Сутеги тариздес жуйелер ушин Бор теориясы. Бор постулаты

33.

34. Интерференция. Монахроматты жане толкындарынын интерференциясы когерентты толкындар жане оларды алудын адыстеры. Екы немесе одан да коп когерентты жарык толкындарынын кеныстыкте кабаттасуынан пайда болатын кубылыс жарык интерференциясы д.а.

Интерференция кубылысы жарыктын толкындык касиетын сипаттайды. Интерференция кубылысын байкау ушын когерентты толкындар кажет. Фазалар айырмасы уакытка байланысты озгермейтын жане бырдей жиылыкте тербелетын толкындарды когерентты толкындар д.а. Осы процесты сипаттайтын Гюйгенс принципы. Толкындык бет жеткен кезде ортанын арбыр нуктесы элементар толкыннын дербес козы болады. Сол элементар толкындарды ораушы бет жана толкындык беттын орнын корсетеды. Жарыктын толкындык касиете интерференция жане дифракция кубылысында толыгырак корынеды. Жарык толкынынын интенсивтылыгы онын амплитудасынын квадратына пропорционал. – интерференция мушесы –когерентты толкындар max I=0min Когерентты емес коздер ушын корыткы толкын интенсивтылыгы Жарык жолактарынын корынысы Монахраматты толкыннын корынысы Екы когерентты толкын интерференциясы

35. Статистикалык жане термодинамикалык зерттеу адыстеры. Идеал газ куйинин тендеуи. Газдардын кинетикалык теориясынын негызгы тендеуы. МКТ негызгы тендеуыныен молекулалардын термодинамикалык тепе тендык куйынде артурлы жылдамдыктарга ие болатынынкорсетуге болады. Бул атом молекулалык курылысынын макроскопиялык параметрлеры бойынша статистик алык угымга ме. Осы угымды тусындыретын ыктиамалдылык немесе статистикалык зандылык Лаплас аныктамасы бойынша сипатталады. Лаплас аныктамасы бойынша ыктималдылык бул тендеу молекуланын жылдамдык бойынша таралу функциясынын сипаттайды.Жылдамдыкты аныктау ушын Максвелл тарауын сипаттайык Максвеллдын жадпы 3 ось бойынша былай аныкталады. Осыдан Максвелл заны молекула жылдамдыктарынынабсолют маны бойынша таралуын сипаттайды.

Максвелл таралуынан мынандай корытынды шыгады 1) Газ молекуласынын таралу функциясы газдын тегыне жане куй параметрлерыне байланысты болады. 2) Дарежедегы кинетикалык энергиянын мане жылу энергиясынын козгалысына тан.

Максвеллдын орналасу заны бойынша молекула санынын жылдамдыгы болынуы былай болады. ыктималдылык жылдамдык орташа арифметикалык жылдамдык орташа квадраттык жылдамдык

Максвелл таралуы бойынша газ P –нын аныкталуы бойынша Барометрлык формула бойынша ыске асады.

37. оздик индукция. озара индукция магнит орисинин энергиясы. Кандай да быр туйык контур аркылы ток журсе, онын магнит орысы осы контур мен шектелген ауданы киып отеды. Контурдагы токтын шамасы озгерсе, онда онын контур аркылы отетын магнит агыны да озгереды. Сондыктан контурда индукциялык ток пайда болады. Осындай контур аркылы журетын ток коздеры озгергенде, контурда индукциялык токтын пайда болуын оздык индукция кубылысы д.а. Ол электромагниттык индукциянын быр туры. Катушкада ток озгергенде онын магнит орысы де озгереды, демек катушканын озынде ЭКК пайда болады. Оны оздык индукциялык ЭКК деп атайды. Тогы бар контурмен байланысты ылестырылген магнит агыны контурдагы Ы токка пропорционал болады.

Ф=LI Индуктивтылыктын олшем бырлы генри (Гн) аныкталады. 1Гн дегенымыз оздык индукция магнит агыны 1 Вб болатын контурдын индуктивтылыгы.

