Объектілер. 3 страница

г) түсірілген фотосуреттер, видеожазбалар, жасалған жоспар туралы жазбалар, т.б, ескерілуі тиіс.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. айғақтарды оқиға болған жерде тексеру және нақтылаудың түсінігі жәнекриминалистикалық міндеттері.

2. айғақтарды оқиға болған жерде тексеру және нақтылауға дайындық.

3. айғақтарды тексеру және нақтылау жерін тергеушімен алдын ала зерттеу.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

№16 лекция. Тергеу экспериментінің тактикасы.

Мақсаты: Қылмыстық оқиғанын кейбір мән-жайларын осы окиғаға ұқсас және сәйкес жағдайда әр түрлі сынак, тәжірибелер жүргізу арқылы осы жағдайдың, құбылыстың болу мүмкіндігін тексеру үшін жүргізілетін тергеу әрекеті.

1. Тергеу экспериментінің түсінігі, мәні мен мақсаттары.

2. Тергеу экспериментінің түрлері.

3. Тергеу экспериментін жүргізу тәсілдері мен тактикалық жағдайлары.

Тергеу үстінде жасалған кылмыстың мән-жайларын, істегі кейбір дәлелдемелердің объективтігін тексеру үшін әр түрлі тәжірибелер жүргізуге тура келеді. Тәжірибе — акикдт елшемі және дүние танымның кдйнар көзі. Сондықтан тергеу мезгілінде жиналған дәлелдемелердін, және кейбір іске керекті айғақтар-дың ақиқаттығын, шындығын тек сынақ тәжірибелер жүргізу арқылы білуге болады. Осыған байланысты кылмыстык іс жүргізу заңында осы айтылған жағдайларды тексеру үшін ар-найы тергеу экспериментін жүргізу көрсетілген.

Тергеу эксперименті дегеніміз, ол кылмыстык оқиғанын кейбір мән-жайларын осы окиғаға ұқсас және сәйкес жағдайда әр түрлі сынак, тәжірибелер жүргізу арқылы осы жағдайдың, құбылыстың болу мүмкіндігін тексеру үшін жүргізілетін тер-геу әрекеті.

Бұдан туындайтын негізгі кдғидалар: біріншіден, баскд тер-геу әрекеттерін жүргізу үстінде алынған, іске қатынасы бар деректердің, мәселелердін шындығын тексеру үшін жүргізіледі. Екіншіден, мұндай тексеру, осы тексерілетін қүбылыс (әрекет) қылмыстык оқиға болғанда қандай жағдайда өтсе, соған сәйкес, не ұқсас жағдайда арнайы сынак, тәжірибелерін жүргізу аркы-лы өткізіледі. Жүргізілетін сынак тәжірибелердің қорытынды-сынын объективтігі, оның сол тексерілетін оқиға болған жағ-дайға сәйкес жағдайда өткізілуімен тікелей байланысты. Әрине, тәжірибе жүргізілгенде тура болған жағдайдын өзін, тексерілетін іс-әрекетті бұлжытпай қайталауға болмайды, себебі ондай жағ-дайда жаңа қылмыс жасалған болар еді. Сонымен катар, тәжірибе арқылы болған оқиға толык қайталанбайды, тек онын кейбір негізгі бөлігі, көріністері ғана сынақ тәжірибе жургізу аркылы кайталанады.

Тергеу эксперименті - іс жүргізу кезінде пайдаланылатын танымдык әдісті колданудың айрықша бір нысаны. Бұл әдіс әр түрлі тергеу әрекеттері үстінде қолданылады. Оның баска әдістерден айырмашылығы тергеуші өзінің назарын аударған жайттарды сырттай бақылап кана коймайды, сонымен бірге оны бірнеше кайтара бастапкы калпына келтіру аркылы өз болжа-уын ныктай түседі. Тәжірибе жүргізу барысында арнайы шек-теу шарттары койылады: тәжірибе адамның денсаулығына нұксан келтірмеуі, онын өміріне катер төндірмеуі тиіс. Соны-мен бірге ол катысушылардын қүкығын бұзбайтындай, оларды корлап, кемсітпейтіндей жағдайда өткізілуі тиіс.

