Ут наст

Титм

Дегтр

И БУДЬТЕ ДРУГ С ДРУГОМ СЧАСТЛИВЫ!

ЖИВИТЕ ДРУГ ДЛЯ ДРУГА!

ДЕРЖИТЕСЬ ДРУГ ЗА ДРУГА!

ЛЮБИТЕ ДРУГ ДРУГА!

ПРИГОДИЛИСЬ

Я дал в этой книге множество советов о том, как выйти замуж и удержать мужа в семье. Теперь, на последних страницах, хочу признаться — они бесполезны! Совершенно! Если применять их в отдельности!

Если пытаться подчинить себе мужчину каким-либо одним, облюбованным вами способом. Ничего не выйдет. Он уйдет!

Один прием — как одна паутинка, которая рвется от малейшего усилия. Одна паутинка не способна удержать даже муху. Паук обматывает свою жертву сотнями, тысячами паутинок, превращая их в прочный, из которого не вырваться, кокон.

Точно так же должны поступать вы.

Не ограничивайтесь одним-двумя-десятью приемами, сколь бы действенными они ни казались. Используйте весь арсенал известных вам средств.

Весь! И одновременно!

Тогда вашему мужчине вырваться от вас будет невозможно!

Тогда он будет ваш!

ОЧЕНЬ КОРОТКОЕ ПОСЛЕСЛОВИЕ. ОНО ЖЕ ПОЖЕЛАНИЕ АВТОРА ЧИТАТЕЛЮ, ДОЧИТАВШЕМУ ЭТУ КНИГУ ДО КОНЦА

а) хойр

ә) нег

б) һурвн

3. Йиртмҗ

а) нег

ә) хойр

б) дөрвн

а) һурвн

ә) нег

б) дөрвн

5. Төрскн

а) хойр

ә) нег

б) тавн

А1. Чик хәрүһинь темдглтн:

1. Хальмг алфавитд кедү шишлң хальмг хадврмуд бәәнә?

а) дөрвн

ә) һурвн

б) хойр

2.Дуута хадврмудын то темдглтн:

а) 11

ә) 14

б) 15

3.Дүлә хадврмудын то шүүҗ бичтн:

а) 8

ә) 10

б) 13

Ә1. Чик үгинь орулҗ бичтн:

1. Хадвр үзг җ ____________. 8. Хадвр р __________________.

а) дүлә а) хошадлсн

ә) дуута ә) эс хошадлсн

2. Хадвр үзг ш ____________. 9. Хадвр н ____________________.

а) дуута а) нег үзг, хойр ә

ә) дүлә ә) нег үзг, нег ә

3. Хадвр үзг м _____________. 10. Хадвр ң ___________________.

а) хошадлсн а) нег үзг, нег ә

ә) эс хошадлсн ә) нег үзг, хойр ә

4. Хадвр үзг ң _________________. 11. Хадвр ж ___________________.

а) дүлә а) нег үзг, хойр ә

ә) дуута ә) нег үзг, нег ә

5. Хадвр үзг й ________________. 12. Хадвр җ ___________________.

а) хату а) нег үзг, нег ә

ә) җөөлн ә) нег үзг, хойр ә

6. Хадвр үзг ч _________________. 13. Хадвр ф ___________________.

а) хату а) дуута

ә) җөөлн ә) дүлә

7. Хадвр с ____________________.

а) эс хошадлсн

ә) хошадлсн

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Хальмг келнд ______ _______, ______, ______ хадврмуд алңтрҗ соңсгдна.

а) с-з, п-ф

ә) д-т, г-к

2. Алңтрулгч чик хадвринь йилһхин төлә эднә дару ___________ тәвх кергтә.

а) хадвр

ә) эгшг

А2. Чик йилһвринь олад, хадвр г эс гиҗ к тәвтн:

1. Кер___тә 2. Ба____тна 3. Сө___т 4. Кат____т

а) керкт а) бактх а) сөкт а) каткт

ә) кергин ә) багар ә) сөгәр ә) катгин

А3. Дуту үзгүдинь тәвтн:

1. Намрар мини ах цер___т мордв.

