Развіццё эканомікі Італіі ў 1990-я – 2000-я гг. 2 страница

Італія і яе першы пасляваенны лідэр А. Дэ Гаспэры адыгралі значную ролю на пачатковым этапе еўрапейскай інтэграцыі. Італія была ў ліку 6 краін, якія ў 1951 г. падпісалі пагадненне аб стварэнні ЕАВС, а ў 1952 г. - дагавор аб Еўрапейскай абарончай супольнасці. Бясспрэчным сведчаннем узрастальнага аўтарытэту краіны стала тое, што менавіта ў італьянскай сталіцы ў 1957 г. адбылася цырымонія падпісання дакументаў, якія заклалі аснову для Еўрапейскай Эканамічнай Супольнасці.

Ужо з 1955 г. адбываецца прыкметнае паляпшэнне адносін паміж Італіяй і сацыялістычнымі краінамі, у тым ліку з СССР. У 1960-я гг. гэтая тэндэнцыя атрымала далейшае развіццё. Значным поспехам з'явілася італьянска-савецкае міжурадавае пагадненне 1967 г. аб эканамічным і навукова-тэхнічным супрацоўніцтве. Пры ўдзеле непасрэдным удзеле італьянскай фірмы ФІАТ у Савецкім Саюзе ажыццяўлялася будаўніцтва Волжскага аўтамабільнага заводу (ВАЗ) у горадзе Тальяці, названым так у гонар лідэра італьянскіх камуністаў. Італія становіцца адным з важнейшых гандлёва-эканамічных партнёраў СССР.

Запавольванне тэмпаў эканамічнага росту ў 1970 – 1980‑я гг. Эканамічныя крызісы 1974-1975 і 1980-1983 гг. Абвастрэнне сацыяльнага становішча. Палітычная барацьба ў 1970 – 1980‑я гг. Выбары 1976 г. Палітыка ўрада Дж. Андрэоці. ІКП у 1970 – 1980‑я гг., пошукі новага курсу. Ажыўленне левага і правага экстрэмізму. Крызіс улады на мяжы 1970 – 1980‑х гг. Актывізацыя мафіі. Карупцыйныя скандалы. Знешняя палітыка Італіі ў 1970 – 1980‑я гг. Італія і міжнародная разрадка. Адносіны з краінамі ЕЭС і СССР.

Ужо ў сярэдзіне 1960-х гг. італьянская эканоміка ўпершыню ў пасляваенны перыяд сутыкнулася з крызіснымі з'явамі. Напачатку 1970-х гг. тэмпы эканамічнага росту запаволіліся, але на агульнаеўрапейскім фоне яшчэ выглядалі нядрэнна. "Нафтавы шок" 1973 г. негатыўна адбіўся на італьянскай вытворчасці і фінансах і ў 1974-1975 гг. Італія апынулася ва ўладзе сусветнага эканамічнага крызісу. Цяжкасці былі звязаныя не толькі з агульнымі вонкавымі ўмовамі (, найперш, з ростам сусветных коштаў на паліва і сыравіну), але таксама з абвастрэннем праблемаў структуры і механізмаў узнаўлення і з новай сацыяльна-эканамічнай абстаноўкай (павелічэннем уплыву прафсаюзаў, ростам заробкаў рабочых і г.д.).

Дастаткова значная глыбіня крызісу 1974-1975 гг. (падзенне прамысловай вытворчасці склала 14%) і захаванне пэўнага патэнцыялу экстэнсіўнага развіцця эканомікі абумовілі скрайне павольнае абнаўленне гаспадарчых механізмаў італьянскай эканомікі. Прыход новага цыклічнага крызісу 1980-1983 гг. запатрабаваў ад італьянскіх уладаў больш рашучых дзеянняў. Важным накірункам палітыкі італьянскага ўраду стала "жорсткая эканомія": улады фактычна адмовіліся ад пільнавання падвышэння заробкаў адносна росту кошту жыцця, пачалі скарачэнне бюджэтных выдаткаў. Асабліва востра паўстала пытанне будучыні дзяржаўнага сектару, у якім, напрыклад, у той час было засяроджана звыш 3/4 здабываючай прамысловасці, 70% суднабудаўнічай прамысловасці, 2/3 электрамеханічнай галіны, амаль уся інфраструктура краіны. У адрозненні ад тэтчарысцкага варыянту антыкрызісных мерапрыемстваў італьянскі ўрад абмежаваўся толькі кропкавай прыватызацыяй і ліквідацыяй стратных дзяржаўных прадпрыемстваў. Што датычыцца стратэгічных для гаспадарчага арганізму краіны галінах, што ўваходзілі ў дзяржсектар, то там прадугледжвалася правядзенне тэхналагічнай рэканструкцыі і ўзмацненне навукаёмістых вытворчасцяў. Гэткім чынам і надалей дзяржаўны сектар захоўваў высокую ўдзельную вагу і лідэрскія пазіцыі ў італьянскай эканоміцы.

