Сот талқылауының тiкелей және ауызша болуы;

Ø Iстi талқылау кезiнде сот құрамының өзгертiлмеуi;

Ø Запастағы судьяны тағайындау;

Ø Сот талқылауының үздіксіз жүргізілуі;

Ø Қорғаушының басты сот талқылауына қатысуы;

Ø Мемлекеттiк айыптаушының басты сот талқылауына қатысуы

Ø Жәбiрленушiнiң басты сот талқылауына қатысуы;

Ø Азаматтық талапкердiң немесе азаматтық жауапкердiң басты сот талқылауына қатысуы.

Басты сот талқылауы соттың қалыпты жұмысын және процеске қатысушылардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн жағдайда өтедi.
Соттың сот отырысы залына кiруiнiң алдында сот приставы: "Сот келе жатыр" деп хабарлайды, сот отырысына қатысып отырғандардың бәрi орындарынан тұрады, мұнан соң төрағалық етушiнiң ұсынуы бойынша өз орындарына отырады.
Сот талқылауына қатысушылардың бәрi сотқа қарап сөйлегенде, айғақтар бергенде және мәлiмдеме жасағанда орындарынан тұрады. Бұл ережелерден ауытқуға төрағалық етушiнiң рұқсатымен жол берiледi.
Басты сот талқылауының барлық қатысушылары, сондай-ақ сот отырысы залында қатысып отырған азаматтардың барлығы төрағалық етушiнiң сот отырысының тәртiбiн сақтау туралы өкiмiне бағынуға тиiс.
Он алты жасқа дейiнгi адамдар, егер олар тарап немесе куә болмаса, сот отырысы залына жiберiлмейдi. Қажет болғанда сот приставы азаматтан оның жасын куәландыратын құжатты талап етуге құқылы. Залға сондай-ақ мас адамдар жiберiлмейдi.
Сот отырысы залында суретке түсiруге, дыбыс, бейнежазбаларды қолдануға және киноға түсiруге төрағалық етушiнiң рұқсатымен ғана жол берiледi.

Басты сот талқылауы кезiнде сот отырысының хатшысы хаттама жүргiзедi.
Хаттама компьютерлiк, электрондық (цифрлық дыбыс-, бейнежазбаны қоса алғанда) машинада жазу не қолмен жазу тәсiлiмен жасалады.
Хаттамада: басты сот талқылауының күнi, оның басталу және аяқталу уақыты; қандай iс қаралып жатқаны; соттың атауы мен құрамы, хатшы, аудармашы, айыптаушы, қорғаушы, сотталушы, сондай-ақ жәбiрленушi, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкiлдерi, сот шақырған басқа да адамдар; сотталушының жеке басы туралы деректер және бұлтартпау шарасы; соттың жүргiзiлген реттегi iс-әрекетi, iске қатысушы адамдардың арыздары, қарсылық бiлдiрулерi және өтiнiштерi; соттың кеңесу бөлмесiне бармай шығарылған қаулылары, қаулылардың кеңесу бөлмесiнде шығарылуына нұсқау; iске қатысушы адамдарға олардың құқықтары мен мiндеттерiнiң түсiндiрiлуi; айғақтардың егжей-тегжейлi мазмұны; сот бөлген немесе жауап алынатын адам жауап беруден бас тартқан жауап алуға қатысқан адамдардың сұрақтары; сарапшыға қойылған сұрақтар және оның жауаптары; сот мәжiлiсiнде жүргiзiлген тексерулер мен дәлелдердi зерттеу жөнiндегi басқа iс-әрекеттердiң нәтижелерi; iске қатысушы адамдар хаттамада куәландыруды өтiнген фактiлерге нұсқамалар; тараптардың сот жарыссөзiнде сөйлеген сөздерiнiң және сотталушының соңғы сөзiнiң негiзгi мазмұны; үкiмiнiң жарияланғаны және оған шағымдану тәртiбi мен мерзiмi түсiндiрiлгенi туралы нұсқама көрсетiледi. Айғақтар бiрiншi жақтан және мүмкiндiгiнше сөзбе-сөз жазылады, сұрақтар мен оларға жауаптар жауап алу кезiнде орын алған жүйелiлiк бойынша жазылады. Бұған қоса, хаттамада егер орын алған болса, сотты сыйламаушылықты куәландыратын фактiлер және тәртiп бұзушының жеке басы мен соттың тәртiп бұзушыға қолданған ықпал ету шаралары да атап көрсетiледi.
Хаттама сот отырысы аяқталғаннан кейiнгi 5 тәулiктен кешiктiрiлмей жасалып, оған төрағалық етушi мен хатшы қол қоюға тиiс. Сот талқылауы барысында хаттама бөлiп-бөлiп жасалуы мүмкiн, оларға және бүтiндей хаттамаға сот отырысына төрағалық етушi мен хатшы қол қояды.

Дата добавления: 2015-05-10