2. Хальм___т олн мал өскнә.

3. Хальмг Таңһчин ту___т һурвн зүсн орна.

4. Хаврин тее___т олн зүсн цецгүд урһна.

5. Цецгүд заа____т шар җамб, цаһан камб үзгднә.

Ә1. Чик йилһвринь олад, алңтрулгч хадврмуд чикәр орулҗ бичтн:

1. Мо___та 2. О__та 3. Са__та 4. Хөө__тә

а) мотта а) отта а) сатта а) хөөттә

ә) модар ә) одар ә) садар ә) хөөдәр

Ә2. Чик хадврмуд орулҗ бичтн:

1. Са__та күн – салата модн.

2. Мини ээҗ сән се__клтә күн.

3. Ме__хд үг кел, мергнд гөрәс шах.

4. Әмтәхн хот и__хд тааста.

5. Дорҗ зуульчллһна тускар ме__хәр бәәнә.

6. Булһн үр күүкнүр гиичд о__хар бәәнә.

7. Бичкн күүкн сәәнәр умшдг се__х саната.

8. Мана школд өөдән мергҗл__тә багшнр көдлнә.

9. Нег өдр сонҗл__та йовдл болв.

10. Элстд шин тосхл__та микрорайод өсчәнә.

11. Мана школд соньн харһл__та асхд давв.

12. Му дасл__та йовдлмудас бийән саглх кергтә.

13. Сән тооврин хөөн гиичнр ик ханл__та һарв.

(Диктантсин текстс соңссан чикәр бичлһнд олзлҗ болҗана.)

Мини төрскн һазр

Би Хальмг Таңһчд бәәнәв. Эн мини төрскн. Мана таңһчин һазр – у, өргн тег. Уулмуд болн ө-шуһу модд уга.

Мана һазрин бәәдл олн зүсн. Зәрм һазрар өндр биш өөдмс бәәнә. Эдниг толһа гиҗ нерәднә. Сала болн хотхр һазрмуд бәәнә.

Хаврт сала болн хотхрмуд хәәлсн усар дүүрнә. Эн усна нилчәр хотхрмудар нигт өвсн урһна. Нигт өвстә ормсиг царң гиҗ нерәднә. Энд-тенд көкрсн царңгудт олн зүсн цецгүд шавшҗ нәәхлнә. Иим ормс теегин кеерүл болна.

Даалһвр:Үгд кедү хадвр болн кедү эгшг бәәхинь бич

Нерәднә - __________________________

Элст балһсн

Хальмг Таңһчин цутхлңгнь – Элст хотл балһсн. Элстд зәңгллһнә цутхлң болҗ радио болн телеүзгдл, газет-журналын редакцс үүлднә. Элст балһснд олн сурһулин, сойлын, номин цутхлңгуд бәәнә. 1970-гч җиләс нааран Хальмгин шаңһа университет көдлҗәнә. Олн зүсн факультетд көвүд, күүкд сурна.

Мана таңһчд олн зүсн келн улс бәәнә. Орс болн хальмг келн шаңһа чинр зүүнә.

Кесг хату бүркәтә хаалһс Хальмг Таңһчиг талдан балһсдла залһлдулна.

Даалһвр:Үгд кедү үзг, кедү ә бәәхинь бич

Хальмгин - _____________________

Үвлин бәәдл

Җилин дөрвн цаг нег-негән сольна: киитн үвл, дулан хавр, халун зун болн серүн намр. Хальмг һазрин йиртмҗ олн зүсн.

Үвлин һурвн сар: бар, туула, лу. Үвлд өдрмүд ахрдна, сө утдна. Киитн удан бәәхш, дарунь дуларна. Цасн хәәлнә, һазр мөстнә. Зәрмдән киитнә кемҗән 10 - 15 градуст күрнә. Эн цагла хур цасн семрү орна. Үвлин теңгр нурһлҗ бүркг болна. Нарн хая-хая бултана.

