Дебиеттер 5 страница

4. Қабатқа газ айдау.

Табиғи және жасанды газ бүркемесінің қысымын қалыпты жағдайда ұстау үшін газ айдау кішкентай кеніштің контур сырты облысының төмен өткізгіштігімен контур ішімен суландыруға жақын. Сондықтан газ айдаудың есептеу нұсқасы контур сыртымен немесе контур ішімен суландыру тәрізді болады. Яғни өндіру ұңғыларының 3-5 нұсқасы, ұңғының жұмыс режимінің 1-3 нұмқасы, ҚҚҚЖҰ интенсивтілігінің 2-3 нұсқасы, мұнда газ бүркемесіне айдалған газдың газдың көлеміне қатысты белгіленеді. Айдау ұңғыларын газ бүркемесі маңына тегіс орналастырады. Бұл олардың бір-біріне әсер ету мүмкіндігін төмендетеді. Айдау ұңғыларының саны гидродинамикалық есептеулер мен анықталады.

5. Қабатқа аудандық әсер ету нұсқасы.

Қабатқа аудандық әсер ету нұсқасында су айдау мен газ айдау нұсқаларын есептелуі өзгешеленеді: 1) пайдалану және айдау ұңғыларының өзара орналасу схемасы – ұңғы торымен сипатталады; 2) ұңғылардың арақашықтығы; 3) пайдалану ұңғыларының жұмыс режимімен; 4) айдау ұңғыларының жұмыс режимімен.

Өзін - өзі тексеру сұрақтары:

1. ҚҚҚЖҰ-ды қолданбаған жағдайда кенішті игеруде қандай нұсқа белгіленеді?

2. Контур сыртымен суландырған жағдайда кенішті игеруде қандай нұсқа белгіленеді?

3. Контур ішімен суландырған жағдайда кенішті игеруде қандай нұсқа белгіленеді?

4. Қабатқа газ айдаған жағдайда кенішті игеруде қандай нұсқа белгіленеді?

5. Аудандық әсер етуде қандай нұсқа белгіленеді?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Крылов А.П. Проектирование разработки нефтяных и газовых месторождений. Гостоптехиздат, 1969.

Тема 13: «Игеру жағдайын схематизациялау»

Дәрістің мақсаты: студенттерді кеніш схемасы, мұнайлылық контуры және қанығу контурымен таныстыру.

Маңызды сөздер: қабаттың иілуі, келтірілген қысым, схема, геометриялық форма, кеніш.

1. Шартты жазық түрге келтіру: қабаттың иілуін ескеру, өйткені мұнай кеніштері түгелдей жазық күйде орналаспайды, яғни қысым мен сызықтық параметрін анықтағанда қабаттың иілуін ескеруге тура келеді.

Есептеу қысымын анықтағанда қабаттың иілуінде келтірілген қысым жасау арқылы жүреді. Келтірілген қысымды келесі формуламен анықталады:

Р_ПР= h *γ/10, ( 16)

Мұндағы, Р – қабаттың берілген нүктесіндегі нағыз қысым;

h – берілген қабаттың нүктесінде шартты есептік жазықтықтан көтерілуі.

Есептік мұнайлылық контуры.

Кенішті пайдалануда екі контурда әртүрлі жылдамдықпен және ұңғыға қарай созылу уақыты әртүрлі болып жылжиды. Ұңғының жұмыс уақытының ұзақтығын анықтау үшін мұнайлылық контурының өзгерісін бақылау керек. Гидродинамикалық есептеулерге есептік мұнайлылықтың ойдан алынған контурын енгізеді. Есептеу контурының орналасуы ұңғылардың сыртқы қатарларының берілген сулылық пайызымен тоқтатылған кездегі мұнай және су бөліктерінің қалыңдығының қатынасы арқылы анықталады:

Һн/Һв=(100/Һ_В-1) К_ЭФ/К*µ_Н/μ_В , (17)

мұндағы К – қабаттың абсолют өткізгіштігі;

К_эф – мұнайды сумен ығыстырғаннан кейінгі қабаттың тиімді өткізгіштігі;

µ_Н /µ_В – мұнай мен судың қатынасы;

n_в – сулылықтың берілген % - ы.

h_н/h_в қатынасын анықтағаннан кейін, кеніш қимасында СМК белгіленуін табады, ол қатынасқа тең және сол арқылы есептік мұнайлылық контурын табады.

