Кен? Юн? 2 страница

Гер_______ Зөг_______ Эк_______

Төгә______ Цаасн______ Наһцх______

Төрскн______ Бичүр______ Авһ_______

Теңгс________ Хәәрцг______ Меклә_______

А. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Залгч киискврт бәәх үгмүд ________________________ гидг сурврмудт хәрү өгнә.

а) кенәр? юуһар?

ә) кенүр? юунур?

б) кенд? юуг? ю?

2. Залгч киискврт бәәх үгмүд _____________________ чилгчс авна.

а) а-ә

ә) ур-үр

б) ар-әр

3. Залгч киискврт бәәх үгмүд хамг нег юмнур _____________________ чинр зүүнә.

а) үзүлҗәх

ә) залҗах, йовулҗах

б) ирҗәх

4. Залгч киискврт бәәх __________________ эцүстә үгмүдин болн чилгчин хоорнд салһгч хадвр һ тәвгднә.

а) хадвр

ә) эгшг

б) н

Ә1. Чик чилгчс тәвҗ бичтн, кергтә ормднь салһгч һ үзг тәвтн:

1. Негдгч классин сурһульчиг ээҗнь (юунур?) школ_______ дахулҗ күргв.

2. Хар керә хәәкрәд, моднас (юунур?) модн______ нисв.

3. Элстәс (юунур?) Москва_________ ик самолёт нисв.

4. Ээҗнь (кенүр?) Кермәш___________ бүлән нүдәр хәләв.

5. Багш Хоңһрин (юунур?) ширә_________ өөрдв.

6. Ноха (юунур?) миис_________ хурдлҗ гүүв.

Ә2. Үгмүдиг залгч киискврт тәвтн:

Зара – ____________________ ___ Занда – _______________________

Беелә – _______________________ Цагда – _______________________

Чирә – ____________________ ___ Киштә – _______________________

Сөөкә – _______________________ Мөрә – _______________________

Зура – _______________________ Махла – _______________________

Ора – _______________________ Така – _______________________

Кирү – _______________________ Шиндә – _______________________

Хора – _______________________ Ова – ________________________

Шора – ____________________ ___ Дегә – ________________________

Герлә – ____________________ ___ Көрә – ________________________

Серә – ________________________ Толһа – ________________________

А. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Негдгч багин киисклһнд _________________ эцүстә үгмүд орна.

а) эгшг

ә) н

б) хадвр

2. Хойрдгч багин киисклһнд _______________________ эцүстә үгмүд орна.

а) н

ә) цуг наадк хадвр

б) эгшг

3. Һурвдгч багин киисклһнд _______________________ эцүстә үгмүд орна.

а) цуг наадк хадвр

ә) эгшг

б) н

Ә1. Өггдсн үгмүдиг киисклһнә һурвн багар хуваҗ бичтн:

1-гч баг киисклһн: __________________________________________________

__________________________________________________________________

2-гч баг киисклһн: __________________________________________________

__________________________________________________________________

3-гч баг киисклһн: __________________________________________________

__________________________________________________________________

Туг, аһар, йиртмҗ, мөсн, салькн, кирү, төрскн, хотн, хаша, хора, хош, мөрн, үкр, туһл, хурһн, хөн, цә, сө, өрүн, сар, теңгр, шүлг, тууль, келвр, тууҗ, үлгүр, усн, чим, хүрм, сала, туула, чон, ирвсг, арслң, амн, нүдн, келн, цасн, һасн, хулһн, һалун, һаха, моһа, эрвәкә, богшурһа, торһа, ширә, харада, көгшә, махла, серә.

Ә2. Бәәлһнә нердиг нерәдгч киискврт тәвәд, киисклһинь темдглтн:

Хаалһар – _______________________________________

Һосна – _______________________________________

Герүр – _______________________________________

Мекләһүр – _______________________________________

Шората – _______________________________________

Цагта – _______________________________________

Шилтә – ________________________________________

Майгин – ________________________________________

Хувцнд – ________________________________________

Нүднәс – ________________________________________

Бүшмүдтә – _________________________________________

Сурмсгта – _________________________________________

Хөөнүр – _________________________________________

Чикнәс – _________________________________________

Хашаһас – _________________________________________

Ә3. Харар барлата үгмүд буулһҗ бичәд, киисклһинь темдглтн:

1. Делгр олн зүсн ширәс көк зүсинь шүүҗ авв.