Эксперимент аркылы іс бойынша жинақталған кейбір дәледдемелердін, мәліметтердің шындығы ғана анықталып кой-майды, сонымен катар жаңа деректер де алынады. Тергеу экспериментін жүргізудің нәтижесінде көбінесе жәбірлену-шінін, куәлардың, айыпкердің жауаптарында, сондай-ак басқа да косымша айғақтарда келтірілген мәліметтердін шындығы, оның болу мүмкіндіктері тексеріліп, анықталады. Тергеуші осындай жолмен өзінің кейбір болжауларына көз жеткізеді. Яғни, окиғаның калай болғаны, оның мән-жайы, орындалу тетігі тәжірибе өткізу жолымен тексеріледі.

Тергеу эксперименті - өз алдына дербес, өзіне тән міндеттері бар іс жүргізу әрекеті. Сонымен бірге ол тергеудің басқа да әрекеттерімен тығыз байланысты, міндеттері жағынан езара үштасып жатады. Яғни, басқа да тергеу әрекеттері сиякты тер-геу экспериментінің де басты міндеті — іске катысты кылмысты ашуға керекті деректер жинау. Дегенмен, деректерді ерекше, әзіне ғана тән тәсілдермен жинап, тексеретіндіктен тергеу экспериментінің өзіне тән міндеттері бар.

Тергеу эксперименті шешетін сұрақтарына орай үш түрге бөлінеді. Эксперименттің бірінші түрі - кейбір кұбылыстын не әрекеттіңайтылған, көрсетілген жағдайда болуы мүмкін бе, жок па, соны анықтау. Мысалы, белгілі бір затты, нәрсені айтылған жағдайда көрсетілген адам көтеріп кете ала ма немесе белгілі бір кашыктыққа көрсетілген уақытта барып жетуге бола ма, айтылған жұмысты ол адам өзі атқара ала ма, ол оның колынан келе ме, коймадағы тесіктен белгілі бір затты алып шығуға бола ма, жок. па, міне осындай толып жатқан сүрақтар төңірегіндегі шындықты анықтау.

Тергеу экспериментінің екінші түрі — белгілі бір жағдайда (кашықтыкта) болған окиғаны, құбылысты көріп қабылдауға, сөзді, дыбысты естуге бола ма, соны анықтау.

Эксперименттін үшінші түрі — із калдыру (сындыру, соғу, аралау, т.б.) сипатын, онын механизмін аныктау. Тергеу экспериментінін бүл түрі өзінің мән-мазмұны жағынан крими налистикалық сараптаманың кейбір түрлеріне жуыктайды. Алайда, із қалдыру сипатын аныктау үшін ғылыми саралаудың кажеті жок, экспериментті тергеушінін өзі жүзеге асырады.

Жекелеген тәжірибелерді жүргізуге, кажет болған жағдай-ларда, басқа адамдар да шақырылуы мүмкін. Оның санын, міндетін тәжірибенін мән-мазмүнына, түріне орай, тергеуші анықтайды. Егер мұндай адам тәжірибе жүзінде жәбірленушіні, айыпталушыны, куәлар алмастырған болса ол тиісінше алмас-тырылатын адамға барлык белгілерімен (бойымен, тұрпатымен, салмағымен, есту, көру кабілетімен, т.б.) міндетті түрде үксауы тиіс.

Тергеуші экспериментінің кұрылымына орай оған дайындық екі кезенде — эксперимент жүргізілетін жерге барғанға дейін және нақ эксперимент жүргізілетін жерде өткізіледі. 4 Эксперимент жүргізілетін жерге барғанға дейінгі дайындық кезінде тәжірибенің мән-мазмұнын, оны өткізу тәртібін, жағ-дайдың өзгерісін аныктап алу керек. Яғни, бүл кезең — маман-дармен акыддасу; кәсіпорынның жұмыс тәртібін, ішінара айт-қанда технологиялык тәртіпті реттейтін кұжаттармен, арнаулы әдебиеттермен танысу; қатысушыларды іріктеу; тергеушінің назарын аударған жағдайға байланысты айыпталушыдан қай-тара жауап алу кезендері.