Адносная памяркоўнасць антыкрызісных мерапрыемстваў у Італіі была ў значнай ступені звязаная з актыўнасцю рабочага руху і левых сілаў, якія стаялі за ім. Напрыклад, у 1980-1982 гг. у Італіі ў забастоўках бралі ўдзел 42 млн. чалавек, г.зн удвая больш,чым у ЗША, Вялікабрытаніі, Францыі, ФРГ і Японіі разам узятых! Тым не менш, на фоне значнага паляпшэння сусветнай кан'юнктуры ў сярэдзіне 1980-х гг. праведзеных пераўтварэнняў хапіла для таго, каб ў 1987 г. здзейсніць г.зв. "абгон" (італ. il Sorpasso) – апярэдзіць Вялікабрытанію і выйсці на 6-е месца ў свеце па аб'ёме ВНП (саступалі ЗША, СССР, Японіі, ФРГ і Францыі). Тады ж Італія здолела абыйсці Францыю па вытворчасці прамысловай прадукцыі. Асаблівасцю італьянскай эканомікі была адносная нешматлікасць буйных кампаніяў і параўнальна нязначная прысутнасць транснацыянальных карпарацыяў – па-ранейшаму істотна пераважалі дробныя і сярэднія кампаніі. На мяжы 1980-х - 1990-х гг. Італія становіцца развітай індустрыяльнай дзяржавай.

Як і ў іншых краінах Захаду, у 1970-1980-х гг. у Італіі актыўна адбывалася фармаванне эканомікі постіндустрыяльнага грамадства. У шырокіх маштабах адбывалася абнаўленне тэхнічнай базы і тэхналогіі прамысловай вытворчасці: укараняліся камп'ютарныя сістэмы кіравання ёй, выкарыстанне робатаў, абсталявання на базе мікраэлектронікі і г.д. У першую чаргу гэты працэс ахапіў Цэнтр і Паўночны-Усход, якія раней саступалі самаму перадавому Паўночнаму-Захаду. Хуткімі тэмпамі развівалася сфера паслуг. Значная доля дзяржаўнага бюджэту Італіі фармавалася за кошт турыстычнай галіны. Напачатку 1980-х гг. краіну наведвала каля 30 млн. замежных турыстаў штогод і да канца дзесяцігоддзя гэтая лічба пастаянна расла. Дастаткова хуткімі тэмпамі ішло паляпшэнне ўзроўню жыцця італьянцаў, аднак, як і раней, назіраліся значныя рэгіянальныя дыспрапорцыі. Напрыклад, на 1986 г. аб'ём ВУП на душу насельніцтва ў Ламбардыі (цэнтр- г. Мілан) складаў каля 140 пунктаў, а Эміліі-Раманьі (Балонья) – амаль 125 (сярэдні паказчык па ЕЭС ўзяты за 100), а ў Кампаньі (Неапаль), Калабрыі і Базілікаце – толькі 60.

Палітычная барацьба ў Італіі станавілася даволі прадказальнай. На парламенцкіх выбарах 1972 г. хрысціянскія дэмакраты ў чарговы раз атрымалі перамогу (38%), а другое і трэцяе месца занялі камуністы (27%) і сацыялісты (10%). (Вельмі падобныя вынікі прынеслі і папярэднія выбары – у 1968 г.) Найбольш важным зрухам стаў поспех партыі Італьянскі сацыяльны рух-Нацыянальныя правыя сілы (ІСР-НПС; новая назва неафашысцкай партыі), якая набрала звыш 9% галасоў (амаль удвая болей,чым у 1968 г.). Аднак у 1974 г. па падазрэнні ў падрыхтоўцы дзяржаўнага перавароту былі распачатыя судовыя правы супраць шэрагу дзеячаў ІСР-НПС і звязаных з імі высокапастаўленых генералаў. Ужо на муніцыпальных выбарах 1975 г. неафашысты страцілі значную частку сваёй падтрымкі.

Падзенне асноўных эканамічных паказчыкаў, а потым і наступленне эканамічнага крызісу, натуральна, высоўвалі на пярэдні план палітычных дыскусіяў праблемы фінансавага аздараўлення і барацьбы з беспрацоўем. Аднак у першай палове 1970-х гг. на некаторы час паўстала яшчэ адно вастрэйшае пытанне. У 1974 г. набыў моц закон аб разводзе (італьянцы нарэшце атрымалі гэтае права). Градус канфрантацыі аказаўся настолькі высокім, што моцна нагадваў сітуацыю вакол пасляваеннага рэферэндуму адносна формы праўлення. Рэакцыйныя і кансерватыўныя сілы рашуча выступілі супраць гэтага новаўвядзення: Ватыкан, хрысціянскія дэмакраты і неафашысты дамагліся правядзення рэферэндуму па пытанні скасавання закону. Аднак 12 траўня 1974 г. большасць італьянцаў (59%) выказалася за захаванне права на развод.

