Иерархия каталогов 5 страница

Талдаудың екінші сатысы болып тәуекелді сандық талдау табылады. Оның көмегімен қаржылық жоғалтулардың мөлшерін, тәуекелдің нақты түрлерінің нәтижелерін, олардың пайда болу ықтималдығын анықтауға болады. Тәуекелді сандық талдау қаржы тәуекелінің (оның ішінде инвестициялық) және түрлері бойынша оның көлемін анықтаудан тұрады. Жалпы инвестициялық тәуекел нақты қаржы активіне жатады және осы активтің күтілетін табыстылығын нақты табыстылық мәнінің ауытқу шамасын (дисперсия) анықталады.

Дисперсия - орташа мәннен табыстылықтың нақты мәнінің ауытқу шамасы. Орташа өлшемді жисперсияны математиктер мына формуламен есептейді:

Орташа квадраттық ауытқуды анықтау

Бұл әдістің мәні берілген инвестициялық жоба үшін ақшалай ағымның орташа квадраттық ауытқуын анықтау болыр табылады.Орт кв ауытқу неғұрлым көп болса, жоба тәуекелді болып табылады.

Мысалы. Екі инвестициялық жобаны қарастырсақ I және II,

Инвестициялық жобаның ақшалай ағымы

Кестеден байқасақ, IIжобаның тәуекелі(риск) жоғары, яғни ақшалай ағымдардың орташа кв ауытқуы жоғары.

44. Жай акция бағамдары бойынша тәуекелді және табысты есептеудің әдістеріне анықтама беру.

Акциялар - əртүрлі меншік нысандарындағы (жеке, мемлекеттік, аралас) коммерциялық банктер, компаниялар, кəсіпорындар болсын акционерлік қоғамдар шығаратын құнды қағазды білдіреді. Қандай да бір компанияның акцияларын сатып ала отырып – инвестор қолында бар акцияларға тең үлестегі меншіктенуші жəне жыл қорытындысы бойынша таза пайданың бір бөлігін – қолында бар акцияларға тең үлесін алуға құқығы болады.

Дүниежүзілік тәжірибеде акциялар келесідей сұрыпталанады: 1)бір акционерден басқаға беру тәсілі бойынша: атаулы және иесі ұсынушы болып екіге бөлінеді; 2)табыс алу құқығы бойынша: жай және артықшылығы бар.

Жай акция - бұл акционерлік қоғамның таратылу кезіндегі оның меншік үлесіне иеленушінің құқығын куəландыратын құнды қағаз. Мұндай акция дивиденд түрінде қоғам пайдасының бір бөлігін алуға жəне қоғамды басқаруға қатысуға оның иеленушісіне құқық береді.

Жай акцияларды иеленушілердің қоғамның түсірген пайдасының мөлшеріне байланысты дивидендтер алу қүқығы, жиналыстарда дауыс беру арқылы қоғамды басқаруға қатысу қүқығы және қоғам жабылып қалған жағдайда несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін мүліктің бір бөлігін алу қүқығы бар. Қүқықтар акция мөлшеріне сәйкес көлемде жүзеге асырылады.

Әрбір жай акция өз иесіне бір дауыс үлесін береді. Әйтседе жай акция дивиденд алуға кепілдік бермейді. Себебі дивиденд қоғамның шаруашылық нәтижесіне байланысты беріледі. Дивиденд қоғамның таза пайдасының бір бөлігі, басқаша айтканда, дивиденд төлеу пайданың салық төлегеннен қалған қалдығын бөлуге негізделген. Дивидендтің мөлшеріне күшті өзгерістердің әсер етуі кездейсоқ жәйт емес.

