Заканчэнне Вялікай Айчыннай і Другой сусветнай войн

Берлінская аперацыя. Мела рашаючае значэнне для разгрома Германіі і вызвалення самога нямецкага народа ад гітлераўскай дэспатыі. Наступленне пачалося 16 кастрычніка. У ім удзельнічалі войскі 1-га і 2-га Беларускіх і 1-га Украінскага франтоў з выкрыстаннем сіл Балтыйскага флоту, Дняпроўскай ваеннай флатыліі, авіяцыі далёкага дзеяння, а таксама 1-й і 2-й армій Войска Польскага. Усяго ў аперацыі ўдзельнічала 2,5 млн. чалавек, 41,6 тыс. гармат і мінамётаў, 6250 танкаў і самаходных гармат, 7,5 тыс. баявых самалётаў. Бер-лін быў акружаны. Пачаліся цяжкія, кравапралітныя вулічныя баі. 25 каст-рычніка войскі 1-га Украінскага фронту і амерыкана-англійскія саюзнікі ўдарамі з усходу і захаду рассеклі нямецкі фронт і злучыліся на Эльбе ў раёне Торгаў.

Нацысцкі рэжым перажываў агонію. Амаль усе паплечнікі Гітлера пакінуля яго. 29 красавіка ён прыняў рашэнне пакончыць з сабой. У гэты дзень ён даведаўся, што італьянскія партызаны злавілі і павесілі Мусаліні. 30 красавіка, прыкладна праз дзве гадзіны пасля таго, як над рэйгхстагам, які знаходзіўся амаль побач з падземным бункерам рэйхсканцэлярыі, быў узняты чырвоны сцяг, Гітлер застрэліўся. Яго цела аблілі бензінам і спалілі. 2 мая гарнізон Берліна капітулі-раваў.

У ходзе берлінскай аперацыі савецкія войскі разграмілі 93 дывізіі ворага, узялі ў палон 480 тыс. салдат і афіцэраў, вялікую колькасць ваеннай тэхнікі. Аднак вялікія страты панеслі і савецкія войскі. За час штурму Берліна яны страцілі болып за 300 тыс. забітымі і параненымі.

Берлінская аперацыя ўвайшла ў гісторыю як пераможнае завяршэнне таго цяжкага і слаўнага шляху, які прайшла Чырвоная Армія ў гады вайны. Апоўначы 8 мая ў прадмеці Берліна - Карлсхорсце ў прысутнасці прадстаўнікоў камандавання армій СССР, ЗША. Англіі і Францыі прадстаўнікі пераможанай фашысцкай Германіі падпісалі акт аб безагаворачнай капітуляцыі сваіх узброеных сіл. У ім бало занатавана наступнае: " Этот акт не будет являться препятствнем к замене сго другнм генеральным документом о капнтуляцнн, заключенным Обьеднненнымн нацнямн млн от нх нменн, прнменнмым к Германнн н германскнм вооруженным смлам в целом. "

У ноч на 9 мая 1945 г. усе радыёстанцыі Савецкага Саюза работалі без звычайнага начнога перапынку: чакалі надзвычайнага паведамлення з Берліна. У нарэшце ў 2 гадзіны 10 хвілін у эфіры прагучала доўгачаканная вестка аб вялікай Перамозе. Вайна ў Еўропе закончылася. Чырвоная Армія, якая ўнесла асноўны ўклад у разгром гітлераўскай Германіі, пазбавіла свет ад фашысцкага іга. 24 чэрвеня 1945 г. на Краснай Плошчы ў Маскве адбыўся парад Перамогі.

Патсдамская канферэнцыя. Адбылася пасля паражэння Германіі 17 ліпеня - 2 жніўня кіраўнікоў краін-пераможцаў: СССР (І.В.Сталін), ЗША (Г.Трумэн) і Велікабрытаніі (У.Чэрчэль, з 28 ліпеня К.Этлі). На канферэнцыі была абмеркавана праблема пасляваеннага ўпарадкавання Германіі, пацвержаны рашэнні Крымскай канферэнцыі па гэтаму пытанню, прынята рашэнне аб дэмілітарызацыі і дэнацыфікацыі Германіі, пакаранні ваенных злачынцаў, сістэме чатырохбаковай акупацыі краіны і чатыробаковым кіраванні Берлінам, аб рэпарацыях, аб заходняй граніцы Польшчы, перадачы СССР г.Кенегсберга і прылягаючых да яго раёнаў.

