Понятие, структура и основные черты кредитной системы в РФ. 7 страница

Қазіргі таңда бірөлшемді уақыт қатарын зерттеу мен болжаудың неғұрлым дамыған бағыттарының бірі болып адаптивті әдістер қарастырылады. Адаптивті әдістердің маңызды жетістігі – алдыңғы қадамда жасалған болжам нәтижелерін ескеру мүмкіндігі бар өзін-өзі түзетуші модельдерді құру. Модель үздіксіз жаңа мәліметтер алып отыруы және ағымдағы жағдайға сәйкестенуі, бейімделуі себепті белгілі бір мезеттегі даму тенденциясын сипаттай алады.

Ауылшаруашылығы құрылымының оптималды жоспарын құруда шаруашылықтың соңғы 3-5 жылдық мәліметтері пайдаланылса, агроөнімдері (дәнді дақылдар өнімділігі, мал басының артуы т.с.с) өнімділігін перспективалық болжауда шамамен 10 жыл көлеміндегі мәліметтер қолданылады. АӨК өнімділігін нақты болжау үшін топырақ құнарлылығы, тыңайтқыш мөлшері, мелиорациялық шарттар, дақыл мен мал тұқымының сапасы сияқты әртүрлі факторларды ескеру керек.

Сурет 2-де болжаудың адаптивті моделін құрудың жалпы сұлбасы бейнеленген.

Сурет 2 белгілеулері:

– уақыт қатарының нақты деңгейлері;

– t мезетінде алға t уақыт бірлігіне (қадамға) жасалған болжау;

–(t+1) нүктесіндегі болжам қатесі, ол нақты мән мен болжау мәнінің айырмасы болады.

1. Модельдің бастапқы коэффициенттерін алу

2. Болжау қатесін ескере отырып модельді модификациялау

3. Бір қадам алға болжау жасау, яғни

бағалауын алу

4. Болжам мәнінің қатесін есептеу

5. Тексеру: модельді оқыту кезеңі аяқталды ма?

6. Алынған модельді алға t қадамға болжау жасауда қолдану

Сурет 2 - Болжаудың адаптивті моделін құру сұлбасы

мұндағы у–өнімділік,ц/га;х–тыңайтқыш көлемі т/га; а₀,а₁–функция параметрлері.

Есептеу нәтижесінде тыңайтқышқа байланысты өнімділікті анықтау функциясы y=6.11x-54.56 мен а₀=-54.56; а₁=6.11 корреляцияның эмпирикалық коэффициенті мәндері алынды. а1 параметрі тыңайтқыш мөлшерін 1тн өсіру күріш өнімділігінің 6,11 ц-ге артатындығын көрсетеді. a₀ = -54.56 коэффициенті х=0 таңдалған мәндерге жуық орналасқан жағдайда у-тің формалды түрде болжамын көрсетеді. Бұл фактор мен нәтижелік көрсеткіш арасындағы байланыс дәрежесі көптік корреляция коэффициенті R=0,6716 табылды, R²=0,45104 детерминация коэффициентінің пайыздық шамасы көрсеткішке әсерін анықтайды, яғни х-тің 45.1 % өзгерістері y-тің өзгеруіне әкеледі.

Корреляция коэффициентінің мәні R=0.9734 модельді құруда пайдаланылған факторлар арасындағы байланыстың тығыздығын көрсетеді және Фишердің дисперсиялық қатынасының мәні F=6.0253 құрылған модельдің дәйектілігі көрсеткіші бола алады.

Есеп қойылымына сәйкес экономикалық-математикалық модельді сипаттау үшін келесі белгілеулер жүйесін қолдандық:

і	– өндірістік ресурстар түрлері индексі;
j	– ауылшаруашылығы өнімі түрі индексі;
r	– шаруашылық индексі;
Х_jr	– r-ші шаруашылықтағы j-ші түрлі өнімді өндіру көлемі;
Х_r	– r-ші шаруашылықтағы өндірістік шығындар қосындысы;
Х^¢¢	– күріш егуші шаруашылықтар бойынша барлық өндірістік шығындар көлемі;
Х¢	– күріш егуші шаруашылықтар бойынша су ресурстары шығындарының жалпы көлемі;
a_ijr	– r-ші шаруашылықтағы j-ші өнім бірлігіне шығындалатын i-ші ресурс нормасы;
g_ijr	– r-ші шаруашылықтағы i-ші ресурс шығынында алынатын j-ші түрлі жем-шөп түрінің шығымы;
β_ijr, β_ijr	– r-ші шаруашылықтағы i-ші ресурстағы j-ші өнімдердің пропорционалдық коэффициенттері;
q_ijr	– r-ші шаруашылықтағы i-ші түрлі айнымалыдан j-ші түрлі өнімнің минималды шығымы;
А_ir	– r-ші шаруашылықтағы і-ші түрлі ресурс көлемі;
D_ir	– r-ші шаруашылықтағы табиғи жайылымдардан алынатын i-ші түрлі жем-шөп көлемі;
В_jr	– r-ші шаруашылықтағы j-ші түрлі ауылшаруашылық дақылдарымен ауыспалы егістің қамтамасыз етілу шегі;
Q_ir	–r-ші шаруашылықтағы і-ші түрлі өнім көлемінің кепілдендірілу көлемі;
R	– күріш шаруашылықтары жиыны;
J₁	– ауылшаруашылығы дақылдарының жиыны;
J₂	– мал бастарының жиыны;
І₁	– ауылшаруашылығы егістіктерін пайдалануға байланысты шектеулер жиыны;
І₂	– еңбек ресурстарының жиыны;
І₃	– өндірістік ресурстар жиыны;
І₄	– түрлі жем-шөп жиыны
І₅	–ауылшаруашылығы дақылдарының агротехникалық шарттарына байланысты шектеулері жиыны;
І₆	– ауылшаруашылығы дақылдарының шектеулер жиыны;
І₇	– шаруашылық аралық кәсіпорындар шектеулерінің жиыны;
І₈	–күріш шаруашылығындағы нақты өнім көлемін орындау бойынша шектеулер жиыны;
І₉	– су ресурстары бойынша шектеулер жиыны
І₁₀	– минералды тыңайтқыштар бойынша шектеулер жиыны
М_jr	– r-ші шаруашылықтан j-ші түрлі ауылшаруашылық өніміне (өсімдік және мал шаруашылығы) минималды сұраныс көлемі;
М¢_jr	– r-ші шаруашылықтан j-ші түрлі ауылшаруашылық өніміне максималды сұраныс көлемі;
С_jr	–оптималдылық критерийі бағалауы, r-ші шаруашылықтағы j-ші түрлі ауылшаруашылық өнімінен (өсімдік шаруашылығында 1 гектардан алынатын, ал мал шаруашылығында бір бас малдан алынатын) табыс (пайда).

Енгізілген белгілеулер жүйесі негізінде су ресурстарының шектеулі көлемін пайдалануда ауылшаруашылығы өндірісі құрылымын оптималдаудың экономикалық-математикалық моделі келесі түрде өрнектеледі:

мақсатты функция максимумге ұмтылғандағы мәнін табу керек.

№	Шектеулер
	r-ші шаруашылықта і-ші түрлі ауыл шаруашылық жерлерін пайдалану , іÎІ₁, rÎR
	Өндірістік шығындар қажеттілігі іÎІ₃, rÎR
	Еңбек ресурстарына қажеттілікті анықтау , іÎІ₂, rÎR
	Мал азығын өндіру және пайдалану шектеуі , іÎІ₄, rÎR
	Күріш егістігінің алғы дақылдармен қамтамасыз етілуі , іÎІ₅, rÎR
	Нақты ауыл шаруашылық дақылдарын егіс көлемімен қамтамасыз ету , іÎІ₆, rÎR
	Күріш шаруашылығы мен мал шаруашылығы арасындағы байланысты қамтамасыз ету , іÎІ₇, rÎR
	Шаруашылық бойынша тауар өнімі өндірісінің минималды көлемін қамтамасыз ету 1) , іÎІ₈, rÎR 2)
	Су ресурстары бойынша шектеу , іÎІ₉, rÎR
	Минералды тыңайтқыштарды анықтау , іÎІ₁₀, rÎR
	Өндірістік шығындар қосындысы
	Қосымша шектеулер ; ; x_j³0; x_j³M¢_j
	Айнымалылардың теріс емес болу шарттары x _jr³0; x¢³0; x_r³0; x¢¢³0;