Гордон моделі(тұрақты өсімнің диведенттер моделі). Бұл әдісті күнделікті жай акция қожайындарына дивиденттер төлейтін кәсіпорын үшін қолдануға болады.Бұл үлгiнiң негiзiнкез келген келісілген активтiң құны актив мәлiмет туындататын болашақ ақшалай ағынның дисконтталған элементтерiн сома берiспеуi керек болатын келтiрiлген құнның теориясын құрайды. Нарықтық құн және акцияның кiрiстiлiгiнi бағаның жанында мүшелерi g тұрақты өсу қарқынымен өскен мәңгi аннуитеттiң үлгiсiн пайдаланады. Онда Р_mакциясының нарықтық құны келесі формуламен табылады:

Р_m = D/(1+r) + D (1+g) / (1+ r)² + ……+ D (1+g)^n-1 / (1+ r)ⁿ + P_n / (1+ r)ⁿ,

Мұндағы: Р_m –акцияның соңғы бағасы(n жылдан кейінгі нарықтық құны)

r – қолданылатын дисконттау ставкасы(ортанарықтық кіріс)

n шама шексіздікке ұмтылған кезде келесі кемімелі геометриялық прогрессияны аламыз: Р_m = D / (r – g)

Егер акцияны сатып алу бағасы белгілі болса, онда осы формуладан табылған дисконттау мөлшері акцияны сатып алу бағасын және кәсіпорынның капитал мөлшерін көрсетеді.

Инвесторлар үшін кіріс келесі формула бойынша есептеледі: С = D₁ / P_m + g,

Мұндағы: Р _m– бір акцияның нарықтық құны. D₁ - бірінші жылы төленетін дивидент

g – жыл сайынғы жорамал дивиденттер өсімі.

45. Жай акция портфелі бағамдары бойынша тәуекелді және табысты есептеудің әдістеріне анықтама беру.

Тәуекелді есептеу барысында әр түрлі статистикалық әдістер қолданылады,алайда акция портфелі бағамдарын есептеу барысындапортфельдің құрамына енетін стандартты қалыпты ауытқулар арқылы есептеледі. Нарықтағы канъюктура өзгерістерінде әр түрлі активтер әрқалай өзгерістерге ұшырайтындықтан, тәуекел портфелі үнемі орташа өлшемді стандартты ауытқуларға тең болмайды. Әдетте байланыстың дәрежесі мен екі активтің пайдалылықтарының өзгеруінің бағытын білу үшін корреляция мен ковариация(статистикалық көрсеткіштер) пайдаланылады. Ковариацияны есептеу формуласы 1 суретте көрсетілгендей, мұндағы i1, i2 –k мерзімдегі бірінші немесе екінші активтердің пайдалылығы,сызылған көрсеткіштер – n периодтағы активтердің орташа пайдасы. Есептеуден алынған сан ковариация оң болса, онда пайдалылық бір бағытта өзгереді,егер теріс болса, қарама-қарсы бағытта өзгереді.Егер олар 0-ге жақын мәнге ие болса,онда тәуелділік мөлшері аз.

Ковариация сонымен қатар бірлік өлшемге тәуелді, сондықтан да оны тәжірибеде қолдану күрделі процесс болып табылады. Корреляция коэффиценті ковариацияның туындысыналғанға тең. Бұл коэффицент коварияцияның қасиеттеріне ие, бірақ +1 мен-1 аралығында өлшемсіз шамаларға ие. Егер де шамалар тәуелсіз болса, онда оның мәні 0-ге жақын мәнге ие.

Бағалы қағаздар портфелі екі активтен асқан жағдайда мына формуламен есептеледі. Мұндағы, W1 мен W2 – активтердің портфельдегі меншікті салмағы,ал сигма бір мен екі – активтердің сәйкесінше стандартты ауытқуы. P1-2 – бірінші және екінші активтер арасындағы корреляция.

Егер бірнеше активтерден тұратын бағалы қағаздардың тәуекелін есептесе, оның құрамына кіретін барлық активтердің ковариацияларын және коррелияцияларды(парные) ескеру керек. Мұндағы Wk,Wm-меншікті салмақ.

Қарастырылып отырған уақыт көлемінде клиент өз ақшасына тиіспесе, портфельдің пайдалылығының бағасы белгілі есеп болып табылады. Керекті ақпарат – нарықтағы бастапқы және срңғы мерзімдегі баға.