На фоне актывізацыі экстрэмісцкіх і рэакцыйных сілаў, а таксама сусветнага эканамічнага крызісу актывізуюцца абнаўленчыя сілы ў ІКП. У сакавіку 1975 г. на XIV з'ездзе партыі па прапанове генеральнага сакратара ІКП Энрыка Брелінгуэра была ўхвалена ідэя "гістарычнага кампрамісу", якая азначала прынцыповую магчымасць супрацоўніцтва не толькі з сацыялістамі, але і з хрысціянскімі дэмакратамі. Ужо на абласных і правінцыйных выбарах 1975 г. камуністы паказалі небывалы вынік: за іх прагаласавала без малога трэць выбаршчыкаў краіны. Камуністы перамаглі ў Рыме, Мілане, Турыне, Фларэнцыі і шэрагу іншых важнейшых гарадоў.

Ва ўмовах далейшай секулярызацыі грамадства, паслаблення ідэалагічнага супрацьстаяння і росквіту эпохі разрадкі міжнароднай напружанасці 1970-х гг. падтрымка хрысціянскіх дэмакратаў, наадварот, працягвала падаць. У гэтых новых абставінах паспяховы вопыт супрацоўніцтва ХДП з памяркоўнымі рабочымі партыямі і пераход ІКП на пазіцыі "еўракамунізму" ставілі пытанне аб мэтазгоднасці адмовы ад маральна і практычна састарэлай тактыкі pacta ab excludendum (лат. "пакт аб выключэнні"), г.зн. кансенсусу шырокага спектру палітычных сілаў Італіі адносна ізаляцыі камуністаў, і аб магчымасці стварэння кааліцыйнага ўраду з іх удзелам.

Вынікі парламенцкіх выбараў 1976 г. сталі яшчэ адным довадам на карысць неабходнасці ўтварэння шырокай урадавай кааліцыі. На выбарах у Палату дэпутатаў ІКП атрымала 34,4% галасоў. Упершыню за ўвесь пасляваенны перыяд камуністы і сацыялісты атрымалі большую падтрымку італьянцаў, чым хрысціянскія дэмакраты (38,8%). Стала зразумела, што стварыць урад, які б не абапіраўся на падтрымку ІКП будзе вельмі праблематычна.

У выніку бы створаны аднапартыйны ўрад ХДП на чале з Джуліа Андрэоці (1976-1979). Тым не менш хрысціянскія дэмакраты праводзілі палітыку "нацыянальнай салідарнасці", г.зн. улічвалі патрабаванні парламенцкай большасці. У 1977 г. шэсць партыяў, у тым ліку і ІКП, падпісалі з урадам Дж. Андрэоці праграмнае пагадненне аб захадах па стабілізацыі эканомікі, барацьбе з тэрарызмам ды іншых самых надзённых праблемах краіны. Падобнае супрацоўніцтва дазволіла даволі паспяхова зладзіць з наступствамі сусветнага крызісу 1974-1975 гг. і ажыццявіць шэраг важных рэформаў.

Нечаканы альянс хрысціянскіх дэмакратаў і левых быў неадназначна сустрэты грамадствам, і шчыра варожа – права- і леварадыкальнымі групоўкамі. У сакавіку 1978 г. быў выкрадзены левымі экстрэмістамі і потым забіты адзін з гарачых прыхільнікаў палітыкі "нацыянальнай салідарнасці" старшыня ХДС А. Мора. Рост гвалту і бесперапынныя палітычныя скандалы (гл. далей) прывялі да фактычнага краху курсу Дж. Адрэоці. У студзені 1979 г. камуністы перайшлі ў апазіцыю, што наблізіла правядзенне новых датэрміновых выбараў.

Парламенцкія выбары 1979 г. засведчылі пэўнае расчараванне вядучымі партыямі Італіі: ХДП страціла 0,4%, а ІКП ажно 4% галасоў. Камуністы адмовіліся ад тактыкі "гістарычнага кампрамісу" і прыняла новую формулу "дэмакратычнай альтэрнатывы", якая прадугледжвала стварэнне кааліцыі левых партыяў, здольнасць паспяхова канкурыраваць з хрысціянскімі дэмакратамі. Аднак, як паказала палітычнае жыццё, падобныя разлікі былі вельмі далёкімі ад рэчаіснасці. Гэта быў толькі пачатак заняпаду ІКП. Не самыя лепшыя часы перажывала і ХДП, хаця пасля выбараў 1979 г. яна па-ранейшаму ўзначальвала правячую кааліцыю. Пасля скандалу вакол масонскай ложы П-2 (гл. далей) складваецца вельмі характэрная для ўсіх 1980-х гг. "пяціпартыйнасць" (італ. pentapartito) у складзе хрысціянскіх дэмакратаў, сацыялістаў, сацыял-дэмакратаў, рэспубліканцаў і лібералаў.