Даалһвр:Үгмүдт эгшгүдин дара зааҗ бич

Бүркәтә - __________________________

Залһлдулна - ____________________

Мини үр

Чарлакт хотнд мини үр Җамба бәәнә. Энүнлә нег соньн йовдл болв. Нег дәкҗ Җамба һолын көвәд наадҗ йовла. Эн хулсн дотр шовуна ә соңсв. Җамба хулсн тал усчв. Хулснд һууҗмул кевтнә. Эн көндрхш. Шовуна көл хуһрҗ одсн бәәҗ. Җамба шовуг гертән авч ирв. Көвүнә аавнь һууҗмулыг эмнв. Җамба иньгтән Цәкр гидг нер өгв. Кесг хонгтан Җамба иньгән арднь

орад хәләв. Җамба һууҗмулла үүрлв.

Даалһвр:Үгин үзг-әәһин йилһлт күцәтн.

Көндрхш -____________________________________

II. Үг, үгин тогтац.

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Чинрәрн өөрхн үгмүдин әдл хүвиг __________гиҗ нерәднә.

а) үг

ә) уңг

б) чилгч

2. __________________ дамҗад, шин үг бүрднә.

а) Уңгар

ә) Суффиксәр

б) Чилгчәр

3. Үгин сольгддг хүвиг _________________ гиҗ нерәднә.

а) уңг

ә) чилгч

б) суффикс

Ә1. Үгмүдин уңг темдглтн:

Богшурһас, ширәд, сурһульчин, цецгүд, көвүдтә, ээҗәс, эмчнр,

темәдлә, титмд, тугмудта

Ә2. Үлү үг шүүҗ темдглтн:

1. Зәңг, зәңгләч, зәңглнә, зәңгдә.

2. Биилнә, биич, би, биир.

3. Хәләнә, хәләвр, хәләһәч, хәәлнә.

4. Һар, һардач, һардлһн, һарна.

5. Уульна, уульдг, уульмха, уул.

6. Мөр, мөрдәч, мөрн.

7. Гүүх, гүүдл, гүүнә, гүүдүлх.

8. Утан, утана, уттх, утдулна.

9. Сернә, сергх, серглң, серә.

10. Хур, хурин, хурта, хург.

11. Тоолх, тоолгч, тоота, тоовр.

12. Шуурһн, шуурһта, шуурһнас, шуурмг.

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Эрдм, керг-үүл медүлҗәх үгмүд ____________ суффикс авч тогтна.

а) с

ә) ч

б) мүд-муд

2. Мини үүрин ноха йир ______________________.

а) догшн

ә) зууһач

б) номһн

3. Намҗлын дү күүкн _______________, цуг юмна тускар медхәр седнә.

а) цецн

ә) мөшкәч

б) серлтә

4. Мини эцкин эрдм – ________________________.

а) соньн

ә) тосхач

б) күндтә

5. Җаңһр йир ____________________ күн, эн зуучлхдан дурта.

а) тоомсрта

ә) йовач

б) баахн

6. Делгр ____________________ күүкн, экин зааврар бәәнә.

а) ухата

ә) соңсврч

б) сән

7. Ээҗин үкр __________________________, энүг холас соңсгдна.

а) улан

ә) мөөрәч

б) дуута

8. Мини аав ____________________________, ут туульс келнә.

а) медәтә

ә) келмрч

б) дууч

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Эгшг эцүстә бәәлһнә нерд олн тоодан ________________ суффикс авна.

а) муд-мүд

ә) с

б) нр

2. Хадвр эцүстә (н хадвр бишәс) бәәлһнә нерд ___________ суффиксмүд авна.

а) нр

ә) муд-мүд, (г, ң эцүстә бәәлһнә нерд уд-үд) суффиксмүд авна.

б) с

3. Н эцүстә бәәлһнә нерд ___________________ суффикс авна.