Жалпы жағдайда белгілі бір уақыттағы портфельдің бағасы бағалы қағаздар сияқты есептеледі.Мысалға, қарапайым акциялардан тұратын нарықтағы портфель бағасы келесі кезеңдерден тұрады: әр түрдегі бір акцияның нарықтағы құнының анықтауы;акцияның бағасын портфельдегі әрбір акцияға кқбейтіндісі;барлық алған шығарымдардың қосуы. Нарықтағы портфель бағасы мерзім аяғында осы түрдегі нарықтағы бағалар және әр түрлі акцияларға байланысты анықталады.

46. Ковариация және корреляция коэффиценттерін негіздеу және салыстыру, олардың жай акция портфеліне әсері.

Бағалы қағаздар портфелін құру барысында екі бағалы қағаздар пайдаларының арақатынасын есептеу үшін ковариация және коррелияциа коэффиценттері қолданылады.

Ковариация екі кездейсоқ көлемдердің тәуелділіктерін айтады. Ол оң мәнге, теріс мәнге және нөлге тең болуы мүмкін. Егер ковариация оң болса, бір айналымның мәнінің өзгеруінде, басқа бағыт сол өзгеруге бағынатынын білдіреді. Сонымен, екі қағаздан тұратын біріншісі өсетін ковариациада екіншісі де өседі. Керісінше біреуінің бағасы түссе, екіншсінінкі де түседі.

Теріс шамалы ковариациада айнымалылар қарама-қарсы бағыттарда өзгереді. Мұндай жағдайда бірінші қағаздың бағасының өсуі екіншісініңкінің төмендеуімен байланысты болады және керісінше. Егер де ковариация нөлге тең болса, онда айнымалылар арасында ешқандай тәуелділік байқалмайды.

Ковариацианы есептеудің ортақ қағидасын көрсетейік.

Х қағазының пайдасы бес жыл ішінде сәйкесінше 20%, 25%, 22%, 28%, 24%. У қағазының 24%, 28%, 25%, 27%, 23%. Қағаздар арасындағы ковариацияны есептеу керек.

Шешуі:

Орташа пайданы формула бойынша есептейміз

20 + 25 + 22 + 28 + 24 = 23,8%,

24 + 28 + 25 + 27 + 23

г = = 25,4%

Әрбір периодқа сәйкес ауытқуды есептейміз, көбейтеміз және қосамыз.

(20 - 23,8X24 - 25,4) + (25 - 23,8X28 - 25,4) + + (22 - 23,8X25 - 25,4) + (28 - 23,8X27 - 25,4) + + (24-23,8X23-25,4) = 15,4 Определяем ковариацию по формуле (1.17):

cov^=^ = 3,08

Ковариацианы есептеу барысында бағалы қағаздардың сұрыптау бойынша бас мәндері ғана алынады, себебі барлық мәндерді есептеу мүмкін емес. Сондықтан ковариациа саны таңдамалы деп аталады. Бұл жағдайда ковариациа теріс жылжуы да мүмкін, өйткені ауытқу шынайы орта мәннен алынған жоқ, ол таңдамалы ауытқу арқылы есептелінді.

Біздің мысал үшін ковариациа:

<™„=^ = 3,85

47. Корпоротивтік құнды қағаз табысы мен бағасына анықтама беру және есептелуі.

Корпоративтік бағалы қағаздар – кәсіпорындар мен ұйымдардыдың заң күшіне сүйене отырып, өзінің жарғылық капиталын қалыптастыруға немесе шаруашылық қызыметін жүзеге асыру үшін шығарылатын бағалы қағаздарын корпоративтік бағалы қағаздар деп атайды. Бағалы қағаздардың бұл түрін көп жағдайларда акционерлік қоғамдар шығарып және олар эмитент болып табылады.

Бағалы қағаздарды жалпы мынадай екі топқа бөлуге болады:

а) ақшалай бағалы қағаздар;

б) капиталды бағалы қағаздар.

Ақшалай бағалы қағаздар – ақшаны қарызға алғандығын білдіреді. Бағалы қағаздардың бұл түріне вексельдерді, депозиттік және жинақ сертификаттарын жатқызуға болады. Жалпы ақшалай бағалы қағаздардан табыс бір рет қана алынады. Іс жүзінде ақшалай бағалы қағаздар қысқа мерзімді болып келеді, яғни бір жылға дейінгі уақыт аралығында қолданылады.