Адным з важнейшых дасягненняў Патсдамскай канферэнцыі з'явілася зацверджанне Савета міністраў замежны спраў, першачарговай задачай якога была падрыхтоўка праектаў мірных дагавароў з Італіяй, Румыніяй, Балгарыяй, Венгрыяй і Фінляндыяй.

Аднак трэба заўважыць, што становішча ў Патсдаме ў корні адлічалася ад становішча у Тэгеране і Ялце. Па шырокаму кругу пытанняў вылучалася шмат рэзкіх узаемных абвінавачваняў. Амерыканская і англійская дэлегацыі разгля-далі савецкую палітыку ў Балгарыі і Румыніі, як парушэнне ялцінскай Дэкла-рацыі аб вызваленай Еўропе. Савецкія прадстаўнікі абвінавачвалі Англію ў адносінах яе палітыкі ў Грэцыі. Але гэтыя і іншыя разнагалоссі не былі га-лоўнымі. Галоўныя праявіліся ў двух пытаннях - аб Германіі і аб Польшчы.

Пазіцыя прэзідэнта ЗША Трумэна была жорсткай. Гэта тлумачылася і тым, што ў час работы канферэнцыі прыйшло паведамленне аб паспяховым ажыццяўленні выпрабавання ў ЗША атамнай бомбы. "Гэта па словах Трумэна, прыдало яму ўпэўненасці ў перагаворах з рускімі.

Хаця на Патсдамскай канферэнцыі і на працягу наступных двух - трох гадоў яшчэ падтрымлівалася бачнасць "міра паміж Вялікай тройкой", у сапраўднасці Патсдам азнаменаваў сабой пачатак канца гэтага міру, галоўнай асновай якога, на думку савецкіх кіраўнікоў, быў сумесны кантроль над Германіяй. I ўсё ж канферэнцыя мела вялікае міжнароднае значэнне. Яна адыграла сваю ролю ў захаванні міру.

Разгром Квантунскай Арміі. Капітуляцыя Японіі. Інтарэсы аднаў-лення міра ва ўсім свеце патрабавалі хутчэйшай ліквідацыі далёкаўсходняга ачага вайны. Верны сваім саюзнічскім абавязацельствам Савецкі Саюз не мог заставацца ў баку ад вырашэння гэтай вайжнейшай задачы. 5 красавіка 1945 г. савецкі ўрад дэнансіраваў дагавор з Японіяй аб нейтралітэце і 8 жніўня заявіў аб уступленні з ёй у вайну.

9 жніўня - 2 верасня войскі Забайкальскаг, 1-га і 2-га Далёкаўсходніх франтоў, сілы Ціхаакеанскага флоту і Амурскай ваеннай флатыліі ажыццявілі Манчжурскую стратэгічную аперацыію, акружылі і разграмілі Квантунскую армію, якая налічвала больш за Імлн. салдат і афіцэраў, 6,6*тыс. гармат і мінамётаў, больш за 1,2 танкаў, звыш 1,9 тыс. баявых самалётаў.

Адначасова была праведзена Паўднёва-Сахалінская (11-25 жніўня) і Курыльская дэсантная (18 жніўня - 1 верасня) аперацыі. Савецкі Саюз вярнуў Паўднёвы Сахалін і Курыльскія астравы. Савецкія войскі былі ўведзены ў Паўночную Карэю. 6 і 9 жніўня 1945 г. амерыканцы скінулі на японскія гарады Хірасіму і Нагасакі атамныя бомбы. Іх ахвярамі сталі 114 тыс. мірных жыхароў. На ўсіх гэтая акцыя зрабіла прыгнечанае ўраджанне. Усе людзі ясна зразумелі, што атамная бомба стала каласальным фактарам у палітыцы міравых дзяржаў і сапраўдная мэта прымянення атамных бомб вызывалася не ваеннай неабходнасцю, а ў тым, каб галоўным чынам, запужаць Савецкі Саюз.