2. Ямана үснәс кесн ээзгә йир шимтә.

3. Һахан һурвн кичг шин гермүд бәрҗ авв.

4. Деер нисч йовсн тоһрунас негнь бууһад үлдв.

5. Үвлин цагт туулан ноосн цаһана.

6. Теегин гөрәсиг өдгә цагт шаңг харҗ хәләнә.

7. Хаврин цагт һолын көвәһәр сәәхн цецгүд урһна.

8. Көвүнә һарт ик багла цецгүд бәәнә.

9. Ээҗ альчурин үзүрт цаһан, улан деншг боов.

Янз: ширәс – шир – 2-гч баг киисклһн.

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Бәәлһнә нерд олн тоодан _____________________ суффиксмүд авч тогтна.

а) ар-әр, та-тә, ас-әс

ә) муд-мүд, д, с

б) а-­ә, д-т, ла-лә

2. Н эцүстә бәәлһнә нерд олн тоодан ________________ суффикс авч тогтна.

а) муд-мүд

ә) д

б) с

3. Эгшг эцүстә бәәлһнә нерд олн тоодан ___________ суффикс авч тогтна.

а) д

ә) с

б) уд-үд

4. Н бишәс цуг наадк хадвр эцүстә бәәлһнә нерд олн тоодан _____________ суффиксмүд авна.

а) с

ә) муд-мүд, уд-үд

б) д

5. Кү, күүнә эрдм, элгн-сад медүлҗәх бәәлһнә нерд олн тоодан ____________ суффикс авч тогтна.

а) уд-үд

ә) нр

б) с

6. Кемр бәәлһнә нернә өмн то бәәхлә, бәәлһнә нерн ________ тоодан үлднә.

а) олн

ә) нег

А2. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Мана класст 25 ______________ бәәнә. 2. Хальмг Таңһчд 13 ________

а) сурһульчнр бәәнә.

ә) сурһульч а) райод

ә) район

Ә1. Бәәлһнә нердин олн то тогтаҗ бичтн:

Хөөч – _________________________

Торһа – _________________________

Хөн – _________________________

Дегтр – _________________________

Яман – _________________________

Чолун – _________________________

Арслң – _________________________

Җил – _________________________

Арат – _________________________

Туг – _________________________

Залач – _________________________

Меклә – _________________________

Тоһрун – _________________________

Мис – _________________________

Бичүр – _________________________

А. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1.Негдгч багин киисклһнә бәәлһнә нерд ______________ эцүсәр төгснә.

а) эгшг

ә) н

б) олн зүсн хадвр

2. Негдгч багин киисклһнә бәәлһнә нерд олн тоодан ____________ суффикс авч тогтна.

а) с ә) д б) муд-мүд, уд-үд

Ә1. Олн то бүрдәҗ бичтн. Зокалла эс ирлцҗәх үгмүд темдглтн:

Күүкн – ____________ Хун – ______________ Ялмн – ________________

Көвүн – ____________ Яман – _____________ Кедмн – _______________

Чон – ______________ Һасн – ______________ Альмн – _______________

Цан – ______________ Элгн – ______________ Чиндһн – ______________

Зан – ______________ Мөрн – _____________ Хальсн – ______________

Күрн – _____________ Көлгн – _____________ Чолун – _______________

Заһсн – _____________ Зүүдн – _____________ Гилмсн – ______________

Һосн – ______________Һасн – ______________ Тоһстн – _______________

Ә2. Олн тооһин чилгчс бичтн:

1. Үвлин цагт кеер шин унсн цасн деер чон_____ын йовсн мөр үзгднә.

2. Кезәнә мана өвкнр темә____әр көлг кедг бәәсмн.

3. Нигтәр урһсн нуурин хулсн заагт хун______ын дун соңсгдна.

4. Шиндә күүкн эрс деер бәәсн зургт шову______ын бәәдл Һәәхв.

5. Аав хөө______ин туру цеврлв.

6. Селәнә хаалһар олн зүсн маши______ давҗ гүүнә.

7. Зан______ – йир чидлтә аңгуд.

