Жарапазан 2 страница

Тойбастар. Кез келген істің басталуы, оның ұйымдастырушысы болатыны сияқты, әрбір ғұрыптың да басталуын ұйымдастырушысы болған. Мәселен, тәңірлік дінде ол қызметті бақсылар, абыздар атқарса, ислам дінінде қожа-молдалар, ал халықтық ғұрыптарды ел ішіндегі ақсақалдар мен әже-апалар атқарады. Ғұрыптық фольклор өзінің тұрмыстық негізінен алыстап, көркемдік сипат ала бастаған кезден бастап, үйлену ғұрпын бастаушы мен ұйымдастырушының да сипаты өзгерген. Өйткені, заман оза келе тойдың өзі ғұрыптық мәннен гөрі ойын-сауықтық мәдени шара деңгейіне көтеріліп, елдің көңіл көтеретін, өнер қойылымы ретіндегі сипаты арта түскен. Той бастауға ақын-жыршылардың арнайы шақырылып, той-думанды бастап, қыздыра түсетін дәрежеге көтерілетін тұсы да осы кезге дөп келеді.

Қазақ халқының рулық қоғамнан келе жатқан дәстүрі бойынша жиын-тойда, аста атқарылатын рәсімдік жол-жоралғылардың қай-қайсысын да әр жүздің «ноқта ағасы» саналатын рулардың белгілі адамдары бастайтын болған. Мұндай ғұрып ертеректе тойбастарда да сақталған. Мәселен, Н.И.Гродековтың айтуынша, Ұлы жүздің қыз ұзату, келін түсіру тойларын міндетті түрде Жалайыр руының ақын-жыршылары бастайтын болған[137]. Өйткені, ноқта ағасы ретіндегі жол – солардікі. Және олар сол үшін жоғары құрметке, сый-сияпатқа ие болады.

Тойбастар – аты айтып тұрғандай, той басталар сәтте айтылады. Оны дәстүрлі тойбастарлардың мәтіні де дәлелдейді. Барлық тойбастарлар ең алдымен:

– Ассалаумағалайкум, жиылған топ,

Бұл тойға тағдыр айдап келіппіз дөп.

Болыпты жұрт көрмеген бір ұлы той,

Таң қалып қарағандай жер менен көк[138],–

деп, жұртқа сәлемдесуден басталып, өзін жұртқа таныстыра отырып, той жасаушыны дәріптейді, тойдың сән-салтанатын мадақтайды, арасында өзін де көтермелей отырып, той иесінен көрсетілетін сый-сияпаттың мырзалық белгісі екендігін ескерте кетеді. Қыз ұзату тойындағы тойбастардың соңы тілек айтумен, ұзатылатын қызға бата берумен аяқталады. Ал, жігіт үйінде болатын келін түсіру тойында бата айтылмағанмен, келінге өсиет, жастарға бақыт тіленеді. Бұл композициялық құрылым – тойбастарлардың барлығында сақталатын қалыптасқан үрдіс. Соның ішінде той бастаушының өз дәрежесін асқақтата, серпіле жырлау дәстүрі, ақындарға тән шабыт шақыру, шарықтау өрнегі ерекше көрінеді.

Тойыңды баста десе бастайтұғын,

Бергенше біздер бастап саспайтұғын.

Сұрасаң, арғы атамды қол бастаған,

Өлең түгіл жауыңнан қашпайтұғын[139].

немесе:

Бұл тойды кім бастайды мен тұрғанда,

Аузымда алақұйын жел тұрғанда.

Бұл тойды алдыменен біз бастаймыз,

Жол қайда шұқанаққа көл тұрғанда[140],–

деп желпініп алады. Бұдан әрі тойбастаушы:

Белгілі бұл қазаққа тілдің желі,

Той екен жұрт жиналған мерекелі.

Сәрсенбі - сәтті күні той жасапсыз,

Тойыңыз тойға ұлассын берекелі[141],–

деп, құтты болсын айтып, қыз ұзату тойында арғы жағын көп жағдайда ұзатылатын қызға айтылатын марапатқа ұластырады:

Түймедей басың сұлу домаланған,

Жібектей шашың майда шұбаланған...

Мөлдіреп екі көзің тұнжырайды,

Суреттей қойған жасап мірғарадан.

Айнадай екі бетің жарқырайды,

Айындай он бесінде қорғалаған.