Адноснае аслабленне хрысціянскіх дэмакратаў і камуністаў дазволіла упершыню выйсці з ценю Італьянскай сацыялістычнай партыі. Пад кіраўніцтвам новага лідэра Беціна (Бенедэта) Краксі ІСП узяла курс на прыход да ўлады і дамаглася поспеху на парламенцкіх выбарах 1983 г. Безумоўна, апярэдзіць ХДС (33%) і ІКП (30%) сацыялістам было нерэальна, але на фоне адчувальнага паражэння хрысціянскіх дэмакратаў (-5,5%) нават набраныя імі 11% галасоў выбаршчыкаў рабілі партыю асноўным партнёрам ХДП. Упершыню ў гісторыі Італіі прэм'ер-міністрам Італіі стаў сацыяліст – Б. Краксі (1983-1987).

Нягледзячы на прыналежнасць да левай партыі Б. Краксі абапіраўся на неаліберальныя рыначныя метады. Пачалася частковая нацыяналізацыя. Асобным накірункам эканамічнай палітыкі ўраду стала "жорсткая эканомія" – скарачаліся выдаткі на ахову здароўя, сацыяльнае забеспячэнне і народную асвету. Акрамя таго улады дамагліся абмежавання ўплыву каталіцкага касцёлу на школу і сямейнае заканадаўства. Важным дасягненнем ураду стаў пачатак больш энергічнай вайны супраць тэрарызму і мафіі: уводзіліся надзвычайныя захады, што пашыралі паўнамоцтвы паліцыі і судовых органаў (павальныя вобыскі, павелічэнне тэрмінаў папярэдняга зняволення ды інш.)

Нягледзячы на працяглы па італьянскіх мерках тэрмін знаходжання Б. Краксі на пасадзе прэм'ер-міністра, становішча яго ўраду нельга было назваць стабільным, галоўным чынам, з-за спрэчак хрысціянскіх-дэмакратаў і сацыялістаў. Пасля парламенцкіх выбараў 1987 г. амбіцыйны лідэр сацыялістаў быў вымушаны саступіць высокую пасаду (у 1989-1991 гг. ён вяртае страчаны пост), хаця яго ІСП паказала найлепшы за ўсю пасляваенную гісторыю вынік – 14% галасоў выбаршчыкаў. Выбары 1987 г. прадэманстравалі далейшае падзенне папулярнасці ІКП: яна набрала толькі 27%. Не на шмат лепей выступіла і ХДП – 34%. Затое ўпершыню праявілі сябе на нацыянальным узроўні італьянскія "зялёныя", якія сабралі амаль мільён галасоў італьянскіх выбаршчыкаў (2,5%). Пяціпартыйны ўрад быў захаваны, аднак "электаральная бура" – рэзкая змена партыйных прыхільнасцяў італьянскіх выбаршчыкаў у 1980-я гг. з прычыны маштабных сацыяльна-эканамічных і светапоглядных зрухаў на стадыі пераходу краіны да постіндустрыяльнага грамадства – неўзабаве змяце гэтую палітычную канструкцыю, а потым напачатку 1990-х гг. і ўсю італьянскую пасляваенную партыйную сістэму, разам з сістэмаўтваральнымі партыямі – ХДС ды КПІ.

Поспехі забастовачнай барацьбы канца 1960-х гг., эканамічныя цяжкасці і рост беспрацоўя выклікалі актывізацыю праварадыкальных сілаў. Разгарнулі энергічную дзейнасць неафашысцкія арганізацыі і групоўкі. Значна павялічылася колькасць тэрарыстычных актаў з іх боку.

Мэтай "чорнага" тэрору стала стварэнне гэткай абстаноўкі ў краіне, пры якой быў бы магчымы дзяржаўны пераварот або, як мінімум, "навядзенне парадку" – г.зв. "курс напружанасці". На першых парах найбольш крывавымі вылазкамі неафашыстаў сталі выбух бомбы у 1969 г. у будынку Сельскагаспадарчага банку ў Мілане на плошчы Фантана (16 чалавек забітых і каля 100 параненых) і выбух у цягніку каля Балонні ў 1974 г. (загінула 12 пасажыраў). У 1970 г. "Новы парадак", адна з баявых арганізацыяў неафашыстаў, пад кіраўніцтвам князя Ю. Баргезэ нават паспрабавала ажыццявіць дзяржаўны пераварот. Праўда, спроба захапіць міністэрства ўнутраных спраў скончылася фіяска.

На чале неафашысцкага руху заставалася ІСР/ІСР-НПС, колькасць членаў якой у першай палове 1970-х гг. узрасла да 400 тыс. чалавек. Сапраўднай масавай базай для партыі сталі жыхары бедных гарадскіх прадмесцяў, люмпен пралетарыят і, асабліва, маргінальныя слаі адсталага Поўдня. Партыя працягвала дастаткова паспяхова выступаць на выбарах ды імкнулася да стварэння рэспектабельнага іміджу ("фашызм у двубортным пінжаку").

