Касса» шотына№1 журнал-ордері 1 страница

Баған №	Күні	1010 шотының кредитінен шотгар дебетіне	Жиыны
1200 «Дебитор-лык карыз» 1600 «Берілген аванстар»	1 100 «Қаржылық инвести-циялар» 1040 «Есеп айырысу шо-тындағы ақшалар»	3350 «Жұмысшы-лармен төлемакы бойынша есеп айырысу»	Жэне т.б.
I	20.01					10 000

Журнал-ордерлерге осы журналда есепке алынатын әрекеттердің жиынтың есептері тек кредиттік жазбалар бойынша жүргізіледі. Мысалы, 1010 «Касса» шоты бойынша№1 журнал-ордерде «Касса» шотына кредитте-летін ғана әрекеттер жазылады. «Касса» шоты бойынша дебеттелетін әрекеттер Бас кітапңа жазылады. Бүдан кор-респонденцияланатын шоттардың айналымдарын көшіріп жазу болмайды. Әрбір журнал-ордердің айльщ жиындары осы журналда есепке алынатын өрекеттердің шоттарының кредиттік айналымының жалпы сомасын және онымен корреспонденцияланатын әрбір шоттың дебеттік айналымдарының сомаларын көрсетеді.

Айналым ведомостары талдау есебі дерлік жүргізі-летін шоттар бойынша ғана қүрылады.

Журнал-ордерлердің тексерілген айлық жиындары келесі нысандағы Бас кітаіща жазылады.

ЕСЕПТІҢ ЖУРНАЛ-ОРДЕРЛІК НЫСАНЫНДАҒЫ БАС КІТАП

«Касса» шоты

(шоттың атауы)

Ай	Шоттар кредитінен дебеті бойынша айналымдар	Кредит	Қалдык
		бойынша
		№	№	№	Жэне	Дебет	аиналым	Дебет	Кредит
	«Есеп				т.б.	бойынша
	аиыры-
	су					жиыны
	шоты»
01.01 200 ж.								1000 1000	-
каңтар
және
т.б.

Кредиттік айналым сәйкес журналдан Бас кітапқа көшіріледі, ал дебет бойынша айналымдар корреспон-денцияланатын шоттар бойынша әр түрлі журнал-ордерлерден кітапңа жазылады. Журнал-ордерлер мен Бас кітап өзара бірін-бірі толыңтырып отырады: журнал-ордерлерде әрбір жинаңтау шотының кредиттік айналы-мына, ал Бас кітапта осы шоттың дебеттік айналымына шифрдың шешімі беріледі. Айналымдарды тексергеннен кейін келесі айдың басына қалдығы шығарылады және Бас кітаптың сәйкес жолына жазылады.

Есептің журнал-ордерлік нысанының кемшіліктеріне мәліметтерді қолмен толтыруға және есептің автомат-тандыруын қиындатуға бағытталған журнал-ордерлердің күрделілігі мен қиындығы жатады.

15-сызба Бухгалтерлік есептің журнал-ордерлік нысаны

		Алғашқы және біріктірілген кұжаттар
Жинақтаушы топтастырылған ведомостар
Кассалық кітаптар	Журнал - ордерлер
Бас кітап	Талдау есебінң тіркегіштері
Бухгалтерлік баланс және басқа да нысандар
Талдау есебінң айналым ведомосы

-> жазба,------------>• жазбаларды салыстыру

7.8. Бухгалтерлік есептің автоматтандырылган нысаны

Қазіргі кезде бухгалтерлік есепті жетілдірудің басты бағыттары аңпараттарды автоматты түрде өңдеудің жаңа техникалың қүралдарды пайдаланумен байланысты-лығы.

Есептің журнал-ордерлік нысаны кезіндегі көрсе-тілген кемшіліктердің айтарлыңтай бөлігінен электрон-ды есептеуіш машиналарын пайдалана отырып қүрылган есептің автоматтандырылған нысаны еркін болып келеді. Жалпы түрде есептің осы нысанына ақпараттарды өңдеудің мынадай кезектілігі тән болып келеді: ақпараттарды машиналық тасымалдаушы -электронды есептеуіш машиналар арқылы шығушы ақпараттар электронды түрде қағазға түсіреді.