Тергеушінін эксперимент өткізетін жерге шыкпай тұрып жүргізетін дайындық жұмыстарын үш топка бөлуге болады: тәжірибе өткізілетін жерді бұрынғы калпына келтіру; экспери-мент өткізуге катынасатын адамдарды анықтап, белгілеп алу; керекті құрал-саймандарды, материал, жабдыктарды дайындау.

а) Тергеу эксперименті кезінде тәжірибе өткізілетін жерді бұрынғы калпына келтіру.

Эксперимент болып өткен белгілі бір окиғаны, әрекетті кайта тудыру, сейтіп, істі тексеру барысында акикатты анықтау мак-сатын көздейді. Бүған мұқиятдайындалу аркылы кол жеткізуге болады.

Эксперименттін түрі мен максатына сәйкес ұксас жағдай-лар ретінде - кылмыс жасалған кезге сәйкес келетіндей етіп мекен-жай, жылдың кезеңі мен тәуліктері, ауа райы; ұксас зат-тарды - кылмыс жасалған кезде кодданылғандай материалдар, кұрал-жабдыктар түсініледі.

Ұксас жағдайды эксперименттің түрі мен максатына орай тергеушінің өзі тандайды. Мұндайда эксперименттің жағдайы болған оқиғаның жағдайына мейлінше жақын болуына тырысу керек. Эксперимент жүргізген кезде бүған жеткілікті дәрежеде мән бермеу оның айғақтық мәніне нүксан келтіруі мүмкін.

Айталық, эксперимент кезінде нақты окиғаға орай уакыт-тын (тәуліктің, жылдың), ауа-райы жағдайынын, жарыктың, сондай-ақ адамның көру, оптикалық жабдықтарды (бинокльді, көзілдірікті) пайдалану кабілетінін, бақыланатын объектінің кашықтығының және оның сырткы ерекшелігінің (көлемінің, нысанының т.б.), орналасуының, қозғалысының, бақылаушы-нын калпының (тұруының, отыруының, жатуының), бакылау-шыға кедергі келтіретін жайттардың (мысалы, автокөліктің, по-ездың козғалысы), қабылдаудың үзактығы айрыкша мәнге ие бола алады. Үқсастық деңгейіне әр түрлі жолдармен, айталык, оқиға болған жердегі тәжірибе тексерілетін жағдайға ауа-райы, жарық сәйкес келетін нак сондай уақытта қол жеткізуге бола-ды. Мұндайда тергеушіге ұксас жағдайларды колдан жасап бас катырудың қажеті жок, себебі ол табиғи түрде тергеушінің көз алдында болуы керек, тек енді мәселе оны өткен оқиғаға сай келетін сәтін дөп баса білу. Мүндай әдіс эксперимент кезінде қайсыбір кұбылысты айнытпай санада кабылдап алу мақсатын көздейді.

Жағдайды, оқиға болған жерді түтастай немесе оның жеке-леген элементтерін бүрынғы қалпына келтіру жолымен де ұксас-тыруға болады.

Тергеу эксперименті кезінде бұрыңғы жагдайды қалпына келтіру дегеніміз тәжірибе жүргізілетін қайсыбір объектіні, оқиғаны немесе жагдайды бастапқы қалпына келтіріп қайта жа-сау. Мұндай жағдайда кейде өте күрделі реконструкциялық жүмыстар жүргізіледі.

Бұл*жүргізілетін дайындык жүмыстардың күрделігі тергеу экспериментін өткізетін жердің қаншалықты өзгергендігіне Және эксперимент үстінде шешілетін сұрақтардың ерекшелігіне байланысты.