а) муд-мүд, уд-үд

ә) д

б) с

4. Күүнә эрдм болн элгн-сад медүлҗәх үгмүд олн тоодан ________ суффикс авна.

а) с

ә) нр

б) муд-мүд

Ә1. Чик хәрү медүлҗәх үгинь тәвтн, суффиксмүдинь темдглтн:

1. Дегтр, девтр, бичүр – сурһулин ________________________________.

а) кергслс

ә) кергслмүд

б) кергсл

2. Хаврин теегт олн зүсн ______________________ үзгднә.

а) аңгс

ә) аңгуд

б) аңгмуд

3. Мана ээҗ ________________________ өскнә.

а) ямас

ә) ямад

б) ямасмуд

4. Өрүн эрт _____________________________ хәәкрнә.

а) такасмуд

ә) такас

б) такасуд

5. Элстин ___________________________ шин гермүд тосхҗана.

а) тосхачуд

ә) тосхачнр

б) тосхачмуд

6. Байрин өдрлә __________________________ ут ду дуулв.

а) ээҗмүд

ә) ээҗнр

б) ээҗс

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1.- Сг, - дг, - сн, - мха, - мсг суффикстә үгмүд ____________________ медүлнә.

а) өңг зүс

ә) чинр, темдг

б) кемҗә

2. Альма сәәхн хувцнд дурта, эн _________________________ күүкн.

а) кеерәч

ә) кеемсг

б) ке

3. Торһа хаврар _______________________________ шовун.

а) дуулна

ә) дуулдг

б) дуулв

4. Теегт ___________________________ малыг хөөч асхар цуглулв.

а) йовна

ә) йовсн

б) йовла

5. Мини дү күүкн йир _________________________________.

а) уульна

ә) уульмха

б) уульдг

6. Ноһала _________________________ күүкн, элгн-садндан йир дурта.

а) элгнч

ә) элгсг

б) элглнә

Ә1. Юмна чинр, темдг медүлҗәх үгмүд олад, суффиксинь

темдглтн:

1. Мини дү көвүнә дурта хот – махн, эн йир махсг күн.

2. Санҗ сәәхнәр биилдг көвүн, энүг бииһин ансамблин ханьд авв.

3. Делгрин уйсн бүшмүд ке янзта болв.

4. Киштә мартмха күүкн, дегтрән авхан мартҗ.

5. Өлзәт кеемсг күүкн, оньдин ке-сәәхн хувцта йовна.

6. Дорҗ үүрсг көвүн, энүнд дала үр бәәнә.

7. Хаалһар йовһар йовсн күн селәнүр өөрдв.

8. Манҗ инәмсг чирәтә көвүн, оньдин тиньгр йовна.

9. Үлдсн альмнас авдг юмн уга, цуһар үрҗ оч.

10. Келсн үг – керчсн модн.

А1. Чик үгинь орулҗ бичтн:

1. –Лһн суффикстә үгмүд _____________________________________.

а) юмна чинр медүлнә

ә) юм нерәднә

б) үүлдвр медүлнә

1. -Лһн суффикстә үгмүд _______________________ медүлҗәх үгмүдәс тогтна.

а) чинр

ә) үүлдвр

б) юмна нерәдлһ

2. -Лһн суффикстә үгмүд __________________ гидг сурврт хәрү өгнә.

а) ямаран?

ә) юн?

б) яһна?

Ә2. Үгмүдәс -лһн суффикстә үгмүд тогтатн:

Зур – ______________________________________

Дас – ______________________________________

Хәлә – ______________________________________

Бич – ______________________________________

Зө – ______________________________________

Дас – ______________________________________

Йов – ______________________________________

Гү – ______________________________________

Кел – ______________________________________

Ир – ______________________________________

Эмн – __________________________________________

Мед – __________________________________________

Б1. Үгин тогтацин чик йилһлтинь темдглтн:

а) умшлһнур ә) умшлһнур б) умшлһнур

а) ухаллһнас ә) ухаллһн а б) ухаллһнас

а) бичлһнд ә) бичлһнә б) көрлһн

Б2. Хавсрт бәәх үгмүдт юн? гисн сурвр тәвәд, кергтә суффиксинь орултн. Буулһҗ бичтн:

1. Моңһлур (зуульчл___) байр үүдәв.