Аднак з сярэдзіны 1970-х гг. "чорны" тэрор ультраправых стаў адыходзіць на другі план, саступаючы месца "чырвонаму" тэрору левых радыкалаў. Легальныя палітычныя структуры скрайне левых моцна саступалі ў папулярнасці арганізацыям скрайне правых. Ультралевы блок "Пралетарская дэмакратыя" атрымліваў на выбарах толькі парадку 1,5%.

Па меры таго, як "пакаленне 1968 г." расчароўвалася ў сваіх утапічных планах пераўтварэння буржуазнага грамадства, частка левых актывістаў стала спаўзаць да тактыкі тэрору. Найбольш небяспечнымі леваэкстрэмісцкімі тэрарыстычнымі падпольнымі арганізацыямі сталі г.зв. "чырвоныя брыгады" (Brigate Rosse). Узніклі яны ў 1970 г. як непасрэдная рэакцыя на міланскі выбух на плошчы Фантана. Ідэалагічная база "чырвоных брыгад" вылучалася сваім эклектызмам: у яе праграме спалучаліся тэорыя маркізму-ленінізму, ідэі мааізму і культурнай рэвалюцыі, практыка гарадской герыльі. Сваёй галоўнай мэтай яны лічылі стварэнне рэвалюцыйнай дзяржавы ў выніку ўзброенай барацьбы і разрыў з заходнімі дзяржавамі (у тым ліку выхад з блоку НАТО). Абсалютызацыя гвалту суправаджалася практычным і выкарыстаннем негвалтоўных метадаў – прапаганды, стварэння паўлегальных арганізацыяў на прадпрыемствах і ва ўніверсітэтах. Напрыканцы 1970-х гг. ахвярамі гэтых левых экстрэмістаў станавіліся палітыкі і суддзі, каталіцкія дзеячы, прадпрымальнікі і журналісты, паліцэйскія чыны. Найбольш гучным тэрарыстычным актам "чырвоных брыгад" (і ўсіх радыкальных тэрарыстычных груповак увогуле) стала выкраданне і забойства ў 1978 г. былога прэм'ер-міністра Альда Мора.

На мяжы 1970-1980-х гг. Італію захлынула новая хваля тэрарызму. Толькі за адзін 1980 г. адбылося каля 1200 тэрарыстычных актаў. Буйнейшы з іх – выбух на вакзале ў Балонні – пазбавіў жыцця 85 чалавек, а яшчэ звыш 200 былі параненыя. Аднак паступова бесчалавечнасць і, што важна, бессэнсоўнасць тэрору стала прывабліваць да правага і левага экстрэмізму усё менш і менш італьянцаў. Да сярэдзіны 1980-х гг. ён практычна знікае разам з пакаленнем радыкалаў, што яго спарадзіла.

У пасляваенныя дзесяцігоддзі адбываецца якасны скачок у італьянскіх мафіёзных структурах. Адыходзіў у нябыт маральны кодэкс мафіі, які хоць нейкім чынам абмяжоўваў гвалт. Сіцылійская ("коза ностра"), неапалітанскаяы ("камора") і яшчэ больш жорсткая калабрыйская ("ндрангета") галіны мафіі імкліва прасоўваліся на Поўнач краіны, усталёўваючы ўсё больш і больш шчыльныя повязі са светам бізнесу і палітыкі. Умацоўваліся міжнародныя кантакты арганізаванай злачыннясці.

Урадавая нестабільнасць, унутрыпартыйныя звады, узрастальны недавер да ўладаў з боку значнай часткі насельніцтва не дазвалялі дзяржаве даць рады ўсёдазволенасці мафіёзных кланаў. Больш за тое, неад'мнай рысай палітычнага жыцця Італіі станавілася рознага роду скандалы. У 1978 г. па падазрэнні ў карупцыі (амерыканская карпарацыя "Локхід" заплаціла хабар за закупкі італьянскімі ваенна-паветранымі сіламі сваіх самалётаў) і нявыплаце падаткаў быў абвінавачаны прэзідэнт краіны, член ХДП Джавані Леонэ. Вялікі рэзананс атрымала справа масонскай ложы П-2 ("Прапаганда-2"). Цэлы шэраг буйных – у тым ліку вышэйшых – дзяржаўных чыноўнікаў былі абвінавачаныя ў змове супраць рэспублікі. (Дзейнасць П-2 трапляла пад дзеянне 18-га артыкула Канстытуцыі Італіі, якая забараняла "сакрэтныя арганізацыі, якія пераследуюць, хаця б ускосна, палітычныя мэты шляхам стварэння структуры вайсковага характару").

У 1970-1980-я гг. стрыжнявую ролю ў знешняй палітыцы Італіі па-ранейшаму адыгрываў атлантызм. Прычым, калі ў эпоху разрадкі італьянскія ўлады падкрэслівалі яго прынцыповую сумяшчальнасць з паслабленнем напружанасці ў міжнародных адносінах. Напрыканцы 1970-х - напачатку 1980-х гг. разуменне атлантызму стала больш традыцыйным. Італьянскі ўрад выказаў гатоўнасць размясціць на тэрыторыі краіны 112 крылатых ракет.