Капиталды бағалы қағаздар – кәсіпорындар мен ұйымдардың қорын (капиталын) құру немесе оны ұлғайтуға байланысты шығарылады. Акция мен облигация осы аталған бағалы қағаздардың түріне жатқызылады.

Өздерінен алынатын табысқы байланысты бағалы қағаздар мынадай екі топқа бөлінеді:

· қарыздық бағалы қағаздар;

· инвестициялық бағалы қағаздар.

Қарыздық бағалы қағаздар – бағалы қағаздың бұл түрі бойынша эмитент көрсетілген уақыт барысында белгіленген пайыз көлемінде (процентімен) тиісті қарыздарын өтуге (төлеуге) міндетті. Қарыздық бағалы қағаздарға облигацияның барлық түрлері, вексельдер, тағы басқа бағалы қағаздар жатқызылады.

Инвестициялық бағалы қағаздар – бағалы қағаздың бұл түрі иемденуші активтің бір бөлігін иемденуге құқық береді. Бағалы қағаздардың бұл түріне акцияны жатқызуға болады.

Бағалы қағаздар шығарылу мақсатына байланысты мынадай екі түрге бөлінеді:

· қорлы бағалы қағаздар;

· саудалық бағалы қазаздар.

Қорлы бағалы қағаздар – мұндайбағалы қағаздар қор биржаларында айналысқан түсіеді және көп мөлшерде эммиссияланады. Бағалы қағаздардың бұл түріне акциялар және облигациялар жатқызылады.

Саудалық бағалы қазаздар – бағалы қағаздың бұл түрі белгілі бір коммерциялық бағытпен сауда операциялары кезінде есеп айырысуға арналған.

Нарықтағы айналымдағы ерекшеліктеріне байланысты бағалы қағаздар мынадай болып екіге бөлінеді:

· нарықтық бағалы қағаздар;

· нарықтық емес бағалы қағаздар.

Нарықтық бағалы қағаздар – мұндай бағалы қағаздар айналыста еркін сатылып немесе сатып отырылды.

Нарықтық емес бағалы қағаздар – бұл аталған бағалы қағаздар қолдан – қолға еркін жүре бермейді, яғни олар екінші айналымға түсепейді.

Атқаратын қызметіне және рөліне байланысты бағалы қағаздар мынадай үш топқа бөлінеді:

1.негізгі (акция, облигация);

2.көмекші (чектер, вексельдер, депозиттік сертификаттар;

3.туынды (варранттар, опциондар, фьючерстер, бондар тағы да басқалар)

Корпоративтік облигациялар акцияларға қарағанда сенімді және банктік салымдарға қарағанда пайданы мөлшерін көп береді. Облигация бағасы номинальді болып табылады және олар пайыздық ставкаларға байланысты өзгерістерге ұшырап отырады.Егер де облигация бағасы номинальді бағадан асып кетсе, онда ол сыйақыланған облигация деп аталады,керісінше облигация бағасы төмен түсіп кетсе ол жеңілдікпен сатылады.

Облигацияны қаржыландыру барысында тәуекелге бас тігіп отырғанымызды умытпау керек. Тәуекел мөлшері көп болған сайын, одан түсетін пайда да сәйкесінше көп болады, себебі инвестор өз мойнына тәуекел алып отыр.

Ағымдағы пайдалылық жылдық пайданың купондар бойынша рыноктағы облигациялардың бағасына бөліп есептелінеді. Мысалға, ағымдағы баға $1000, ал купондық ставка 8% ($80 жылына),онда ағымдағы пайда мөлшері 8% ($80 -ды $1000 бөлеміз жәнеоны 100% көбейтеміз). Егер облигация $900-дан сатылса, купондық ставка сол күйінде 8%(жылына 80$),онда ағымдағы пайда 8,89% ($80 -ды $900 бөлеміз және оны 100% көбейтеміз)құрайды.

