Кµне Ќытай философиясыныњ негізгі µкілдері

Конфуций — Кун-Фу-цзы («Кун ‡стаз») – біздіњ дєуірімізге дейінгі 551-479 жылдары µмір с‰рген, кµне Ќытай философиясыныњ ењ кµрнекті µкілі,»ќызмет етушілер философиясы» деген атауѓа ие болѓан философиялыќ мектептіњ — Конфуцийшілдіктіњ негізін ќалаушы. Б±л мектеп алѓашында жу - «ѓалым-интеллектуалдар мектебініњ ілімі» деп аталды. Озініњ философиялыќ мектебін Конфуций µмірлік тєжірибе жинаќтап, адамѓа ќажетті алты µнерді — салттарды білу, музыканы т‰сіну, садаќ ата-білу, к‰йме арба айдау, жаза жєне санай білу істерін мењгерген, єбден кемелденген жасында ќ±рды деп есептеледі. ¤зініњ ќоѓамдаѓы рµлін Конфуций µте ќарапайым баѓалап, µзін жања ілімді жасаушы емес, кµне данышпандардыњ (шэн) «Шу цзин» жєне «Ши цзин» кітаптарындаѓы даналыѓын халыкќа жеткізуші ѓанамын деп т‰сінген.

«Лунь юй» («Єњгімелер мен пікірлер») ењбегі Конфуций туындысы ретінде ќабылданады. Оныњ негізгі мазм±ны — мемлекет пен жеке адамды жан-жаќты жетілдіру жолдарын кµрсету. Конфуцийдіњ пікірінше, мемлекеттіњ жаќсы болмаѓы оны ќ±рап отырѓан адамдарѓа байланысты, сондыќтан да жеке адамныњ міндеті — мемлекетке, µзіне жоѓары т±рѓан адамѓа ќызмет ету.

Лао-цзы (Ли Дань) — даосизм ілімін ќалыптастырушы, біздіњ дєуірімізге дейінгі VI-V ѓасырларда µмір с‰рген, кейінірек мифологиялыќ т±лѓаѓа айналѓан. Ќытай философиясы тарихында алатын орны ерекше. Оныњ ілімін зерттеушілер Лао-цзы Конфуцийдіњ замандасы болды, ал оныњ кµзќарастары «Дао дэ цзин»‘ шыѓармасында жинаќталѓан, б±л шыѓарманы Лао-цзыныњ шєкірттері жазѓан болуы да м‰мкін деген болжампікірлер айтады. Лао-цзы даоны болмыстыњ алѓашќы себебі, мєњгілік, µзгермейтін бастауы деп т‰сіндірді. Адам ойлауда да, іс-єрекетінде де осы дао жолын ±стануы, яѓни «у -вэймен» айналысуы ќажет. «У-вэй» — «тыныш келісу» дегенді білдіреді, кейінірек «єрекетсіздік, ештењеге араласпау» деген ќазіргі маѓынасында т‰сініле бастады.

Мо-цзы (Мо Ди) – моистер мектебініњ негізін салушы, біздіњ дєуірімізге дейінгі 479-400 жылдары µмір с‰рген. Конфуций іліміне ќарсы Мо-цзы «адамды с‰ю» идеясын басты деп т‰сінді; Оныњ ойынша, елдегі жаѓымсыз ќ±былыстардыњ себебі — адамдардыњ бірін-бірі жаќсы кµрмеуі. Адам µзін ѓана с‰йсе, м±ндай эгоизм мемлекетке з±лымдыќ єкеледі. Ол µз пайдасын ѓана ойламай, ќоѓамдаѓы басќа адамдардыњ да ќамын ойласа, жеке пайда жалпы пайдаѓа ±ласып, мемлекетте тыныштыќ орнайды. Мо-цзы елдегі ретсіздіктердіњ негізі кедейліктен басталады деп есептеп, адамдарды тынымсыз ењбек етуге шаќырады, ењбектенген адамныњ кедей болуы м‰мкін еместігін дєлелдеуге тырысады. Оныњ негізгі т±жырымдары «Мо-цзы» ењбегінде баяндалѓан.

Мэн-цзы (Мэн Кэ) — Конфуций ілімін жалѓастырушы, Ќытай тарихшыларыныњ мєліметтері бойынша ол Конфуцийдіњ немересі Цзы Сыдыњ шєкірті болѓан. ¤мір с‰рген жылдары — біздіњ дєуірімізге дейінгі 372- 289 жылдар. Конфуций ілімін дамытып ќана ќоймай, оны терењдетті жєне жалпы Ќытай философиясыныыњ дамуына ‰лкен ‰лес ќосты. Оныњ ілімініњ негізі — тµрт адамгершіліктік бастау: адамды с‰ю, парыз, салттарды орындауѓа ±мтылу жєне аќыл-даналыќќа ие адам табиѓатыныњ мейірімділігі.

Ќытай философиясы туралы ойларымызды ќорытындыласаќ, µзініњ мањызын єлі к‰нге дейін жоймаѓан, ќазіргі заманѓы Ќытай мемлекетініњ ќалыптасып-дамуына ерекше єсер еткен, жалпы алѓанда мемлекет м‰ддесін жеке адам м‰десінен жоѓары ќойып, адамгершілік мєселелерін зерттеген философия болды деуге болады.

Дата добавления: 2015-03-29