Пытанні для самаправеркі. 1. Назавіце галоўныя перадумовы і прычыны заключэння дзяр­жаўнага саюзу паміж ВКЛ і Польшчай

1. Назавіце галоўныя перадумовы і прычыны заключэння дзяр­жаўнага саюзу паміж ВКЛ і Польшчай.

2. На якіх умовах ВКЛ увайшло ў склад Рэчы Паспалітай?

3. Пакажыце месца і ролю ВКЛ у палітычнай сістэме Рэчы Паспалітай.

Літаратура: К–[6, 11, 12]; А–[3, 4, 7, 8, 10–13, 15, 17, 19–21];

Д–[11, 23, 50, 51].

Экзаменацыйнае пытанне 24. Культура Беларусі ў другой палове XVII–XVIII ст. Асаблівасці эпохі Асветніцтва ў Бе­ларусі (з другой паловы XVIII ст.).

Выдатныя дзеячы. Стан адукацыі ў другой палове XVII–XVIII ст. Развіццё мастацтва: палаца-паркавая архітэктура, музыка, прыгонны тэатр, жывапіс, дэкаратыўна-прыкладное мастацтва.

Выдатныя дзеячы. Сімяон Полацкі (сапраўднае прозвішча Пятроўскі-Сітніяно­віч, у манастве Сімяон, 1629–1680 гг.) – гэта паэт, вучоны, мысліцель, асветнік, настаўнік дзяцей рускага цара Аляксея Міхайлавіча, у тым ліку васьмігадовага Пятра I, для якога надрукаваў «Буквар языка славенска» у адчыненай ім першай у Маскве друкарні. Па яго ініцыятыве ў 1687 г. створана першая ў Расіі вышэйшая навучальная установа – Славяна-грэка-лацінская акадэмія. Ён стаяў ля вытокаў першага ў Расіі тэатра, адчыненага пры царскім двары ў 1672 г., стварыў рукапісны зборнік «Вертоград многоцветный», у якім у алфа­вітным парадку былі размешчаны вершы, што змяшчалі звесткі з розных навуковых галін – гісторыі, геаграфіі і інш.

Ілля Капіевіч (1651–1714) родам з Мсціслаўшчыны. Зай­маўся кнігавыдавецкай дзейнасцю ў Галандыі, у Амстэрдаме, дзе і пазнаёміўся з маладым царом Пятром I. Выдаў першы дапаможнік па матэматыцы на рускай мове. Будучы запро­шаным у Маскву, выдаў першыя падручнікі па граматыцы, рыторыцы на рускай мове. Надрукаваў «Граматыку лацінскую і рускую» і «Руковедение в граматыку во славяно-рускую». І. Ка­піевіч стаў стваральнікам у Расіі новага грамадзянскага шрыфту, які зараз ужываецца ў нашым пісьме, выдаў першы ў Расіі каляндар. Стаў аўтарам першай у Расіі карты зорнага неба. Склаў і выдаў першыя ў Расіі слоўнікі – руска-лацінска-нямецкі і руска-лацінска-галандскі.

Казімір Семяновіч (каля 1600 – пасля 1651) родам з Ві­цебшчыны. Гэта вядомы вучоны, аўтар кнігі «Вялікае мастацтва артылерыі», якая на працягу 150 гадоў мела вялікі поспех ва ўсёй Еўропе. Кніга выйшла ў Амстэрдаме ў 1650 г. К. Семяновіч лічыцца папярэднікам К. Цыялкоўскага і С. Каралёва, бо адным з першых стварыў праект шматступенчатай ракеты.

Казімір Лышчынскі (1634–1689) родам з Берасцейшчыны. Быў першым афіцыйным атэістам на беларускіх землях і ў Рэчы Паспалітай, бо напісаў трактат «Аб неіснаванні бога».