Тергеу экспериментінің түрі мен максатына сәйкес жағдай-Ды байырғы калпына келтірудің:

• жағдайды алғашкы калпына келтіру (заттарды қылмыс жасалған кезде түрған күйінде кою);

• бүрынғыларының орнына пайдаланылатын затгарды калпына келтіру (кылмыскердің каруларының үлгілері, өрт коятын құралдарт.б.);

• жоғалған, жарамсыз болып калған немесе заттай дәлелде-иелердің орнына жүретін заттарды (қаруды) іріктеу сияқты гүрлері бар.

Тәжірибеде жағдайды байырғы калпына келтірудің басқа да гүрлері кездеседі. Айталык, учаскені алғашқы калпына келтіру ушін кей жағдайда күрделі кұрылыс жұмыстарын жүргізуге тура келеді (жер ойып шұңкыр жасау, я казылып койған шүңқырға гопырак салып бұрынғы деңгейіне жеткізу, альт тасталған қабыр-ғаны қайта көтеру т. б.).

Қалпына келтіру барысында кей жағдайда өзгерістер де гнгізілуі мүмкін. Мүндай өзгерістер ойластырылмаған, кездей-сок. (мысалы, окиға болған жерде адамдардың байқаусыз кимыл-аарына байланысты туған өзгерістер) және мақсатты түрде ой-ластырылған, полиция қызметкерлерініңөздері жүргізетін (мы-салы, көлік апатына байланысты жағдайды байырғы қалпына келтіру кезіндегі, зардап шегушіге көмек керсету кезіндегі) езгерістер түрівде болады.

Жағдайды кдлпына келтіру кезінде объектінің бүрынғы кдлпы мен ондағы кейінгі өзгерістерді дәл білу керек. Бүл жөніндегі деректер оқиға болған жерді және жекелеген заттар-ды тексеріп, оны хатгамаға бекіту кезінде куәгерлердің, зардап шегушінің, айыпталушылардың жауаптарынан, фотосуреттер мен киноқұжаттардан, схемалардан, жерге орналастыру жос-парларынан, ғимараттың әр катарының жоспарынан және бас-ка да кұжаттардан, қылмыс жасалған кезде бүлінген заттардын байырғы қалыптарын білетіндерден жауап алу барысында анық-талып, нактылануы мүмкін. Қателесіп кетпеу үшін жауаптарда және басқа құжаттарда келтірілген деректерді мұқият салыс-тырып, ондағы кездескен карама-қайшылықтардың анық-қаны-ғына мұқият көз жеткізу керек. Шытырман жайттарға кездес-кен кезде тергеушінін ақыл-кеңес алу үшін тиісті мамандарға (сот-дәрігеріне, ерттен сақтацдырушыға, құрылыс инженеріне, т.б.) жүгінгені жөн. Ал егер калпына келтіру үшін қол еңбегін, әр түрлі материалдарды, кайсыбір кұрал-жабдыктарды пайда-лану қажет болса, тергеуші мұндай кажеттілікті дәлелдеп кағазға түсіріп, арнайы қаулы шығаруы тиіс.

ә) Тергеу эксперименпгіне қатысушылар.

Эксперимент жүргізу женінде шешім алысымен тергеуші осы тергеу әрекетіне қатынасатын адамдарды да белгілеп алуы керек.

Кылмыстык іс жүргізу заңына сәйкес тергеу экспериментіне катысушылардын екі түрі кдрастырылған — міндеттелетін және міндетгелмейтін қатысушылар. Тергеу экспериментіне міндетті түрде кдтысушылар — тергеушілер, куәгерлер. Тергеуші экспе-риментті дайындайды, тәжірибелі іс-кимылымен оған басшы-лык жасайды, оны өткізу, кайтадан өткізу кажеттігін анықтай-ды, экспериментті өткізуге катысты барлык, үйымдык және іс жүргізу мәселелерін шешеді. Кейбір жағдайларда экспериментті жүргізетін тергеушіге көмекке баска тергеуші немесе полиция-ның жедел кызметінін кызметкері бөлінуі мүмкін.