2 верасня 1945 г. Японія падпісала Акт аб безагаворачнай капітуляцыі. Другая сусветная вайна закончылася.

ругая сусветная вайна прынесла велізарныя матэрыяльныя, люд­скія і ду­хоў­ныя страты. З загінулых 60 млн. чал. большая палова –
27 млн. прыпадае на народы СССР. Прынята лiчыць, што з 10-мiль­ён­на­га насельнiцтва да­ва­ен­най БССР загінуў кожны трэці. Акупанты раз­бу­рылi 209 з 270 гарадоў i пасёлкаў БССР. У ліку 9200 спаленых вё­сак 627 былі знiшчаны ра­зам з жыхарамi (Хатынь, Дальва і інш.).

Акупанты разрабавалі і знішчылі прамысловыя прадпрыемствы, усе калгасы, саўгасы і МТС. Такі ж лёс спасціг музеі, бібліятэкі, наву-ко­выя і навучальныя ўстановы. У грашовым вымярэннi БССР страцiла больш за палову сваiх нацыянальных багаццяў.

Беларусы заплацілі высокую цану за сваё вызваленне. Як і ўсе наро­ды СССР, яны мужна змагаліся на ўсіх франтах, ва ўсіх родах войск. Салдаты і афіцэры, партызаны і падпольшчыкі, байцы пе­ра­да­вых ліній і работнікі тылу – усе мужна змагаліся з ворагам. Толькі ў дзе­ю­чую армію былі прызваны звыш за 1,3 млн. жыхароў Бе­ла­ру­сі. Яны ўдзельнічалі ва ўсіх буйнейшых аперацыях Вялікай Ай­чын­най. Бес­смя­ротнай славай пакрылі сябе абаронцы Брэсцкай крэ­пас­ці, Ма­гі­лё­ва, Гомеля. Сярод абаронцаў Ленінграда вызначыўся снай­пер Ф. Сма­ляч­коў. У бітве пад Масквой праславіліся камандзір гвар­дзей­с­кай ды­ві­зіі А. Люзікаў і камандзір кавалерыйскага кор­пу­са ге­не­рал Л. Да­ва­тар.

За самаадданую абарону Сталінграда званне Героя Савецкага Са­ю­за было прысвоена нашым землякам – лётчыку І. Сержантаву, ра­дыс­т­цы В. Стэмпкоўскай, мінамётчыку Н. Жолудзеву, камандзіру ды­ві­зіі А. Пастрэвічу і інш. Неўміручы подзвіг на Курскай дузе здзей­с­ніў лёт­чык-знішчальнік А. Гаравец, які ў адным баі цаной улас­на­га жыцця збіў 9 варожых бамбардзіроўшчыкаў. Сотні тысяч бе­ла­ру­саў бралі ўдзел у фарсіраванні Дняпра. Асобныя з іх – ку­ля­мёт­чык Дз. Жму­роў­с­кі, связісты, М. Піліпенка і І. Карасёў і іншыя за­с­лу­жы­лі званне Ге­роя Са­вец­ка­га Саюза. Бессмяротнай славай пакрыў ся­бе радавы Ю. Смір­ноў пад час вызвалення Беларусі, які трапіў у па­лон, але не выдаў пла­наў камандавання і загінуў. Вядомы імёны
14 бе­ла­ру­саў, якія паў­та­ры­лі подзвіг А. Матросава і грудзьмі закрылі аб­м­ра­зу­ры аг­ня­вых кропак.

Пры штурме Берліна праславіліся камандзір палка А. Жук, ка­ман­дзір роты Дз. Пенязькоў, танкіст А. Філімонаў, лётчык П. Га­ла­ва­чоў. Сім­ва­ліч­ным з’яўляецца факт, што ў ліку тых, хто ўста­ля­ваў сцяг Пе-ра­мо­гі над рэйхстагам, быў былы пар­ты­зан М. Ягораў.