Стан адукацыі ў другой палове XVII–XVIII ст. Школьная справа канца XVII – першай паловы XVIII ст. заставалася ў руках каталіцкага касцёла і уніяцкай царквы. На ніве адукацыі паспяхова канкурыравалі з езуітамі піяры, якія запрошаны ў 1641 г. у Рэч Паспалітую з Іспаніі каралём Уладзіславам IV з мэтай пазбавіцца манаполіі езуітаў у галіне адукацыі. З 1722 г. у ВКЛ піяры адчыняюць шмат калегіумаў, якія давалі сярэднюю адукацыю: у Геранёнах, Расонах, Віцебску і іншых гарадах. Навучанне ў калегіумах было бясплатнае, плата бралася толькі за інтэрнат. Вучэбны курс быў разлічаны на 7 класаў.

Цэнтрам адукацыі і навукі працягваў заставацца Віленскі універсітэт (акадэмія). Школьная адукацыя была даступна пера­важна шляхецкім дзецям. З 1696 г. выкладанне вялося на лацін­скай і польскай мовах. Прадметамі навучання былі «сем вольных мастацтваў»: граматыка, рыторыка, дыялектыка, арыфметыка, геаметрыя, астраномія і музыка.

Эпоха Асветніцтва – гэта магутны грамадска-палітычны і культурны рух, які ў канцы XVII – XVIII ст. ахапіў усю Еўропу (на Беларусі: другая палова XVIII – пачатак XIX ст.), звязаны з прыярытэтам асветы, навукі, розуму ў жыцці асобы, грамадства, дзяржавы. Ідэйнай асновай Асветніцтва стаў рацыяналізм – філа­софскі напрамак, які прызнае розум асновай пазнання і паводзін людзей. Асветніцтва з’яўлялася працягам гуманістычных трады­цый Адраджэння. У культурна-цывілізацыйным сэнсе Асвет­ніцтва мела на мэце ліквідаванне сярэдневяковага феадальна-царкоўнага светапогляду і ўсталяванне новай буржуазнай куль­туры, а ў грамадска-палітычным сэнсе – ліквідаванне застарэлага феадальнага ладу і адкрыццё шляха да ўтварэння новага буржу­азнага ладу.

З сярэдзіны XVIII ст. пачаліся змены ў школьнай адукацыі: была створана Адукацыйная камісія (яе стварэнне было пры­нята сеймам у 1773–1775 гг). Гэта было першае ў Еўропе міністэрства народнай адукацыі. Першым старшынёй камісіі быў І. Масальскі. Адукацыйная камісія ажыццявіла рэформу школ і універсітэтаў у духу ідэй Асветніцтва. Прынцыпы рэформы: свецкі характар адукацыі і даступнасць.

Правядзенню рэформы спрыяў роспуск у 1773 г. Папам Рым­скім ордэна езуітаў, у руках якога на працягу XVII–XVIII стст. фактычна знаходзілася манаполія на адукацыю ў Рэчы Паспа­літай. Школы і маёмасць ордэна былі перададзены ў распа­раджэнне Адукацыйнай камісіі. У 1783 г. камісія зацвердзіла статут для акадэмій і школ Рэчы Паспалітай. Ёй падпарадкоў­валася Галоўная школа Вялікага княства Літоўскага (так з 1781 г. называлася Віленская езуіцкая акадэмія). Яе рэктарам камісія прызначыла беларускага матэматыка і астранома Марціна Пачобута-Адляніцкага (1728–1810), які, займаючы гэту пасаду каля 20 гадоў, правёў у школе рэформу і надаў ёй амаль свецкі характар.

За 20 гадоў было адчынена 20 устаноў сярэдняй ступені, на тэрыторыі Беларусі – 200 пачатковых школ (сярод іх навучэнцаў 30 % складалі сялянскія дзеці). Паспяховае заканчэнне сярэдняй школы дазваляла паступіць у Кракаўскі або Віленскі універ­сітэты. Адукацыйная камісія была распушчана ў 1794 г. пасля паўстання Т. Касцюшкі, але створаныя камісіяй школы існавалі на Беларусі да пачатку XIX ст., гэта значыць, да школьнай рэформы, праведзенай у Расійскай імперыі ў 1803–1804 гг. Усяго напярэдадні рэформы 1803–1804 гг. на Беларусі існавала 130 пачатковых, 33 сярэдніх, значная колькасць яўрэйскіх рэлігійных школ, каля 40 школ розных каталіцкіх ордэнаў.

