Эканамічная палітыка нацыстаў. Сацыяльныя мерапрыемствы

Нацысты прынялі германскую эканоміку ў 1933 г. у паўжывым стане. Напрыканцы 1930-х гг. ад большасці эканамічных хваробаў засталіся адны ўспаміны. Некаторыя сучасныя палітыкі нават выказваюцца наконт слушнасці эканамічнага курсу Гітлера. Што ж было на самой справе? На канец 1932 г. па самых аптымістычных дадзеных беспрацоўнымі з'яўляліся 5,6 млн. чалавек (43% членаў прафсаюзу або 29,9% усёй працоўнай сілы), а з улікам схаванага беспрацоўя – ажно 7,6 млн. Індэкс прамысловай вытворчасці за крызісныя гады няўхільна змяншаўся. Рэзка пагоршылася матэрыяльнае становішча немцаў.

Эканамічнае рэгуляванне ў нацысцкай Германіі праводзілася галоўным чынам тымі ж метадамі, што і ў іншых краінах. Гэтак назіралася рэзкае павелічэнне дзяржаўных выдаткаў. За перыяд з 1933 па 1938 гг. яны ўзраслі ажно ў 7 разоў. Для аздараўлення эканомікі выкарыстоўваліся многія іншыя традыцыйныя механізмы – заахвочванне капіталаўкладанняў прадпрымальнікаў, субсідыі, падатковыя ільготы буйным фірмам.

Аднак таталітарна-фашысцкая мадэль дзяржаўна-манапалістычнага рэгулявання мела некаторыя прынцыповыя асаблівасці. Па-першае, большая частка выдаткаў дзяржавы ішла на стварэнне ваеннай прамысловасці і аднаўленне магутных узброеных сілаў. Выдаткі на вайсковыя патрэбы за 1933-1938 гг. ўзраслі ў 20 разоў! Такім чынам напрыканцы 1930-х гг. можна казаць аб стварэнні ў Германіі ваенна-дзяржаўнага рэгулявання. Па-другое, у нацысцкай Германіі ўзнікла сістэма не ўскоснага, а прамога рэгулявання эканомікі. Дзяржава ўсталявала непасрэдны кантроль за ходам вытворчасці і размеркавання прамысловай прадукцыі, а часам і дзяржаўнага кіравання эканомікай за кошт абмежавання прыватнаўласніцкіх правоў. Вось важнейшыя захады нацыстаў па пераадоленні крызісу і стварэнні нацысцкай эканамічнай мадэлі.

15 ліпеня 1933 г. была створана Генеральная рада эканомікі. У Раду ўвайшлі кіраўнікі буйнейшых манапалістычных аб'яднанняў (Круп, Цісэн і інш.), а таксама прадстаўнікі гітлераўскай правячай вярхушкі, якія самі хутка пераўтвараліся ў буйнейшых манапалістаў. Напрыклад, за кошт "арыізацыі" эканомікі (пагалоўнай канфіскацыі ўласнасці яўрэяў) і падобных надзвычайных мерапрыемстваў адным з багацейшых у Германіі чалавекам стаў старшыня рэйхстагу, міністр-прэзідэнт Прусіі і рэйхсміністр авіяцыі Герман Герынг. Аднак найвышэйшым органам эканомікі Рада не была. Усе самыя прынцыповыя праблемы дзяржаўнага рэгулявання вырашаліся ў Імперскім міністэрстве гаспадаркі, дзе непадзельна панавалі нацыянал-сацыялісты.

Важнейшым прынцыпам кіравання эканомікай закон ад 27 лютага 1934 г. абвясціў т.зв. “фюрэрскі прынцып”. Гэта азначала ліквідацыю ўсялякага выбарнага пачатку ў эканоміцы. Кіраўнікі ўсіх гаспадарчых аб'яднанняў атрымлівалі званне фюрэра дадзенага падраздзялення і неабмежаваныя паўнамоцтвы ў сферы сваёй кампетэнцыі. Прыкладна ў той жа час, 20 студзеня 1934 г., быў прыняты Закон аб рэгуляванні нацыянальнай працы. Былі канчаткова ліквідаваныя існаваўшыя з рэвалюцыйных часоў фабзаўкамы і ўведзена жорсткая іерархічная сістэма кіравання прадпрыемствамі.

Жорсткае ваенна-дзяржаўнае эканамічнае рэгуляванне, галоўнай мэтай якога з'яўлялася падрыхтоўка Германіі да вайны, набыло сваё лагічнае завяршэнне ў верасні 1936 г. На Партыйным з'ездзе у Нюрнбергу А. Гітлер абвясціў 4-гадовы план, галоўнай мэтаю якога станавілася падрыхтоўка краіны да вайны. Планаванне і рэгуляванне эканомікі узмацніліся. Рыначныя механізмы замяшчаліся камандна-адміністрацыйнымі.

