Найквист критериясы

Михайлов критериясы

Жоғарыда көрсетілген критериялар орнықты болмайды,егер айнымалы функция кешігуі болса, ол келесі түрде жазылуы тиіс

,

мұнда t - кешігу.

Бұл жағдай да ТЖСТ полиномы анықталмай оның түбірін таба алмасақ. Орнықтылықты анықтау үшін жилікті критериялары Михайлов пен Найквиста пайдаланады.

Михайлов критерясын қолдану тәсілі:

1) Тұыйқталған жүйенің сипаттама теңдеуі жазылады:

D_з(s) = A(s) + B(s)^.e^-ts.

2) s = jw: орнына койып D_з(jw) =Re(w) + Im(w).

3) Михайлова D_з(jw) годограф теңдеуі мен жазықбетте қисықтары құрылады.

Re

Im

уст.

неуст.

граница уст.

5.3-сурет

Орнықты АРЖ үшін Михайлов годографы w = 0жарты осте басталып, қарама қарсы бағытты да айналып өтіп (сағат тіліне қарсы) w пен 0 ден ¥ n квадратына дейін өседі. Мұнда n – полиномның сипаттама дәрежесі.

Михайлов годографы координат басынан басталса, онда жүйе орнықты шекарада болады.

Бұл критерий Михайлов критерясына ұқсас, бірақ та АЖС жүйесімен жұмыс істейді, сондықтан да есептеу үшін күрделі.

Үйлестілігі:

1) Тұйықталған жүйенің айнымалы функциясы анықталынады .

2) m оң түбірінің саны анықталынады.

3) Орын басу s = jw: W_¥(jw).

4) Тұйықталған жүйенің АЖС құрылады.

АРЖ орнықтылығы үшін w тен 0 дейінгі ¥ АФХ W_¥(jw) m ұлғаюы кезінде (-1; 0) нүктесін қамтып, мұнда m-тұйықталған жүйенің оң саны болады.

Re

Im

-1

неуст.

уст.

5.4-сурет

Егер де АЖС (-1; 0) нүктесі арқылы өтсе, тұйықталған жүйе тұрақтандыру шекарасында болады.

Сипаттама теңдеуі A(s) = 0 түбірі (т.е. m = 0) болмаса, критериге байланысты тұйықталған жүйе орнықты, тұйықталған жүйеде АЖС W_¥(jw), (-1; 0) нүктесінде жатпаса, жүйе орнықсыз.

Дәріс 6.Сапакөрсеткіштері.

Егер де зерттелетін АРЖ орнықты болса, онда келесі сұрақтар туындайды, яғни сол жүйеде реттеу қаншалықты сапалы жүреді және сол технологиялық талаптарға сай келеді ма. Іс жүзінде реттеу қисық айнымалы сызбалар бойынша анықталынады, бірақ та нақты сандық мәнді беретін нақты әдістер де бар.

Сапа көрсеткіші 4 топқа бөлінген:

1) тура – қисық айнымалы үрдістер бойынша анықталынатын,

2) түбірлі –полином сипаттамаларының түбірі бойынша анықталынатын,

3) жиіліктік – жиіліктік сипаттмасы бойынша,

4) интегралды– функция интергралдау жолымен алынатын.

Тура сапа көрсеткіштері.

Бұларға кіретіндер: өшу дәрежесі y,қайтареттеу s, статикалық қателік_ст, ретееу уақыты t_p және т.б.

6.1-сурет

Айталық, нысанаіде алынған айнымалы қисығы, келесі тербелмелі түрде боады. (сурет 1.38).

Лезде одан кейін орнықталған шығыс шамасының мәні у_уст анықталынады.

Өшу дәрежесі y формуламен анықталынады

,

мұнда А₁ және А₃ – 1-ші 3-ші қисық айнымалы амплитудаларына сәйкес Қайтареттеу s = , мұнда y_max – айнымалы қисық максимумы.

Статикалық қателік е_ст = х - у_уст, мұнда х – кіріс шама.

Бірінші максимум жету уақыты t_м сызба бойынша анықталынады.