16-сызба Бухгалтерлік есептің автоматтандырылған нысаны

Шаруашылық әрекеттері

Алғашқы кұжаттар

Машнналық тасымал дауиіыларға малімегтерді колмен тасымалдау күрыліъісы

Ақпараттарды тіркеу кұрылгысы

Үнемі және ауыспалы мәліметтер базалары

Есепті және аиықтамалық тасымалдаушылар

Бухгалтерлердің жүмыс орындарын компьютерлер-мен ңамту және олардың негізінде бухгалтердің авто-маттандырылған жүмыс орнын (АЖО) қүру қолданыста қарапайым мүмкіндік беретін болады.

Есептің машиналың бағытталған нысанын пайдалану көбінесе есеп үрдісінің автоматизациясын; есеп мәлімет-терінің жоғары нақтылығын; есеп мәліметтерінің ора-лымдылығын; есеп қызметкерлерінің еңбек өнімділік-терін жоғарылату; оларды жай ғана техникалық қызмет-терді атқарудан босату және шаруашылық қызметті баңылаумен және талдаумен айналысуға үлкен мүмкін-дікті беруге; бір гана аңпараттарды тасушыларды пайда-ланатындықтан, есеп пен жоспарлаудың барлың түрле-рінің байланысын қамтамасыз етеді.

7.9. Бухгалтерлік есептің ықшамдалған нысаны

Соңғы кездері шағын бизнесті кәсіпорындарға есеп-тіркегіштердің тек екі нысанын ғана - шаруашылық әре-кеттері есебінің кітабы (жинақтау есебінің тіркегіші) мен талдау есебінің тіркегіштері болып табылатын сәйкес объектілер (негізгі ңүралдар, дайын өнімнің өндірістік қорлары және т.б.) есебінің ведомостарын пайдалануға рүңсат етілген.

Ведомость мәліметтерін көшіруде шаруашылың әре-кеттер есебі Кітабына жазбаларды тасымалдаудың кредиттік қағидасын да пайдалануға болады. Бүл жағ-дайда әрбір ведомостан шаруашылық әрекеттер есебі кітабының «Сома» бағанындағы ведомостың шығындар бөлімі бойынша жалпы сомасы жазылады және содан кейін Кітаптың сәйкес шоттары бойынша сомалар жеке-жеке жазылып түсіндіріледі.

Ай аяқталғанда кітап жиындары жасалады және әрбір шот бойынша айналымдары есептеліп, соңғы қалдығы шығарылады.

Барлық шоттардың дебеттік қалдықтарының жалпы жиыны шоттардың кредиті бойынша айналымдардың жалпы жиынымен және «Сома» бағанының жиындары-мен сәйкес келуі керек. Активтік және пассивтік шоттар бойынша соңғы қалдьщтар да тең болуы керек. Әрбір жиынтың шоттар бойынша бастапңы және соңғы ңал-дықтар туралы мәліметтер бухгалтерлік баланс қүру үшін пайдаланылады.

Бухгалтерлік есептің «Бас журналының» ықшымдалған нысаны

Қазіргі кезде үйымдарға бухгалтерлік есептің нысан-дарын өздері таңдауға қүңың берілген. Үсынылған ны-сандардың негізінде олар өздерінің нысандарын дайын-даулары, есептіркегіштерді жетілдірулері және жалпы әдістемелік қагидаларды, сонымен қатар есеп ақпарат-тарын өңдеу технологияларын сақтай отырып тіркеу және өңдеу бағдарламаларын жасаулары мүмкін.

Бақылау сұрақтары:

1. Есептіркегіштерге анықтама беріңіздер.

2. Есептіркегіштердің түрлерін атаңыздар.

3. Сыртқы түрі бойынша қысқаша сипаттама беріңіз-дер:

4. Есептіркегіштердің сипаттамасы ңандай?