Неад'емным элементам нацысцкай эканамічнай палітыкі з'яўлялася пазаэканамічнае прымушэнне працоўных. Уводзілася 6-месячная працоўная павіннасць, кожная 18-гадовая дзяўчына мусіла адпрацаваць адзін год на карысць Рэйху ў сялянскай гаспадарцы,з уводам працоўных кніжак моцна абмяжоўвалася магчымасць змены месца працаўладкавання, з часам набывае значэнне выкарыстанне непрыхавана нявольнай працы (напрыклад, канцлагеры).

Таталітарны метады кіравання эканомікай і паляпшэнне эканамічнай кан'юнктуры дазволілі ў хуткія тэрміны пераадолець наступствы крызісу. Да 1936 г. эканоміка канчаткова выйшла на дакрызісныя паказчыкі. Індэкс прамысловай прадукцыі адносна дакрызіснага ўзроўню ў 1934 г. ужо складаў 83 пункты, у 1935 г. – 96, у 1936 г. – 107, а 1939 г., калі пачаліся актыўная падрыхтоўка да вайны і сама вайна, – 132! Хутка скарачалася беспрацоўе. У ЗША, напрыклад, у 1936 г. яго ўзровень быў яшчэ парадку 24%. А ў Германіі – ужо 7,4%, г.зн. амаль столькі ж колькі ў дакрызісным 1928 г. (і гэта пры 29,9% у 1932 г.!).

Для прыцягнення шырокіх слаёў рабочых на бок нацысцкага рэжыму выкарыстоўваліся спецыяльна разлічаныя сацыяльныя мерапрыемствы. Дзяржава не проста раздавала грошы. З вялікай увагаю яна сачыла за тым, каб атрымальнікі належным чынам ацанілі яе высілкі. Усе сацыяльныя праграмы абстаўляліся буйнамаштабнымі рэкламна-прапагандысцімі кампаніямі.

Класічны прыклад падобнай кампаніі будаўніцтва рэйхсаўтабану (Reichsautobahn), імперскай сістэмы шашэйных дарог. Плакаты, газетныя фотаздымкі і кінахроніка з А. Гітлерам і рыдлёўкай, натоўпамі радасных працаўнікоў на фоне будаўнічых пляцовак напаўнялі стомленую галодную нацыю светлымі надзеямі на забяспечанае фюрэрам і партыяй светлае заўтра. Тыя ж функцыі выконвала і гучная кампанія "Барацьба за працоўныя месцы".

Была створана сістэма дзяржаўнай дабрачыннасці. Яе асновы пачалі закладвацца яшчэ ў першыя месяцы гітлераўскага праўлення з "кампаніяй зімовай дапамогі". Асноўным каналам дзяржаўнай дабрачыннасці стала спецыяльная арганізацыя " Kraft durch Freude" ("Радасць – гэта сіла"). Яна курыравала створаную для рабочых і служачых сістэму даступнага адпачынку, турызму, заахвочвання фізічнай культуры, спорту, аматарскіх тэатраў. Нізкааплатныя рабочыя маглі карыстацца правам бясплатнага ўдзелу ў гэтых мерапрыемствах. Хаця ўсе кампаніі і сістэмы працавалі на грошы страхавога і пенсійнага фондаў, г.зн за грошы рабочых, яны стваралі якасную ілюзію пастаяннага клопату НСДАП аб рабочым класе.

Падтрыманне ўстойлівай сацыяльнай стабільнасці патрабавала рознага роду падачак і дапамог сярэднім слаям – дробным прадпрымальнікам, рамеснікам, гандлярам, сялянам, а таксама найбольш “перспектыўным” групам насельніцтва. Напрыклад, дзейнічала праграма дапамогі маладым парам, якія маглі атрымаць безадсоткавы двухгадовы крэдыт на суму да 1 тыс. марак на набыццё мэблі. Ужо ў 1933 г. было заключана на 200 тыс. (!) шлюбаў болей. І хаця цяжка прывязваць гэткі рост да адной толькі дапамогі, ён не можа не адлюстроўваць, сама меней, абуджэнне надзеі нацыі.

У выніку насельніцтва змірыліся з новай уладаю, якая здолела ліквідаваць беспрацоўе, гарантавала неблагі заробак, стварыла сістэму абароны працаўнікоў ад адвольных звальненняў і спецыяльныя інстанцыі для абскарджання дзеянняў прадпрымальніка, арганізавала масавы адпачынак і г.д. Аднак цана, якую неўзабаве немцам прыйшлося заплаціць за гэты поспех, – многія мільёны загубленых жыццяў, новы эканамічны крах, раскол Германіі і г.д. – аказалася непамерна высокай.

Дата добавления: 2014-11-08