Реттеу уақыты t_p келесі түрде анықатылынады: Жіберілетін ауытқулар тауып алынады D = 5% у_уст және 2D қалыңдықта «құбыр» тұрғызылады. Уақыт t_p берілген шекарада y(t) соңғы нүктесімен сәйкес келеді. Яғни тербелмелі реттелін шамасы тұрақтандырылған мәнен 5 % жоғарламаса. Түбірлі сапа көрсеткіші.

Бұған кіретіндер: тербелмелі дәрежесі m, тұрақтандыру дәрежесі h және т.б.

Мұнда қисық айнымалыларды құру қажет етпейді, ол поином сипаттаманың түбірімен анықталынады. Полином түбірі жазық бетте жатады да сол бойынша анықталынады:

Орнықтылық дәрежесі h шекара түрінде анықталынып, түбірі болмайды.

h = min ,

мұнда Re(s_i) – түбірдің нақты бөлігі s_i.

Тербелмелі дәрежесі m- g: m = tg gб ұрышы арқылы есептелінеді. g анықтау үшін екі сәуле жүргізіледі, ол жазық бетте барлық түбірді шектейді. g - жалған осьпен осы сәлелер арасындағы бұрыш. Тербелмелі дәрежесі келесі формуламен де анықталынуы мүмкін:

m = min .

Сапаның жиіліктік көрсеткіштері.

Сапаның жиліктік көрсеткішін анықтау үшін АФС құруы анықталынады және тұйықталған жүйенің АЖС анықталынады.

Re

Im

Dj

DA

-1

6.2-сурет

АФС бойынша қосалқы анықталынады: DA - амплитуда бойынша, Dj - фаза бойынша.

DA аритық қоры кері жартылай остті АФС қиылысу нүктесі бойынша анықталынады. Dj анықтау үшін координатты басындағы орталықтандырылған айналу радиусімен құрылады.

Тұйықталған жүйенің АЖС бойынша

\

Сапа көрсеткіші бойынша байланыстары.

Жазылған жоғарыдағы сапа көрсеткіштері өз ара келесі қатынастармен анықталынады:

; t_p = ; ; M = .

Әдебиет нег 1[128-133];2[111-126];3[31-33],

Бақылау сұрақтары

1 Тура сапа көрсеткіштері.

2 Жиіліктік сапа көрсенткіші.

3 Түбірлі сапа көрсеткіші.

4 Сапа көрсеткіштер арасындағы байланыс.

Дәріс 7. Реттегіштерді қалыпқа келтіру. Реттегіштердің түрлері

Басқару нысанды реттеу үшін, типті реттегішті қолданады:

1) П-реттегіші (пропорционалды реттегіш)

W_П(s) = K₁.

Жұмыс істеу әрекеті, пропорционалды қателік шамасына басқарылатын әрекеттерді өндіру болып табылады. (чем больше ошибка, басқарылатын әрекеттер де көп болады u).

2) И-реттегіші (интегралданатын реттегіш)

W_И(s) = .

Басқарылатын әрекеттер қателік интегралына пропорционал.

3) Д-реттегіші (дифференцияданатын реттегіш)

W_Д(s) = K₂ s.

Греттелетін шаманың өзгеруінен ғана басқарылатын әрекеттер генерлинеді:

u = K₂ .

Іс жүзінде қарапайым реттегіштері реттегіштер түрімен қабаттасады:

4) ПИ-реттегіші (пропорционалды-интегралды реттегіш)

П

И

W_ПИ(s) = K₁ + .

7.1-сурет

5) ПД-реттегіш (пропорционалды-дифференциалды реттегіш)

П

Д

W_ПД(s) = K₁ + K₂ s.

7.2-сурет

6) ПИД-ретегіш.

W_ПИД(s) = K₁ + + K₂ s.

Көбіне ПИД-ретегішін қолданады, ол барлық үш типті реттегішті қарастырады.

