Категория принадлежности (тартым категориясе)

Расскажите о известных личностях татарского народа.

Прочитайте словосочетания. Переведите.

Сигез китап, ун көн, алты сөлге, җиде авыл, бер әни, бер әти, ике бабай, унтугыз сум, өч алма, беренче көн, беренче бала, икенче кат, уникенче автобус, бишнче трамвай, уналтынчы китап, унҗиденче май.

2. Переведите (при необходимости используйте словарь):

а) Как дела? Познакомьтесь.

Неплохо. Я очень рад.

Хорошо. Добро пожаловать.

Плохо. Как ваше здоровье?

Я не возражаю. Рады вас видеть.

б) Где ты учишься?

На каком этаже ты живешь?

Где вы работаете?

На какой улице вы живете?

Как вас зовут?

Сколько тебе лет?

Сколько времени?

3. Напишите слова с буквами җ, һ, ң параллельно с переводом.

АЛТЫНЧЫ ДӘРЕС

► Аффиксы принадлежности выражают принадлежность предмета, лица к I, II, III лицам единственного и множественного чисел.

Слова, заканчивающиеся на гласный звук:

Единств. числоМножественное число

Минем -м Безнең - быз/-без

Синең -ң Сезнең - гыз/-гез

Аның - сы/-се Аларның - лары/-ләре

минем әнием безнең әниебез

синең әниең сезнең әниегез

аның әнисе аларның әниләре

минем гаиләм безнең гаиләбез

синең гаиләң сезнең гаиләгез

аның гаиләсе аларның гаиләләре

минем балам безнең балабыз

синең балаң сезнең балагыз

аның баласы аларның балалары

Слова, заканчивающиеся на согласный звук:

Единств. числоМножественное число

Минем -ым/-ем Безнең -ыбыз/-ебез

Синең -ың/-ең Сезнең -ыгыз/-егез

Аның -ы/-е Аларның -лары/-ләре

минем исемем безнең исемебез

синең исемең сезнең исемегез

аның исеме аларның исемнәре

минем китабым безнең китабыбыз

синең китабың сезнең китабыгыз

аның китабы аларның китаплары

минем телем безнең телебез

синең телең сезнең телегез

аның теле аларның телләре

Бу – минем китабым. Китапта төрле текстлар һәм күнегүләр бар.

■ Прочитайте и переведите.

Минем гаиләм

Бу – минем гаиләм. Безнең гаиләбездә биш кеше бар. Минем әтием – табиб. Аның исеме − Хәлил. Әтием − хастаханәдә эшли. Минем әнием – укытучы. Аның исеме − Әминә. Ул Казан дәүләт университетында эшли. Ул өлкән курс студентларын укыта. Минем әбиемнең исеме − Фәһимә, ә бабамның исеме − Мөхәммәт. Алар инде пенсиядә.

- - -

Галәмдә һәр кеше –

Бер тузан иңлеге.

Ә күңел эчендә −

Галәмнәр киңлеге.

Рәзинә Мөхияр

● Биремнәр (Задания).

1. Просклоняйте следующие слова по образцу и переведите:

Образец: китап (книга)

минем китабым (моя книга) безнең китабыбыз (наша книга)

синең китабың (твоя книга) сезнең китабыгыз (ваша книга)

аның китабы (его/ее книга) аларның китаплары (их книги)

йорт, көн, урам, укытучы, китап, дәфтәр, сәгать, элемтә, өстәл, урындык, каләм, сүзлек, дус, күңел, рәсем, исем, бала, туган, мәктәп, сыйныф,

2. Составьте свой текст «Минем гаиләм».

ҖИДЕНЧЕ ДӘРЕС

Падежи (килешләр)

► В татарском языке, так же как и в русском, 6 падежей, однако значения падежей полностью не совпадают. Падежную систему составляют основной (баш килеш), притяжательный (иялек килеше), направительный (юнәлеш килеше), винительный (төшем килеше), исходный (чыгыш килеше) и местно-временной (урын-вакыт килеше) падежи.

Основной (Баш килеш)	Кем? Нәрсә?	Кто? Что?
Притяжательный/Родительный (Иялек килеше)	Кемнең? Нәрсәнең?	Кого? Чего?
Направительный (Юнәлеш килеше)	Кемгә? Нәрсәгә?	Кому? Чему? Куда?
Винительный (Төшем килеше)	Кемне? Нәрсәне?	Кого? Что?
Исходный (Чыгыш килеше)	Кемнән? Нәрсәдән?	От кого? От чего?/ Откуда?
Местно-временной (Урын-вакыт килеше)	Кемдә? Нәрсәдә?	У кого? /Где? Когда? У чего?

► В зависимости от того к какому конечному звуку слова присоединяется падежное окончание, оно может иметь и различные варианты. Родительный падеж (иялек килеше), винительный (төшем) имеют только 2 варианта в зависимости от твердости или мягкости корня. Направительный (юнәлеш) и местно-временной (урын-вакыт) имеют еще варианты в зависимости от глухости-звонкости конечного звука основы. Исходный (чыгыш) падеж имеет 3 варианта в зависимости от мягкости-твердости корня, звонкости-глухости конечного звука основы или носовой специфики.

Б.к.	─	китап	дәфтәр	урам	көн	эш
И.к.	-ның/- -нең	китапның	дәфтәрнең	урамның	көннең	эшнең
Ю.к.	-га/-гә -ка/-кә	китапка	дәфтәргә	урамга	көнгә	эшкә
Т.к.	-ны/-не	китапны	дәфтәрне	урамны	көнне	эшне
Ч.к.	-дан/-дән -тан/-тән -нан/-нән	китаптан	дәфтәрдән	урамдан	көннән	эштән
У.-в.к.	-да/-дә -та/-тә	китапта	дәфтәрдә	урамда	көндә	эштә

Порядок присоединения аффиксов к именам следующий: после корня или основы присоединяются аффиксы множественного числа, за ними аффиксы принадлежности, затем, последними – падежные аффиксы. Например:

китап – китап-лар-ыбыз-га шәкерт – шәкерт-ләр-ебез-гә

(нашим книгам) (нашим ученикам)

урындык – урындык-лар-ыбызга мөгаллим – мөгаллим-нәр-ебез-гә

(нашим стульям)(нашим преподавателям)

■ Прочитайте и переведите текст.

Дата добавления: 2014-12-27