48. Мемлекеттік құнды қағаздар анықтамасы және сипаттамасы.

Іс жүзінде акция, облигация және басқада бағалы қағаздарын шығару арқылы капиталды таратуды көздейтін заңды тұлғалар эмитент деп аталады және сонымен қатар олар бағалы қағаздарды иемденушілердің (сатып алушылардың) алдында белгілі бір жағдайда борышты (міндетті) болып табылады.

Эмитенттің кім болғанына байланысты бағалы қағаздар төмендегідей үш түрге бөлінеді:

· мемлекеттік;

· муниципалды;

· корпоративтік.

Мемлекеттік бағалы қағаздар – бағалы қағаздардың бұл түрі Қазақсатан Республикасының заң актілеріне мемлекеттік сыртқы және ішкі қарыздарын қайтару мақсатында шығарылған. Сонымен қатар бағалы қағаздардың бұл түрі Қазақстан Республикасының Ұлттық банк мемлекетімен эмитенттелінетін бағалы қағаз болып табылады. Үкімет өз атынан бағағалы қағаздардың бұл түрін шығара отырып, Республикалық бюджеттің тапшылығын қарастыру мен инфляцияны болдырмау жағын қарастырады. Осыған сәйкес Ұлттық банк мекемесі айналымдағы ақша қаражаттарының қозғалысын реттеуді көздейді.

Мемлекеттік бағалы қағаздардың мынадай түрлері бар:

· Ұлттық жинақ облигациялары;

· Мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттеме (МЕККАМ)

· Мемлекеттік орта мерзімді қазынашылық міндеттеме (МЕОКАМ)

Қысқа мерзімді ГККО (МЕККАМ) ҚР Қаржы министрлігі шығаратын 3, 6 және 12 айға ұсынатын қысқа мерзімді қазыналық міндеттер.

Міндеттеменің номиналды бағасы – 100 теңге
Міндеттеме құжатсыз формада шығарылады және ҚР Орталық депозиттарийін-де есептеледі.

Міндеттеме дисконттық бағада, яғни ҚР Қаржы министрлігінің тапсырмасымен ҚР Ұлттық банкі өткізетін аукциондар арқылы төмен бағада орналастырылады. Аукционға қатысуға Алғашқы дилерлер ғана, яғни Қаржы министрлігінде тендерден өткен және келісімге отырған банктер мен компаниялардың ғана құқығы бар. Алғашқы дилерлер болып саналмайтын барлық инвесторлар Алғашқы дилерлермен қызмет көрсету келісім-шартына отыру арқылы ғана операция жасай алады. Алғашқы дилерлер субдепозитарийлердің функциясын атқарады. Аукционды өткізу мерзімі мен эмиссия көлемі аукцион шарттарында хабарланады.

· Орта мерзімді ГСКО (МЕОКАМ),

· Қысқа мерзімді ГВКО (МЕКАВМ) ҚР Қаржы министрлігі шығаратын 3, 6, 9 және 12 айға ұсынатын қысқа мерзімді қазыналық валюталық міндеттер.

Міндеттеменің номиналды бағасы – 100 АҚШ доллары.

Міндеттеу құжатсыз формада шығарылады және ҚР Орталық депозитарийін-де есептеледі.

МЕКАВМ орналастыру және қолдану шарттары МЕККАМ-дың орналастыру және қолдану шарттарына сәйкес.

Инвестор төлем жасалған күнгі Ұлттық банктің курс бағамына сәйкес төлейді. Эмитент төлем жасалған күнгі Ұлттық банктiң курс бағамына сәйкес төлейді..

· Идекстелген ГКО (МЕЙКАМ)

Индекстелген қазыналық міндеттемелер қазына иесіне оның өтембарысында оған номиналды құнын алуға және номиналды құнына пайызбен сыйақы алуға мүмкіндік береді. Инвесторлармен қазыналық индекстелген қазыналық міндеттемелерге құйылған ақшаның индексациясы индекстелген қазыналық міндеттемелерді ұсынудың үш айлық кезеңі аяқталған уақытта инфляция қарқыны белгіленген ағымдағы мөлшерлеме бойынша сыйақы төлеу жолымен жүргізіледі. Индекстелген қазыналық міндеттеменің номиналды құны – 1000 теңге.

