Расстаноўка палітычных сіл у Грэцыі пасля другой сусветнай вайны. Рэстаўрацыя манархіі. Грамадзянская вайна 1946-1949 гг. і яе наступствы

Эканамічны стан Грэцыі і Партугаліі пасля другой сусветнай вайны. Прычыны заняпаду народнай гаспадаркі Грэцыі, захавання эканамічнай адсталасці Партугаліі. Захаванне дыктатарскага рэжыму Салазара ў Партугаліі. Актывізацыя дэмакратычных і апазіцыйных сіл. Распад Руху дэмакратычнага адзінства. Стварэнне Нацыянальнага дэмакратычнага руху.

Тэма 16. Краіны Паўднёвай І Паўднёва-Заходняй Еўропы ў 1945-2010-я гг.

Другая сусветная вайна скончылася для Грэцыі ў лістападзе 1944 г., калі апошнія нямецкія часткі пакінулі тэрыторыю краіны. У выніку ваенных дзеянняў ды італа-нямецкай акупацыі краіна панесла цяжкія матэрыяльныя і людскія страты. Каля 400 тыс. чалавек загінула, а амаль кожны пяты страціў дах над галавой. Быў нанесены магутнейшы ўдар па інфраструктуры краіны. Грэцыя пазбавілася 4/5 свайго аўтамабільнага парку і суднаў гандлёвага флоту. Агульныя матэрыяльныя страты краіны склалі $8,2 млрд. Непасрэдным наступствам вайны і акупацыі з'явілася значнае падзенне вытворчасці ва ўсіх галінах народнай гаспадаркі, гіперінфляцыя, дэфіцыт дзяржаўнага бюджэту, рост беспрацоўя і цэн.

У пасляваенныя гады Партугалія працягвала заставацца ў дваістым становішчы: як краіна каланізатар, з аднаго боку, і як краіна моцна залежная ад замежнага капіталу, з другога. У адрозненне ад многіх іншых краін Партугалія ўступіла ў пасляваенны перыяд з вялікімі валютнымі рэзервамі, назапашанымі ёй падчас вайны дзякуючы пастаўкам стратэгічных матэрыялаў абедзвюм ваюючым кааліцыям і эксплуатацыі народаў яе калоніяў. Разам з тым Партугалія працягвалася заставацца адной з найбольш адсталых краін Еўропы, без чорнай металургіі і машынабудавання, з перавагай дробных і паўсаматужных прадпрыемстваў у горадзе, засіллем буйных латыфундыстаў і распыленасцю зямельных участкаў на поўначы краіны. Традыцыйныя праблемы і адсталасць краіны не знаходзілі вырашэння, бо для правячага салазараўскага рэжыму на першым месцы стаяла не мадэрнізацыя краіны і звязаныя з ёй рэформы, а самазахаванне.

Няўдзел Партугаліі ў другой сусветнай вайне, як і ў выпадку з Іспаніяй, дазволіў існаваўшаму салазараўскаму рэжыму працягнуць сваё існаванне. Падобна да іспанскага дыктатара ўрад А. Салазара выступіў з ідэяй "арганічнай дэмакратыі" і "лібералізацыі" рэжыму, у прыватнасці паабяцаўшы легалізаваць апазіцыю і правесці іншыя дэмакратычныя пераўтварэнні. Восенню 1945 г. у перыяд выбараў у Нацыянальны сход, і ў лютым 1949 г., падчас прэзідэнцкіх выбараў, апазіцыя нават атрымала права высунуць сваіх кандыдатаў і некаторыя магчымасці для вядзення перадвыбарчай прапаганды.

Паколькі саступкі ўраду насілі яўна фармальны характар, створаны ў верасні 1945 г. апазіцыйны блок – Рух дэмакратычнага адзінства (РДА), у які ўвайшлі камуністы, сацыялісты, рэспубліканцы, масоны ды іншыя апазіцыйныя арганізацыі, - адмовіўся ад удзелу ў выбарах. Блок разлічваў на хуткі крах "новай дзяржавы". У парламент патрапілі толькі кандыдаты ад прафашысцкага "Нацыянальнага саюзу". У 1949 г. адзіны альтэрнатыўны кандыдат на пасаду прэзідэнта быў вымушаны зняць сваю кандыдатуру. Імкнучыся задушыць дэмакратычныя сілы, ўрад у 1949-1951 гг. звярнулася да новых рэпрэсіяў супраць РДА і буржуазна-дэмакратычнай апазіцыі. У гэтых умовах найменш паслядоўныя праціўнікі рэжыму ў 1951 г. пакінулі блок, і ён быў пераўтвораны ў Нацыянальны дэмакратычны рух (НДР). У краіне была зноў адноўленая палітычная манаполія.