Усяго з 11 693 воінаў, якія атрымалі званне Героя Савецкага Са­ю­за, 466 былі беларусамі або выхадцамі з Беларусі. Чац­вя­рым з іх – лёт­чы­ку П. Галавачову і танкістам І. Гусакоўскаму, С. Шу­та­ву, І. Яку-боў­с­ка­му – гэта званне было прысвоена двойчы. 67 нашых су­ай­чын­ні­каў сталі кавалерамі ордэна Славы трох ступеней. Ратны ўклад 400 тыс. воінаў-беларусаў быў ацэнены баявымі ардэнамі і ме­да­ля­мі.

6. Удзел БССР у заснаванні і дзейнасці ААН. Пасля разгрому фа­шыс­таў пад Курскам краіны-ўдзельніцы ан­ты­гіт­ле­раў­с­кай кааліцыі (ЗША, Вялікабрытанія і СССР) прыйшлі да выс­но­вы аб тым, што поў-ная перамога над агрэсарам – гэта толькі пытан­не ча­су. Так, на канфе-рэн­цыі ў Тэгеране (Іран) (з 28 лістапада па 1 снеж­ня 1943 г.) І. Сталін, прэ­зі­дэнт ЗША Ф. Рузвельт і прэм’ер-міністр Ве­лі­каб­ры­та­ніі У. Чэр-чыль прынялі рашэнне аб стварэнні агу­ль­най ар­га­ні­за­цыі, здольнай вы­ра­шаць міжнародныя праблемы, пра­ду­хі­ляць новыя войны і быць га­ран­там захавання міру і бяс­пе­кі.

У мэтах атрымання большай палітычнай вагі ў гэтай ар­га­ні­за­цыі са­вец­кае кіраўніцтва выступіла з прапановай аб уключэнні ў яе як мага больш саюзных рэспублік у якасці самастойных членаў. У пры­ват­нас­ці, ў камісію па ваенных злачынствах прапаноўвалася ўклю­чыць сем са­вец­кіх рэспублік. Аднак такія захады не атрымалі пад­т­рым­кі з бо­ку ЗША і Вя­лі­каб­ры­та­ніі на той падставе, што рэспублікі СССР не ма­юць кан­с­ты­ту­цый­най асновы для асобнага прадстаўніцтва на міжна­род­най арэне.

У такіх умовах кіраўніцтва СССР унесла шэраг дадаткаў у саюзную Кас­ты­ту­цыю, якія былі заканадаўча аформлены ў лютым 1944 г. Вяр­хоў­ным Саветам СССР. Новымі нормамі прадугледжвалася права са­юз­ных рэс­пуб­лік уступаць у непасрэдныя зносіны з замежнымі дзяр­жа­ва­мі, за-
к­лю­чаць з імі пагадненні і абменьвацца дыпламатычнымі прад­с­таў­ніц­т­ва­мі. З гэтай нагоды ў сакавіку 1944 г. Вярхоўны Савет БССР прыняў За­кон аб утварэнні Народнага камісарыята замежных спраў. Але па­доб­ныя змены ў становішчы суб’ектаў Савецкага Са­ю­за не маг­лі канчаткова пе­рат­ва­рыць рэспублікі ў суб’ектаў міжнарод­на­га пра­ва. І калі савецкі бок прапанаваў у лік будучых членаў ААН усе са­вец­кія рэспублікі, то прэ­зі­дэнт ЗША ў спецыяльным паслан­ні І. Сталіну адзначыў, што такія іні­цы­я­ты­вы пагражаюць стварэн­ню ар­га­ні­за­цыі. Гэта праблема ат­ры­ма­ла працяг пад час Ялцінскай канферэнцыі (4–11 лютага 1945 г.). Пас­ля напружаных перамоў кі­раў­ніц­т­ва Вялікабрытаніі і ЗША ўсё ж да­ло зго­ду на ўключэнне ў бу­ду­чую ААН 2­–3 рэспублік, якія най­больш па­цяр­пе­лі ад фашысцкай аг­рэ­сіі. Па выніках канферэнцыі было вы­ра­ша­на, што іх будуць прадстаў­ляць УССР і БССР.