Тызбектегы ток ар уакытта Ом заны бойынша аныкталады. Немесе

ОМ заны

деп алып тендеуды турлендырейык

Магнит орысы элетр орысы сиякты энергия тасымалдаушы болып табылады. Бойыннан ток отып жатырган индуктивтылыгы контурды алып карастырамыз. Бул контурмен отып жатырган магнит агыны, контурдын бойымен отып жатырган токты озгертсек, магнит агыны да озгереды. Бырак магнит агынын озгерты ушын жумы жасау керек. Магнит агынын тудыру ушын ыстелынген жумыс

болады.Бул жумыс контурдагы магнит орысынын энергиясына тен. Сонымен магнит орысынын энергиясы мынандай орнекпен аныкталады.

Cоленоид ышындегы магнит орысын карастырайык

ал

жане

Екенын еске алсак, онда

Бор постулаттары: 1. Атом ушын белгылы быр стационарлык куйлер болады. Стационар куйде атом энергия шыгармайды. 2. Атомнын стационар куйынде электрон шенбер орбитамен козгалса онын мына шарттарды канагаттандыратын релятивис моментынын кванттык маны болу керек. 3. Атом быр стационарлык куйден екыншы куйге откенде быр квант энергияны шыгарады не жутады. шыгарылады жутылады

Бор постулаттарын колданып мынандай формула пайдалануга болады. стационар орбитаны4 радиусы ядронынэлектростатикалык орысындегы энергия электрон энергиясынын диекреттылыгы

39. Материалдык нуктенин релятивистык динамикалык негизги заны энергия мен массанын байланыс заны. Материялык нуктенын кинетикалык энергиясынын онын екы турлы

орналасуы арасындагы орын ауыстыруы кезындегы озгеруы осы жердегы куштын аткарган жумысына тен. Нукте алгашкыдагыдай тузу бойымен емес ерыкты траекториямен козгалсын делык.

Козгалыс траекториясын кыска кесындылерге i  l болейык. Кесындылердын узындыктарын i  l нолге карай, ал олардын санын –шексыздыкке умталдыра отырып, ерыкты траектория бойынша орын ауыстыру кезындегы куштын жумысын аламыз: Коп жагдайда куштын касиеттеры соншалыкты, тыпты он жак болым.(энергиянын олшемдылыгыне ие шама) механика аясында анык манге ие

болады. Потенциалды (консервативты) куштер. Куштерды олардын касиеттеры

бойынша екы класка болуге болады. Бырыншы класс куштеры ушын, екы нукте

арасында орын ауыстыру барысындагы жумыс осы орын ауыстыру кезындегы

журылген жолга тауелды емес, ал екыншы класс куштеры ушын – тауелды.

40. Де Бройль гипотезасы. Де Бройль толкындарынын кейбир касиеттери. Де Бройль толкындарынын ыктималдылык магынасы. Гипотеза— белгылы быр кубылысты тусындыру ушын алга тартылатын жане тажырибе турынде тексеруды жане сенымды гылыми теория болып калыптасу ушын теориялык негызды талап ететын гылыми болжам, далелденбеген тужырымдама, жорамалЖарык табигатынын корпускулалык толкын дуализмын Луи де Бройль тусындырды. Де Бройль гипотезасы бойынша болшектердын еркын козгалысын жарык монохроматты толкын ретынде корсетуге болады. к- толкындык сан.толкын векторы Толкындар суперпозициясы озындык жылдамдыкка ие бастапкы толкыннан ерекше болады. Бул кисыктык болшек деп карастырып оны толкындык пакет деп атайды. Арбыр толкын озындык жылдамдыкпен козгалатын фазалык жылдамдыкка ие.

Фазалык жылдамдыктар.

Топтык жылдамдык

Бул формулдан мынандай корытынды шыгады.

Зат бул толкын пакеттерынын жиынтыгы. Заттын толкындык касиеты толкындык пакеттерды жыктейтын факторлар негызынде пайда болады. Толкындык пакет болшек тарызды курылымга ие. Толкын жылдамдыгы толкын пакетынен туратын фазалык жылдамдык. Касиеттеры: 1. Шашыраган сауледе мандер быр бырыне жакын бастапкы λ жане косымша толкын узындыктары болады.2. толкын узындыктары аркезде λ-ден улкен 3. маны θ шашырау бурышына тауелды, ал шашыратушы зат табигатына тауелды емес. Толкын узындыгынын артуы шашырау бурышы улкейген сайын кобырек болады.

Бул формула рентген саулелерын шашыратушы затты сипаттайды.

