Тэма 19. Усходняя Германія і ГДР у 1945-1990 гг

Заканчэнне складвання асноў новай дзяржаўнасці пасля парламенцкіх выбараў 1990 г. Сацыяльна-эканамічныя рэформы, унутрыпалітычнае жыццё і знешняя палітыка Венгрыі ў 1990-2010-я гг.

Першыя шматпартыйныя дэмакратычныя выбары, што адбыліся ў сакавіку 1990 г. прывялі да перамогі апазіцыйных сіл. З 386 месцаў у Дзяржаўным сходзе ВСП атрымала толькі 33. ВДФ заваяваў 165, ліберальны ССД – 92, НПДГ – 43, ХДНП – 21 дэпутацкі мандат. ВДФ, НДПГ і ХДНП стварылі кааліцыйны ўрад на чале з Ёжафам Анталам (1990-1993).

Кааліцыйны ўрад за першыя гады праўлення ажыццявіў прыватызацыю каля чвэрці дзяржаўнай маёмасці, паскорыў прыцягненне замежнага капіталу ў Венгрыю. Аднак захоўваліся эканамічныя цяжкасці: працягваўся спад вытворчасці і рост беспрацоўя, узрастаў дэфіцыт бюджэту. У 1991 г. урад правёў дэвальвацыю венгерскага форынту і атрымаў крэдыт ад МВФ. У чэрвені 1991 г. з краіны былі выведзеныя апошнія савецкія войскі, а ў снежні таго ж году было падпісанае пагадненне аб асацыяваным членстве Венгрыі ў Еўрапейскай Супольнасці.

Сацыяльныя наступствы рэформаў, невысокая кампетэнтнасць першага постсацыялістычнага ўраду і пэўная настальгія па былой сацыяльнай абароненасці прывялі да таго, што на выбарах 1994 г. значная частка насельніцтва (45%) прагаласавала за ВСП. Адраджэнне папулярнасці сацыялістаў тлумачылася і значным абнаўленнем праграмна-ідэалагічнай базы партыі.

Нягледзячы на атрыманне абсалютнай большасці дэпутацкіх мандатаў (54%) ВСП уступіла ў кааліцыю ў ССД. Падобны крок быў невыпадковым, тым самым сацыялісты жадалі запэўніць сваіх праціўнікаў і немалую частку грамадства ў сваёй адданасці палітыцы дэмакратызацыі і рыначных рэформаў. Акрамя таго, кааліцыя атрымлівала большасць у 2/3, неабходную для ўнясення зменаў у важнейшыя законы і канстытуцыю краіны. Новы ўрад на чале з Дзюлай Хорнам (1994-1998) ажыццяўляў жорсткую рыначную праграму рэформаў (абмежаванне даходаў, скарачэнне працоўных месцаў у дзяржаўным сектары эканомікі, падвышэнне камунальных плацяжоў і г.д.) і пачаў падрыхтоўку да ўступлення Венгрыі ў НАТО і ЕС. Дзякуючы рэформам ураду Дз. Хорна, краіна выйшла ў лідары рыначных рэформаў сярод краін Усходняй і Цэнтральнай Еўропы. У 1997 г. Венгрыя была запрошана ў Паўночнаатлантычны альянс.

Аднак незадаволенасць насельніцтва толькі нарастала: за 1990-1995 гг. узровень жыцця ўпаў на 40% і працягваў скарачацца. Не дзіўна, што на парламенцкіх выбарах перамога дасталася правацэнтрысцкаму блоку апазіцыйных партыяў на чале Венгерскім грамадзянскім саюзам ("Фідэс"; створаны ў на базе АМД у 1995 г.). Новы прэм'ер-міністр Венгрыі, 35-гадовы Віктар Орбан працягнуў рыначныя рэформы сваіх папярэднікаў. Пры гэтым, эканамічныя дасягненні краіны дазволілі вярнуць некаторыя сацыяльныя заваёвы насельніцтва: была скасаваная плата за навучанне ва ўніверсітэце, адноўленыя ўніверсальныя ільготы для матак. У перыяд прэм'ерства В. Орбана Венгрыя, разам з Польшчай і Чэхіяй, у 1999 г. была афіцыйна прынятая ў НАТО (на рэферэндуме далучэнне да Альянсу падтрымалі 85% узяўшых удзел у галасаванні выбаршчыкаў).

Аднак на парламенцкіх выбарах 2002 г. правячыя партыі ізноў пацярпелі паражэнне. З нязначнай большасцю дэпутацкіх мандатаў першынствавала кааліцыя ВСП-ССД. Дастаткова стабільная эканамічная сітуацыя ў краіне, далучэнне да ЕС (у 2004 г. яго падтрымала 2/3 удзельнікаў усенароднага галасавання) дазволілі дзеючаму ўраду ўпершыню ў навейшай гісторыі дэмакратычнай Венгрыі здабыць у 2006 г. права на яшчэ адзін тэрмін праўлення.

Тым не менш, ужо праз некалькі месяцаў пасля выбараў кааліцыя і яе прэм'ер-міністр Ферэнц Дзюрчань (2004-2009) апынулася ў цэнтры грандыёзнага скандалу. Прэсе сталі вядомыя выказаныя ў прыватнай абстаноўцы словы кіраўніка кабінету міністраў, у якіх ён фактычна распісаўся ў некампетэнтнасці свайго ўраду: эканамічная палітыка Венгрыі, па яго словах, была "самай тупой у Еўропе", для ўтрымання сітуацыі пад кантролем "мы хлусілі – раніцамі, вечарамі і начамі" і г.д. У выніку ў цэнтры Будапешта адбыліся шматтысячныя антыўрадавыя акцыі пратэсту – найбуйнейшыя з часоў восеньскіх падзеяў 1956 г., а мясцовыя выбары скончыліся трыумфам апазіцыйнай партыі "Фідэс". Тым не менш, кааліцыйнаму ўраду ўдалося захаваць уладу.

З пачаткам сусветнага фінансавага крызісу 2008-2009 гг. спатрэбілася неадкладная вонкавая фінансавая дапамога ў памеры $25 млрд. Рэзка знізіліся ўсе асноўныя эканамічныя паказчыкі краіны, упаў дабрабыт насельніцтва. Як вынік, на парламенцкіх выбарах 2010 г. перамаглі "Фідэс" і ХДНП, разам заваяваўшыя звыш 2/3 дэпутацкіх мандатаў. В. Орбан вярнуў сабе прэм'ерскі пост.

Яшчэ адным важным вынікам крызісу стаў нечаканы поспех ультраправай нацыяналістычнай партыі "За лепшую Венгрыю" ("Ёбік " – таксама, як і назва "Фідэс", акронім першапачатковай назвы партыі). Яна актыўна ўжывае антыцыганскую, антысеміцкую і антыімігранцкую рыторыку. Ваенізаванае крыло партыі – "Венгерская гвардыя" (афіцыйна забаронена ў 2009 г.) – выкарыстоўвае элементы ўніформы і сімволіку, што нагадваюць адпаведныя атрыбуты венгерскіх нацыстаў часоў другой сусветнай – нілашыстаў.

Эканамічныя і палітычныя наступствы апошняга фінансавага крызісу пакуль канчаткова не пераадоленыя і Венгрыя, разам з Партугаліяй і Грэцыяй, застаюцца найбольш праблемнымі эканомікамі ЕС.

Дата добавления: 2014-11-08