Сурет 14 – мұнайлылық контурының схемасы

2. Кеніш формасын схематизациялау.

Алдын-ала есептеулерде, сол немесе басқа жүйенің негізгі көрсеткіштерін табу үшін геологиялық-физикалық мәліметтерін анықтап және қабат геометриясын жеңілдету керек.

1) Созыңқы, сопақ кеніш, осінің ұзындығымен енінің қатынасы а:в<1:3 болса, жолақ болып схематизацияланады.

Сурет 15 – Кеніштің жолақ болып схематизациялануы

Схемада өндіру ұңғыларының қатарлары бір-біріне параллель орналасуы керек. Схемада да кеніште де ұңғы мен қатар саны бірдей болу керек. Бірақ, қатарлар мен ұңғылардың схемадағы арақашықтығы мен картадағы арақашықтығы сай болуы шарт емес.

2) Сопақ кеніш, осьтерінің қатынасы а:в≤1:2, есептеуде мұнайлылық контурының периметрі картадағымен сайсақина тәрізді болып схематизацияланады. Мұнайлылықтың бастапқы контуры және ұңғылардың бірінші қатарының ауданы және келесі қатарларда кеніштің картасы мен схемада бірдей болуы тиіс.

Сурет 16 – Сақиналық схематизациялау

3) Остерінің арақатынасы а:в=1 кенішті шеңбер түрінде схематизациялайды.

4) Түбек тәрізді кенішті шеңбер секторы түрінде схематизациялауға болады.

Сурет 17- Шеңбер секторы түрінде схематизациялау

Мұндай жағдайларда суммалық есептік және нақты дебиттің ауытқуы 5-7% аспайды. Конфигурациясы қиын жағдайларда дәл мәлімет алу үшін игеруді электрлік моделмен жобалаған дұрыс.

3. Қанығу контурын схематизациялау

Суарынды режим жағдайында қанығу контуры ретінде қабаттың сыртқы сулармен қанығатын сызығы алынады. (сурет 18).

Табиғи және жасанды қанығу контурын игеру процессінде қабат қысымы тұрақты болып қалады.

Газ бүркемесіндегі қысымының тез таралуына байланысты газарынды режим жағдайында қанығу контуры ретінде ГМК алуға болады. Кеніш барлық жағынан қанықса, онда қанығу контурын шеңбер деп алуға болады. Кеніш бір немесе екі қарама-қарсы жағынан қанықса, онда қанығу контурын тік сызықтық деп қарастыруға болады.

Сурет 18 – Қанығу контурын схематизациялау

Игеру процессінде өндіру ұңғылары мен қанығу контуры ұңғылары арасындағы қысым айырмасының тұрақтылығын сақтау, бұл сұйық ағысына жалпы кедергі жасау салдарынан өзгермейді. Ұңғы дебитінің өзгерісі осы уақыттағы СМК және ГМК орналасуынан, ығысушы және ығыстырушы агенттің тұтқырлығы қатынасынан және мұнай ығыстырушы агенттердің орналасу зонасындағы қабат өткізгіштігінің өзгерісіне тәуелді. Егер мұнайлы зонаның кедергісі ығыстырушы агент зонасындағы кедергіден жоғары болса, қысым айырмасын сақтау арқылы дебит жоғарылайды, өйткені мұнайлы аудан кішірейіп, ағысқа жалпы гидравликалық кедергі төмендейді. Егер мұнайлы ауданның кедергісі ығыстырушы агент зонасындағы кедергіден аз болса, дебиті төмендейді. Ұңғылардың орташа дебитін анықтау үшін келтірілген қанығу контуры енгізіледі.

Өзін - өзі тексеру сұрақтары:

1. Келтірілген қысым қалай анықталады?

2. Мұнайлылықтың есептік контурын қалай анықтауға болады?

3. Кеніш формасын схематизациялаудың қандай түрлері бар?

4. Ұңғы дебиті қандай параметрлерге тәуелді?

5. Суарынды режим жағдайында қанығу контуры не?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1.Крылов А.П. Проектирование разработки нефтяных и газовых месторождений. Гостоптехиздат, 1969.

2. Муравьев И.М. Разработка и эксплуатация нефтяных и газовых
месторождений. -М.: Недра, 1970.

