Ассимиляция. 1. Бір дыбысты ашық буын тасымалдауға келмейді: а-та, ә-ке

Екпін –ударение

Тасымал-перенос

1. Бір дыбысты ашық буын тасымалдауға келмейді: а-та, ә-ке.

2. Екі, үш дыбысты тұйық буын тасымалданбайды: ат, ән, ант, өрт.

3. Бітеу буынды бөліп-жаруға болмайды: мал, той, төрт, жалт.

4. Бас әріппен қысқарған сөздерді бөліп тасымалдауға болмайды: ҚР, ШҚТМУ.

5. Адам атының, әкесінің атының қысқартылып алынған әрпін фамилиядан айырып жазуға болмайды: А.С. Пушкин, А. Құнанбаев.

1. Қазақ тілінде негізінен екпін соңғы буынға түседі: шеге, кереге, балта.

2. Екпін түспейтін буындар:

а) жіктік жалғауына – оқушымыз, барамыз.

ә) болымсыз етістік жұрнақтарына: (ма, ме, ба, бе, па, пе) –айтпа, барма.

б) шылау сөздерге –үй де, мал да – бәрі де аман.

в) көмекші сөздерге - кейін, шейін.

Үндестік заңы –закон сингармонизма

Дыбыс үндестігі (звук. сингарм.)	Буын үндестігі (слогов. сингарм)
1) қатаң; ұяң - б, в, г, д + қатаң бас-тық, доп+ты 2) ұяң (б, в, г, д дыбыстарынан басқа) + ұяң, үнді ауыл+ға, өзен+ге, жаз+ға, нан+нан 3) к---г шелек+і ---шелегім п---б кітап+ы---кітабым қ---ғ тарақ+ы---тарағы	1) жуан сөздерге жуан қосымшалар жалғанады: балалар, оқушылар, қалада 2) жіңішке сөздерге жіңішке қосымша жалғанады: әншілер, үйдеміз.мектептер

Прогрессивтік ассимиляция Регрессивтік ассимиляция

Ілгерінді ықпал	Кейінді ықпал
сөз ішінде не сөз арасында алғашқы дыбыстың өзінен кейінгі дыбысқа әсерін ілгерінді ықпал дейміз	сөз ішінде не сөз арасында кейінгі дыбыстың өзінің алдындағы дыбысқа әсерін кейінді ықпал дейміз
б, в, г, д дыбыстарына аяқталған сөздер айтылуда п, к, т, ф М: клубта – клупта, геологпен – геолокпен Ивановта – Иванофта	к, қ, п дыбыстарына аяқталып, қосымша дауысты дыбыстан басталса. тарақ – тарағы, доп -добы
ш дыбысына аяқталған сөздер қосымшаның басқы дыбысы с болса шашса –шашша, ішсін – ішшін	түбірдің соңғы дыбысы н, б, п дыбыстарының алдынан келсе, н дыбысы м дыбысына айналады сен-бе - сембе, Құрман-бек – Құрмам-бек
алғашқы сөздің соңғы дыбысы дауысты, үнді, ұяң, кейінгі сөздің басқы дыбысы к, қ болса. қара қой –қара ғой, боз құнан – боз ғұнан атың кім – атың гім	түбірдің соңғы н дыбысы к, қ, г, ғ дыбыстарының алдынан келсе, н дыбысы ң дыбысына айналады. бір күнгі –бір күңгі, Аман-гүл –Амаң-гүл
алғашқы сыңарлары қатаң дыбыс, екіншісі ұяң дыбыстан басталса. Қамыс-бай – Қамыс-пай Жүнісбек -Жүніспек	түбірдің соңғы дыбысы с, з ш дыбысының алдынан келсе, с дыбысы ш дыбысына айналады колхозшы -колхошшы
	түбірдің соңғы з дыбысы с дыбысының алдынан келсе. көз сал –көс сал, тұз-сыз – тұс-сыз

Мысалдар:

Қыз ұшса қияға, ұл ұшса ұяға. Жүнісбек жазғы ұйқыдан тез оянды. Жастардың өмірге деген көзқарасы кеңейе түсуде.

Ол қансыраған аяғын қайта-қайта сипай берді. Жанғазы ән десе ішкен асын жерге қоятын жігіт. Істің бәрі Тұрғанбек ойлағандай болмай шықты.

Фонетикалық талдау үлгісі:

Мектептерімізге деген сөзге фонетикалық талдау жаса.

1. Мектептерімізге -жіңішке сөз, сөзді буынға бөлеміз: мек-теп-те-рі-міз-ге- 6 буын, мек, теп, міз – бітеу, жіңішке буындар, те, рі, ге – ашық, жіңішке буындар.

2. м –дауыссыз, үнді

е –дауысты, жіңішке, езулік, ашық

к - дауыссыз, қатаң

т - дауыссыз, қатаң

е - дауысты, жіңішке, езулік, ашық

п - дауыссыз, қатаң

т - дауыссыз, қатаң

е - дауысты, жіңішке, езулік, ашық

р- дауыссыз, үнді

і - дауысты, жіңішке, еріндік, қысаң

м - дауыссыз, үнді

і - дауысты, жіңішке, еріндік, қысаң

з - дауыссыз ұяң

г- дауыссыз, ұяң

е - дауысты, жіңішке, езулік, ашық

Дата добавления: 2014-12-27