Экспериментке айыпталушы, сезікті, куәлар, жәбірленуші, маман, сондай-ак корғаушы мівдеттелмей-ак қатыса алады. Экспериментті жүргізу кезінде оған прокурордың да қатысуы-на болады. Айыпталушы (сезікті) тергеу экспериментіне оның тәжірибе жүргізу мүмкін болмаған (мысалы, ол кәсіби дағды-ны игерген бе, жок па, соны анықтау үшін) немесе тергеуші, ішінара айтқанда, іс-кимылды өзгерту немесе басқалай дайын-дык әрекеттеріне қажет деп есептеген жағдайда қарастырыла-ды. Алайда, айыпталушы экспериментке ерікті түрде катысты-рылуы тиіс. Оны жауапты істерге күштеп катыстыруға жол берілмейді. Куәлар мен жәбірленушілерге катысты мәселе де

осылай шешіледі.

Маман тергеу экспериментінің бір мүшесі ретінде тергеу-шінін жағдай езгерген кезде тиімді шешім кдбылдауына, кейбір жағдайларды шешуге арнайы білім кажет болғанда, іс-кимыл-ды ақылмен жүргізуіне көмектесуі үшін қатыстырылады. Ал маман-криминалист фотосуреттерге немесе кинобейнелерге, дыбыс жазбаларына қатысты мәселелерге орай кәсіби көмек

керсетеуіі.

б) Керекті техникалык қүрал-саймандарды және басқа да

жабдықтарды дайындау.

Дайындық жұмыстарын жүргізу үстінде тергеуші экспери-мент өткізуге кандай күрал-саймандар керек екендігін алдын ала шешіп, осы қажетті техникалык, саймандарды және баска Да жабдыктарды дайындап алуы тиіс. Мысалы, тергеу экспери-ментін жүргізуге өлшеу күралдары, фотоаппарат, бейнежазба, кейбір косалкы күралдар да қажет болуы мүмкін. Сондыктан °сының бәрін алдын ала анықтап, керекті қүрал-саймандарды тергеуші тергеу экспериментін еткізетін жерге шықпай түрып Дайындап алуы керек.

Күрделі жағдайларда тергеуші арнайы жоспар жасауы тиіс. Ол жоспарда тәжірибенің өткізілетін жері мен уакыты, катысу-шылардың құрамы, олардың міндеттері мен байланысы накты-ланып керсетіледі. Ал, эксперимент өткізілетін жерге келген-нен кейін тергеуші кылмыс жасалған уакыт пен эксперимент жүргізілетін уакыт аралығында жағдайға кайсыбір өзгерістер болса, онда ондай өзгерістер фотосуретгің көмегімен хаттама-да көрсетіледі. Сондай-ак, тергеуші эксперимент нәтижесінде аныкталған жайттар мен кылмыс жасалған кездегі жайттардың сәйкес келетінін немесе сәйкес келмейтінін тексереді.

Экспериментке катысушыларға олардың эксперимент кезінде орындайтын міндеттерінің мән-мазмұнын түсіндіреді. Алайда, мұндайда эксперименттін болашак нәтижесі туралы сөз болмауы және тәжірибе алдын ала сипатталмауы тиіс. Яғни, тәжірибеге катысушыларға олардын қай жерде болуы, кдндай нәрсеге назар аударуы кажеттігі ғана айтылады, эксперимент-ке катысушылардың өзара үйлесімді кызметінін әдіс-тәсілдері айқындалады.

Тәжірибе жүргізуге кажетті заттай дәлелдемелердің немесе олардың орнын алмастыратын заттардын жеткіліктілігі, сақта-луы мен тәжірибеге жарамдылығы тексеріледі. Экспериментке катысушылардын барлығына да бүл тергеу әрекетінін мәні мен нәтижесі жайлы ешкімге жария болмауы мұқият ескертіледі.