5. Есептіркегіштердегі қате жазбаларды тексерудің қандай әдістері бар? Осы әдістерге сипаттама беріңіздер.

6. Бухгалтерлік есеп нысандары дегеніміз не?

7. Бухгалтерлік есеп нысандарын атап шығыңыз.

8. Бухгалтерлік есептің мемориалды-ордерлік нысанына сипаттама беріңіздер.

9. Есептің мемориалды-ордерлік нысанына тән кемшіліктер ңандай?

10. Бухгалтерлік есептің журнал-ордерлік нысаны-ның мазмүны қандай?

11. Журнал-ордер дегеніміз не?

12. Бухгалтерлік есептің автоматтандырылған ныса-нына сипаттама беріңіздер.

13. Бухгалтерлік есептің «Бас журнал» нысанына сипаттама беріңіздер.

8. Лекция тақырыптары:

8.1. Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы, оның құқықтық және әдістемелік түрғыда қамтамасыз етілуі

Бухгалтерлік есепті үйымдастыруда, шаруашылық әрекеттерді орындау барысында заңдылықтарды қа-дағалауда көсіпорын басшысы жауапкершілік атқарады. Ол бухгалтерлік есептің дүрыс жүргізілуіне, барльщ бөлімшелері мен қызметтерінің, кәсіпорын қызметкер-лерінің орындауын қамтамасыз етуіне, есеп үсыну үшін барлық қүжаттар мен мәліметтерді рәсімдеу және үсыну төртібінің талаптарын қамтамасыз етуде жағдай жасауы керек.

Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп жалпы қүқьщтьщ және әдістемелік басқару бухгалтерлік есеп және аудит әдістемелігі бойынша Департамент өкілетті органы болып саналатын Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі ңызмет атқаратын ҚР Үкіметімен жүзеге асырылады.

Ңазаңстан Республикасында 1995 жылдан бастап бух-галтерлік есепті нормативті реттеудің төрт деңгейлі жүйесі бойынша бухгалтерлік есептің реформалануы жүргізілді.

Бірінші деңгей - Қазақстан Республикасы Заңдары:

• ҚР-да бухгалтерлік есепті үйымдастыру мен жүр-гізудің біртекті қүқықтьщ әдістемелік негіздерін бекі-тетін «Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы»;

• Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі;

• Қазақстан Республикасының сальщ Кодексі. Екінші деңгей — ҚР Қаржы министрлігінің өкілетті

органымен (1998 жылға дейін бухгалтерлік есептің

Ұлттық комиссиясы, ал қазір бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі Департаменті) дайындалған және бекі-тілген ҚР бухгалтерлік есеп стандарттары, бухгалтерлік есепшоттарының үлгі жоспары, ал 2006 жылдан бастап хальщаралық қаржылық есептіліктің стандарттары.

Үшінші деңгей - бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік үсыныстар, шоттардың үлгі, жүмыс жоспа-рын ңолдану бойынша нүсңаулыңтар, бухгалтерлік есеп-тің есептіркегіштерін толтыру бойынша нүсңаулықтар және т.б. Нормативті қүжаттардың осы деңгейі ҚР Қаржы министрлігімен дайындалып бекітіледі.

Төртінші деңгей: субъектінің есеп саясаты, осы субъектінің жүргізетін есебінің нысаны, шоттардың жүмыс жоспары, белгілі бір объектілер бойынша есептің таңдалған әдістері талқыланатын субъектінің өзімен дайындалып бекітіледі.

Нормативті қүжаттардың есеп жүйесінің төрт дең-гейлі әдісі шартты және кему немесе арту жағына өзгер-тілуі мүмкін.