З выхадам міжнародных адносінаў на новы віток халоднай вайны і гонкі ўзбраенняў італьянская дыпламатыя стала праяўляць пэўны інтарэс да магчымасці больш актыўнага вайсковага супрацоўніцтва дзяржаў ЕЭС. Тым не менш, у той час аніякай рэальнай альтэрнатывы блоку НАТО не існавала.

Яшчэ адным прыярытэтным напрамкам знешняй палітыкі Італіі з'яўляўся актыўны ўдзел у еўрапейскай інтэграцыі. Сведчаннем узмацнення пазіцыяў краіны ў Еўропе і свеце стала яе імкненне не дапусціць у ЕЭС ніякіх "унутраных альянсаў", перш за ўсе ФРГ і Францыі. Для дасягнення гэтай складанай задачы Італія часта апелявала да Вялікабрытаніі як да "балансіру", але ў іншых выпадках, калі самі брытанцы праяўлялі гегеманісцкія схільнасці, інтрыгавала і супраць іх. Італія падтрымлівала ідэю пашырэння ЕЭС і разлічвала на стварэнне свайго роду ўнутранага "паўднёвага блоку" з новай удзельніцай "Агульнага рынку" – Іспаніяй. Вельмі эфектыўнай аказалася дзейнасць італьянскіх палітыкаў у спробах актывізацыі працэсу палітычнай інтэграцыі ў Еўропе. Італія была адным з ініцыятараў распрацоўкі і прыняцця "Адзінага еўрапейскага акту" (1986).

З надыходам эры разрадкі на новы этап выйшлі італьянска-савецкія адносіны. У 1972 г. СССР наведаў прэм'ер-міністр Італіі Дж. Андрэоці. Але узровень палітычных адносінаў паміж краінамі пэўны час адставаў і ад двухбаковага эканамічнага супрацоўніцтва, і ад якасці ўзаемадзеяння СССР з Францыяй, ФРГ і ЗША. Сітуацыя стала змяняцца пасля дзяржаўнага візіту ў СССР прэзідэнта Італіі Дж. Леонэ. Адным з яго важнейшых вынікаў стала падпісанне Сумеснай савецка-італьянскай дэкларацыі. Нягледзячы на значныя змены міжнароднай абстаноўкі на мяжы 1970-х і 1980-х гг., італьянска-савецкія адносіны і надалей развіваліся даволі ўстойліва. З пачаткам перабудовы адбываецца іх актывізацыя, асабліва на ўзроўні двухбаковага эканамічнага супрацоўніцтва.

Значнае месца ў знешняй палітыцы Італіі у гэты перыяд сталі займаць Афрыканскі, Азіяцкі і Лацінаамерыканскі рэгіёны, асабліва зона Міжземнаемор'я – сфера традыцыйных інтарэсаў дыпламатыі Рыму.

Тэма 12. Італія ў 1990‑я – 2010-я гг.

Невысокія тэмпы эканамічнага росту, характэрныя для Італіі ў 1980-я гг. аказаліся доўгатэрміновай тэндэнцыяй. На працягу 1990-2005 гг. рост ВНП краіны складаў толькі 1,4% штогод. Па гэтаму паказчыку Італія адставала не толькі ад іншых буйнейшых эканомік кантыненту (у Іспаніі гэты паказчык склаў 2,9%, Германіі – 2,6%, Вялікабрытаніі – 2,4%, Францыі – 1,9%), але і ад іншых партнёраў па ЕС. Гэткім чынам на 2005 г. яе эканоміка ужо складала толькі 80% ад брытанскай. У асабліва цяжкім становішчы апынуліся дробныя, як правіла, сямейныя фірмы. Паглыбленне еўрапейскай інтэграцыі, асабліва увядзенне агульнай валюты – еўра, тым больш уздзеянне працэсаў глабалізацыі – наплыў азіяцкіх, найперш, кітайскіх тавараў шырокага спажывання – многія сектары малога бізнесу былі пастаўленыя на мяжу выжывання.

Тым не менш, у Італіі, як і іншых развітых капіталістычных краінах хутка фармавалася індустрыяльная эканоміка. Новыя інфармацыйныя тэхналогіі актыўна ўкараняліся практычна ва ўсіх сферах грамадскай вытворчасці. Пашырэнне сферы выкарыстання высокіх тэхналогіяў было заснаванае як на іх вытворчасці ўнутры краіны, гэтак і на імпарце з іншых перадавых краінаў. Хаця аб'ём імпарту прыблізна ўдвая перавышаў экспарт сучаснай тэхнікі і абсталявання, на развіццё фундаментальных і прыкладных даследаванняў трацілася толькі каля 1,1% ВУП – удвая меней, чым у сярэднім па ЕС.