Дайындық жүмыстары толык аякталғаннан кейін, тергеуші осы тергеу әрекетіне катынасатын адамдарға олардың міндет-терін, кімнің не істейтінін түсіндіріп, әрқайсысын өз орында-рына орналастырады. Тәжірибе екі жерде жүргізілсе екі топ-тың бір-бірімен калай, кандай белгімен байланыс жасайтыны, тәжірибе қайталанған кезде екі жақты баскару әдістері айтылады. Эксперимент тергеушінің берген белгісі бойынша бастала-ды. Осы белгі берілгеннен кейін тәжірибенін барысын бақылау-шы топ зер салып бакылап, арнайы белгімен тәжірибе-сынак,-тың дүрыс жүргізілуін баскарып отырады. Егер тәжірибе бары-сында алдын ала койылған шарт, міндеттер орындалмаса, не басқаша орындалса (мысалы катынасушы дублерлер тәжірибені дүрыс жасамаса) тергеуші белгі беріп тәжірибені токтатады, оны басынан бастап кайта жүргізуді талап етеді. Әр тәжірибенін корытындысы түжырымдалып, жазбаша түрде және суретке түсіру арқылы бекітіліп отырады.

Әр түрлі тергеу экспериментін өткізудің езінше тактикалык ерекшеліктері бар. Сонымен катар осылардың бәріне тән жал-пы тактикалық нүскау, үсыныстар да бар. Атап айтсак:

1) тәжірибе өткізуге тым көп адам қатыстырмау керек, себебі артық адамдар бір-біріне бөгет жасап, экспериментгің нәтижелі етуіне кедергі келтіреді; тергеу эксперименті сол тексерілетін окиға болған жағдайға ұқсас жағдайда өткізілуі тиіс. Ол үшін:

а) эксперимент тексерілетін оқиға болған уакытта, сондай көріну, естілу жағдайында еткізілуі кажет;

ә) эксперимент егер мүмкіншілік болса сол окиға болған жерде өткізілуі тиіс, ал егер бұл жердің көрінісі және баска жағдайлары өзгеріп кеткен болса, оны бұрынғы калпына келтіру жүмыстары жүргізілуі керек;

2) тәжірибе бірнеше рет қайталанып жүргізілуі қажет. Егер тергеу эксперименті үстінде әр тәжірибе бірнеше рет кайталандырылып жүргізілсе, онын барысын, қорытындысын дұрыс анықтап, түсінуге болады. Қайталау кезінде тәжірибе күрделі және қарапайым түрде езгертіліп отырылады.

Кдйталап өткізу дегеніміз тек бір тәжірибені бірнеше рет кайталау деп түсінуіміз керек. Егер бір тергеу экспериментін өткізгенде екі, үш, не одан да көп тәжірибе өткізілуі көзделсе, овда әр тәжірибе бірнеше рет кайталануы керек.

Тәжірибені қайталап өткізу деген түсінікті - экспериментті қайта өткізу деген түсініктен ажырата білу керек. Егер экспе-римент дұрыс жүргізілмеген немесе іс жүргізу зандылығына қайшы жағдайда ол кайта жүргізіледі. Мүны да тергеу әрекетінің кайта еткізілуі деп түсіну керек. Ал, тәжірибенің кдйталануы — ол бір тергеу әрекетінің шенберінде оның кейбір элементінің кайталануы. Тәжірибелер бірнеше кезеңге белініп еткізілуі тиіс және бірнеше бөлімге бөлініп, әр бөлім жеке-жеке талданып, кабылдануы керек. Бүл тәжірибені толык көруге мүмкіншілік береді.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Тергеу экспериментінің түсінігі, мәні мен мақсаттары.

2. Тергеу экспериментінің түрлері.

3. Тергеу экспериментін жүргізу тәсілдері мен тактикалық жағдайлары.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

№17 лекция. Тану үшін ұсыну тактикасы.

Мақсаты: жәбірленушіге, куәге, сезікті адамға немесе айыпкерге белгілі бір объектіні көрсету аркылы, осы объектіні онын бұрын көрген не көрмегенін анықтап, егер керген болса, кашан және кандай жағдайда кергендігін, оны нақты қандай белгілері бойынша танитывдығын айырып, шешу үшін жүргізілетін занда көрсетілген тергеу әрекетін анықтау.

1. Тану үшін ұсыну түсінігі, мақсаты мен түрлері.

2. Тану үшін ұсынуға дайындық.

