Терме диктант. Зат есім, сын есім, сан есімдердің орнына жұмсалатын сөздерді есімдік деп атайды

Бекіту

Ескерту.

Есімдік -местоимение

Зат есім, сын есім, сан есімдердің орнына жұмсалатын сөздерді есімдік деп атайды.

Түрлері (Типы)	Мысалдар (Примеры)
1. Тұлғасына қарай (по способу образования)	1. Негізгі (непроизводные)	мен, сен, ол
2. Туынды (производные)	біреу, мынау, барлық
2. Құрамына қарай (по составу)	1. Дара (простые)	ол, анау, сонау
2. Күрделі (сложные)	ешкім, әрбір, кімде-кім
3. Мағынасына қарай (по значению)	1. Жіктеу (личные)	мен, сен, сіз, ол, біз, сендер, сіздер, олар
2. Сілтеу (указательные)	бұл, сол, ол, мына, мынау, осы, міне, әні, сонау, әнеки, анау, осынау
3. Сұрау (вопросительные)	кім? не? неше? қай? қандай? қалай? қашан? қайдан? нешеу? нешінші?
4. Белгісіздік (неопределенные)	біреу, бірнеше, кейбір, қайсыбір, әркім, әрқашан, әлдекім, әрқалай
5. Өздік (возвратные)	өз, өзім, өзің, өзіңіз, өзі, өзіміз, өздеріңіз
6. Болымсыздық (отрицательные)	еш, ешкім, ешқашан, дәнеме, ешбір, ештеме, ешқайсы, түк
7. Жалпылау (определительные)	бәрі, бүкіл, барлық, күллі, бүтін, барша, түгел, бар, бүткіл

Тұрақсыз белгілері:

1.	септелуі	менде, сенің, осыдан
2.	тәуелденуі	бұным, бұныңыз, бұнысы, кімім
3.	жіктелуі	менмін, сенсің.
4.	көптелуі	олар, сіздер, бұлар

Өзге сөз таптарындай есімдік те көптелуге, септелуге бейім. Бірақ соның өзінде мұндай категорияларға түрленуі бірдей бола бермейді.

Есімдіктер басқа сөздерден жасалмайды, не түбір күйінде, не есімдіктер өзара бірігу арқылы қолданылады. Мысалы, кей+біреу, еш+теме.

Синтаксистік қызметі:

Сөйлемде барлық сөйлем мүшелерінің қызметін атқарады.

Морфологиялық талдау үлгісі:

Ағыбай оларға жауап қатқан жоқ.

Оларға – есімдік, бастапқы тұлғасы –ол (кім?)

Тұрақты белгілері: негізгі, дара, жіктеу

Тұрақсыз белгілері: -ға –барыс септік жалғауы,- лар –көптік жалғауы

Синтаксис қызметі: кімдерге? деген сұраққа жауап беріп, толықтауыш қызметін атқарады.

№1-жаттығу

Сөйлемде есімдіктерді теріп, түрлерін ажыратыңыз.

Сізге бір сыр айтсам, ұрыспайсыз ба? Мен олардың командирімін. Ал өзің қашан келдің? Өзім оқып шыққан мектебіме мұғалім болып келдім. Бұлар Сарыөзекке жетпей тоқтады. Сіз менің өлеңіме бірдеңе десеңізші? Барлық тарихым – осы. Сендерде қандай ой, нендей нұсқау бар, оны өздерің білесіңдер. Сіздер болмасаңыздар менің күнім әлдеқандай болар еді. Бірдеңе ойлап табуға тырысады. Бәріміз бір атаның баласымыз. Оларға бәрі қызық. Күллі ауылда жаны ашитын жалғыз Шәйхат қана. Әркімнің туған әкесі, туған анасы бар. Ешқандай жаңалық жоқ.

№2-жаттығу

Көп нүктенің орнына белгісіздік есімдіктерді қойып жаз. Мақал-мәтелдердің мағынасын қалай түсінесің, айтып бер.

Керекті сөздер: біреуге, кейбіреудің, біреудің, біреуді, біреудің.

...жамаңдасаң, сені де жамандар.

...ұйқысын бұзсаң, сақтығы артар.

...бойы аласа,...ойы аласа.

...елден береді,...жерден береді.

...сырын білген кісіге, баласынан сұра..

№3-жаттығу

Сөйлемде есімдіктерді теріп, түрлерін ажыратыңыз.

Әркімдікі – өзіне, ай көрінер көзіне.

Біреуге мал қайғы, біреуге жан қайғы.

Ештен кеш жақсы.

Өз билігі өзінде.

Абай неге жақсы? Мұның күйеуінен неге артық? Неге барлық ел соны білгіш, данышпан ғып санайды? (М. Әуезов «Абай жолы»)

Атшабар, көкпар, теңге алу, балуан күрестіру – баршасы да осы күні болып жатыр.

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін. (Абай)

Адамдар түгел жиналды.

Кейбір адамдардың мінездері қиын болып көрінеді.

Күләш апай ешнәрсені ұға алмады.

Бұған бәріміз де күлдік.

№4-жаттығу

Дата добавления: 2014-12-27