8. Мана теегт зурм______ бәәрлнә.

9. Теегт хөө_____лә хамдан яма_____ идҗ йовна.

10. Көк теңгсәр олн зүсн керм______ усчна.

Б. Зәңгс тогтатн:

1. Бәәнә, хальмг, аавин, хошт, тохма, хөд.

_______________________________________________________________

2. Үвлин, чонмуд, цагт, өлн, болад, бәәрнүр, күүнә, өөрднә.

_______________________________________________________________

3. Болха, цаасдар, олн зүсн, өңгтә, багла, сәәхн, белдв, цецгүд.

_______________________________________________________________

4. Цанмудан, ардан, күүкд, чирсн, ова, өндр, һарв, деер.

_______________________________________________________________

5. Анҗа, ямадас, олн, сәәинь, хамгин, авв, шүүҗ.

_______________________________________________________________

6. Кезәнә, һазрт, хальмгин, шуурһд, ик, бәәсмн, шуурдг.

_______________________________________________________________

7. Аав, шүүгүл, хаяд, һолд, олн зүсн, бәрв, заһсд.

________________________________________________________________

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. 2-гч багин киисклһнә бәәлһнә нерд н бишәс цуг … эцүстә.

а) эгшг

ә) хадвр

2. 2-гч багин киисклһнә бәәлһнә нерд олн тоодан … … чилгчс авч тогтна.

а) с

ә) муд-мүд, уд-үд

б) д

А2. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Ээҗин өгсн цецн ________________ җирһлд олзта ашан өгв.

а) селвгс ә) селвгүд б) селвгд

2. Мана классин _________________ ноһан ширәр ширдәтә.

а) самбрс ә) самбрмуд б) самбрд

3. Көрәдсн модна ___________________ энд-тенд кевтнә.

а) ишс ә) ишмүд б) ишд

3. Өндр модна _______________ нигт хамтхасар кеерв.

а) ацд ә) ацмуд б) ацс

4. Кесг ________________ заагас Дорҗ хамгин сәәнинь шүүҗ авв.

а) бичүрс ә) бичүрмүд б) бичүрд

Ә1. Үгмүд олн тоод бичтн:

Сандл – ________________ Гер – ________________

Үзүр – ________________ Терз – ________________

Сүл – ________________ Үлгүр – ________________

Хаш – ________________ Тууль – ________________

Туг – ________________ Шүлг – ________________

Һар – ________________ Эрс – ________________

Ә2. Үгмүдин нег то тогтатн:

Малмудла – ___________________ Цагмудар – ________________

Цегмүдин – ___________________ Өврмүдин – ________________

Бүшмүдмүдәр – ___________________ Хәәрцгүдтә – ________________

Ишкдлмүдәр – ___________________ Аратмудас – ________________

Зөгмүдтә – ___________________ Түлкүрмүдәс – ________________

Бичгүдин – ___________________ Чонҗмудур – ________________

Төлгүдт – ___________________ Хурлмудас – ________________

Киилгүдәс – ___________________ Нискмүдәр – ________________

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. 3-гч багин киисклһнә бәәлһнә нерд ______________ эцүстә.

а) хадвр

ә) эгшг

2. 3-гч багин киисклһнә бәәлһнә нерд олн тоодан _____________ чилгч авна.

а) муд-мүд, уд-үд

ә) с

б) д

А2. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Аавин ширә деер олн зүсн _________________ кевтнә.

а) шаһасмуд ә) шаһас б) шаһад

2. Толһа деегүр түмн __________________ давҗ нисв.

а) керәсмүд ә) керәс б) керәд

3. Заманч ширә деер гилвксн _____________________ тәвв.

а) серәсмүд ә) серәс б) серәд

4. Герин ________________ зузан цасар бүркгдв.

а) орасмуд ә) орас б) орад

5. Зунын теегәр һурьвксн __________________ энд-тенд үзгднә.

а) моһасмуд ә) моһас б) моһад

6. Хаврин цагт __________________ бор зүсәр кеернә.

а) тууласмуд ә) туулас б) туулад

Ә1. Үгмүдин нег то тогтатн:

Шаазһасла – _______________ Торһасин – __________________

Көрәсин – _______________ Мекләсиг – __________________

Һахаста – _______________ Зарасин – __________________

Төгәсәр – _______________ Көрәстә – __________________

Овасар – _______________ Зурасиг – __________________

Ә2. Олн тооһин чилгчс тәвтн:

1. Мана герин хора_____ ик, у, сарул.

