Перыядызацыя і галоўныя праблемы навейшай гісторыі

Перыядызацыя навейшай гісторыі першапачаткова таксама засноўвалася на марксісцкай тэарэтычнай базе. Першы этап навейшай гісторыі пачынаўся з 1917 г., калі адбылося ўзнікненне "рэальнага сацыялізму" і пачаўся "агульны крызіс капіталізму", другі этап – з 1939 г., калі, паводле гісторыкаў-марксістаў, пачынаецца другі перыяду агульнага крызісу капіталізму. У красавіку 1954 г. на пасяджэнні супрацоўнікаў кафедр новай і навейшай гісторыі пад эгідай Міністэрства вышэйшай адукацыі было афіцыйна зацверджана паняцце другога перыяду навейшай гісторыі па аналогіі з другім перыядам агульнага крызісу капіталізму, звязаным з падзеямі і вынікамі другой сусветнай вайны.

У 1960-я гг., пасля замацавання ў марксісцкай навуцы канцэпцыі трох этапаў агульнага крызісу капіталізму, змянілася і перыядызацыя навейшай гісторыі: 1917-1945 гг. - пачатак агульнага крызісу капіталізму пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў Расіі і ўзнікненне сацыялістычнай сістэмы ў асобна ўзятай краіне (1-шы перыяд); 1945-1949 гг. - складванне сусветнай сацыялістычнай сістэмы (2-гі перыяд); 1949-1970 гг. - крушэнне каланіяльнай сістэмы і нарастанне агульнага крызісу капіталізму (3-ці перыяд). Пры гэтым у межах міжваеннага перыяду вылучаліся ўнутраныя этапы: 1917-1923 гг. - пасляваенны рэвалюцыйны ўздым пад уплывам Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі; 1923-1929 гг. - часовая стабілізацыя капіталістычнай сістэмы пры ўмацаванні сацыялізму ў СССР; 1929-1939 гг. сусветны эканамічны крызіс і абвастрэнне класавай барацьбы ва ўмовах "актывізацыі сіл імперыялістычнай рэакцыі і яе скрайняй формы – фашызму"; 1939-1945 гг. - перыяд другой сусветнай вайны (да 1941 г. - імперыялістычнай па характары, пасля 1941 г. - вайны якая выступае як працяг класавай барацьбы з сусветным імперыялізмам).

З развалам Савецкага ад падобнага заідэалагізаванага падыходу да перыядызацыі навейшай гісторыі хутка адмовіліся. Тым не менш, у айчыннай гістарыяграфіі і навучальным працэсе многія напрацоўкі савецкіх марксісцкіх гісторыкаў па-ранейшаму захоўваюць сваю актуальнасць.

Гэткім чынам вылучаюцца два перыяды навейшай гісторыі:

- першы перыяд (1918‑1945 гг.) – краіны Еўропы і Амерыкі паміж дзвюма сусветнымі войнамі і падчас другой сусветнай вайны (другая сусветная таксама можа вылучацца ў асобны перыяд);

- другі перыяд (1945‑2010‑я гг.) – краіны Еўропы і Амерыкі пасля другой сусветнай вайны.

Першы перыяд падзяляецца на наступныя этапы:

1918‑1923 гг. - пасляваенны эканамічны і сацыяльна-палітычны крызіс; мірнае ўрэгуляванне і ўзнікненне Версальскай сістэмы міжнародных адносін; рэвалюцыйныя выступленні ў краінах Цэнтральнай Еўропы.

1924‑1929 гг. - стабілізацыя эканамічнага і грамадска-палітычнага жыцця ў краінах Захаду; стабілізацыя міжнародных адносін; эвалюцыя партыйна-палітычнай сістэмы капіталістычных краін.

1929‑1933 гг. - сусветны эканамічны крызіс і пошукі выйсця з яго; нарастанне палітычных супярэчнасцяў і прыход да ўлады нацыстаў; абвастрэнне міжнародных адносін.

1933‑1939 гг. - развіццё буржуазнага рэфармізму; спробы аб'яднання дэмакратычных сіл у барацьбе супраць фашызму і пагрозы вайны; крах Версальскай сістэмы; агрэсіўная палітыка фашысцкіх краін; палітыка "замірэння" агрэсараў; спаўзанне свету да другой сусветнай вайны.