№	Ауылшаруашылық дақылдары	Өнімділік, ц/га	1га кететін еңбек шығыны, адам/күн	1 га кететін материалды- ақшалай шығын, теңге
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.	Күріш Бидай Картоп Көкөніс Бақша дақылдары Дәндік жүгері Сүрлемдік жүгері 1 кезеңдегі жасыл қорек 2 кезеңдегі жасыл қорек Өткен жылғы жоңышқа Шөптік Сенаждық Сүрлемдік Жасыл қоректік Осы жылғы жоңышқа шөптік тұқымдық Ірі қара мал(ІҚМ) Бордақылаудағы ІҚМ	38,2 - -	13,4 8,5 10,4 10,4 12,3 12,3 12,3 12,3 8,1 8,1 8,1 8,1 4,7 8,1 10,8 0,9	152,5 328,5 52,5

«2015 жылдың орташа нақты жағдайы мен өндiрiс тиiмдiлiгiн қамтамасыз етедi (Кесте 3).

Кесте 3-Варианттар бойынша өндiрiс тиiмдiлiгiнiң негiзгi көрсеткiштерi

Көрсеткiштер	1 вариант	2 вариант	2015 жылда
Тауарлық өнiм өндiрiсi, ц күрiш бидай ет сүт 100 га егiстiкке есептегенде өндiрiс, ц күрiш бидай ет сүт 100 га егiстiкке есептегенде маржиналды табыс, мың теңге. Жалпы өнiм 100 га егiстiкке, мың теңге 1 адам. сағ., теңге

Алынған шешiм нәтижелерiнiң талдамы суармалы жерлердiң тиiмдiлiгiн арттыру қорының бар екенiн көрсетедi. Есептiң шешiлу нәтижесi – дақылдардың егiс көлемi Кесте 4-те келтiрiлген.

Кесте 4- Есептеулер және 2010 жылдың нақты мәлiметтерi бойынша егiс көлемiнiң құрылымы

Ауылшаруа- шылық	1 вариант	2 вариант	2015жылда
дақылдары	га	%	га	%	га	%
Күрiш		37,5		59,7		60,6
Бидай		14,7		11,7		13,6
Барлық дәндiдақыл		52,3		71,4		74,1
жүгерi: дәнге		-		2,2		0,5
сүрлемге		6,7		3,3	-	-
жасыл қорекке	-	- 1,4	-	- 1,02	-	-
Барлық жүгерi		6,0		6,4
Өткен жылғы жоңышқа:
шөпке		4,5		0,95		10,4
пiшенге		0,6		0,75
сүрлемге		3,4		1,7
жасыл қорекке	-	11,4 -	-	6,9		4,7
Осы жылғы жоңышқа
шөпке		9,5		9,3	-	-
тұқымға		2,8		1,2		3,8
Барлық жоңышқа егiсi		32,2		20,8		18,9
Барлық жемшөп егiсi		46,3		27,2		19,5
Картоп		0,6		0,6	-	-
Көкөнiс		0,5		0,5	-	-
Бақша		0,3		0,3	-	-
Барлық егiстiк						93,5
Барлық егiстiк алқабы

Қорыта келе, осы экономикалық көрсеткiштер арқылы оптималды құрылымды өндiрiске енгiзудiң тиiмдiлiгi мен орындылығын көремiз. Модельді күріш егіншілігімен айналысатын кәсіпорындар, жеке шаруашылықтар мен шаруа қожалықтары төңірегінде қолдануға болады деп есептеуге толық негіз бар.

1. Н.Ә.Назарбаев. «Қазақстан-2030» стратегиялық даму жоспары:

2. Президентіміздің Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2010

3. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, «Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу -Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері», Астана 2010 ж., қаңтар.

4. Ауыл шаруашылығы өндірісіне техникалық қызмет көрсету жөніндегі инфрақұрылымды ұйымдастырудың кейбір мәселелері туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 10 ақпанындағы №134 қаулысымен бекітілген.

5. Қазақстан Республикасының «Ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2005жылғы 10 шілдедегі №1149 Жарлығы. Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2005ж. №28, 264-құжат.

6. Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі 2007-2010 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007жылғы қаулысы

7. Қазақстан Республикасының «Су кодексі». Қазақстан Республикасының 2005ж. 9 шілдедегі №481-ІІ Кодексі. «Егемен Қазақстан» 2009ж.

8. Қазақстан Республикасының «Жер кодексі». Қазақстан Республикасының 2008ж. 20 маусымдағы №442-ІІ Кодексі

9. Танатова А.Р. Современное состояние развития АПК. НиОЮК, 2000.

10. Ш.К.Купешов. Экономическая эффективность хлопководства в Казахстане. Аль-Пари, 2006.