Таудағы сен бір жатқан қызыл түлкі,

Ізіңе талай жандар қақпан құрған[142],–

деп, барынша мақтай келіп, жұбату айтады. Ал, жігіт үйіндегі тойда мұндай марапат айтылмайды, тек той иесінің жомарттығы айтылып, кейде тойға келген қонақтарды санамалап таныстыратын сәттер болады.

Мұндай сипаттауларда жалпы фольклорлық шығармалардағы сияқты жалпылама суреттеулер көрініс береді. Онда ұзатылып жатқан қыздың немесе жаңа түсіп жатқан келіннің нақты портреті, мінез-құлқы жоқ. Ондағы айшықты сөздер – баламалар, теңеулер мен эпитеттердің барлығы да дәстүрлі фольклордағы сөз қолданыстардан көп ұзап кетпейді. «Басы түймедей», «шашы жібектей», «көзі қарақаттай», «жүзі – он бесінде туған айдай», т.б. деген сияқты болып келеді. Мұндай суреттеуді кез келген қызға қаратып айтуға болады. Демек, тойбастар көркемдік жағынан дәстүрлі фольклорлық тәсілдермен үндесіп жатыр.

Мазмұн жағынан келгенде, тойбастар – той басталуының хабаршысы, оның сән-салтанатын арттырып, қызға, той иесіне мадақ айту, жас жұбайларға бата беріп, ақ тілек, өсиет айту сияқты тағылымдық өнегеге құрылады.

Формалық жағынан тойбастарлар айтушының ыңғайына қарай әртүрлі болып келеді. Ақын-жыраулар айтатын тойбастарлар он бір буынды жыр ағымымен, шумақталмай, төгіле айтылса, кезектесіп айтатын сәтте көбінесе төрт тармақтан тұратын қара өлең үлгісінде жырланады.

Жар-жар. Жар-жар – үйлену ғұрып фольклорының ішіндегі ежелгі жанрдың бірі. А.Байтұрсынов өзінің «Әдебиет танытқышында»: «Жар-жар – қыз ұзатар үйде ұзататын қызды жұбату үшін айтылатын өлең. Жар-жарды екі жақ болып бастап, соңынан бір жақты етіп жібереді. Олай болу себебі, жұбатушының сөзіне әуелі жауап қайырылып отырады. Сонан соң жұбату сөз қыздың жақындарын жұбатуға ауып кетеді. Екі жақ болған жерінде жұбатушы жақ жігіттер болып, қарсы жағы қыздар болып айтады»[143], – деп жазады. Жалпы, тойда айтылатын өлең-жырлардың басым көпшілігі диалогқа құрылады. Мұның негізі ежелгі дәуірдегі жұптық тартыстан туған. Сол тайталаста үнемі ерлер жағы жеңіп отырады. Міне, осы «жеңіс» орайында, ата-баба салтына бойұсынған қызға жұбату айтылады. Жар-жардың соңындағы «бір жақты» айтылатын жыр да осы жұбату мазмұнында. Оны көп жағдайда ерлер жағы, кейде қыздың жеңгелері айтады. Сонымен бірге, жар-жарды ұзатылатын қыз бен үйленетін жігіт айтпайды, солардың атынан басқа адам, көбінесе өлеңге ұста қыз бен жігіттер айтады. Тіпті, әр ауылда соған машықтанған жастар да болады.

Олардың ішінде ұзатылатын қызға көңілі жақын жігіт те болуы мүмкін. Жар-жар – ғұрыптық мәні аса терең, орындалу кезінде қатаң сақталатын рәсімдік реті бар жанрлық түр. Мәселен, жар-жар айту салты қыз аттанарға таянған уақытта, яғни той басталып, арқан тарту, жамбы ату, қыз қуу, палуан күрес, ат бәйгесі аяқталған соң орындалады. Оны белгілі этнограф Х.Арғынбаев былай сипаттайды: «Ат бәйгесі аяқталар алдында (Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарында) күйеу отаудан шығып кетеді де, қалыңдықтың жанында қыз-келіншектер қалады. Бәйге бітісімен жас жігіттер жиналып келіп, отауды қоршай тұра қалып, түндігін сыпырып алып, көкпар қып тарту әдеті болған. Бұған үйдегі қыз-келіншектер сойыл, қамшы, айбалталармен қаруланып, түндікті қорғауға шығады. Ақыр аяғында, күйеу атынан «түндік тарту» кәдесін беріп, жігіттерді риза етеді де, олар жайына кетеді. Бұдан кейін отау алдына жар-жар айтатын жігіттер жиналады...»[144], – дейді. Көріп отырғанымыздай, тойда атқарылатын рәсімдердің бұлжымайтын реті мен тәртібі бар және ол қатаң сақталуы керек. Ат бәйгесінен кейінгі түндік тарту әдеті ертедегі ас беру салтындағы бәйгеден соңғы жұрттың қаралы үйді сабалап, найза сындыру ғұрпын еске түсіреді[145]. Жар-жар түндік тарту ойынының жалғасы, былайша айтқанда, қыз ұзату тойында бастан-аяқ көрініс беретін екі рудың немесе қыздар жағы мен жігіттер жағының арасындағы тартыстың соңғы нүктесі іспеттес. Сондықтан жар-жар да екі жақтың айтысынан басталады. Бірақ жар-жарда екі жақтың тайталасынан гөрі қыздың мұңын тыңдап, жұбату сарыны әлдеқайда басым. Оның соңының бір жақты жұбатуға ұласып кететіні де сондықтан.