Італія стала адным з прызнаных заходнееўрапейскіх лідэраў у гэткіх галінах, як лёгкае сярэдняе машынабудаванне, электратэхніка, у тым ліку бытавая, будаўнічая і хімічная індустрыя, лёгкая і харчовая прамысловасць. Пры гэтым італьянская эканоміка напачатку 2000-х г. больш чым на 90% складалася з драбнейшых, дробных і сярэдніх прадпрыемстваў, большая частка з якіх засяроджвалася ў сферы паслуг.

Структурныя пераўтварэнні ў эканоміцы ў 1990-я гг. праводзіліся пад знакам уступлення Італіі ў еўрапейскі валютны саюз. Іх мэтай было выкананне Маастрыхцкага дагавору і адаптацыя італьянскай гаспадаркі да патрабаванняў рынку ХХІ ст. У падмурку рэформаў ляжала скарачэнне дзяржаўнага рэгулявання і лібералізацыя эканомікі у цэлым. Рэформы ажыццяўляліся па некалькім накірункам: прыватызацыя дзяржаўнай уласнасці, скарачэнне бюджэтнага дэфіцыту і дзяржаўнага доўгу, змяненне падатковай сістэмы і рэфармаванне рынку працы.

Прыватызацыя дзяржаўнай уласнасці набыла буйнамаштабны характар. Да канца 1990-х гг. у прыватныя рукі цалкам альбо часткова было перададзена больш за тры дзясяткі буйных прадпрыемстваў, у тым ліку гэткія гіганты як "Тэлеком", ЭНІ і ЭНЭЛ (адна з буйнейшых электраэнергетычных кампаніяў у свеце) ды інш. Таксама была акцыянаваная нацыянальная сетка чыгункі.

Атрыманыя ад прыватызацыі сродкі галоўным чынам на пагашэнне дзяржаўнага доўгу, які на 1994 г. складаў 122% ад ВНП. Зменшыць яго да 60%, як тое патрабавалася, Італія ўсё роўна не здолела, але была дапушчаная ў "зону еўра" авансам. Больш паспяхова вырашалася праблема бюджэтнага дэфіцыту. І правыя і левыя сыходзіліся на непазбежнасці курсу жорсткай эканоміі, але апошнія настойвалі на неабходнасці максімальнага згладжвання яго сацыяльных наступстваў.

Рэфармаванне падатковай сферы было найперш накіравана на стварэнне спрыяльных умоваў для інвестыцый. Знізіліся падаткі на карпарацыі. У 1995 г. пачалося рэфармаванне пенсійнай сістэмы. Рэформа мела на мэце перагляд квот унёскаў на карысць працадаўцаў. Больш жорсткімі сталі захады па барацьбе з ухіленнем ад выплаты падаткаў. Напрыканцы 1990-х гг., ужо на закаце існавання італьянскай ліры, улады здолелі ўтаймаваць інфляцыю.

Працэс рэфармавання рынку працы паддаваўся рэфармаванню з вялікімі цяжкасцямі. Магутныя прафсаюзы, якія аб'ядноўвалі да 40% асобаў наёмных прафесіяў, не жадалі ісці на сур'ёзныя саступкі. Тым не менш, на працягу 1990-х гг. прафсаюзы і прадпрымальнікі пры пасярэдніцтве дзяржавы здолелі дасягнуць некалькі важных кампрамісаў і забяспечыць прынцыповую грамадскую згоду.

З сярэдзіны 2000-х гг. тэмпы эканамічнага росту ў Італіі некалькі паскорыліся. Аднак, як і ў іншых развітых краінах, гэтае ажыўленне аказалася непрацяглым і змянілася крызісам 2008-2009 гг. За 15 крызісных месяцаў ВНП Італіі знізіўся на 6,8%. Як і паўсюль, даволі моцна пацярпела аўтамабілебудаўнічая галіна. ФІАТ нават абвясціў аб закрыцці шэрагу сваіх заводаў і часовым звальненні рабочых.

І сёння Італія з'яўляецца адной з найбольш эканамічна развітых краін свету, займаючы 7-е-8-е месца па аб'ёме ВНП (на душу насельніцтва – толькі 23-е), валодаючы адным з буйнейшых залатых запасаў у свеце (вышэй толькі ЗША, ФРГ і Міжнародны валютны фонд). Краіна славіцца аўтамабілебудаўнічай галіной, прамысловым абсталяваннем, бытавой тэхнікай і высокай модай. Аграпрамысловы сектар вызначаецца сваёй высокай прадукцыйнасцю і канкурэнтаздольнасцю. Італія – сусветны лідэр па вытворчасці віна. Вельмі прыбытковай галіной італьянскай эканомікі традыцыйна з'яўляецца турызм, які прыносіць ў дзяржаўную скарбніцу дзясяткі мільярдаў еўра. З больш як 40 млн. турыстаў Італія займае 4-е месца ў свеце (пасля Францыі, Іспаніі і ЗША).

