Терме диктант. Сан есімдерді тауып, қай түріне жататындығын анықта

Лгі: бес, бесінші, бесеу.

Бекіту

№1-жаттығу

Сан есімдерді тауып, қай түріне жататындығын анықта.

1. Бірінші байлық –денсаулық,екінші байлық – ақ жаулық, үшінші байлық –төрт саулық.

2. Атадан алтау, анадан төртеу, жалғыздық көрер жерім жоқ.

3. Олар екі-үштен қолтықтасып, үйдің ішін шыр көбелек айналып жүр.

4. Бір күн ашыққаннан қырық күн ақыл сұрама.

5. Жиналысқа елудей адам жиналды.

6. Солардың ішінде ең жақсылары он алтыншы, он жетінші нөмірлер екен.

7. Бір түн отырып ел адамдарын төрттен-бестен жиып алып, бір түрлі іс тапсырған.

8. Сағат төрт жарымда кездесеміз.

9. Оның жасы қырыққа таяу.

10. Сағат он бір шамасында телефон соға бастады.

11. Үшеуі салтанатты дастарқан жайылған кең залға өтті.

№2-жаттығу

Төмендегі сан есімдерден есептік, реттік, жинақтық сан есімдер жаса.

5, 1, 3, 7, 9, 20, 41, 1997, 657, 2, 0, 4, 254893

№3-жаттығу

Көп нүктеннің орнына керекті сан есімдерді жазбаша түрінде қойып жаз.

Менің ағам... сыныпта оқиды. Мен... жылы тудым. Өскемен қаласы...жылы салынған. Қазақстанның жер көлемі-... мың шаршы километр. Халқы -... миллиондай.... ұстазым әрқашан есіме қалады.

Сағат... кездесеміз. Маған...уақыт керек. Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі...жылы...желтоқсанда жарияланды. Есептің дұрыс жауабы...

(16; 1991; 1; 2,5; 1998; 1^5/₁₀ 1720; 16³⁰ ;2717; 16)

№4-жаттығу

Көп нүктеннің орнына қажетті реттік сан есімдерді қойып жаз.

Мен...дүниеге келдім. Отбасымыздағы... баламын. Сондықтан мені жақсы көреді.... мектепке бардым.

Қазақ тілін... бастап үйреніп жүрмін. Үйіміздің нөмірі-.... Қазір... сыныпта оқимын. Мектепті... бітіремін. Бізде аптаның... күні –демалыс. Сабақтан кейін үйге келіп, алған бағаларымды... анама, содан кейін әкеме көрсетемін. Біздің отбасымыз -...және..ғасырлардың куәгері.

№ 5-жаттығу

Дара және күрделі сан есімдер

Үш-төрт күн қатарынан соққан құм дауылынан асқан тозақ жоқ. Мен өзі жиырма бес жыл мектепте мұғалім болып жұмыс істеймін. Ержан мұның бетіне бірінші рет бұрылып қарады. Соңғы есеп бойынша әлемде бес мың алты жүз елу екі тіл және диалект бар.Ағылшындарға өз тілін үйренуге сегіз жыл, ал испандарға екі-үш жылдың өзі жетеді. Қазіргі қазақ тілінде қырық екі әріп бар.

Есептік және реттік сан есімдер

Шәкен Айманов мың тоғыз жүз он төртінші жылы Павлодар облысында дүниеге келген. Ағайын – алтау, ана – біреу. Мұның үстінде ауылда елу мың қой, үш мың сиыр, мыңдай жылқы бар. Он күнде екі үйді қатар жығамыз. Ағам университтетің үшінші курсын бітірген.

Бір тәулікте жиырма төрт сағат бар.Үйдің нөмірі жиырма алтыншы.