Тақырып 14: «Мұнай және газ кенорындарын игеруді моделдеу»

Дәрістің мақсаты: студенттерді игеру процессін моделдеу және қабат моделдері түрлерін сипаттауға үйрету.

Негізгі сөздер: қабат моделі, біртекті қабат, әртекті қабат, детерминацияланған модель, мүмкін-статистикалық модель.

1. Қабат және игеру процессінің моделі.

Мұнай-газ және газ-конденсатты кенорындардың қасиетіне геологиялық-физикалық мәліметтер негізінде, болашақтағы игеру технологиясы мен жүйесіне қатысты игерудің өзара байланысының сандық көзқарасы жасалады. Кенорынды игеру жайында өзара байланысты сандық көрсеткіштерін – оны игерудің моделінен байқауға болады, ол қабат моделінен және кенорынды игеру процессінің моделінен тұрады.

Қабат моделі — бұл кенорынды игеруді есептеуде қолданылатын, оның геологиялық-физикалық қасиеттерінің сандық көрсеткіштерінің жүйесі.

2. Қабат моделінің түрлері.

Қабат моделі детерминацияланған және мүмкін-статистикалық болып бөлінеді.

Детерминацияланған модель – бұл, қабат қасиеті мен құрылымын толықтай көрсету арқылы жасалатын моделдер.

1 — мұнайлылықтың шартты контуры; 2 —жыныстың m_i кеуекті және k_i өткізгіштікті қабат бөлігі; 3 — кеуектілігі және өткізгіштігі әртүрлі қабат бөліктерінің шекарасы.

Сурет 19 - Кеуектілігі және өткізгіштігі әртүрлі қабат бөліктері бар қабаттың детерминацияланған моделі.

Мұнай кенорнын игеру тәжірибесі мен теориясында ең көп қолданылатын мүмкін-статистикалық моделіне келесілер жатады:

1. Біртекті қабаттың моделі. Бұл моделде әр нүктеде өзгеретін қабаттардың негізгі көрсеткіштерін (кеуектілік, өткізгіштік) орташалайды. Изотропты және анизотропты қабат түрлері бар. Изотропты қабат дегеніміз - өткізгіштігі барлық бағытта бірдей қабаттарды айтамыз. Анизотропты қабат дегеніміз – тігімен жазықтығында өткізгіштігі әртүрлі қабаттарды айтамыз.

2. Қабатшалы қабаттың моделі. Бұл модель өткізгіштігі k_i және кеуектілігі m_i болатын қабатшалардың жиынтығынан тұратын қабат құрылымы. Бұл жағдайда ∆mi кеуекті аралықпен өткізгіштігі ∆k_i аралығындағы қабаттың барлық қалыңдығы h, ∆h_i қабатшаларынан құралады.

Сурет 20 – Қабатшалы қабаттың моделі.

3. Жарықшалы қабаттың моделі. Жыныстың кеуекті және кеуексіз блоктары бөлетін қабаттардың жарықшаларында мұнай жатса, мұндай қабат моделі қабырғалары l_*, ені b_* шелдермен бөлінген өткізгішсіз кубтар жиынтығынан құралатын қабат моделі жасалады. Нағыз қабаттың бұл жағдайда өлшемдері әртүрлі жыныстардан және де жарықшаларының ені де әртүрлі блоктардан тұрады.

а) б)

Сурет 20 – Нағыз жарықшалы қабаттың қимасы (а)

және жарықшалы қабаттың моделі (б).

4. Жарықшалы-кеуекті қабаттың моделі. Нағыз қабатқа сай келетін бұл моделде өнеркәсіптік мұнай қоры тек қана жарықшаларда емес, сонымен қатар, кеуекті және өткізгішті блоктарда да болады. Бұл модель орташа ені b_* мен бөлінген қабырғасының ұзындығы l_* кубының жиынтығы түрінде көрсетілуі мүмкін. Жарықшалы-кеуекті қабатты қанықтырушы сұйық пен газдың фильтрациясы жарықшаларда ғана емес, сонымен қатар, блоктарда да жүреді.

Өзін - өзі тексеру сұрақтары:

1. Игеру процессінің моделі дегеніміз не?

2. Қабат моделі дегеніміз не?

3. Изотропты қабат дегеніміз не?

4. Анизотропты қабат дегеніміз не?