Реттегіштерді тиімді қалыпқа келтіруді белгілеу

АРЖ қосылған реттегіш бірнеше қалыпқа келтірудің түрлерінен тұруы мүмкін, олардың әрбірі кең түрде өзгереді. Бұл кезде нақты мәндегі қалыпқа келтіруде нысанаіні басқару нақты бір технологиялық талаптармен басқарылады, ал басқа жағдайда тұрақсыз жағдайға әкеп соқтыруы мүмкін.

Сондықтан да қалыпқа келтірудің тапсырмасын анықтау қажет, ол орнықты жүйеге сәйкес келіп, соның ішінде ең тиімдісін таңдап алу керек.

Реттегішті тиімді қалыпқа келтіру деп сапа төменгі әрі жоғарғы көрсеткішіе сәйкес келетін реттегішті айтамыз. Сапа көрсеткішіне қойылатын талаптар тікелей орнатылады. Көбінесе, реттеу уақытына және өшу дәрежесіне (Y ³ Y_зад) қойылатын талаптарға ұсынылады.

Бірақ та өшу дәрежесін жоғарлату арқылы реттегіштің үлкен уақытқа көшуіне апарады, бұл мақсатсыз. Керсінше, реттегіштің уақытын төмендету арқылы біз тербелмелі үрдістің Y мәнін аламыз.

t_p

7.3-сурет

Y тен t_p байланысы жалпы түрде келесі түрде келтіріледі (сурет 1.42).

Сондықтан да қалыпқа келтірудің тиімді анықтау үшін бірнеше математикалық қатар енгізілген, D- бөліп алу

D бөліп алу қисығы деп реттегіштің жазық бетінде қисықты айтады, ол қандай да бір сапа көрсеткішінің мәніне сәйкес келеді.

Мысалы, өшу дәрежесін жүргізу қажет болсын Y ³ Y_зад. Бұл кезде формула Y тербелмелі дәрежесі анық m:. Әрі қарай я D- қисық дәрежесі тербелмелі дәрежесіне тең болады m. Құру тізбегі:

1) белгіссіз қалыпқа келтірумен ТЖАС анықталынады.

2) s = jw - mw орын басып, D_з(jw - mw) = Re(w) + Im(w) бөлінеді.

3) Алынған теңдеулерді нөлге келтіріп жүйе алынады

Re(w) = 0

Im(w) = 0

Берілген жүйе бірнеше белгіссіздерден тұрады: w және реттегіш қалыпқа келтіру.

4) Ары қарай, w тен 0 ¥ өзгертіледі, бұл жүйе реттегішті қалыпқа келтірудің тапсырмасымен шешіледі.

5) Алынған тапсырмалардан қисық тұрғызылады, бұдан қалыпқа келтірудің тиімділігі анықталынады.

K₀

K₁

w_опт

7.4-сурет

Мысалы, ПИ реттегіші үшін қисық D- бөліп алуы келесі түрде болуы мүмкін сурет 1.43.

Тиімді қалыпқа келтіру максималды K₀ сәйкес келеді (ПИ- және ПИД-ретегіштері үшін) немесе K₁ (ПД-реттегіші үшін).

Әдебиет нег 1[45-80]; 2[15-44]; 3[33-36],

Бақылау сұрақтары

Дәріс 7. Реттегіштерді қалыпқа келтіру. Реттегіштердің түрлері

Басқару нысанды реттеу үшін, типті реттегішті қолданады:

1) П-реттегіші (пропорционалды реттегіш)

W_П(s) = K₁.

Жұмыс істеу әрекеті, пропорционалды қателік шамасына басқарылатын әрекеттерді өндіру болып табылады. (чем больше ошибка, басқарылатын әрекеттер де көп болады u).

2) И-реттегіші (интегралданатын реттегіш)

W_И(s) = .

Басқарылатын әрекеттер қателік интегралына пропорционал.

3) Д-реттегіші (дифференцияданатын реттегіш)

W_Д(s) = K₂ s.

Греттелетін шаманың өзгеруінен ғана басқарылатын әрекеттер генерлинеді:

u = K₂ .