27 красавіка 1945 г. пасля двух тыдняў працы ўстаноўчай кан­фе­рэн­цыі Арганізацыі Аб’яднаных Нацый у Сан-Францыска было пры­ня­та ра­шэн­не аб уключэнні УССР і БССР у лік членаў арганізацыі. У склад дэ­ле­га­цыі ад нашай рэс­пуб­лі­кі ўвайшлі наркам замежных спраў К. Кісялёў, акадэмік А. Жэбрак, пра­фе­сар У. Перцаў, дацэнты Ф. Шмы- гаў і Г. Байдукоў. Яны ж удзе­ль­ні­ча­лі ва ўстаноўчай сесіі ААН і 26 чэр-ве­ня 1945 г. і падпісалі Статут Усе­а­гу­ль­най міжнароднай ар­га­ні­за­цыі (Арганізацыі Аб’яднаных На­цый). Уключэнне БССР у склад краін за-сна­ва­ль­ніц ААН стала на­ту­ра­ль­ным прызнаннем вялікага ўкладу бе­ла-рус­ка­га народа ў справу пе­ра­мо­гі над фашызмам. Тым не менш яна не ўсп­ры­ма­ла­ся ў свеце не­за­леж­най і суверэннай дзяржавай, а раз­г­ля­дала­ся неад’емнай часткай СССР. Таму знешнепалітычная дзей­насць рэс­пуб­лі­кі цалкам праходзіла ў рэ­чыш­чы інтарэсаў і рашэнняў са­юзнага ўрада.

У далейшым БССР актыўна ўдзельнічала ў працы разнастайных ор­га­наў ААН і ў 1946 г. выступала ініцыятарам прыняцця рэзалюцыі аб выдачы і пакаранні ваенных злачынцаў у 1946 г.

7. Месца і роля БССР на міжнароднай арэне ў перыяд кан­ф­ран­та­цыі дзвюх грамадска-палітычных сістэм у другой палове 40-х – пер­шай палове 80-х гг. ХХ ст. Выхад БССР на міжнародную арэ­ну за­пат­ра­ба­ваў распрацоўкі і пры­няц­ця ў 1952 г. яе дзяржаўных сім­валаў – сця­га, герба і гімна.

Дзейнасць БССР на сусветнай арэне праходзіла ў агу­ль­ным рэчы-шчы міжнароднай палітыкі СССР і краін-удзельніц Вар­шаў­с­ка­га дага-во­ра і Савета Эканамічнай Узаемадапамогі. Цык­ліч­нае абвастрэнне ад­но­сін паміж дзвюма палітычнымі сістэмамі («Карыбскі крызіс», аг­рэ­сія ЗША супраць В’етнама, увядзенне са­вец­кіх войск у Чэхаслава- кію, араба-ізраільскія войны і інш.) непасрэдна ад­бі­ва­ла­ся на міжна­род­ным аўтарытэце ўсяго СССР. Заходняе гра­мад­с­т­ва да канца ста-год­дзя амаль не адрознівала савецкіх грамадзян па на­цы­я­на­ль­най прыкме­це, а называла іх «рускімі». У поўным сэнсе гэ­та правіла можна бы­ло перанесці і на міжнародную палітыку СССР, якая таксама не ме-ла нацыянальных адценняў.

Гады так званай «хрушчоўскай адлігі» пэўным чынам спрыялі ста­наў­лен­ню БССР як суб’екта міжнародных адносін. Рэспубліка па-
с­ля­доў­на ўдзельнічала ў рамках міжнародных арганізацый і дагавораў. Ка­лі ў канцы 1950-х гг. БССР была ўдзельніцай 54 міжнародных да­га­во­раў, то да канца 1980-х гг. – больш за 170. БССР брала ўдзел у пра-цы 70 міжнародных арганізацый, у тым ліку спецыялізаваных устано­вах ААН ЮНЕСКА, МАГАТЭ, Міжнародным саюзе электрасувязі, Між­на­род­най арганізацыі працы і інш.