_______________________________________________________________

2. Удан телевизор (хәлә____) эрүл-мендд харш болна.

_______________________________________________________________

3. Йовһар (йов_____) цогц-махмудт олзта.

_______________________________________________________________

4. Хошур өөрдәд ирхлә, нохан (хуц____) улм чаңһрв.

_______________________________________________________________

5. Шатр (наад_____) сурһульд туста.

_______________________________________________________________

6. Хаврт олн зүсн урһмл (тәр_____) эклнә.

_______________________________________________________________

7. Намрт тәрә (хура_______) төгснә.

_______________________________________________________________

8. Күүкдт шаһа (наад______) йир сонҗлта.

_______________________________________________________________

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. - Вр суффикстә үгмүд ямр нег юм эс гиҗ юмна _______________ медүлнә.

а) үүлдвр

ә) чинр

б) кемҗә

2. - Вр суффикстә үгмүд __________, _____________ сурврмудт хәрү өгнә.

а) альд? юунд?

ә) юн? ямаран?

б) яһна? яһҗ?

Ә1. Харар барлата үгмүдин суффикс темдгләд, эднд сурврмуд тәвтн:

1. Болха дегтрәс соньн келвр умшв.

2. Хургин һардач шин тогтавр умшв.

3. Ээҗ улавр зүстә эдәс бүшмүд уйв.

4. Манҗ эццәвр цогцта көвүн.

5. Бичкдүдин ардас сән хәләвр кергтә.

6. Школын һардвр сән сурһульчнриг темдглв.

7. Хальмг үлгүрмүд чик уха- заавр сурһмҗлна.

8. Кермнә мис цәәвр зүстә.

Б1. Кергтә суффиксәр дамҗулад, юн? болн ямаран? гисн сурврмудт хәрү өгчәх үгмүд тогтатн:

Зогс – ________________________, ______________________________

Тәр – _________________________, ______________________________

Зур – _________________________, ______________________________

Шата – ________________________, ______________________________

Ту – ___________________________, ______________________________

Цаһан – ________________________, ______________________________

Хура – _________________________, ______________________________

Мед – __________________________, ______________________________

Уһа – ___________________________, _____________________________

Су – ____________________________, _____________________________

Зө – _____________________________, _____________________________

Ид – _____________________________, _____________________________

Дош – ____________________________, _____________________________

Үүдә – ____________________________, _____________________________

Зак – ______________________________, _____________________________

Өөм – _____________________________, _____________________________

Янз: ту –туулһн, туувр

Б2. Үгмүдин тогтац күцәтн:

Медврин – ______________________________

Күцәлһн – ______________________________

Көгшәвр – ______________________________

Зөөлһн – ______________________________

Цуглуллһн – ______________________________

Олвр – ______________________________

Ухаллһн – ______________________________

Гүүлһн – ______________________________

Янз: зөөлһн

А1. Чик хәрүһинь тәвтн:

1. Үгин ___________________________________ чилгч гиҗ нерәднә.

а) әдл хүвиг

ә) сольгддг хүвиг

б) шин янз тогтадг хүвиг

Ә1. Үгмүдин сольгддг хүвиг темдглтн. Үгин сүүринь заатн:

^

1. Дун – дуулна – дуулач – дуулачин

2. Хөөч – хөөчәр – хөн – хөд

3. Зак – заквр – закврла – закна

4. Бичнә – бичлһн – бичмр – бичмрин

5. Хәәкрнә – хәәкрәч – хәәкрсн – хәәкрәчин

6. Мартна – мартмха – мартдг – мартдгас

7. Сурһуль – сурһульч – сурсн – сурсна

8. Мөсн – мөстә – мөстлһн – мөстсн

9. Залач – залачла – заллһн – залдг

Б1. Чик чилгчсинь тәвтн:

1. (Юуна?) Элст____ өөр Вознесеновка гидг баахн селән бәәнә.