Жар-жардың екі топ арасындағы хордың кезекпе-кезек айтысы арқылы орындалуы рулық қоғамдағы өте көне ғұрыптық рәсім екендігін көрсетеді. Оның арғы тегі «қос ұйым» арасында болатын экзогамдық неке кезіндегі рулық топтардың тартысынан туған. Үйлену тойында болатын құдалар тартысы, қыз қуу, палуан күрес пен ат жарыстарынан бастап, айтысқа дейінгі екі жақты тайталастың астарында да осы негіз жатыр. Мұндай тартыс наурыздағы қыс пен жаздың айтысы, бәдіктегі қыз-жігіттердің айтысы сияқты ғұрыптық фольклордың басқа жанрларында да бар. Ал, үйлену ғұрпында бұл – құдалар арасы мен қыз-жігіттердің тайталасына көшкен. Рулар мен топтар арасындағы тартыс ежелгі рулық қоғамда барлық тайпаларда болған.

Жар-жардың орындалу рәсімінде синкреттілік сипат айқын көрінеді. Жігіттер мен қыздардың жеке-жеке емес, топталып, хормен өлең айтуы осы көне синкретизмнің белгісі. Көне заманда өлеңнің сөзінен гөрі ғұрыптық мәні мен әрекетке, ырғаққа, музыкаға тереңірек мән берілген. Жар-жар мәтінінің жаттанды болып келетіні де сондықтан.

Өлең ырғаққа, музыка әуеніне ілесе орындауға лайықталған. Соңындағы «жар-жар-ау», «үкі-ау», «сылқым-ай» деген сияқты қайталаулардың өзі осы ырғақтың ықпалынан туған. «Жар-жар» деген сияқты қайталаулар ырғақ екпінін нықтап, бекіте түседі. Келе-келе өлең сөзі түрленіп, көркемдік сипат салмақтанып, авторлық бояулар қосылып, әрлене түседі де, ғұрыптық мән әлсірей бастайды. Лиризм үстемдік алады.

Жігіттер:

– Бір толарсақ, бір тобық санда болар, жар-жар,

Қырық кісінің ақылы ханда болар, жар-жар.

Әкем-ай деп жылама, байғұс қыздар, жар-жар.

Әкең үшін қайын атаң онда болар, жар-жар.

Қыздар:

– Жазғытұры ақша қар жаумақ қайда, жар-жар,

Құлын-тайдай айқасқан оң жақ қайда, жар-жар.

Азар жақсы болса да қайын атам, жар-жар,

Айналайын әкемдей болмақ қайда, жар-жар[146],–

деп келетін өлең жолдары өзінің көнелік сипатын айқынырақ көрсетеді. Оның бір белгісі кезектесіп, хормен айтылу мәнері болса, екіншіден, қайымдасып келетін қара өлең түріндегі өлең өрнегі де көне. Сондай-ақ, А.Н.Веселовскийдің айтуынша, жырдағы көне сипаттың бірі ондағы үнемі қайталанып келетін қайырмалардың, сөздер мен сөз тіркестердің тұрақты болатындығы[147]. Бұл – ежелгі көне синкретизмнен қалған формулалар. Ғұрыптық лирика хордан, биден алшақтап, жеке жанр ретінде отау тіккенімен, ондағы синкретизм үрдісінен қалған қайталаулар ұзақ сақталады. Оны наным-сенімге байланысты фольклор мен маусымдық жырлардан да айқын көруге болады. Тіпті, ол сипат эпостық жанрлар табиғатында да бар.