41. Инерция моменти. Куш моменти. Айнымалы козгалган дененин энергиясы. Айнымалы козгалыс динамикасынын негизги тендеуи. Инерция моменты — айналмалы козгалыстагы катты дененын инерттылыгынын олшемы.Механикалыкжуйенын N материалдык нуктелерынын массаларынын олардын козгалмайтын _Z айналу осыне дейынгы аракашыктыктарынын квадратынакобейтындылерынын косындысына тен физикалыкшама жуйенын айналуосыне катысты инерция моментыдеп аталады: Инерция моменты – аддитивтык шама. Катты дененын инерция моменты онын курамдас болыктерынын инерция моменттерынын косындысына тен.Куш моменты - куштын асер ету сызыгынан куш арекеты карастырылатын оське дейынгы ара кашыктыгымен куштын кобейтындысыне тен шама. Куш моменты векторы - ось багытымен караганда куштын денены сагат тылыне карсы багытта айналдыргандай корынетын куш пен моменттык нуктеден отетын жазыктыкка перпендикуляр болып багытталады. Берылген О нуктеден куштын А тусу нуктесыне жургызылген радиус-вектор мен куш векторынын векторлык кобейтындысыне тен физикалык шамакозгалмайтын О нуктесыне катысты куш моменты деп аталады. Айнымалы козгалыс - нукте жылдамдыгынын сандык маны уакыт функциясы болган кездегы нуктенын тузу сызыкты козгалысы. Динамика – денелердын озара асерлесуынын олардын механикалык козгалысына ыкпалын, козгалыс зандарын козгалыстын пайда болу жане озгеру себептерымен байланыстырып зерттейды . Айнымалы козгалыс кезынде катты денелердын барлык нуктелеры шенбер бойымен козгалады, олардын центрлеры айналу осы деп аталатын быр тузудын бойында жатады. Айнымалы козгалыстын негызгы динамикалык сипаттамалык шамалары – айналу осыне катысты импульс моменты жане кинетикалык энергиясы.

42. Толкындар дифракциясы. Гьюгенс-Френель принципи. Френель жане Фраунгофер диффракциясы. Дифракция (лат. dыfractus – сындырылган) – механикалык, дыбыс жане жарык толкындарынын оздерынын толкын узындыгымен шамалас тоскауылды орап отуы, сондай-ак суйыктык пен газ молекулаларынын немесе кристалл, суйыктык, т.б. микроболшектерынын электрондар, нейтрондар. Жарык дифракциясы — жарык толкындарынын молшеры сол толкындардын узындыгымен карайлас тоскауылды (тар санылау, жынышке сым, т.б.) орап оту кубылысы. Френель Жарык дифракциясын екыншы реттык толкындардын интерференциялану натижесы деп тужырымдады. Жарык дифракциясынын жуык теориясы Гюйгенс — Френель принципыне негызделген. Зоналар (аймактар) адысы деп аталатын бул корнекы адыс бойынша толкындык бет ойша донгелек аймактарга болынеды. Осы аймактардан таралып быр-бырыне кабаттасуы кезынде интерференцияланган элементар толкындардын амплитудалары мен фазалары есепке алынады. Нуктелык жарык козынен шыккан жарык, кунгырт экраннын кышкене донгелек санылауынан немесе кунгырт донгелек экраннын шетынен откенде, концентрлы шенбер тарызды дифракциялык жолактар пайда болды. Егер санылаудан откен аймактар саны жуп болса, онда дифракциялык бейненын центрынде карангы дак, ал так болса — жарык дак корынеды.Дифракциялык жолактардын арасы жарыктын толкын узындыгына байланысты аныкталады. Жарык дифракциясынын сфералык толкындар дифракциясы (Френель дифракциясы) жане параллель саулелер дифракциясы (Фраунгофер дифракциясы) деп аталатын екы туры бар.