2. Адуч мөрдин туру_____ ясна.

3. Эрдмч олн дуһу_____ кеҗ белднә.

4. Анҗа тоо_____ин чик ашлтынь тоолҗ һарһв.

5. Сала_____ заагур хурин усн тогтв.

6. Олимпиадын дииләчнрт олн мөрә______ нерәдгдв.

А1. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Кү нерәдгч бәәлһнә нерд олн тоодан … суффикс авч тогтна.

а) муд-мүд, уд-үд

ә) нр

б) с

А2. Чик хәрүһинь орулҗ бичтн:

1. Мана багш дару-дарунь ________________ хург давулна.

а) эк-эцкмүдин ә) эк-эцкнрин б) эк-эцксин

2. Мини ____________________ селәнд бәәнә.

а) авһмуд ә) авһнр б) авһс

3. Өлзәтин ________________ эмчәр көдлнә.

а) эгчмүд ә) эгчнр б) эгчс

4. Дорҗад дала ___________________ бәәнә.

а) дүүсмүд ә) дүүнр б) дүд

5. Дөрвдгч классин ___________________ хальмг музей һәәхв.

а) сурһульчс ә) сурһульчнр б) сурһульчд

6. Ээҗ ____________________ бийән үзүлв.

а) эмчст ә) эмчнрт б) эмчмүдт

Ә1. Олн тооһин суффикс тәвҗ бичтн:

Амрлһна өдрлә мадн эгчтәһән хальмгин сойлын эрдмч…ин концерт хәләввидн. Домбч…ин цоксн айст биич… сәәхн бииһән биилв. Көгҗмч…ин өвәрц айс җиңнв. Эн концертд маднд Моңһлын дууч… хамгин икәр таасгдв. Эднә дун өвәрц сәәхн. Моңһл улсин һаңхлзгсн би йир сәәхн. Эднә көгҗм…ин татсн мөрнхуур йир сәәхн дуута.

Ә2. Баг үгмүдиг олн тоод бәәх нег үгәр сольтн:

Малд көдлдг улс – ___________________________

Эцкнрин эк – ___________________________

Кү эмндг улс – ___________________________

Ууһн күүкд – ___________________________

Күүкд дасхдг улс – ___________________________

Ууһн көвүд – ___________________________

Зәңгллһнд көдлдг улс – ___________________________

Дү күүкд, көвүд – ___________________________

Хот кедг улс – ___________________________

Эцкин эгчнр-дүүнр – ___________________________

Маши йовулдг улс – _______________ ____________

Экин эгчнр-дүүнр – ___________________________

Хө хәрүлдг улс – ___________________________

Эцкин ахнр-дүүнр – ___________________________

Тәрә тәрдг улс – ___________________________

Экин ахнр-дүүнр – ___________________________

А1. Чик үгинь орулҗ бичтн:

1. Нерәдгч киискврт бәәх болн ____________________ гисн сурврт хәрү өгчәх бәәлһнә нерд зәңгин һол мөч – нерлгч болна.

а) кенә? юуна?

ә) кен? юн?

б) кениг? юуг?

А2. Чик нерлгчсинь олад, татасар темдглтн:

1. Ач көвүнд аав соньн тууль келҗ өгв.

а) ач көвүнд ә) аав б) тууль

2. Дорҗ ик шүлг чееҗәр дасв.

а) шүлг ә) Дорҗ б) чееҗәр

3. Мис хулһниг нүкнә өөрнь күцв.

а) хулһниг ә) мис б) нүкнә

4. Деер, үүлн заагт һәрд шовун җиврән деләд нисч йовна.

а) үүлн ә) һәрд шовун б) җиврән

5. Ээҗ өрүн эрт үкр саана.

а) өрүн ә) ээҗ б) үкр

6. Кишгделгр күүкн ээҗдән ду дуулҗ өгв.

а) ээҗдән ә) Киштә күүкн б) ду

7. Элстд шин сәәхн бичкдүдин цутхлң тосхгдв.