Развіццё мастацтва: палаца-паркавая архітэктура, му­зыка, прыгонны тэатр, жывапіс, дэкаратыўна-прыкладное мастацтва. Цэнтрамі развіцця мастацтва ў XVIII ст. становяцца магнацкія рэзідэнцыі Радзівілаў у Нясвіжы, Сапегаў у Ружанах, Агінскіх у Слоніме, Тызенгаўзаў у Гродне і інш. Напрыканцы XVIII ст. быў заснаваны палац П. А. Румянцава ў Гомелі. Рас­паўсюджваецца палаца-паркавая архітэктура, звязаная з будаў­ніцтвам у магнацкіх рэзідэнцыях паркаў са шматлікімі вадаёма­мі, каналамі, каменнымі гротамі і г. д., якія закладваліся на самых маляўнічых тэрыторыях.

Антоній Тызенгаўз (1733–1785) запрашае ў Гродна фран­цузскага вучонага, батаніка Жылібера. Пад яго кіраўніцтвам пачынае дзейнічаць Гродзенская медыцынская акадэмія, пры якой створаны аптэка і батанічны сад.

У 1743–1746 гг. па праекту польскага архітэктара Я. К. Глаў­біца быў перабудаваны Сафійскі сабор у Полацку ў стылі «віленскага барока».

У XVIII ст. музыка выйшла на першы план сярод мастацтваў, заняла пануючае становішча ў палацах і замках магнатаў. Міхал Клеафас Агінскі(1765–1833) – адукаваны магнат, актыўны ўдзельнік паўстання Т. Касцюшкі ў 1794 г., аўтар знакамітага паланэза «Развітанне з Радзімай». М. К. Агінскі выдатны палі­тык, актыўны грамадскі дзеяч, які яшчэ ў 1811 г. прапанаваў расійскаму імператару Аляксандру І праект аднаўлення ВКЛ. Па гэтаму праекту прадугледжвалася асабістае вызваленне з-пад прыгону сялян, стварэнне сваёй арміі. Праект не быў прыняты, а прыхільнікі ідэі аднаўлення ВКЛ ва ўмовах вайны 1812 г. падтрымалі французскі бок. Маёнтак Залессе М. К. Агінскага каля Смаргоні (цяпер Гродзенская вобласць) атрымаў назву «Паўноч­ныя Афіны».

Самай чароўнай з’явай беларускай культуры другой паловы XVIII ст. стаў прыгонны тэатр. Найбольшую вядомасць набылі прыватнаўласніцкія тэатры Радзівілаў у Нясвіжы і Слуцку. Тэатр Міхала Казіміра Агінскага (1730–1800) (дзяцькі Міхала Клеафа­са Агінскага) у Слоніме быў вядомы ва ўсёй Еўропе і празваны «сядзібай музаў». У другой палове XVII–XVIII cт. працягвалі дзейнічаць батлейка і школьныя тэатры пры езуіцкіх калегіумах.

У жывапісе папулярным заставаўся партрэтны жанр. Пры двары польскіх каралёў працавалі прафесійныя еўрапейскія майстры, палотны якіх сталі своеасаблівай школай для мясцовых мастакоў. Так, еўрапейскім майстрам быў створаны ў другой па­лове XVIII ст. партрэт Міхала Казіміра Агінскага, а нясвіжскім мастаком Ю. К. Гескім – партрэт апошняга караля Рэчы Паспа­літай Станіслава Аўгуста Панятоўскага.

Да дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва адносяцца вырабы мануфактур, якія з’яўляюцца ў 10–30-х гадах XVIII ст.: Урэцкай і Налібоцкай шкляных мануфактур (на тэрыторыі цяперашняй Мінскай вобласці); Слуцкай і Нясвіжскай шаўковых паясоў; ткацкай у Карэлічах (цяперашняя Гродзенская вобласць).

Дата добавления: 2015-06-25