Іс жүзінде қарапайым реттегіштері реттегіштер түрімен қабаттасады:

4) ПИ-реттегіші (пропорционалды-интегралды реттегіш)

П

И

W_ПИ(s) = K₁ + .

7.1-сурет

5) ПД-реттегіш (пропорционалды-дифференциалды реттегіш)

П

Д

W_ПД(s) = K₁ + K₂ s.

7.2-сурет

6) ПИД-ретегіш.

W_ПИД(s) = K₁ + + K₂ s.

Көбіне ПИД-ретегішін қолданады, ол барлық үш типті реттегішті қарастырады.

Реттегіштерді тиімді қалыпқа келтіруді белгілеу

АРЖ қосылған реттегіш бірнеше қалыпқа келтірудің түрлерінен тұруы мүмкін, олардың әрбірі кең түрде өзгереді. Бұл кезде нақты мәндегі қалыпқа келтіруде нысанаіні басқару нақты бір технологиялық талаптармен басқарылады, ал басқа жағдайда тұрақсыз жағдайға әкеп соқтыруы мүмкін.

Сондықтан да қалыпқа келтірудің тапсырмасын анықтау қажет, ол орнықты жүйеге сәйкес келіп, соның ішінде ең тиімдісін таңдап алу керек.

Реттегішті тиімді қалыпқа келтіру деп сапа төменгі әрі жоғарғы көрсеткішіе сәйкес келетін реттегішті айтамыз. Сапа көрсеткішіне қойылатын талаптар тікелей орнатылады. Көбінесе, реттеу уақытына және өшу дәрежесіне (Y ³ Y_зад) қойылатын талаптарға ұсынылады.

Бірақ та өшу дәрежесін жоғарлату арқылы реттегіштің үлкен уақытқа көшуіне апарады, бұл мақсатсыз. Керсінше, реттегіштің уақытын төмендету арқылы біз тербелмелі үрдістің Y мәнін аламыз.

t_p

7.3-сурет

Y тен t_p байланысы жалпы түрде келесі түрде келтіріледі (сурет 1.42).

Сондықтан да қалыпқа келтірудің тиімді анықтау үшін бірнеше математикалық қатар енгізілген, D- бөліп алу

D бөліп алу қисығы деп реттегіштің жазық бетінде қисықты айтады, ол қандай да бір сапа көрсеткішінің мәніне сәйкес келеді.

Мысалы, өшу дәрежесін жүргізу қажет болсын Y ³ Y_зад. Бұл кезде формула Y тербелмелі дәрежесі анық m:. Әрі қарай я D- қисық дәрежесі тербелмелі дәрежесіне тең болады m. Құру тізбегі:

1) белгіссіз қалыпқа келтірумен ТЖАС анықталынады.

2) s = jw - mw орын басып, D_з(jw - mw) = Re(w) + Im(w) бөлінеді.

3) Алынған теңдеулерді нөлге келтіріп жүйе алынады

Re(w) = 0

Im(w) = 0

Берілген жүйе бірнеше белгіссіздерден тұрады: w және реттегіш қалыпқа келтіру.

4) Ары қарай, w тен 0 ¥ өзгертіледі, бұл жүйе реттегішті қалыпқа келтірудің тапсырмасымен шешіледі.

5) Алынған тапсырмалардан қисық тұрғызылады, бұдан қалыпқа келтірудің тиімділігі анықталынады.

K₀

K₁

w_опт

7.4-сурет

Мысалы, ПИ реттегіші үшін қисық D- бөліп алуы келесі түрде болуы мүмкін сурет 1.43.

Тиімді қалыпқа келтіру максималды K₀ сәйкес келеді (ПИ- және ПИД-ретегіштері үшін) немесе K₁ (ПД-реттегіші үшін).

Дәріс 8. Автоматтандыру және басқару өнімдері. Технологиялық параметрлерді өлшеу. Мемлекеттік аспаптар жүйесі (МАЖ).

МАЖ- дың құрылымы технологиялық процестерді басқару және реттеу, әртүрлі бақылау жүйесінің техникалық өнімдерін қамтамасыздандыруда қолайсыздықтарды шешуге және қажетті техника жүйесінің әрекеттерін қолдануға негізделген.

