Кенелер отряды — Acari

Кенелердің мөлшері өте кішкенетай- 0,1 мм-ден 10 мм-ге дейін. Денесі бөлімдерге бөлінбеген,хитин қабаты тері тәрізді созылған,ал кейбіреулерінде хитин қабатының учаскелері қатайып қалғанша айналған.
Кенелердің 6 жұп аяқтары,олардың екеуі ауыз аппаратына айналған,ал 4 жұбы жүру аяқтары.
Тыныс алу мүшесі-трахея,зәр шығару мүшесі-мальпигий түтіктері.
Кенелер дара жынысты насекомдар.
Тіршілік циклі. Өрмекшітәрізділер толық түрленіп дамиды жұмыртқа,дернәсіл,нимфа және имаго.Дернәсілдерінің 3 жұп жүру аяқтары және бүкіл денесімен тыныс алады.Олар түлеп нимфаға айналады.
Нимфаның 4 жұп жүру аяқтары,тыныс алу мүшесі-трахеялар болады,бірақ жыныс мүшелері әлі қалыптаспаған.Нимфа түлеп имагоға айналады.
Кенелер таратушылар паразиттер және табиғи резервуарлар болуы мүмкін.

Иксод кенелер тұқымдасы- Ixodldae

Ірі,мөлшері 4-5 мм болатын кенелер (70-сурет). Тойынған ұрғашы кенелердің мөлшері 10 мм ден артық болады. Еркек дараларда денесінің үстіңгі бетін толық жауыптұратын қалқанша кездеседі, ал ұрғашы дараларда және дернәсілдерде қалқанша тек денесінің алдынғы бөлігінде ғана болады, ал қалған бөліктері жұқа, созылмалы хитин кабығымен қапталған.Мұнын маңызы өте зор, себебі ұрғашы даралар көп мөлшерде, массасынан 200-400 есе артық мөлшерде,қан сорып ісінеді.

Иксод қенелері тіршілігіне қолайсыз жерлерді— ормандарды мекендейді. Ол жерлерге ұзақ, уакыт қоректендіруші жануарлар енбеуі мүмкін, сондықтан олар аштыққа шыдауға бейімделген.Сонымен қатар,мекен ортасына қоректендіруші жануарлардың еніп келгенін сездіретін ерекше бейімделушіліктері болады: 1) ірі жануарлардың жүруі салдарынан топырақтың азды-көпті тербелісін сезетін өте нәзік сезімтал құрылымдары дамыған; 2) мекен ортасына енген жанурлардың тыныс алуы салдарынан орта температурасының болар-болмас өзгеруін сезетін терморецепторлары дамыған.Сонымен қатар мекен ортасы олардың дамуы үшін қолайсыз болғандықтан көп мөлшерде жұмыртқалайды.
Тайга кенесі-Ixodes persulcatus- көктемгі-жазғы энцефалит ауруының тасымалдаушысы және табиғи резервуары Сібірде,Шығыс Қазақстанда кең тараған.
Еркек дараларының мөлшері-2,5 мм,ұрғашылары 4 мм.Дернәсілдері кемірушілердің,кірпілердің,құстардың қанын сорады және топыраққа өтіп түлейді.Нимфалары ірі кемірушілердің,тиіндердің,қояндардың қанын сорады.Ересек формалары-ірі қара мал,бұғылар,маралдар қанын сорады.
Ит кенесі- Ixodes ricinus -туляремия,шотландия энцефалитінің қоздырушысын тасымалдайды. Қылқан жапырақты,бұталы аймақтарды мекендейді.Мөлшері,даму циклі тайга кенесіне ұқсас.

Аргос кенелері тұқымдасы - Argasidae

Аргас кенелері жабық табиғи немесе жасанды мекендерді мекендейді,мысалы, үңгірлерді, жануарлардың індерін,апандарды жене балшықтан салынған үйлерді, қора-қопсыларды т.с.с.Бұлардың тіршілік жағдайлары иксод кенелерге қарағанда бірша-

ма қолайлы болып келеді,сондықтан да олар көптеп өлмейді. Бұл кенелер мекен жайына енген жануарлармен ғана қанағаттанады, сондықтан олардың кожайындарынынсаны өте көп (жорғалаушылардан бастап адамдарға дейін). Коректендірушілердің аз уакытқа болса да мекенге енгенін пайдаланып тез коректенеді де, 3—30мин. арасында тойынады. Бұл кенелер аз мөлшерде коректенеді және мекен-жайлары дамуы үшін колайлырақ болғандыктан, санаулы ғана (100) жұмыртқа жұмыртқалайды, бірак аз өмірінде бірнеше рет жұмыртқалайды (69-сурет).
Бұлардын мекен-жайына ұзак уакыт ешбір жануар енбеуі мүмкін, сондықтан да кенелер көпжылдап ашығады, олардың дамуы 20-28 жылға созылады. Бұлардың дамуында жұмыртқа, ли­чинка сатыларынан кейін бірнеше нимфалық сатылары ауысып, содан кейін ересек формаға (имаго) өтеді. Бұл тұкымдастын өкілінін бірі - ауыл (по­селке) кенесі.

Дата добавления: 2015-05-26