8.2. Бас бухгалтердің қүқықтары мен міндеттері

Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп бас бухгалтерімен басқарылатын бухгалтериямен жүзеге* асырылады. Егер кәсіпорында бухгалтерлік қызмет болмаса, басшы есеп пен есеп беру жүргізуді арнайы мамандандырылған үйымдарға келісім-шарт (көбінесе ол шағын кәсіпорындарға қатысты) негіздерінде тапсыруына қүқыгы бар. Кәсіпорынның бухгалтериясындағы жүмыс ереже бойынша бухгалтерлік жүмыстың мөлшері мен көлеміне байланысты мынадай негізгі топтарға бөлінеді:

- Есеп айырысу;

- Материалдың;

- Өндірістік калькуляциялық;

- Қаржылық.

Бас бухгалтер қызметіне кәсіпорын басшысы тағайын-дады (қызметінен босатады) және оған бағынады. Бас бухгалтер есеп саясатын ңүруға жауапты, бухгал-терлік есепшоттарда шаруашылық әрекеттерді бейнелеуді және бақылауды, оралымды ақпараттарды үсынуды, бекітілген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді қүруды, кәсіпорынның ішкі шаруашылың резервтерін анықтау, және мобилизациялау мақсатында қаржы-шаруашылық қызметтің экономикалық талдауын жүргізуді (басңа қызметтермен бірге) қамтамасыз етеді. Бас бухгалтер кәсіпорынның басшысымен бірге тауарлы-материалдык; ңүндылыңтар мен ақша қаражаттарын қабылдау және беру, сонымен қатар есеп айырысу, несиелік және қар-жылық міндеттемелер мен шаруашылық келісім-шарттар үшін негіздеме болып табылатын қүжаттарга қол қояды. Аталған ңүжаттар бас бухгалтердің ңолынсыз жарамсыз болып табылады және орындауга ңабылданбайды. Ңолтаңба қою қүқығы кәсіпорын басшысының жазбаша үкімімен осыған өкілетті түлғаларға берілуі мүмкін.

Бас бухгалтерге келісім-шарт және ңаржылың тәртіпті бүзатын жөне зандылыққа қайшы келетін әрекеттер бой-ынша қүжаттарды орындауға және рөсімдеуге қабылдауға болмайды. Осындай қүжаттар туралы бас бухгалтер кәсіпорын басшысына жазбаша хабарлайды, ол жазбаша үкіммен осы ңүжаттарды есепке алады. Осы сәттен бастап орындалған әрекеттердің заңсыздығына кәсіпорын басшысы жауапкершілік атңарады.

Бас бухгалтермен материалды жауапты түлғаларды (кассир, қойма меңгерушісі және т.б.) ңызметке тағай-ындау, босату және ауыстыру келісіледі. Алгашқы есеп қүжаттарына қол ңоюға қүқығы бар түлғалардың тізімі кәсіпорын басшысы бас бухгалтермен келісе отырып бекітіледі. Шаруашылық әрекеттерді қүжатты рәсімдеу және ңүжаттар мен мәліметтерді бухгалтерлік қызметке тапсыру бойынша бас бухгалтердің талаптары кәсіпорын-ның барлың қызметкерлері үшін міндетті болып табылады.

Бас бухгалтерге тікелей ақша ңаражаттары және матё-риалдық қүндылықтармен байланысты жауапкершілік жүктелуі мүмкін. Оған чектер және басқа құжаттар бойынша кәсіпорын үшін ақша қаражаттары мен тауарлы-материалдық қүндылықтарды алуға рүңсат етілмейді.

Штатында кассирі жоқ шағын ғана кәсіпорындарда оның міндеті бас бухгалтермен немесе кәсіпорын басшы-сының жазбаша үкімі арқылы басқа қызметкерлермен орындалуы мүмкін.

Бас бухгалтерді орнынан босатқан кезде қайтадан тағай-ындалған бас бухгалтерге істерді тапсыру жүргізіледі. Со-нымен бір уақытта кәсіпорын басшысымен бекітілген актінің қүрылуымен бухгалтерлік есептің жағдайы мен дұрыс аңпараттарды тексеру жүріізіледі.