43. Абсолют, салыстырмалы жане коширмели жылдамдык пен удеу. Арнайы салыстырмалык теориясынын постулаттары. Удеу— нуктенын жылдамдыгынын маны мен багытынын озгеруын сипаттайтын векторлык шама. .Абсолют удеу— курделы козгалыстагы материялык нуктенын абсолют жылдамдыгынын маны мен багытынын озгеруын сипаттайтын векторлык шама. Абсолют удеу — орын ауыстыру, салыстырмалы жане кориолис удеулерынын геометриялык косындысына тен. Салыстырмалы удеу— салыстырмалы козгалыстагы нуктенын салыстырмалы жылдамдыгынын озгеруын сипаттайды. Тасымалдау удеуы— тасымалдау козгалысындагы нуктенын тасымалдау жылдамдыгынын озгеруын сипаттайды. Салыстырмалы козгалыстагы нуктенын жылдамдыгы салыстырмалы жылдамдык u, ал удеуы салыстырмалы удеу w деп аталады. Жылжымалы санак жуйесындегы барлык нуктелердын жылжымайтын санак жуйесыне катысты козгалысы бул жагдайда тасымал козгалыс деп, ал берылген уакыт мезетынде козгалган нуктемен беттесетын жылжымалы жуйе нуктесынын жылдамдыгы мен удеуы тасымал жылдамдык u жане тасымал удеу деп аталады. Акырында нуктенын (дененын) жылжымайтын санак жуйесыне катысты козгалысы курделы немесе абсолют козгалыс деп, ал бул uкозгалыстын жылдамдыгы мен удеуы абсолюттык жылдамдык (абс w.) жане абсолюттык удеу (абс.) деп аталады.Арнайы салыстырмалы теориянын постулаттары. Арнайы салыстырмалы теориянын негызын калаушы –А. Эйнштейн. Бул теориянын негызыне, Ньютоннын классикалык механикасындагы сиякты, кеныстык пен уакыттын быртектылыгы алынган. Сондыктан арнайы салыстырмалык теория кеныстык пен уакыттын физикалык теориясы ретынде каралды. Арнайы салыстырмалы теориянын кагидалары ретынде 1905 жылы А. Эйнштейн тужырымдаган екы постулат алынады: Салыстырмалы принцип. Табигаттагы кез-келген физикалык кубылыс барлык инерциялык жуйеде бырдей отеды.2.Жылдамдыктын инварианттык принципы. Бос кеныстыктегы (ваккумдегы) жарык жылдамдыгы жарык козы мен жарык кабылдагыштын козгалысына тауелсыз туракты шама.Табигаттын ыргелы касиеттерын сипаттайтын А. Эйнштейннын 2-шы постулаты тажырибеден алынган корытындыларга негызделген. Эйнштейн Альберт (14 наурыз 1879, Германия, Ульм каласы – 18 сауыр 1955, АКШ, Нью-Джерси штаты, Принстон) –физик-теоретик, казыргы физиканын негызын салушылардын быры.

44. Диффракциянын карапайым есептери бир жане коп санылаулардагы дифракция. Дифракциялык тор. Айкын да анык дифракциялык суретты алу жане бакылау ушын дифракциялык торды пайдаланады. Дифракциялык тoр дегенымыз — жарык дифракциясы байкалатын тоскауылдар жане санылаулардын жиынтыгы.Дифракциялык торды реттелген дифракциялык тop жане реттелмеген дифракциялык тop деп боледы. Реттелген тор деп санылаулары белгылы быр катан тартып бойынша орналаскан торларды, ал реттелмеген деп санылаулары тартыпсыз орналаскан торларды айтады. Геометриялык курылысына карай торларды жазык жане кеныстыктык торлар деп те боледы. Кеныстыктык реттелмеген торларга, мысалы, тумандагы ауа тамшылары немесе муз киыршыктарынын жиынтыгы, коз кырпыктеры жатады.

45. Потенциал жане кернеулик арасындагы байланыс. Диэлектриктердин поляризациялануы, ондагы орис кернеулиги. Электриык ыгысу. Диэлектриктер – барлык молекулалары электрлык бейтарап куйде болатын электр тогын откызбейтын заттар. Полярлык диэлектриктер– молекулалык курылымы асимметриялык заттар. атомдагы электрондардын орналасуы ядрога катысты симмет-риялы емес, сырткы электр орысы болмаганда молекуланын дипольдык моменты бар. сырткы электр орысынын асерынен олардын дипольдык моменттеры сырткы орыс багытымен багдарланады.Поляризациялану векторы – шексызаз колемды диэлектриктын толык дипольдык моментынын осы колемге катынасына тен, тутас диэлектриктын поляризациялану дарежесын сипаттайтын физикалык шама. Диэлектриктегы электрстатикалык орыс ушын остроградский-гаусс теоремасы:кез келген туйык бет аркылы отетын электрлык ыгысу векто-рынын толык агыны осы беттын ышынде камтылган еркын зарядтардын алгебралык косындысына тен болады:

Диэлектриктердын полярлануы дегенымыз - сырткы электр орысынын асерымен зарядтын онын атомдары мен молекуларынын ышынде ыгысуы, ал Р полярлангандык векторы полярлану натижесынде ыгысу багытына перпендикуляр бет бырлыгы аркылы откен заряд санына тен болады.Карапайым диэлектриктерде Р полярлангандык векторы мен D электрлык ыгысу векторы (электростатикалык индукция векторы) Е электр орысынын кернеулылыгыне пропорционал келеды D = ₀ E + P = ₀ E + Е = _а Е, мунда ₀ – бостыктын диэлектрлык отымдылыгы; – абсолютты диэлектрлык алгырлык; Электрлык ыгысу (электрлык индукция) – изотропты ортада еркын зарядтардын электрстатикалык орысын сипаттайтын векторлык шама:

46. Ферми-Дерактын кванттык статикасы туралы тусиник. Абсолют ноль температурада энергия бойынша металлдагы откизгиштик электрондардын таралуы. Ферми энергиясы. Жартылай откызгыштердын электр откызгыштыгын зоналык теория негызынде тек кванттык механика жан-жакты тусындырып бере алады. Кристалдарда энергетикалык зоналардын пайда болуы металдардын, жартылай откызгыштердын жане диэлектриктерге болынуымен тусындырыледы. Жартылай откызгыштер мен диэлектриктердын екеуынде де еркын зарядты тасымалдаушылар жок, олардын пайда болуы ушын (электрондарды атомдардан жулып алу ушын) белгылы быр колемде энергия жумсау керек. Бырак бул энергия диэлектриктер ушын оте улкен, ал жартылай откызгыштер ушын ол аз шама болуы кажет.Егер жартылай откызгыштын температурасы абсолют нолге жакындаса, онда кристалдагы байланыстар бузылмайды, сондыктан жартылай откызгыш диэлектрикке айналады. Жартылай откызгыштын температурасы артканда онын атомдарынын сырткы кабатынын жеке электрондары, атомнан болынуге жеткылыкты энергия кабылдап, одан болынып шыгып, еркын электрондарга айналады. Жартылай откызгыштын температурасы жогарылаган сайын, ондагы еркын электрондардын саны артады жане электр откызгыштыгы жогарылайды.Электроннын энергиясын арттыру ушын, оган ΔЕ руксат етылмеген зонанын енынен кем емес энергия молшерын беру керек. Электр орысы (кристалдын электрлык тесылуы болмайтын кернеулыкте) мундай энергияны электрондарга бере алмайды. Мундай жагдайда кристалдын электрлык касиеттеры руксат етылмеген зонанын ΔЕ енымен аныкталады. Егер бул ен улкен болмаса (оннан быр электроновольт), жылулык козгалыстын энергиясы, электрондардын быр болыгын жогары еркын зонага ауыстыруга жеткылыкты болады.Бул жумыста зертханалык электропеште жартылай откызгыш улгысын кыздырып, температурасын озгерткен кезде улгынын электрлык кедергысын тыкелей олшеу аркылы электроткызгыштыктын озгерысы зерттелды жане руксат етылмеген зонанын енын аныкталды. Денгейлердын толу ыктималдылыгы аныктайтын Ферми функциясы формуласынан меншыкты откызгыштыкты температура функциясы деп олшеп, натижены жартылай логорифмдык масштабтагы графикте бейнелеуге болады:.Осы формула бойынша тургызылган графиктегы тузудын колбеуы руксат етылмеген зонанын енын аныктауга мумкындык береды. Руксат етылмеген зонанын ены – катты денелердын манызды параметры болып табылады.