Важнае месца ў міжнародных стасунках БССР займалі сувязі ў га­лі­не культуры. З дазволу вышэйшых уладных структур іх здзяйснялі твор­чыя саюзы, навучальныя і навуковыя ўстановы, а таксама спе­цы­я­ль­ны орган – Беларускае таварыства сяброўства і культурных су­вя­зей з замежнымі краінамі. У адпаведнасці з рашэннямі ЮНЕСКА ў на­шай краіне вялася пад­рых­тоў­ка спецыялістаў для краін, якія ўсталі на не­ка­пі­та­ліс­тыч­ны шлях развіцця. Да канца 1980-х гг. у БССР прайшлі на­ву­чан­не каля 10 ты­с. грамадзян з Усходняй Еўропы, Азіі, Афрыкі і Ла­цін­с­кай Аме­ры­кі.

У галіне захавання міру і бяспекі на планеце БССР стала ўдзе­ль­ні­цай дагавора 1963 г. аб забароне выпрабаванняў ядзернай зброі ў ат­мас­фе­ры, космасе і пад вадой. Дыпламатычны кор­пус рэспублікі быў са­аў­та­рам Дэкларацыі сацыяльнага развіцця (1969), Дэкларацыі аб вы-ка­рыс­тан­ні навукова-тэхнічнага прагрэсу ў ін­та­рэ­сах міру (1975). Да-лу­чы­ла­ся БССР і да Дэкларацыі аб пра­дас­таў­лен­ні незалежнасці кало-ні­ям і іх народам (1960), Міжнароднай кан­вен­цыі аб ліквідацыі ўсіх форм расавай дыскрымінацыі (1966) і інш.

БССР, абраная ў 1974–1975 гг. непастаянным членам Савета Бяс-пе­кі ААН, спрыяла прыняццю шэрагу важных рашэнняў. Значнай па-дзе­яй у жыцці рэспублікі стала далучэнне да між­на­род­на­га руху гара-доў-пабрацімаў. У 1957 г. Мінск заключыў ад­па­вед­нае пагадненне з ан­г­лій­с­кім Нотынгемам. У 1985 г. ужо 7 гарадоў БССР мелі пабрацім-скія сувязі з 14 гарадамі 9 краін Еўропы, Азіі, Аме­ры­кі, Афрыкі.

З прычыны асаблівасцей савецкай палітычнай сістэмы ў паслява-ен­ныя дзесяцігоддзі БССР так і не набыла міжнародна-пра­ва­во­га пры-знан­ня як суверэннай і незалежнай дзяржавы. Рэспубліка не мела са-праў­д­ных дыпламатычных адносін ні з адной дзяржавай све­ту, а яе прад­с­таў­ніц­т­вы пры міжнародных арганізацыях (пры ААН у Нью-Йор­ку і пры спецыялізаваных установах ААН у Вене, Парыжы і Жэ-не­ве) фактычна з’яўляліся філіяламі агульнасаюзных прад­с­таў­ніц­т­ваў. Размяшчэнне ў Мінску ге­не­ра­ль­ных консульстваў Польшчы, ГДР і Балгарыі справы не мяняла.

Найбольш прыкметным полем міжнароднай дзейнасці БССР была ААН. Пераважная большасць падпісаных рэспублікай у рамках сіс­тэ­мы ААН міжнародных дагавораў насіла шматбаковы характар. Двух­ба­ко­вы­мі заставаліся толькі дагаворы 1944–1945 гг. з Польшчай.

Нягледзячы на існаванне Міністэрства замежных спраў БССР, яго маг­чы­мас­ці былі вельмі абмежаваны саюзным міністэрствам, якое ўзна­ча­ль­ваў наш зямляк А. А. Грамыка. Толькі з распадам СССР і ўсёй сацыялістычнай сістэмы і ўсталяваннем дзяржаўнага су­ве­рэ­ні­тэ­ту Беларусь атрымала магчымасць вызначаць і здзяйсняць уласную ўнут­ра­ную і знешнюю палітыку.

Дата добавления: 2014-01-03