Қолжазба қорындағы материалдар ішінде жыр ағымымен жыраулық үлгіде айтылатын көп тармақты жар-жар үлгілері де мол кездеседі, бұл да көне жыр үлгісі болғанымен, ол – хормен емес, жеке адамның айтуына лайық түр. Оны қыз бен жігіт жеке орындаған кездерде пайдаланған болу керек. Оның үстіне бұл өлең түрі көп жағдайда жар-жардың жеке айтатын соңғы шумақтарында кездеседі. Мұндай түрдің тууына өлең-жырдың ғұрыптық негізден ірге ажыратып, көркемдік сипатқа ие болуымен, ғұрыптық жырдың жаттанды мәтінін жеке авторлар өздерінше өзгертіңкіреп, ғұрыптық орындаудың қалыптасқан тәртібін бұзып, жеке орындауға қарай бет бұруы негіз болатындай.

Ал, жар-жардың мазмұнындағы мұң-зарға келетін болсақ, ата-анасының оң жағынан ұзатылып бара жатқан қыздың ешқайсысы да оған қуаныш білдіре алмайтын. Өзі қалап сүйген жарына қосылған бақытты қыздың өзі де қуанышын жасырып, дәстүрлі «жар-жар» мен «сыңсуын» айтып, жылап аттанатын. Өйткені, қоғамның ұстанымы солай. Біріншіден, оң жақтағы балалық бал дәуренмен қоштасудың өзі аса мұңды дүние. Екіншіден, баратын жат жұрт ұзатылатын қыз үшін мүлде басқа жұмбақ әлем, тосын орта, бейтаныс адамдар оны қалай қарсы алары белгісіз, міне, жар-жар мәтінінің бүкіл мазмұн-мәні осы ахуалды жырға қосады. Мұндайда жыламау қыздың өзіне, ата-анасына, қала берді, бүкіл елге сын.

Сыңсу. Жат жұртқа ұзатылып бара жатқан қыздың ата-анасымен, ел-жұртымен, құрбы-құрдасымен қоштасу салты барлық елдерде бар. Қыз ұзату тойында айтылатын мұндай өлеңді қазақ арасында «қыздың қоштасуы», «қоштасу», «танысу», «қыздың жылауы», «қыздың көрісуі», «сыңсыма», «сыңсу» деп, алуан түрлі атап келген. Қазақ фольклорында оны жеке жанрлық түр ретінде жіктеп, алғаш тексеру жасаған – М.Әуезов. Ол «Әдебиет тарихы» еңбегінде оны «Қоштасу-танысу» деп атаса[148], С.Сейфуллин «Сыңсыма» деп айдар таққан[149]. Дегенмен, соңғы кездегі жинақтар мен зерттеу еңбектерде «сыңсу» термині жиі қолданылып, тұрақтанып қалған сыңайы бар. Белгілі ғалым Б.Уахатов та өзінің монографиялық еңбегінде осы терминді қолданып, зерттеу жүргізген. «Сыңсу, – дейді ол, – ұзатылатын қыздың туып-өскен жерімен, ауыл-аймақ, ағайын-туыстарымен, ата-ана, апа-жеңгелерімен, қала берді, құрбы-құрдастарымен арыздасып, қоштасып, танысуы»[150].