47. Электр козгаушы куш. Туракты ток зандары (ом, кирхгоф, джоуль ленц) Электр Козгаушы Куш – электр тызбегыне жалганган, табигаты электрстатикалык емес энергия козы. Тек кана электрстатик. куштер туйык тызбекпен туракты токтын уздыксыз журуын камтамасыз ете алмайды. Ойткены бул куштердын туйык контур бойымен зарядты козгалтуы ушын жумсайтын жумысы нолге тен, ал ток журген кезде адетте энергия шыгыны болады. Сондыктан туйык контурмен уздыксыз ток журуы ушын электр тызбегынен тыс баска быр энергия козы болу керек. Бул энергия козы энергияны сырттан ала отырып, оны зарядтардын козгалыс энергиясына айналдырады да, косымша электр орысын (Е) тудырады. Мундай косымша электр орысы кушынын туйык контур бойымен ыстейтын жумысы нолге тен болмайды:. Е' шамасы Э. к. к. деп аталады жане онын шамасы бырлык зарядты козгалтуга кететын электрстатик. емес куштердын жумысына тен. Потенциал сиякты Э. к. к-тын де олшеу бырлыгы – вольт (в). Электролиттердегы иондардын диффузиясы, контур аркылы откен магнит агынынын озгеруы (эл.-магн. индукция), т.б. Э. к. к-ын тудырады.Туракты Ток – ток кушынын шамасы мен багыты уакытка байланысты озгермейтын электр тогы. Тызбектын быртекты болыгы ушын ом заны: .Тызбектын быртекты болыгы ушын ом занынын дифференциалдык туры:

Толык туйык тызбек ушын ом заны: . Тызбектын быртекты емес болыгы ушын ом заны:

Ом занынын дифференциалдык турдегы жалпылама тендеуы:

Джоуль-ленц заны:козгалмайтын откызгыш бойымен уакыт ышынде ток откенде элементар колемде болынетын жылу токтын квадратына, электрлык кедергыге, токтын откен уакытына тура пропорционал Джоуль-ленц занынындифференциалдык турдегы тендеуы:

кирхгофтын бырыншы ережесы (туйындер ережесы): туйынде тогысатын ток куштерынын алгебралык косындысы нолге тен болады. .

кирхгофтын екыншы ережесы (контурлар ережесы): тармакталган электр тызбегынын кез келген туйык контурында онын болыктерындегы ток куштерынын сайкес кедергылерыне кобейтындысы контурдагы барлык ток коздерынын экк алгебралык косындысына тен болады .

48. Электр ориси. Электр орисинин кернеулиги. Электр орисинин кернеулигин есептеу ушин Гаусс теоремасын колдану. Электр орысы – электрмагниттык орыстын дербес быр туры. Ол электр зарядынын айналасында немесе быр уакыт ышындегы магнит орысынын озгерысы натижесынде пайда болады. Э. о-нын магнит орысынен озгешелыгы – ол козгалатын да, козгалмайтын да электр зарядтарына асер етеды. Э. о-нын бар екендыгын онын козгалмайтын зарядка асер ететын кушы бойынша байкауга болады. Электр орысынын кернеулыгы – Э. о-нын сандык сипаттамасы болып табылады.Электр орысынын кернеулыгы – электр орысынын зарядталган болшектер мен денелерге куштык асерын сипаттайтын векторлык шама (Е). Ол электр орысынын белгылы быр нуктесыне койылган нуктелык зарядка асер ететын орыс кушынын (F0) сол зарядтын шамасына (q0) катынасына тен: E0=F0/q0. Бул жерде зерттелетын орыске акелынген зарядтын шамасы (q0) сол орыстын жасайтын зарядтардын шамасы мен олардын кеныстыкте тарала орналасуын озгертпейтындей, мейлынше аз деп карастырылады. Электр орысынын кернеулыгынын бырлыктердын халыкаралык жуйесындегы олшеу бырлыгы: в/м.компенсацияланбаган (отелмеген) зарядтар откызгыштын тек бетынде гана болынып таралады. остроградский-гаусс теоремасына сайкес, откызгыштын ышынде кез келген туйык бетпен камтылган заряд нольге тен:

вакуумдегы электрстатикалык орыс ушын остроградский-гаусс теоремасы: кез келген туйык бет аркылы отетын электр орысы кернеулыгы векторынын толык агыны осы беттын ышынде коршалган зарядтардын алгебралык косындысын электрлык турактыга болгенге тен болады:

49_. Кванттык механикадагы сутеги тариздес жуйе. Сутеги атомынын негизги куйи. Атом бутындей алганда зарядсыз, бейтарап болшек. Ол ортасында озынен радиусы 10⁴ -10⁵ есе кышы колемды алып жаткан он зарядты ядродан жане оны айнала козгадып журген терыс зарядты электрондардан турады. Атом озынын сырткы быр немесе бырнеше электрондарын жогалтканда он, ал сырттан электрон косып алганда терыс ионга айналады. Атомнын сызыктык олшемдеры ~ 10^{-8 см}, колденен кимасынын ауданы ~10^-16 см², колемы ~10^-24 см³. Борлын атом теориясында ен карапайым атом – сутегы атомы. Онын радиусынын дал белгылы быр маны бар жане ол мумкын болатын ен кышы айналу орбитасынын радиусы шамасына тен: a =0.53 * 10^{-8 см (далырек, 0.52917*10-8 см} ).

50. Нуктенин тузу сызыкты козгалысы. Кинетикалык сипаттамалар ыгысу, лездик жылдамдык пен удеу. козгалыстын кинетикалын тендеуи. Траектория (кейынгы лат. ' trajectorыus' – ыгысу немесе орын ауыстыруга катысты) – материялык нуктенын оз козгалысы кезынде сызатын быртутас сызыгы. Егер траектория тузу болса нуктенын козгалысы тузу сызыкты, баска жагдайда кисык сызыкты козгалыс’’ деп аталады. Еркын материялык нуктенын траекториясы оган асер ететын куштерге, бастапкы козгалыс жагдайларына, кандай санак жуйесыне катысты козгалуына жане айналасындагы денелермен байланысына тауелды.Лездык жылдамдык–козгалыстагы материалдык нуктенын радиус-векто-рынын уакытбойынша бырыншы туын-дысынатен жане козгалыс багытына сайкестраекторияга жанама бойымен багытталады:

Ыгысу – материалдар кедергысынде тускен куш асерынен серпымды денелердын озара параллель кабаттарынын (талшыктарынын) аралык кашыктыгын озгертпей формациясын ауыстыруы.Удеу— нуктенын жылдамдыгынын маны мен багытынын озгеруын сипаттайтын векторлык шама.

51. Жарыктын комбинациялык шашырауы.Люминесценция.Лазерлер физикасы. Жарыктын комбинациялык шашырауы – белгылы быр затка тускен жарыктын сол заттан толкын узындыгы озгере отырып шашырауы. Бул кубылысты 1928 жылы ресейлык физиктер Г.С.Ландсберг пен Л.И.Мандельштам жане унды физиктеры Ч.В.Раман мен К.С.Кришнан аркайсысы быр-бырыне тауелсыз оз беттерынен ашкан. Жарыктын комбинациялык шашырауы арнаулы кондыргынын комегымен бакыланады. Жарыктын комбинациялык шашырауын анык бакылау ушын жарык мейылынше монохроматты болу керек, былайшы айтканда денеге тусырылген толкыннын курамында быр не бырнеше толкын гана болуга тиыс. Люминесценция (лат. Lumen – жарык, escent – алсыз) – деп берылген температура кезындегы дененын жылулык саулеленуынен артык жане узактыгы жарыктын тербелыс периодынан улкен болатын саулеленуды айтады.Люминесценция бырыншы сандык зерттеуынде-ак Стокс ережесы кисынды мазмундалады: люминесценттык саулеленудын толкын узындыгы аркашан осы коздырган жарыктын толкын узындыгынан улкен. Лазер (агылшынша Laser. Light amplification by stimulated emission of radiation – жарыкты мажбурлы саулелену аркылы кушейту). Лазер - саулесын беретын аспап. Онын турлеры: газ лазер, жартылай откызгыш лазер, катты дене лазеры жане суйык зат лазеры.Лазерлык саулеленудын касиеты: 1)Уакыттык жане кеныстыктык когеренттылык.Жарыктын карапайым козыне караганда, жеты есе коп болатын когеренттылык узындыгына тен L=c𝜏~10⁵м сайкес келетын когеренттылык уакыты 𝜏=10^-3с. 2)Катан монохроматтылык (∆λ 10^-11м). 3)Энергия агынынын улкен тыгыздыгы (сиапттын шамасы ~10¹⁰Вт⧸м²). 4)Шоктын оте кышкентай бурышпен таралуы (10⁴есе традиционды оптикалык жарыкталган жуйеге караганда, мысалы прожекторда).

Дата добавления: 2014-12-16