Жинақтық сан есім

Екеуі оң жақтан, екеуі сол жақтан шықты.Үшеуміз бірге өстік, бір мектепке бардық. Алтаумын деме, жетеуге жолығасың, жетеумін деме, сегізге жолығасың. Қасқыр мен ұры мінездес; екеуі де түнді аңдиды. Бұлбұл мен гүл мінездес; екеуі де күнді аңдиды. Алтау ала болса ауыздағы кетеді, төртеу түгел болса, төбедегі келеді. Олар –төртеу, бұлар –екеу, алты атты бір-біріне ат басын тірей келіп тоқтады.

Болжалдық сан есім

Сағат он бір шамасында телефон соқты. Бұлардың көз алдында төрт қатар болып, қала тәртібімен тізіле тігілген жүзден аса киіз үй тұр.Ортада екі ұзын көше жатыр. Тұрар жылқысын бес-алты жыл бақты. Жұмақан бірер күн бұрын бөлініп қалған үйірлерді іздеп кеткен болып шығады. Жиналысқа жиырма шақты адам жиналды.

Топтау және бөлшектік сан есімдер

Үштің бірінен айырылдық. Олар да мыңдап қой айдады, жүздеп жылқы байлады. Жетісудың жарым жерін қайырып алды.Сыныпқа екіден кіріңдер. Дұрыс жауабы: «Бір бүтін оннан төрт». Қыс айлары жылдың төрттен бір бөлігін қамтиды. Онша көп емес, үй басы екі қара, бес тұяқтан ғана. Қазыбек бидің алдына бір бала үшін дауласып екі әйел келеді.

Үстеу (наречие)

Іс-әрекет, қимылдың заттың сынының түрлі белгілерін білдіретін сөздердің лексико-грамматикалық тобы үстеу деп аталады.

Түрлері(типы)		Мысалдар(примеры)
1.Тұлғасына қарай(по способу образования)	1.Негізгі(непроизводные)	әрең, дәл, сәл
2.Туынды(производные)	Ескіше, жаяулап, соншама, сиыршылап,осылай (-ша, -ше, -лай, -лей, -дайын, -тайын, -тейін, -шама, -шалық, -шылап, -шілеп)
2.Құрамына қарай(по составу)	1.Дара(простые)	ерте, ерекше, кешке
2.Күрделі(сложные)	бүгін, анда-санда, алдын-ала
3.Мағынасына қарай(по значению)	1.Мезгіл(времени) қашан?(когда?) қашаннан?(с каких пор)	кеше,бүгін, ертең, қазір, таңертең, бүрсігүні, биыл, былтыр, күні-гүні, ертемен,жаздыгүні, қыстыгүні т.б.
2. Мекен(места) қайда?қайдан? (куда? где? откуда?)	жоғары, төмен, алға, артқа, іште, ілгері т.б
3.Мөлшер(количество и меры) қанша?қаншалық? қаншадан?нешелеп?(сколько? до какой степени?)	бірталай, азды-көпті, оншалық, недәуір,бірен-саран, біраз т.б.
4. Сын-бейне(образа и способа действия) қалай?қалайша?қайтіп? (как? каким образом? каким способом?)	әрең, әзер, шапшаң, тез, жылдам, кенет, бірге, зорға, аздап, жедел, ауызша т.б.
5. Күшейту (усилительные) калай?қайтіп?қандай? (как? каким образом? какой?)	аса, нағыз, ең, тым, айырықша, кілең, өңкей, әбден, барынша
6. Мақсат (цели) не үшін? неге? не мақсатпен? (зачем? для чего?с какой целью?)	әдейлеп, әдейі, жорта, көре, тұра, біле
7. Себеп-салдар (причины и следствия) неліктен? не себептен? қалай? (почему? отчего? как? по какой причине?)	амалсыздан, босқа, текке, шарасыздан, құр босқа
8. Топтау (разделительные) қалай? қаншалап? (как?)	рет-ретімен, бас –басына, екеулеп, бір-бірлеп, аз-аздан

Синтаксистік қызметі – пысықтауыш қызметін атқарады.

Ескерту: үстеу –түрленбейді, қандай сөзбен тіркессе де формасын өзгертпейді.

Морфологиялық талдау үлгісі:

Дата добавления: 2014-12-27