МАЖ негізгі сипаттамалары болып:

Блоктар мен ақпараттың байланыстылығын және МАЖ аспаптарын қамтамасыз ету үшін шоғырланған сигнал қолданады

Үш тізбектен тұрады:

1) гидравликалық,

2) пневматикалық,

3) электрлік.

Блокті - модульный әрекеті қарапайым функцияны орындау үшін құрылады. Бұл әдіс автоматтандыру өнімдерінің номенклатурасын төмендетіп, ауыстуру жөндеуге оңайлатады, құндылығын төмендетеді.

Шоғырланған сигналдар:

1) Пневматикалық - сығылған ауаның қысымы

Дабылдың өзгеру диапазоны: 0,2 - 1 или 0,02 - 0,1 МПа;

Қорек дабылы: 1,4 ;

Сигналдың арақашықтығы: 300 м.

2) Электрлік сигнал көп диапазоннан тұрады, ол екі топқа бөлініп кетеді:

Орнықты тоқтың кіріс және шығыс тоқтың сигналының өзгеру шектері келесі мәндермен анықталады: (0- 5) ма,(-5-0+5) ма,(0-20) ма

(-20-0+20) ма,(-100-0+100) ма

орнықты тоқтың кіріс және шығыс сигналының өзгеру шектері: 0-10 мв, - 10-0+10мв, 20-0+20 мв, 0-50 мв, 0-100 мв, 0-1в, -1-0+1в, 0-10 в, -10-0+10 в

Бірінішілік аспап өлшенетін параметрді түрлендіреді.

Ақпаратты түрлендіру дәлділігі.

Тікелей бағалау әдісінің мәні - өлшенетін шаманың мәнін алдын-ала өлшенетін шама бірліктері немесе басқа шамалар бірліктерінде тексеріп өлшенген бір (тура өлшеу) немесе тәуелді болатын бірнеше (жанама өлшеу) өлшеу құралдарының көрсеткіштері бойынша бағаланады. Бұл кеңінен тараған өлшеу әдісі. Оны көптеген өлшеу құралдары пайдаланады

Өлшеу әдісі – ол өлшенетін ФШ-ны пайдаланылған өлшеу принципіне сәйкес бірліктерімен салыстыру жолдары және сол тәсілдердің жиынтығы. Өлшеу әдісінде мүмкіндігінше минималды қателік болуы тиіс және сол жүйелі қателіктерді жою мен оларды кездейсоқ қателіктерге алмастыру керек.

Өлшеу өнімі – метрологиялық қасиеттерінен тұратын техникалық өнім.

Өлшеу – құрылымдық элементтердің толық тізбектерінің өзара әрекеттерінен тұратын күрделі үрдіс

Өлшеу құрылғысы – өлщеу ақпараттарын өндеуде сигналды өндіру үшін қажет өлшеу өнімі.

Аналогты өлшеу құрылғысы – өлшенетін шаманың үздіксіз функциясының көрсеткіші болып табылатын өлшеу құрылғысы.

Сандық өлшеу құрылғысы – өдшенетін ақпараттың дискретті сигналын өндіретін өлшеу құрылғысы.

Көрсетілетін өлшеу құрылғысы – көрсеткіштерді есептеуге арналған өлшеу құрылғысы.

Градуировкалы өлшеу өнімдерінің сипаттамасы – өлшеу өнімдерінің кіріс және шығыс мәндер арасындағы тәуелділік ол сызба, формула түрінде құрылады.

Көрсеткіш диапазоны – бастапқы және соңғы шкаланың мәндерімен шектелген шкала мәні.

Өлшеу диапазоны – өлшеу құрылғыларының қателігі жіберілетін, өлшеу шамасының мәні.

Өлшеу шегі –өлшеу диапазонының жоғары немесе төменгі мәні.

Өлшеу құрылғысының сезімталдығы – өлшеу құрылғысының шығысында өлшеу мәні өзгертуге келетін қатынас.