2. Мана (юунд?) балһсн____ шин сәәхн гермүд тосхгдҗана.

3. Шин тосхсн (юунас?) гермүд____ негнь холас йилһрнә.

4. Хаврин цагт (юуһар?) теег____ олн зүсн аңгуд гүүнә.

5. Шин гермүдт (кенә?) Герл____ ээҗ бәәнә.

6. Герлә (кенүр?) ээҗ____ дару-дарунь золһҗ ирнә.

7. Герлә эн (юунла?) миис____ наадхдан дурта.

8. Хаврин цагт ээҗ (кентә?) Герлә____ хамдан тег һәәхнә.

Б2. Үгмүдин тогтац темдглтн:

Ноха – с – ин, ууль – мха, бүшкүр – д – дг, тәрә – ч – чнр.

Заман – ч – ла, урл – ач – лһн – ин, һард – ач – вр – лһн – ин.

Умш – ач – лһн – сн – та, тогтна – вр – лһн – сн – ас, үр – мүд – сг – тә.

Б3. Чилгчс сурврмудла ирлцүлтн:

Юуна? ас-әс

Юунд? ла-лә

Юуг? д-т

Юуһар? н, ин-ын, а-ә

Юунла? ур-үр

Юута? иг-ыг, г

Юунас? ар-әр

Юунур? та-тә

Соңсч бичлһнә дамшлһн

Лагань балһсн

Хальмгин һурвн балһсна негнь – Лагань. Лагань Көк теңгсин көвәд бәәнә.

Мацг күүкн зун болһн энд амрна. Мацгин аав ээҗ хойрнь Лагань балһснд

бәәнә. Зуна амрлһан Мацг Лаганьд давулхдан дурта.

Теңгсәр заһс бәрдг кермс, хурдн оңһцс усчна. Заһсчнр шүүгүләр заһс

бәрнә.

Мацгин аавд бас эврә бичкн оңһц бәәнә. Теңгст һарсн цагтан аавнь Мацгиг

дахулна. Эн кем күүкнд йир байрта болна. Эргндән эң-зах уга өргн теңгс.

Деерәс цах шовудын ә соңсгдна. Эдн теңгсәс заһс шүүрч иднә.

Хальмг үлгүрмүд

Келнә кеерүл – үлгүр. Үлгүрмүд – товчлад келчксн үгмүд. Үлгүр – мана өвкнрин үлдәсн үнтә зөөр, сәәхн эрднь. Үлгүр урн амн-үгин нег әңг. Үлгүрмүд бәәдл-җирһлин дамшлтас авгдна. Үлгүр хара келчксн үг биш. Үлгүрмүд хальмг улсин хурц, гүн ухан. Үг болһн үлгүр болдго. Үлгүрмүдт то-томҗан уга. Ямаран чигн учрар харһулад, «хар усн деер өрм бәәлһмәр» келчксн үгмүд дала.

Үлгүрмүд олн зүсн төрмүд медүлнә: бәәдл-җирһлин, күч-көлснә, сурһулин, күүнә бәрцин, ни-негнә, үүрллһнә болн нань чигн юмна тускар.

Мини үр

Чарлакт хотнд мини үр Җамба бәәнә. Энүнлә нег соньн йовдл болв. Нег дәкҗ Җамба һолын көвәд наадҗ йовла. Эн хулсн дотр шовуна ә соңсв. Җамба хулсн тал усчв. Хулснд һууҗмул кевтнә. Эн көндрхш. Шовуна көл хуһрҗ одсн бәәҗ. Җамба шовуг гертән авч ирв. Көвүнә аавнь һууҗмулыг эмнв. Җамба иньгтән Цәкр гидг нер өгв. Кесг хонгтан Җамба иньгән арднь

орад хәләв. Җамба һууҗмулла үүрлв.