Қыздың бұлайша қоштасу рәсімі бір сәттік жағдай емес, біраз уақытқа созылады. Қалыңмалы төленіп, күйеу жігіт ұрын келіп, екі жақтың уағдаластығы орындалған кезде қыз ауылындағы ұзату тойының соңында, кейде сәл бұрынырақ қызды аттандыруға даярлайды. Бұл кезде қызды ауылдастары, жақын-жуық ағайыны кезекпе-кезек шақырып, соңғы сапарға шығарып салуға қам жасайды. Осы уақытта қыз ауылды жағалай аралап, үйді-үйге кіріп, жақын-туыстарымен «танысады». «Танысу» терминінің «сыңсу», «қоштасумен» бірге қолданылатыны да сондықтан. Әр үйге барған сайын қыз сыңсып жылап, мұңын шағады, өз кезегінде оған жұбату айтылады. А.Левшиннің жазуына қарағанда, мұндай қоштасу кезінде қызды қалы кілемге салып, алып жүретін көрінеді[151]. Міне, осы кезеңде қыз үй сыртынан дауыс салып, өз мұңын шағып, өлеңдете жылап келеді. Оған туысқандары жұбату айтады. Ежелгі дәстүр бойынша, қыздың қоштасу-танысу кезінде ағайынның үйіне сырттан дауыс айтып, жылап келуі – қаза кезіндегі ежелгі үйге «ой, бауырымдап» келетін салтты елестетеді. Сыңсуды аза жырларымен туыстыра көрсететін сипаттар бір бұл ғана емес. Қыздың туысқандарымен көрісіп, қоштасу салты да аза жырларымен төркіндес. Сыңсудың орындалу рәсімі ғана емес, мазмұны мен сазы да жоқтаумен өзектес. Мұның барлығы сыңсудың шығу тегінің рәсімдік жылаудан (ритуальный плач) бастау алатындығын дәлелдей түседі. Яғни ежелгі дәуірде қыздың ұзатылуын өлім рәсімімен теңдестіре қарап, бір елден екінші елге, бір ортадан екінші ортаға, бір әлеуметтік топтан екінші әлеуметтік топқа (оң жақтағы қыз дәуреннен – келіншек мәртебесіне өту) өтуді «өтпелі ғұрып» рәсімімен атап өткен. Сондықтан дәстүрлі салт бойынша, қыз «сыңсу» айтып, рәсімдік жылау жоралғысын жасайтын болған. Оған қызды алдын ала даярлап, ел ішінде дәстүрге айналған тәртіппен аттандырады.

Сыңсудың арты ойын-сауыққа ұласады. Ұзатылатын қызға кілем-кілшеден бастап, түрлі білезік, сырға, асыл бұйым сияқты сый беріледі. Мұның бәрі қыз жасауына қосылады. Міне, осындай ел аралау кезінде қыз өзінің аттанар сәтінде айтатын сыңсуына негіз қалайды. Өйткені, сыңсуды көп жағдайда қыздар өз жанынан шығарып айтады немесе оны алдын ала дайындайды. Өзі ұзатыларға дейін көрген сый-сияпат, қадір-құрмет, сыйластық қарым-қатынастар, тіпті, реніштер де сыңсудың өзегін құрайды.

Сыңсудың шарықтау шегі қызды үйінен аттандырар сәтте болады. Некесі қиылып, батасы оқылған соң туысқандары қызды жолға әзірлейді. Оның тақиясынан бастап шешіп алып, жаңа киім кигізеді. Отау жығылып, қыздың жасауы теңделіп дегендей қауырт шаруалар істеледі. Қыз мінетін ат әбзелденіп, көлденең тартылады. Қызды үйден шығарудың, атқа мінгізудің өз рәсімдері бар. Мәселен, киім кигізерде қыз тақиясын шешпей: «Тақиямды алмашы, басыма шәлі салмашы», – деп, онымен жылап қоштасады. Үйден шығарда босағадан ұстап, бүгіліп:

– Есіктің алды ошаған,

Ұстатпайды қашаған.

Жыл айналып келгенше,

Қош болып тұр, босағам[152], –

деп сыңсиды. Атқа мінерде:

– Есіктің алды ақ қайың,

Ерттеп қойған аттарың.

Ерттеп бір қойған аттарың

Көлденең әкеп тартқанын[153], –

деп өлеңдетеді. Одан әрі қыз әкесімен:

– Ақ торғынның қиығы-ай,

Жақсы адамның зиыны-ай.

Айналайын, әкем-ау,

Айырылысудың қиыны-ай.

Есіктің алды – дөңесім,

Таусылмас ақыл кеңесің.

Еркелеткен, әкем-ау,

Жат елге қайтып бересің?[154] -

деп егіле жыласа, одан соң:

– Қияйын қайтып апамды,

Өсірген тартып жапамды.

Жат елге кетіп барамын

Апам-ай, берші батаңды.

Апам-ай, апам, дегізген,

Бал беріп, қаймақ жегізген.

Ақтамай кетіп барамын

Ақ сүтін иіп емізген[155], –

деп, шешесімен көрісіп, сыңси жылайды. Осылайша рет-ретімен қыз ағасына, бауырына (інісіне), жеңгелеріне жеке-жеке арнап, өлең айтады. Оларды кезек-кезек құшақтап тұрып, жылай, жырлап айтады. Мұны «көрісу» деп те айтады. Мұндайда аракідік: «...Атасы басқа жау жеңге, отауға салып тыңдапты» деген сияқты өкпе-наздар сыңсу ішінде аралас жүреді. Ал өз кезегінде екіншілері де қызға жырлап жауап беріп, қызды жұбатады.