5. Моделдің қандай түрлері бар?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Желтов Ю.П. Разработка нефтяных месторождений. - М.: Недра, 1986.

Тақырып 15: «Геологиялық-физикалық және өндірістік мәліметтер бойынша қабат моделін құрудың негізгі моделі»

Дәрістің мақсаты: Студенттерді қабат моделін құру ретімен таныстыру.

Негізгі сөздер: модель, кеуектілік, өткізгіштік, тиімді қалыңдық, қабатшалар.

1. Біртекті қабат моделін құру.

1) Біртекті қабат моделінің басты параметрлері – кеуектілік, абсолютті өткізгіштік және тиімді қалыңдық. Осы параметрлерді анықтау үшін қабаттағы ұңғыларда өндірістік-геофизикалық зерттеулер жүргізу керек (мұнай-газды жыныстың болжамдық электрлік кедергісін анықтау, өзіндік поляризация потенциалын, тау жыныстарының, мұнай мен газдың акустикалық және ядролық параметрлерін, қабат температурасын және т.б.). сонымен қатар, өнімді қабаттың осы ұңғылардан алынған керннің кеуектілігі мен абсолют өткізгіштігін және қабат игеріп жатқан технолгияны қолданып, өндірістік мұнай ағысы жоқ немесе өндірістік масштабта мүлдем мұнай алу мүмкіндігі жоқ қабатшалардың өткізгіштігін анықтайды.

2) Одан кейін кеуекті және абсолютті өткізгіштіктің зертханалық көрсеткішімен өндірістік-геофизикалық параметрлерін салыстырады.

3) Қабаттың жалпы мұнаймен қаныққан қалыңдығынан өткізгіштің төмен шегіне тең немесе одан да кіші қалыңдықтағы мәнге тең қабатты алып, қабаттың тиімді қалыңдығын алады.

4) Әр ұңғыдан анықталған кеуектілік, абсолют өткізгіштік және тиімді қалыңдығы анықталғаннан кейін осы өлшемдердің жалпы қабатқа қатысты орташа мәнін анықтайды.

2. Қабатшалы-әртекті қабаттың моделін құру.

Қабатшалы-әртекті қабаттың моделін құру үшін келесі реттілікті қолданады:

1) Моделденіп жатқан объектті ашқан және кенорынның әр бөліктерінде жатқан ұңғыларда өндірістік-геофизикалық зерттеулер жүргізіледі, мысалы: болжамдық электрлік кедергіні p_k стандарттық өлшеу және ұңғымен ашылған бүкіл қабаттың қимасы бойынша өзіндік поляризацияның потенциалын U_сп анықтау.

2) Қаралып жатқан қабаттағы ұңғылардан жыныс сынамасы алынады. Зертханалық зерттеулер жасалып, қорытындысынды жыныстың кеуектілігі мен өткізгіштігі және су-мұнаймен қанығуы анықталады.

3) Қарастырылып жатқан жыныстың физикалық параметрлерімен кеуектілік, өткізгіштік, су-мұнаймен қанығуы өндірістік-геофизикалық параметрлерінің тәуелділігі тұрғызылады (болжамдық кедергі, өзіндік поляризация потенциалы және т.б.).

4) Қабат қалыңдығын , өткізгіштікті жеке қабатшалардың мәнімен таблица толтырылады.

5) Таблицада көрсетілген мәліметтермен барлық анықталған п қабатшалардың жалпы қалыңдығы табылады.

6) Салыстырмалы диапазонында өзгеретін өткізгіштігі k_i болатын барлық қабатшалардың жалпы қалыңдықтың бөлігін анықтайды.

7) Өткізгіштіктің гистограммасы мына түрде жазылады:

Сурет 21 – Өткізгіштіктің гистограммасы

8) Гистограмманы мүмкін-статистикалық таралу тығыздығы ретінде қабылдайды және оған сай келетін аналитикалық тәуелділікті таңдайды.

9) Қабатты игеру моделінне қарап қабатшалы-әртекті қабаттардың мүмкін-статистикалық сипатын тауып және жер қойнауынан алынған мұнайдың көрсеткіштерін бастапқы қабатты игерудегі нақты көрсеткіштермен салыстырады.

3. Жарықшалы және жарықшалы-кеуекті қабаттың моделін құру.