Тәәлвртә туульс

Тәәлвртә туульс хальмг улсин җирһлд онц орм эзлнә. Кезәнәс нааран хальмг күн хамг үзсн юман шинҗләд, терүгән юн чигн юмнла дүңцүләд, тәәлвртә туульс тогтаҗ йовсмн. Тер шинҗлсн тоотан бүтүһәр, сәәхн олмһа келәр айслулҗ келдг бәәсмн. Тәәлвртә туульс юмна темдг теҗгәр зааҗ медүлнә. Эн туульс йир олн. Тәәлвртә туульстан йиртмҗин, малын, аң-шовудын, күүнә эдлврин тускар келдг бәәсмн. Күн болһн олн тәәлвртә тууль чееҗәр меддг билә.

А1. Чик хәрүһинь темдглтн:

1. Хурһн 2. Экн 3. Босх

а) нег чинртә а) нег чинртә а) нег чинртә

ә) олн чинртә ә) олн чинртә ә) олн чинртә

Ә1. Үгмүд орулад, зәңгс тогтатн:

1. Утц ээрх – мал ээрх

2. Деегшән өлгх – өөмс өлгх

3. Хөөнә хурһн – көлин хурһн

4. Миисин сүл – сүл ирв

5. Шар нарн – цәәһин шар

6. Үкрин ясн – нарн цецгин ясн

7. Аавин гүн – һол гүн

8. Мөр мөрдх – мөр унх

9. Чигәнә экн – толһан экн

10. Киитн ур – көвүнә ур

11. Күүкнә халх – дегтрин халх

Б1. Олн чинртә үгмүдин чинр цәәлһтн:

1. Герл уга харңһу герт умшлһн нүднә харад харшта. Харңһу седкл зүүхмн биш.

2. Зан чидлтә аң, эн күнд аца зөөнә. Күнд ишкдлтә күүнә йовдл холас соңсгдна.

3. Мана селәнд хату девскртә хаалһ татгдв. Һәрә хату зүрктә күн.

4. Му йовдлта үлгүр бийдән авхмн биш. Хальмг үлгүр уха заана.

5. Үвлин киитн аң-аһруснд түрмшг үүдәнә. Өлзәт киитн хәләцәр үр күүкнүрн хәләв.

6. Шатсн нарна халунд һолын усн хагсв. Күүкнә һал асҗ шатсн нүдн герл һарч гилвкнә.

7. Деегүр шовуд ниснә. Деегүр санан кү кеерүлхш.

8. Җөөлн сандл суухд таалта. Мини эк җөөлн седклтә.

9. Хальмг алфавитд 39 үзг бәәнә. Герин терзмүд дөрвн үзг тал хәләнә.

10. Делгр кичәлдән олн зүсн шир авч ирв. Шир ширләд, һазр мөстҗ.

Б2. Теҗг үгмүдиг дора өггдсн шуд үгәр сольтн:

Җивр урһх – _________________________

Көк зү көндлң хатхх – _________________________

Ки мөрнь киисх – _________________________

Эк-толһа уга – _________________________

Диг уга, билгх (жировать), уйх, байрлх.

А1. Чик үгинь тәвтн:

1. Әдл чинртә, зуг өңгданар келгддг үгмүдиг ______________ гиҗ нерәднә.

а) антоним

ә) синоним

б) омоним

2. Әдләр келгддг, зуг оңгданчинртә үгмүдиг _______________ гиҗ нерәднә.

а) синоним

ә) омоним

б) антоним

3. Сөрүд чинртә үгмүдиг______________________гиҗ нерәднә.

а) омоним

ә) антоним

б) синоним

Ә1. Синонимс темдглтн:

1. Дорҗ – ухата көвүн. Эн оньдин ээҗдән нөкд болна. Ээҗин цецн үгмүд көвүн бийдән шиңгәнә. 2. Мана өрк-бүл хамдан сууһад, хотан эдлнә. Санҗ эврәннь үүрән мартхш. Энүнә үр – миисин бичкн кичг. Кичг мах иднә.