Сыңсудың басты қызметі қыздың елімен, жерімен қоштасуы болғанмен, қыз осы тұста өзінің балалық бал дәуренімен де қоштасады. Бұл – қыздың тақиясымен қоштасуы (тақияның орнына сәукеле, кимешек киіп немесе жаулық жабылады), төрімен, ақ босағасымен, маңдайшасымен қоштасудан көрінеді. Тақия – қыз дәуреннің символы болса, төр мен босаға – туған үйдің символы.

Сыңсу – той жырларының ішіндегі лирикалық толғаныстарға бай, аса бір көркемдерінің бірі. Оның ішкі мазмұны қайғы-мұңға, толғаныс пен шерге толы болғанмен де, соңы әрқашан оптимистік сарынмен аяқталып отырады. Ондай оптимистік көңіл-күй халықтың салт-дәстүрін бұзбау, ата салтына бойұсыну сияқты дәстүрлі дүниетаным арнасымен сабақтас туындайды. Және оның барлығы жалаң дидактикамен, ақылгөйлік моральмен айтылмайды, көркем өрнектеліп келеді.

Қарағай ерге қас болмас,

Қыз бала елге бас болмас.

Өз үйіңнен кеткен соң,

Бал жесең де, ас болмас[156], –

деген төрт жолдың астарында дәстүрлі дүниетаным мен ұстанымның халық поэзиясына айналған көркем үлгісі жатқандай. Қыз аузымен айтылатын өлең шумақтары тұрмыстық өрнектерге, ұлттық нақыштарға аса бай. «Шашыма таққан шаш теңге», «Жылқыда бар ту құйрық», «Былғары тоқым бүкпелі, мен ағама өкпелі», «Қарадан қамзол пішіңдер, жібектен арқан есіңдер», «Буынғаным беліме кісе ме еді», «Неге өсті екен қыз сорлы сылауменен, тал шыбықтай аш белін қынауменен», «Бір бешпетім бар еді дүриядан», т.т. толып жатқан мұндай этнографиялық детальдар жай ғана ұйқас үшін алынған тіркестер емес. Олар келесі жолдармен іштей ұштаса келіп, нәзік емеурін, астарлы ойға жетелейді. Жалпы, сыңсу – астарлы ойға, мағынаны емеурінмен, символмен беруге бейім форма. Ондағы кейбір символдар мен психологиялық параллелизмдер, метафоралар мен теңеулер сыры бүгінгі оқырманға тосындау көрінуі де мүмкін. Ал тереңірек үңіліп қарасақ, олардың тегінде ежелгі көне дүниетаным мен әдет-ғұрып, салт-сананың ізі жатқанын байқауға болады.

Өлең құрылысы жағынан сыңсу көп жағдайда төрт тармақты, он-он бір буынды қара өлең үлгісімен келеді. Аракідік, әсіресе, жұбатуларда жыр ағымымен келетін жеті-сегіз буынды шұбыртпалы шумақтар да кездеседі.

Жинақтап айтсақ, сыңсу – қыздың өз ауылынан аттанар қарсаңында туған әке-шешесімен, туысқандарымен, балалық шақпен, ел, жерімен қоштасу кезінде айтылатын үйлену ғұрып жырларының бір түрі. Оның композициялық құрылымы қыздың жастық дәуреніне, елі мен жеріне, туысқандарына арнаған қоштасуынан, қыз туысқандарының қызды жұбатуынан және оған арнап айтылатын үгіт-насихатынан құралады. Мазмұны – қыздың жастық дәуренін, елін, жерін, туған-туысқандарын, құрбы-құрдастарын, балалық бал дәурен шағын қимай, зарлана қоштасу мен оған айтылған жұбатудан тұрады.

Аушадияр. Аушадияр – қыз ұзату тойында айтылатын жанрлық түрдің бірі. Бұл жыр жөнінде ертеректе жарық көрген зерттеу еңбектерде мағлұмат жоқ. Соған қарағанда, ол Қазақстанның белгілі аймақтарында ғана айтылып, кейіннен ұмытылып кеткен жанрлық түр сияқты. Оның аты да, мазмұны да бұл түрдің ислам діні орныққаннан кейінгі кезде шыққанын айғақтап тұр.

Жарияланған мәтіндер мен мағлұмат берген адамдар пікіріне және өлең мазмұнына қарағанда, аушадиярдың үйлену салты кезінде айтылатындығы күмән туғыза қоймайтын сияқты.

Дата добавления: 2015-06-04