3. Тану үшін ұсыну жағдайларын дайындау.

Қылмыстық істерді тергегенде кей жағдайда жеке адамнын, заттардың, бүйымдардьщ және баска да объектілердің осы тергеліп жатқан кылмыскд байланысын анықтау үшін оларды жәбірленушіге, куәге тану мақсатымен ұсынып, көрсетуге тура келеді. Бұл объектілерді тану үшін көрсету тергеу әрекетінін кылмысты ашуда, іске керекті дәлелдемелерді тауып, жинауда маңызы зор. Себебі осы әрекет арқылы кылмыс жасаған адам-ның кім екені аныкталады, іс бойынша қажетгі заттай дәлелде-мелер табылады. Бүл тергеу әрекетінің мағынасы — ол кылмыс-қа байланысты бұрын көрген объектіні танушы адамның өзінін ойында калған осы объектінін белгілері бойынша танып, айы-руы. Яғни, психологиялык жағынан алғанда бүл да кримина-листикалық идентификациялау процесінің бір түрі. Мұнда да танушы адам өзіне керсетіп отырған объектідегі белгілерді, өзінің бұрын көрген объектіні ойында калған белгілерімен са-лыстырып, теңдестіріп, сол бойынша мына көріп тұрған объектісі бұрын көрген объектінін нак езі, немесе ол еместігін айырып, шешуі керек.

Тану үшін көрсетілетін объектілер катарына жататындар: адамдар, мәйіт, зат, бұйым, мал, кей жағдайларда пәтер, бөлме не жеке бір жерлер де көрсетілуі мүмкін.

Тану үшін көрсету дегеніміз ол жәбірленушіге, куәге, сезікті адамға немесе айыпкерге белгілі бір объектіні көрсету аркылы, осы объектіні онын бұрын көрген не көрмегенін анықтап, егер керген болса, кашан және кандай жағдайда кергендігін, оны нақты қандай белгілері бойынша танитывдығын айырып, шешу үшін жүргізілетін занда көрсетілген тергеу әрекеті

Бүл тергеу әрекетін өткізудін кажеттігі тергеу үстінде алын-ған жауаптан туывдайды. Сондықтан бұл тергеу әрекетінің жа-уап алумен көп ұксастығы бар. Тіпті, бұрынырак бұл тергеу әрекеті жауап алудың бір түрі есебінде саналып жүрді. К,ыл-мыстық іс жүргізу кодексінде бұл тергеу әрекеті адамның кім екені, яғни, заттарды танытқанда жауап алу деп аталып, жауап алудың бір түріне теңестірілді. Бірақ бұл тергеу әрекетін еткізудің психологиялық процесіне талдау жасасак, ол крими-налистикалык вдентификациялау процесінің бір түрі ретінде идентификациялык кдғидалар түрғысында өткізіледі. Бұл тер-геу әрекеті объектілерге тән белгілерді тендестіруге негізделеді. Әдетте, көзбе-көз көріп түрған белгілерді салыстыру арқылы идентификациялык сүрак шешілмейді. Салыстыруға негіз есебінде алған белгілердің бір тобын танушы адам көзбе-көз көріп тұрса, салыстыруға қолданатын екінші белгілер, олардың бейнесі жанағы танушы адамның ойында. Сол ойында қалған белгілерді көріп тұрған белгілермен салыстыру аркылы тану-шы адам осы салыстырып отырған объектіні бұрын көрген не көрмегендігін шешеді. Тануға байланысты мүндай психология-лык процеске әр түрлі факторлар, себептер әсер етеді. Айта-лық, танушы адам осы тану үшін керсетіліп отырған объектіні қандай жағдайда, қавдай кашыктықта көрді, көргенінен бері қанша уакыт етті, осыны көрген танушы адамның денсаулығы, эмоционалдык жағдайы кандай болды және т.б. Осылардың бәрі тану мүмкіндігіне көп әсер етеді. Сондыктан тану үстінде осы жағдайлардың бәрі ескерілуі кажет.

Дата добавления: 2014-01-06