Поруч з вялікімі эканамічнымі цяжкасцямі пасляваенная Грэцыя сутыкнулася з цяжкім палітычным крызісам. Падчас другой сусветнай вайны ў краіне адбылося значнае ўзмацненне пазіцыяў камуністаў. Менавіта яны ўзначальвалі нацыянальны рух Супраціўлення, дамінавалі ў Нацыянальна-вызваленчым фронце (ЭАМ) і ў вайсковай арганізацыі фронту – Грэчаскай Народна-вызваленчай арміі (ЭЛАС). Грэчаскія патрыёты самастойна здолелі ўсталяваць кантроль над 75% тэрыторыі краіны. Тым не менш, намаганнямі Вялікабрытаніі, якая традыцыйна разглядала Ўсходняе Міжземнамор'е як жыццёва важную сферу свайго ўплыву і не магла дапусціць усталявання ў Грэцыі ўлады камуністаў, у кааліцыйным урадзе нацыянальнага адзінства вядучыя пазіцыі занялі дзеячы лонданскага эмігранцкага кабінету. Новае грэчаскае кіраўніцтва выступала за рэстаўрацыю манархіі і фактычна санкцыянавала антыкамуністычны тэрор і рэпрэсіі супраць апазіцыйных сілаў. Для забеспячэння падтрымкі грэчаскіх уладаў напрыканцы 1944 г. у краіне высадзіліся брытанскія войскі.

Першыя пасляваенныя парламенцкія выбары, якія адбыліся ў сакавіку 1946 г., адбываліся ў няпростых умовах глыбокага расколу грэчаскага грамадства і жорсткай палітычнай канфрантацыі асноўных палітычных сіл. Усе левыя і большасць цэнтрысцкіх партыяў, пратэстуючы супраць недэмакратычных умоў, не пажадалі браць у іх удзел. Камуністы ў тых умовах ўвогуле не звязвалі свае надзеі з парламенцкім шляхам вырашэння праблемаў краіны і прынялі рашэнне ўзняць узброенае паўстанне. Як вынік, зыход галасавання слаба адлюстроўваў расклад палітычных сілаў: манархісты заваявалі 6/7 дэпутацкіх мандатаў.

Парламенцкія выбары 1946 г. сталі адпраўной кропкай для пачатку грамадзянскай вайны. Першыя ўзброеныя сутыкненні паміж левымі і манархістамі адбыліся ўжо ў дзень правядзення выбараў. У чэрвені 1946 г. ў Грэцыі было ўведзена надзвычайнае становішча. Правядзенне 1 верасня плебісцыту па пытанні формы праўлення і перамога манархістаў (іх падтрымалі 70% выбаршчыкаў) прывялі да далейшай эскалацыі канфлікту. За дзень да вяртання ў Грэцыю караля Георга ІІ леварадыкальныя сілы абвясцілі стварэнне Дэмакратычнай арміі Грэцыі (ДАГ). У снежні 1946 г. яны выступілі з маніфестам, у якім патрабавалі правядзення ўсеагульнай амністыі, вываду брытанскіх войск, правядзення дэмакратычных парламенцкіх выбараў і стварэння кааліцыйнага ўраду з удзелам усіх партыяў.

З канца 1946 г. варагуючыя бакі перайшлі да буйнамаштабных баявых аперацыяў. Важная роля ў грамадзянскай вайне належала вонкавым сілам. ДАГ абапіралася на дапамогу СССР і сацыялістычна арыентаваных суседзяў (Албанію, Балгарыю, Югаславію). Грэчаскі ўрад знайшоў магутную падтрымку не толькі ў Вялікабрытаніі, але таксама ў Злучаных Штатаў. 12 сакавіка 1947 г. прэзідэнт Г. Трумэн заявіў, што Грэцыя з'яўляецца краінай, што знаходзіцца "пад непасрэднай камуністычнай пагрозай", і таму мае патрэбу ў амерыканскай дапамозе. 20 чэрвеня быў падпісаны грэка-амерыканскі дагавор, згодна палажэнням якога ЗША абавязваліся перадаць грэчаскаму ўраду зброю, ваенных дарадцаў, а таксама крэдыт на суму ў $300 млн.

Пачатак грамадзянскай вайны застаўся за сіламі ДАГ, але ўжо ўлетку 1947 г. іх асноўныя сілы былі разбітыя, а ўцалелыя фармаванні пакінулі тэрыторыю Грэцыі. Супраціўленне камуністаў працягвалася да кастрычніка 1949 г.,калі пра спыненне агню заявілі іх апошнія атрады.

Грамадзянская вайна 1946-1949 гг. мела для Грэцыі катастрафічныя наступствы. Будучы і так адсталай краінай, яна была адкінутая на некалькі дзесяцігоддзяў назад. 50 тыс. чалавек загінула, каля 100 тыс. камуністаў ды іх прыхільнікаў палічылі за лепшае пакінуць краіну. Камуністычная партыя апынулася пад забаронай, а пазіцыі левых і, шырэй, рэспубліканскіх сіл аказаліся падарванымі. Пры гэтым падтрымка пераможцаў з боку насельніцтва таксама паменшылася. Яшчэ некалькі дзесяцігоддзяў грамадзянская вайна заставалася незагойваючай ранай Грэцыі.

Дата добавления: 2014-11-08