а) Элстд ә) цутхлң б) бичкдүдин

8. Гөрәсн ик хамрта, хурдн көлтә, холд өсрнә.

а) хамрта ә) гөрәсн б) көлтә

9. Хар мис нохаһас зулад, модн деер һарв.

а) нохаһас ә) мис б) модн

10. Герлә үр күүкнд бичг бичв.

а) бичг ә) Герлә б) үр күүкнд

11. Селәнә көдләчнр малд үвлин хот белднә.

а) селәнә ә) көдләчнр б) хот

12. Анҗа йиртмҗин туск кино хәләхдән дурта.

а) йиртмҗин ә) Анҗа б) кино

А1. Чик үгинь орулҗ бичтн:

1. Киизң киискврмүдин (кен ә? юун а? кен д? юун д? кен иг? юу г? ю? кен әр? юуһ ар? кен лә? юун ла? кен тә? юу та? кен әс? юун ас? кен үр? юун ур?) сурврмудт хәрү өгчәх бәәлһнә нерд зәңгин мөч – _______________болна.

а) нерлгч

ә) немлт

А2. Сурвр тәвәд, немлтинь олтн, татасар темдглтн:

1. Ээҗ шин саасн үс ширә деер тәвв.

а) ээҗ ә) үс б) ширә

2. Мана класст хөрн сурһульч сууна.

а) сурһульч ә) класст б) хөрн

3. Санл соньн дегтр саңгас авч умшв.

а) Санл ә) дегтр б) саңгас

4. Керә дора цаяхаг үзв.

а) керә ә) цаяхаг б) дора

5. Кеер бәәх өвснд шалз хурна.

а) шалз ә) өвснд б) кеер

6. Үвлин модд цаһан цаңгар бүркгднә.

а) модд ә) цаңгар б) үвлин

7. Һалуна һууҗмулмуд дарунь усчдг дасна.

а) һууҗмулмуд ә) һалуна б) дарунь

8. Хальмгудын шишлң нәәрмүд – Зул, Цаһан сар, Үрс сар.

а) нәр ә) хальмгудын б) Зул, Цаһан сар, Үрс Сар

Ә. Нерлгч болн немлт кергтә ормднь орулҗ бичтн:

1. Улан _____________ өөр бичкдүдин ___________________ бәәнә.

(талвң, герин)

2. Балһсна ___________________ олн _______________________ йовна.

(әмтн, уульнцар)

3. Мана улагч _________________ дала _______________________ өгнә.

(үс, үкр)

4. ______________ __________________ сәәнәр сурна.

(сурһулян, Алдр)

5. __________________ гүүж йовад, _________________ олҗ авна.

(гер, хулһн)

Соңссан чикәр бичлһнә дамшлһн

Лагань балһсн

Хальмгин һурвн балһсна негнь – Лагань. Лагань Көк теңгсин көвәд бәәнә.

Мацг күүкн зун болһн энд амрна. Мацгин аав ээҗ хойрнь Лагань балһснд

бәәнә. Зуна амрлһан Мацг Лаганьд давулхдан дурта.

Теңгсәр заһс бәрдг кермс, хурдн оңһцс усчна. Заһсчнр шүүгүләр заһс

бәрнә.

Мацгин аавд бас эврә бичкн оңһц бәәнә. Теңгст һарсн цагтан аавнь Мацгиг

дахулна. Эн кем күүкнд йир байрта болна. Эргндән эң-зах уга өргн теңгс.

Деерәс цах шовудын ә соңсгдна.

Калян Санҗ

(Бичәчин намтрас)

Калян Санҗ – Хальмгин ачта бичәч болн шүлгч. Калян Санҗ 1905-гч җил төрв. Энүнә һарсн өдр – туула сарин 2. Калян Санҗ Цаһан Нур гидг хотнд төрсмн. Школын хөөн багшин техникум төгсәв.

Калян Санҗ билгтә күн билә. Эн хальмгин урн амн үгин зөөр сәәнәр меддг билә. Бичәч олн көдлмшт көдлв. Хальмг искусствин техникумд багш болҗ көдлв. Хальмг театрин түрүн һардач болв. «Хальмг үнн» газетин редакцд көдлв. Хальмг ах сурһулин институтд көдлв

Дата добавления: 2014-12-27