Қабаттардың жарықшалы игеру процессінде және өткізгіштікті қабат жынысының, яғни жалпы жарықшалы-кеуекті қабаттың орны маңызды. Жарықшалы және жарықшалы-кеуекті қабаттарда біртекті сұйықтықтың қалыптасқан ағысының сипаты үшін өндірістік зерттеулер негізінде анықталған қабат өткізгіштігі мен тиімді қалыңдығын білу қажет. Бұл жағдайда қабат моделін құру оңай.

Бірақ, жарықшалы қабатта сұйықтың біртекті қалыптаспаған ағысында жарықтың деформациясын сипаттайтын параметрлерді білу керек, ал жарықшалы-кеуекті қабат үшін жыныс блогының орташа өлшемін немесе жарықшалардың тығыз орналасуын білу де жеткілікті. Осы параметрлерді әртүрлі агенттермен қабаттан мұнайды ығыстыру процессін есептеуде де қолдануға болады. Соңында, жарықшалы және жарықшалы-кеуекті қабаттың моделін құруда игеру кенорнының бастапқы сатысындағы мәліметтер қолданылады.

Өзін - өзі тексеру сұрақтары:

1. Қабат моделін құру үшін қандай мәліметтер қолданылады?

2. Біртекті қабаттың негізгі параметрлері қандай?

3. Қабаттың тиімді қалыңдығы қалай анықталады?

4. Қабатшалы-әртекті қабаттың моделін құрудың реті қандай?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Желтов Ю.П. Разработка нефтяных месторождений. - М.: Недра, 1986.

Тақырып 16: «Табиғи режимде мұнай кенорындарын игеру»

Дәрістің мақсаты: студенттерді кенорында серпімді, суарынды, газарынды және еріген газ режимдері байқалғанда игеру.

Негізгі сөздер: қабат серпімділігі, қабат қысымы, контур сырты аумағы, серпімді қор, еріген газ, газ бүркемесі.

1. Серпімді режимнің байқалуы.

Серпімді режим –мұнай өндіру ұңғыларының дебиті немесе айдау ұңғыларына айдалған су көлемі өзгергенде байқалады.

Өндіру ұңғыларын іске қосқан кезде, оның қысымы қабат қысымына қарағанда төмендейді.

Қабатта қысымның өзгерісін серпімді режим формуласымен анықтауға болады:

× £_i (-z); (18)

- £_i (-z)= -интегралдық көрсеткіштік функция.

(19)

c - қабаттың пьезоөткізгіштігі, ол келесі формуламен анықталады:

Серпімді қор — бұл қабаттың кеуекті көлемінің белгіленген, шекті мәндерге кенорынды игеру және пайдалану шарты бойынша, қабат қысымының өзгеруі. Серпімді қор әдетте қабаттың сығылуының сызықтық заңы формуласымен анықталады:

, (20)

Мұндағы, — кеуекті көлемнің өзгерісі, яғни V көлемді қабаттың серпімді қоры; - қысымның өзгерісі; - қабаттың сығылуы.

2. Суарынды режимнің байқалуы.

Бұл режим ығыстыру режиміне жатады. Бұл режимде мұнай өндіру ұңғыларына шеттік сулар арыны арқылы ағады. өнімді қабаттың сулы бөлігі мұнайлылық контурында аз таралған және жер бетімен байланысты. Сонымен қатар, кеніш атмосфералық жауын-шашынмен және жазықтықтағы су қоймалары көздерімен қанығады. Қатты суарынды режимде алынып жатқан мұнайдың орнын толығымен су басады. Бұл жағдайда мұнайлылық контуры тоқтаусыз жылжиды және кішірееді. Кенішті пайдалану басында қабат қысымының сәл төмендеуі және дебиттің азаюы байқалады, содан кейін кеніште уақыт бойынша тұрақты сұйық алуды қадағалайтын қысым градиенті қалыптасады. Қанығу қысымынан ҚҚҚЖҰ газдық фактор тұрақты болып қалады. Келіп жатқан контурлық су қабаттың жоғарғы бөліктеріндегі пайдалану ұңғыларына жеткенде, мұнай өндіру ұңғыларын пайдалану тоқтатылады.

Суарынды режимде мұнайбергіштік коэффициенті 0,5 – 0,8-ге тең (50 – 80%).

Дата добавления: 2014-12-16