Индекстелген қазыналық міндеттемелер оның ұстаушылары арасында номиналды құны мен орналастырылады. Индекстелген қазыналық міндеттемелердің алғашқы шығарылымы бойынша аукционда белгіленген эмиссиясына сәйкес кірістің шектеулі мөлшерін, индекстелген қазыналық міндеттемелерге құйылған инвесторлардың ақшасының инфляциясының шығын компенсациясын қосатын сыйақы мөлшерлемесімен белгіленеді. Кірістің шектеулі мөлшерлемесі сатып алушылардың ұсынысы бойынша аукциондық негізде олардың кірісінің ең төменгі мөлшерлемесінен бастап белгіленген эмиссияға қол жеткізуге дейінгі өтініштерінің қабылдануы арқылы белгіленеді. Қабылданған өтініштердің қанағаттандырылуы аукционға қатысушылардың қанағаттандырылған өтініштерінің ең жоғары дәрежесіне сәйкес ортақ шектеулі кіріс мөлшерімен жүзеге асырылады. Қазыналық міндеттемелердің орналасуы бойынша аукцион сәйкес эмиссия шарттары хабарланған сәтте басқа күн қарастырылмаса әдетте айына бір реет соңғы жұмыс күнінен бір күн бұрын жүргізіледі.

МБҚ шығару формасы – құжатсыз формада.

МБҚ әртүрлі әдістермен орналасуы мүмкін (аукциондарда, саудада, ашық саудада және жабық таратылуда және т.б.)

МБҚ сатып алушылары кезкелген жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ резиденттер еместер де болуы мүмкін.

МБҚ шығару мақсаты

1. Республикалық бюджет дефицитін инфляциясыз негізде қаржыландыру (қолданысқа қосымша ақша шығармай-ақ).

2. Мемлекеттік бағдарлама мақсатында қаржыландыру (тұрғын үй құрылысы, әлеуметтік қамсыздандыру және т.б).

3. Экономикалық белсенділікті реттеу (қолданыстағы ақшаны, бағаға және инфляцияға әсер етуін, экономикалық өсімді, инвестцияның бағытын және т.б.)

4. Бағалы қағаздар нарығының барлық қатысушыларына қаржының сенімді және жоғары ликвидті жинақталуы ұсынылады. (МБҚ бойынша кіріс инфляция деңгейінен артады).

49. Басым құқықты акция дегеніміз не? Табысың және бағасын есептеу мысалы.

Акциялардың екі түрі бар: қарапайым және басым құқықты акция. Басым құқықты акциялар – бір жағынан акцияны иеленушілердің арнайы құқықтарын көрсететін, екінші жағынан, акцияны иеленушілердің компанияларды белсенді басқарудағы құқықтарынан айыратын акциялар. Басым құқықты акциялар бойынша қомақты дивидендтер төленеді. Басым құқықты акцияларды иеленушілер акционерлердің жалпы жиналысында дауыс беруге қатыспайды. Басым құқықты акциялардың қарапайым акциялардан айырмашылығы – олар компанияның активтеріне басым құқыққа ие. Банкрот кезінде Басым құқықты акциялардың иеленушілеріне қарапайым акциялардыкыне қарағанда бірінші төленеді.

Басым құқықты акциялардың кірісі келесі формуламен анықталады:

D – акция дивидендтерінің жыл сайынғы өсімі;

Р – бір акцияның нарықтық бағасы.

Артықшылықтары:

· дивидендтерді бірінші кезекте алу;

· тіркелген дивидендтер төлеміне гарантия;

· Акционерлік компакнияның меншік үлесін алу артықшылығы;

Кемшіліктері:

· Акционерлер жиналысында дауысқа құқығы жоқ;

· Корпорациялардың басым құқықты акцияларының нарықтық бағасы қарапайым акцияларға қарағанда жәй өседі;

Қазақстандық эмитенттердің басым құқықтық акцияларына мысалдар:

Дата добавления: 2017-02-01