Кез келген өлшеу қателіктермен жүреді:

1) кездейсоқ кателік - кездейсоқ табиғи түрде оның пайда болуы белгіссіз;

2) қалтжіберу - құрылғы бойынша дұрыс есептелмеген;

3) систематикалық - құрылғының құрамында толықсыз әдіспен анықталған.

Қателік түрі:

1) абсолютті: DХ = Х - Х₀,

мұнда Х –өлшенген параметр мәні, Х₀ – шынайы мәні;

Абсолютті өлшеу қателігі – өлшенетін шама бірлігінде анықталған өлшеу қателігі.

2) қатысты: (пайызбен %);

Қатысты қателік – абсолютті өлшеу қателігінің өлшенетін шаманың шын мәніне қатысы болып табылады Ол пайызбен өрнектеілнеді.

3) келтірілген: ,

мұндаХ_min және Х_max – өлшенетін шаманың төменгі және жоғарғы өлшеу мәні.

Жоғарғы келтірілген қателікті нақтылық класы деп аталады.

.

Нақтылық класынан байланысты құрылғылар эталонды әрі жұмыстық болып бөлінеді.

Бақылау өлшеу құрылғыларының жіктелінуі.

Мұнайөндеу мен химиялық өндірістерде көбінесе өлшенетін щамалар болып, температура, қысым, шығынжәне деңгей болып табылады. Бұлар үшін барлық өлшеудің 80 % жүреді. Қалған бөлігі электрлік, оптикалық т.б. өлшеулер алынады.

Өлшеу үшін әртүрлі өлшеу құрылғылары, олар жұмыс әрекеттерімен жіктеледі. Өлшеу үшін құрылғылардың бөлінуі: механикалық, электрлік, магнитті, жылу т.б. физикалық шамалармен ерекшелінеді.

Өлшенетін шаманың түрі бойынша өлшенетін шама қандай өлшенетін шаманы құрылғы өлшейтіндігін көрсетеді. (қысым Р, температура Т, шығын F, деңгей L, заттың мөлшері Q т.б.).

Өлшенетін шаманы тұрлендіру түрінен басқа, өлшеу құрылғысы бөлінеді:

а) тікелей бағалау;

б) салыстыру.

Өлшеу сипаты бойынша: стационарлы және ауыспалы

Өлшенетін шаманы есептеу тәсілі бойынша: көрсетілетін, тіркеуші, қосылатын.

Біріншілік түрлендіргіштің түрлері.

Біріншілік аспаптар мен біріншілік түрлендіргіштер өлщенетін шаманы басқа шамаға түрлендіру үшін қажет. Оларды генераторлы, параметрлі және механикалық түрлендіргіштер деп бөледі:

1) Генераторлы энергияның әртүрлі түрлерін электрлі түрге негіздейді, яғги элетрлік энергияны генерирлейді (термоэлектрлі, пьезоэлектрлі, электрокинетикалы, гальваниклық және т.б. датчиктер).

2) Параметрліге реостатты, тензодатчигі, термокедергілік және т.б. Олардың жұмысы үшін энергия қоры қажет.

3) Механикалық біріншілік түрлендіргіштің шығыс сигналы (мембраналы, манометр, дифманометр, ротаметр тб.)

Дәріс 9. Температураны өлшеу құрылғысы мен әдістері.

Термометрдің жіктелінуі.

Температура деп, дененің жылу дәрежесін сипаттайтын физикалық шаманы айтады. Жалпы алғанда барлық технологиялық процестер мен заттың әртүрлі қасиеттері температураға тәуелді

Температураның ұзындық, масса және т.б. физикалық шамалардан айырмашылығы, ол экстенсивті (параметрлі) емес, интенсивті (активті) шама болып табылады. Сонда, егер гомогенді денені екі түрлі бөлікке бөлсек, онда масса теңдей бөлінеді. Интенсивті шама болып табылатын температура мұндай аддитивті қасиетке ие болмайды, яғни термикалық тепе-теңдікте орналасқан жүйенің кез-келген микроскопикалық бөлігінің температуралары бірдей болады. Сондықтан экстенсивті шамалардың эталондарын құруға ұқсас температураның эталондарын құру мүмкін емес.