11. Жузбаева А.Т., Купешов Ш.К. Повышение эффективности АПК ЮКО. НиОЮК, 2007.

12. Чернявский П.Ф. Инфраструктура сельскохизяйственного производства: вопросы теории и практика.М.:Экономика, 2001

13. Қ.М.Белгібаев. Ауылшаруашылығы экономикасы. ЖОО студенттеріне арналған оқулық. Алматы, 2002.

14. Н.Райхан. Дамудың индустриялық-инновациялық стратегиясы//Ақиқат, 2008,№7

15. Оңтүстік Қазақстан облысының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2010ж. атқарған жұмыстарының есебі. Шымкент,2010

16. Т.И. Есполов. АПК Казахстана: ресурсное развитие. Алматы, 2001

17. М.Т. Оспанов. Агробизнес: теориясы мен тәжірибесі. Алматы, 2005

18. М.Бекболатова. Республиканың машина-трактор паркінің жағдайы және жаңа ауыл шаруашылығы техникаларын сатып алу//Агроинформ, наурыз 2005.

19. Калиев Г.А. Актуальные проблемы реформ АПК в Казахстане//Аграрная наука, 2006, №11-12.

20. С.Байзақов, Н.Райхан. Қазақстан экономикасын кластерлер көтереді//Ақиқат, 2009,№1,№2

21. Сериков Б. Пути повышения эффективности сельскохозяйственного производства в хозяйствах зоны нового орошения Голодной степи.-Шымкент: Китап, 2009.

22. Регионы Казахстана в цифрах, -Алматы, Агентство РК по статистике, 2010

23. Толысбаев Б.С., Абылқасымова Ж.А. Ауыл шаруашылығын мемлекеттік реттеудің теориялық негіздері мен қажеттілігі. АльПари, №1,2010

24. Әлібекова А.Б., Әлібекова Н.Б. Аграрлық реформа және кооперация мен интеграцияның объективті қажеттілігінің пайда болуы. АльПари, №1,2010

25. Молдашева А.Б. Ауыл шаруашылығындағы ылғал сақтау технологиялары. АльПари, №1,209

26. Кажмуратова А. Причины и следствие аграрного кризиса в Казахстане//Евразийское сообщество.-2008.-№3

27. Ушачев И.Аграрное реформа и развития корпорации в АПК России// АПК, экономика, управление.2006, №8

28. Баймұханов Т. Қазақстан халық шаруашылығының және шаруашылық жүргізу формаларының дамуы.-Алматы, 1998.

29. Мамыров Н.К., Ихданов Ж. Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана (теория, опыт, проблемы). Учебное пособие-Алматы: Экономика,2008.

30. Курбанов С.К. Курманбаев С.К., Нурекенов Н.Г. Антикризисное регулирование и управление в аграрной сфере Республики Казахстан// Научное издание-Алматы, 2008

31. Шукуров А.К. Механизм государственного регулирования сельского хозяйства в регионе и проблемы его развития. Вестник ОГУ №7, 2009

1. Ағзамова Ә.Б. Экономикалық әлеует – ауылдық аумақтар дамуының негізі// Проблемы агрорынка.-2005.-№2.-78б.

2. Калиев Г.А. Актуальные проблемы развития АПК Казакстана:- материалы международной научно-практической конференции «Проблемы социальной, экономической, технологической и политической модернизации государства».- Кокшетау,2006.-9с.

3.Блеутаева К.Б. Аграрлық саладағы экономикалық тұрақтылық және даму жолдары// АльПари.- 2003- №3-4.-Б.71-76

Кредитная система – совокупность всех кредитных организаций, их филиалов и представительств.

Кредитные организации подразделяются на два вида: банки и не банковские организации.

Банки: коммерческие (универсальные – осуществляет большинство банковских операций, специализированные – специализируются на одной или некоторых операциях).

Небанковская кредитная организация: осуществляет банковские операции на основе лицензии Центрального Банка РФ. Три вида: клиринговая палата (осуществляет расчетные (кредитные) операции, поддерживающие выполнение клиринга), расчетный центр организованного рынка ценных бумаг (обеспечивают расчеты между участниками сделок), организации инкассации (осуществляют инкассацию денежных средств, векселей, платежных и расчетных документов).

Банки создаются в форме хозяйственного общества. Могут быть образованы в форме ОАО, ЗАО и ООО. В ОАО собственник капитала – само общество. В ООО – каждый из пайщиков сохраняет право на свою долю в уставном капитале.