8.3. «Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» Қазақстан Республикасының Заңы

1996 жылдың 1 қаңтарынан бастап 26 желтоқсан 1995 жылғы №2732 «Бухгалтерлік есеп туралы» Заң күші бар ҚР Президентінің Жарлыгы күшіне енді, ал ол қазір 2002 жылдың 24 маусымынан бастап «Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» ҚР Заңы деп аталды. Заң Қазақстан аймағында тіркелген, кәсіпкерлік ңызмет-пен айналысатын барлық шаруашылық заңды субъек-тілер мен жеке тұлғалар үшін есеп пен есеп берудің біркелкі қүңықтың әдістемелік негіздерін бекітеді. Бүл дегеніміз - қызмет ету бағытынан (түрінен) тәуелсіз әрбір субъект өзінің қызметін бастағаннан кейін мемлекет шегінде оның қызметін реттейтін сәйкес заңдарды, мемлекет алдындағы жауапкершілігі мен өздерінің ара-сындагы қүңықтары мен заңцы жауапкершіліктерін сақ-тауға міндетті. Осы заң бухгалтерлік есеп пен есеп берудің барлық сауалдары бойынша кәсіпорын басшылары, бухгалтерлері мен басқа да лауазымды түлғалары басшы-лыңқа алуга міндетті нормаларды анықтайды.

«Бухгалтерлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» ҚР Заңы 5 бөлімнен және 19 баптан түрады.

1-бөлім. Жалпы ережелер. Бөлімде заңның ңызмет ету саласы, бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру жүйесінің мемлекеттік реттелуі, бухгалтерлік есеп стандарт-тары мен бухгалтерлік есепшоттарының үлгі жоспары, бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп берудің мақсат-тары мен қағидалары берілген.

2-бөлім. Бухгалтерлік есеп жүйесі, бухгалтерлік құжат-тандыру және ішкі бақылау. Бөлімде бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік ңүжаттандыру және ішкі бақылауды үйым-дастырудың негізгі талаптары қарастырылған.

3-бөлім. Қаржылық есеп элементтерінің есебі және бағалау. Бүл бөлімде қаржылық есеп берудің элементтері, олардың бағалануы мен есебі қарастырылган.

4-бөлім. Қаржылық есеп беру. Қаржылың есеп беру түсінігі мен қүрамы, консолидирленген қаржылық есеп беру; есептік кезең туралы түсінік; қаржылың есеп беруді үсыну мерзімдері мен қай органдарға тапсырылатыны қарастырылады.

5-бөлім. Қорытынды ережелер. Бұл бөлімде «Бухгал-терлік есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» Қазаңстан Республикасының заңдылықтарын бүзғандыгы үшін жауапкершіліктер көрсетіледі.

8.4. Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары

Бухгалтерлік есеп стандарттары - есеп жүйесін реттеу-дің екінші деңгейі, олар қаржылық есеп беретін барлық субъектілер үшін нормативті қүңықтық қүжаттар болып табылады. Стандарттардың негізінде есептің жеке учаске-лері, сонымен ңатар шаруашылық субъектілерінің сала-лық ерекшеліктері бойынша бухгалтерлік есепті жүр-гізудің базалың тәртіптері бекітіледі.

Стандарттар есептін, әр түрлі аспектілерін суреттейді және оның ңандай да бір әдістері мен амалдарын дүрыс пайдалануды талдаудың әдістемелік негізі, қүралы болып қызмет атқарады.

1997 жылдың 1 ңаңтарынан бастал Қазаңстан Респуб-ликасы халыңаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына көшу негізінде ңазіргі кезде сандық түрде қолдану бо-йынша әдістемелік үсыныстарды дайындаумен толықты-рылып отыратын 20 стандарттарын енгізді. Халықаралық

төжірибедегі сияқты Ңазақстанда ңызмет етіп отырған есеп стандарттарын былай бөлуге болады:

• Жалпы эдістемелік (№4 «Ақша ңаражаттарының ңозғалысы туралы есеп» және т.б.);

• Әлеуметтік саясат бойынша стандарттар (№16 <<3ейнетақьілыққамтамасызетушығындарыесебі»жәнет.б.);

• Мцліктер мен ццралдардыц жеке ті/рлері бойынша стандарттар(№6 «Негізгіқүралдаресебі»,№7 «Тауарлы-материалдық қорлар есебі», №8 «Қаржылың инвестиция-лар есебі») және т.б.

Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттарының тізімі үсынылады:

Стандарт немірі	Стандарт атауы	Енгізілген жылы
БЕС4	Акша қаражаггарының қозғалысы туралы есеп
БЕС5	Табыстар
БЕС6	Негізгі кұралдар есебі
БЕС7	Тауарлы-материалдык корлар есебі
БЕС8	Қаржылық инвестициялар есебі
БЕС9	Шетел валютасындағы әрекеттер есебі
БЕСІ0	Байланысты тараптар туралы акпараттарды ашу
БЕСІІ	Корпоративті табыс салығы бойынша есеп
БЕС12	Күрделі кұрылыска келісім-шарт
БЕСІЗ	Консолидирленген каржылык есеп беру және еншілес серіктестіктерге инвестициялар есебі
БЕС14	Тәуелді шаруашылык серіктестіктеріне инвестициялар есебі
БЕС15	Кдржылық есегт беруде бірлескен қызмет бойынша катысу ұлесін бейнелеу
БЕС16	Зейнетақылык камтамасыз ету шығындары есебі
БЕС17	Жал есебі
БЕС18	Инвестициялық корлар есебі
БЕС 19	Зейнетақы жинактау қорларына есеп беру есебі мен кұрылуы
БЕС20	Мұнайгаз өндіруші кызмет есебі мен есеп беруі
БЕС21	Банктердің каржылык есеп беруі
БЕС23	Шағын кәсіпкерлік субъектілердін есебі және есеп беруі
БЕС24	Бухгалтерлік қызметгі ұйымдастыру
БЕС25	Зейнетакы активтерін баскару бойынша компаниялардың есебі мен есеп беруін кұруьі
БЕС27	Есепті кезең мерзімінен кейінгі болжанылмаған жағдайлар мен окиғалар
БЕС28	Материалдык емес активтер есебі
БЕС29	Ғылыми-зертгеу және тәжірибелік-конструкторлык жұмыс-тар шығындары есебі
БЕСЗ0	Кдржылыкесептілікті ұсыну
БЕСЗІ	Таза табыс не зиян есеп мерзімдегі маңызды кателер және есеп саясатындағы өзгерістер
БЕС32	«Жалпы сақтандыру» саласында сактандыру кызметін жүргізетін сактандыру, кайта сактандыру ұйымдарынын кдржылық есептілігі
БЕСЗЗ	Делдалдык кызметтін әрекеттерін акпаратгандыру және есептеу

8.5. Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары

Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары

- жоғары кәсіби халыңаралық ұйымдармен дайындалған және үсынбалы сипаттағы бухгалтерлік есеп ережелері, әдістері, үгымдары мен процедуралары жиыны. Халықаралық есеп тәжірибесінде әр түрлі елдерде есепті зерттеу-мен, салыстырумен және жіктеумен, беру унификациясы бойынша дайындалымдар және үсыныстармен айналыса-тын көптеген үйымдар бар. Олардың ішінен атап көрсетуге болатындары:

- Халықаралық бухгалтерлік стандарттар комитеті;

- Біріккен Үлттар Үйымы;

- Экономикалық және әлеуметтік кеңес;

- Трансүлттық корпорациялар бойынша комиссия;

- Есеп пен есеп берудің хальщаралың стандарттары бойынша эксперттердің үкіметаралық жүмыс тобы (БҮҮ);

- Экономикалық ынтымақтастьщ және даму бойынша үйым;

- Европальщ Одақ (ЕО).

Есеп стандарттары үрдісіне ықпал етуші кәсіби бухгал-терлердің аймақтық үйымдарына мыналар жатады:

- Кәсіби бухгалтерлердің Европалық федерациясы;

- Америкааральщ бухгалтерлік ассоциация;

Дата добавления: 2014-01-07