Термодинамикалыық денелердің қаиеті бойынша, температураны өлшеу үшін келесі термометрлердің түрлерін атап өтуге болады:

· Ұлғаю термометрі, сұйық денелердің таралуына байланысты;

· Ұлғаю термометрі, қатты денелердің таралуына байланысты термометры;

· Газ манометрлік термометрі;

· Тсұйық манометрлік термометрі;

· конденсационды;

· электрлік;

· кедергілік термометрі;

· оптикалы монохроматикалы пирометрі;

· оптикалы түрлі түсті пирометрі;

· радиационды пирометрі.

Ұлғаю термометрі. Сұйықтық шыны.

Сұйықта жылу таралуы Тепловое расширение жидкости көлемді таралу коэффициентімен сипатталынады, оның мәні келесі түрде анықталынады

, 1/град,

Мұнда V₀, V_t1, V_t2 – сұйық көлемі 0 °С кезінде, t₁ және t₂ температураларына сәйкес.

Теромометрдің сезімталдығы шыны мен сұйықтық термометрлік таралу коэффициентіне тәуелді, және капилляр диаметрімен резервуар көлеміне де байланысты болады. Сезімталдығы 0,4…5 мм/°С шегінде жатады (кейбір арнайы термометрлері үшін 100…200 мм/°С).

Термометлерді қорғау үшін металдан жасалынып, төменгі бөлігі метал гильзасымен қапталынады.

Қатты денелердің таралуына сәйкес термометрлері.

Бұл топқа дилатометрлік және биметаллды термометрлері жатады, ол температураның өзгерісімен қатты денелердің сызықты өлшемінің өзгеруіне негізделген.

1) Құрылымдық орындалуы болып дилатометриялық термометрлері болып табылады, ол сызықты термиялық коэффициентімен негізделген ұзын екі стерженнің абсолютті мәнінің айырмашылығына тәуелді өлшенетін температураның түрленуіне байланысты жүреді.

, 1/град,

мұнда l₀, l_t1, l_t2 – дененің сызықты өлшемі линейные размеры 0 °С кезінде, температуралар t₁ және t₂ сәйкес.

2) Биметалл термометрі температураны өзгеруі кезінде биметалл таспаларынң деформациясына негізделген. Көбінесе, винтті сприал түрде иілген биметалл таспаны қолданады. Спиралдың бір ұшы қозғалыссыз болады, ал екіншісі стрелканың осіне бекітілген. Стрелканың бұрылу бұрышы спиралға оралатын бұрышына тең, ол температураның өзгерісіне пропорционал.

Биметалл термометрі 1 - 1,5 % қатысты қателітермен температураны өзгеруін қамтамасыз етеді.

Газдық манометрлік термометрі.

Жұмыс істеу әрекеті бойынша температура мен жұмыс заттың термометрлік қысымы мен арасындағы байланыстылықты қарастырады, ал артық мүмкіншіліктер қыздыру кезінде еркін таралады.

Манометрлік термометрі термобаллон, капилляр түтікшеден және серіппелі құбырдан, сақиналы секторынан және стрелкадан тұрады. Барлық жұмыс орны затпен толтырылады. Температураны өлшеу аймағында орналасқан термобалон қызғанан кейін, тұйықталған жүйенің ішінде қысым жоғарлайды. Қысымның жоғарлауы манометрлік серіпемен көмегімен жүреді.

Газдық манометрлік термометрі қысым газы мен температураның байланыстылығымен тұйықталған герметикалық терможүйеде жүреді.

Артықшылығы: құрылғының шкаласы теңгерілген.

Кемшілігі: термобалонның үлкен өлшемі мен жоғары инерттілігі.

Сұйық манометрлік термометрі.

Бұл манометрлі термометрінде метил спирті, ксилол, толуол, сынап т.б.

Сұйық манометрлік термометрі теңгерілген шкаладан тұрады.

Дата добавления: 2017-01-13