Тым не менш, па-ранейшаму захоўваецца адчувальны разрыў паміж Поўначчу і Поўднем. Адной з няпростых праблемаў эканомікі Італіі застаецца аграмадны дзяржаўны доўг: у горшым становішчы знаходзілася толькі хранічна хворая эканоміка Грэцыі. (Італьянскі выпадак нашмат менш крытычны паколькі дзяржава вінаватая айчынным суб'ектам гаспадарання.) Акрамя таго, Італія прызнаная найбольш карумпаванай краінай Заходняй Еўропы, што таксама з'яўляецца значнай праблемай для эканамічнага развіцця. Па некаторых ацэнках італьянская арганізаваная злачыннасць кантралюе каля 9% ВНП, прычым 1/3 прыпадае на калабрыйскую ндрангету.

Актывізацыя барацьбы з арганізаванай злачыннасцю. Кампаніі "Горад хабару" і "Чыстыя рукі".

Да пачатку 1990-х гг. карупцыя аблытала ўсю дзяржаўную сістэму Італіі і нават справакавала палітычны крызіс. Паколькі італьянскія палітычныя партыі валодаюць рэальнай уладай, прадпрымальнікі даўно ўзялі за норму купляць сабе абарону, фінансуючы палітыкаў. Паміж бізнесам і партыйнымі функцыянерамі ўтварыліся трывалыя карупцыйныя сувязі. У некаторых месцах палітыкі нават усталёўвалі таксу: напрыклад адна кампанія з Калабрыі штомесяц здавала на партыйныя патрэбы 4,5% прыбытку, частка грошай заставалася ў мясцовым філіяле партыі, а астатняе накіроўвалася ў яе штаб-кватэру. Чым шчыльней станавіліся сувязі бізнесу і палітыкаў, тым больш магчымасцяў з'яўлялася ў нячыстых на руку прадпрымальнікаў: атрыманне дзяржаўных заказаў і важнай эканамічнай інфармацыі, звядзенне рахункаў з канкурэнтамі і г.д.

Падобная схема не была асаблівым сакрэтам для італьянскага грамадства. Але выкрыццё гэтых злачынных механізмаў у судзе як правіла сутыкалася з сур'ёзнымі праблемамі, а таму поспехі ў барацьбе з карупцыяй і арганізаванай злачыннасцю насілі толькі лакальны характар. Становішча рэзка змянілася пасля арышту за атрыманне хабару на суму каля $5 тыс. непрыкметнага дырэктара міланскага пансіянату для састарэлых Марыа К'еза. З рахункаў затрыманага стала ясна, з якімі значнымі сумамі мае справу шараговы член Сацыялістычнай партыі. Следчыя пракуратуры Мілану на чале з Антоніа Дзі П'етра ініцыявалі ўзбуджэнне крымінальнай справы і потым разгарнулі сапраўдную вайну з крыміналам горада. Гэтак пачалася кампанія, што атрымала красамоўную назву "Чыстыя рукі" (італ. Mani pulite) (адносна барацьбы з карупцыяй у Мілане таксама выкарыстоўвалася назва "Горад хабару" (італ. Tangentopoli). Ад былога дырэктара ніці расследавання павялі ў іншыя вобласці і гарады Італіі, у тым ліку да буйных італьянскіх палітыкаў. Прэм'ер-міністр і лідэр ІСП Б. Краксі паспяшаўся адхрысціцца ад злоўленага хабарніка, і тады абражаны М. К'еза пачаў "здаваць" сваіх калег па бруднай справе аднаго за адным.

Вынікі кампаніі "Чыстыя рукі" скаланулі ўсю Італію. Выявіліся супрацьзаконныя дзеянні не толькі сацыялістаў, але таксама прадстаўнікоў самых розных палітычных сілаў Італіі – хрысціянскіх дэмакратаў, сацыял-дэмакратаў, камуністаў ды інш. Агульныя страты, нанесеныя хабарнікамі дзяржаве, ацэньваліся ў $150-180 млн. Пад следствам апынулася каля 20 тыс. чалавек. Каб пазбегнуць абвінавачванняў звольніліся многія дзясяткі тысяч чыноўнікаў. Дасталася таксама і бізнесоўцам: у поле зроку праваахоўных органаў патрапілі высокапастаўленыя супрацоўнікі ФІАТ, Алівеці ды іншых карпарацый. Турэмныя тэрміны атрымалі звыш 500 палітыкаў. Бесстаронняя Феміда не спынілася нават перад гэткімі палітычнымі аўтарытэтамі як былы прэм'ер-міністр і пажыццёвы сенатар Дж Андрэоці і сам дзеючы старшыня ўраду Б. Краксі. Аднаму са шматгадовых лідэраў ХДП высунулі абвінавачванні незаконным фінансаванні партыі, сувязях з мафіяй і нават заказным забойстве. Кіраўнік ІСП выйшаў у адстаўку, а потым, ратуючыся ад турмы (па двух абвінаваўчых прысудах ён быў асуджаны на 5 і 8 гадоў), з'ехаў з краіны і да скону быў вымушаны хавацца ў Тунісе.

Дата добавления: 2014-11-08