1939-1945 гг. - другая сусветная вайна.

У сваю чаргу ў другім перыядзе вылучаюць:

1945 г. - канец 1950-х гг. - першыя крокі навукова-тэхнічнай рэвалюцыі (НТР) і складванне разгалінаванай сістэмы дзяржаўнага рэгулявання ў капіталістычных краінах; народна-дэмакратычныя рэвалюцыі ў краінах Цэнтральнай і Паўднёва-Ўсходняй Еўропы і станаўленне сусветнай сацыялістычнай сістэмы; пачатак распаду сістэмы каланіялізму; развязванне "халоднай вайны" паміж двума блокамі на чале з супердзяржавамі – ЗША і СССР – і фармаванне на гэтым падмурку біпалярнага (двухполюснага) міру як новай сістэмы міжнародных адносін.

Канец 1950-х гг. - пачатак 1970-х гг. - асабліва дынамічнае развіццё капіталістычых краін на базе далейшага развіцця НТР і неакейнсіянскай мадэлі дзяржаўнага рэгулявання; заканчэнне фармавання ў іх індустрыяльнага грамадства масавага спажывання з шырокай сацыяльнай сферай; разгортванне працэсаў інтэграцыі і інтэрнацыяналізацыі гаспадарчага жыцця, складванне сістэмы транснацыянальных карпарацыяў; заканчэнне распаду каланіяльнай сістэмы і выхад на сусветную палітычную арэну незалежных дзяржаў былой каланіяльнай "перыферыі"; для краін дзяржаўнага сацыялізму гэта быў час дастаткова энергічных спроб эканамічных рэформ і час нарастання цяжкасцяў; працяг "халоднай вайны", але паступовае ўзмацненне тэндэнцыі да разрадкі напружанасці.

Сярэдзіна 1970-х гг. - канец 1980-х гг. - перыяд структурных крызісаў сусветнай капіталістычнай гаспадаркі – праблемы функцыянаванне старой мадэлі дзяржаўнага рэгулявання і пераход да новага, больш кансерватыўнага варыянту эканамічнай палітыкі; на фоне другога этапу НТР пачынаецца пераход ад індустрыяльнага грамадства да постіндустрыяльнага, інфармацыйнага грамадства; сацыялістычныя краіны, якія не здолелі прыстасавацца да новага этапу НТР, перажываюць перыяд абвастрэння застойных і крызісных тэндэнцый, што, у рэшце рэшт, вядзе да распаду сусветнай сацыялістычнай сістэмы і краху рэжымаў дзяржаўнага сацыялізму ў Еўропе; заканчэнне "халоднай вайны" і існавання біпалярнай сістэмы міжнародных адносін.

З пачатку 1990-х гг. і да нашых дзён – далейшае развіццё НТР як інфармацыйнай ітэхналагічнай рэвалюцыі і фармаванне інфармацыйнага грамадства ў вядучых дзяржавах свету; спалучэнне рыначнай эканомікі з дзяржаўным рэгуляваннем; узмацненне тэндэнцый да лібералізацыі і транснацыяналізацыі сусветнай гаспадаркі пад эгідай фінансавай эліты высокаразвітых краін Захаду, да глабалізацыі сусветнага развіцця; пераход былых сацыялістычных краін Цэнтральнай і Паўднёва-Ўсходняй Еўропы і краін, якія з'явіліся ў выніку распаду СССР, да рыначнай эканомікі і рэжымам прадстаўнічай дэмакратыі, іх інтэграцыя ў міжнародныя эканамічныя і палітычныя структуры; агульная нестабільнасць міжнародных адносін ва ўмовах распаду біпалярнай сістэмы і няўдалых спроб ЗША сфармаваць "аднапалярны свет"; абвастрэнне нацыянальна-этнічных і міжканфесійных канфліктаў, міжцывілізацыйных супярэчнасцяў; нарастанне глабальных праблем сусветнай цывілізацыі.

Дата добавления: 2014-11-08