3. Цаһан цасн деер гилән девлтә күн йилһрхш. 4. Ноһала шар, ут үстә. Бадм әңгр чирәтә. 5. Эцк ик гер тосхв. Эн җил элвг тәрән урһв. 6. Кеер дала гөрәсн үзгдв. Теегәр олн зурмн гүүнә. 7. Үвлин киитн удан татгдв. Намрин асхн зөвәр серүн болна. 8. Аавин хошт хальмг хөд бәәнә. Эн төлгүд сән нооста, әмтәхн махта.

Ә2. Омонимс темдглтн:

1. Серәтр толһа деерән арсн махлата. Эн толһа деер һарад, малан хәләв.

2. Бичкн хурһн экән хәәһәд мәәлнә. Элдән һарин хурһн көрәд цаһав.

3. Мана үкрин үсн йир өткн. Җуһан үсн чотл хар.

4. Санҗин хамр киитнд улаҗ. Чолун Хамрас тосхлтын элс зөөнә.

5. Багш эрс деер зург өлгв. Мини ээҗ сәәхн бүшмүд өлгв.

Ә3. Антонимс темдглтн:

1. Кермн дала цецгүд кеерәс авч ирв. Делгүрт олн күн хулд кенә.

2. Герин һаза ик ноха сууна. Бичкн ялмн хаалһар өсрнә.

3. Өндр ова деер зурмн ишкрнә. Маштг ширә деер хальмг цә, боорцг бәәнә.

4. Деләшин бичг удан йовв. Гиигн машин хурдар гүүв.

5. Мини эгч әмтәхн хот белднә. Хотан һашун мәңгрсәр амтлна.

6. Цаһан үүлиг хар үүлн бүркәд, хур орв.

7. Му авъясас сагл, сән авъяс бийдән шиңгә.

8. Балһсна захар ут хаалһ татгдна. Номһн ахр, улан бүшмүдтә.

9. Хаврин ноһан җөөлн, намрин хагссн өвсн хату.

А1. Толь олзлад, текст орчултн:

Ач көвүн

Дентелинә Р.

Белг һурвдгч класст орна. Экнь колхозин саальч, эцкнь малын эмч. Эк эцк хойрнь өрүн эрт көдлмштән одна. Көдлмшәсн асхн ора ирцхәнә. Эн көвүн бичкн дүүтә, көгшн ээҗтә. Ңоман йир сәәнәр дасна. Көгшн улсиг күндлнә. Дүүһән һундахш. Сансн санаһан күцәлго бәәхш.

Герин даалһвран күцәчкәд, герән ахулна, дүүһән наадулна. Пластилинәр олн зүсн наадһас кеҗ өгнә. Дүүдән ду дуулҗ өгнә. Бичкн дүнь ахтан йир дурта.

Белг ээҗдән сән нөкд. Ю кехән меднә. Унтсн оран хуралһн – шишлң бийиннь керг. Өдр болһн полан чиигтә кенчрәр арчна. Ус авч ирнә.

Көглтин Д.

Дөрвдгч класст ордг Дорҗин Намруг мана уульнцд бәәдг улс цуһар таньна. Өрүһәр цуг әмтн көдлмштән һарчах кемлә, эн хатмл хар көвүн школур йовҗ йовхинь үзәд, цуг мана уульнцихн байртаһар маасхлзҗ:

- Ут наст йовна! Ут наст йовна! – гиҗ цуһар терзүр өөрдҗ бүләкн хәләцәр үдшәнә.

Яһсн төләднь Намруг олн әмтс таассмб?

Нег дәкҗ 60 күрсн эмгн 5-6 күрсн ачтаһан уульнцар деегшән давшхар седҗ йовад, хәрү хальтрад бәәв. Намру көгшн ээҗ ач хойриг үзн, хашаһасн күрз шүүрч авад, теднүр ирв. Намру җим хаалһиг мөсинь чавчад адрутулв. Хаалһд адру һарһхла, күн хальтрдган уурв.

Дата добавления: 2014-12-27