Знешняя палітыка Грэцыі і Партугаліі ў другой палове 1940-х гг

Пераможнае заканчэнне другой сусветнай вайны не прынесла для Грэцыі доўгачаканага спакою. Вельмі хутка яна пераўтвараецца ў поле новай – "халоднай вайны". Умяшанне ва ўнутраныя справы Грэцыі з боку вялікіх дзяржаў і нават яе яе суседзяў скончылася перамогай сіл Захаду. Агучаная 12 сакавіка 1947 г. "Дактрына Трумэна" паклала пачатка ваеннаму, эканамічнаму і палітычнаму дамінаванню ў краіне ЗША. Далучэнне да "Плану Маршала", у якім Грэцыя брала ўдзел у 1948-1951 гг. яшчэ больш замацавала празаходнюю арыентацыю краіны. У 1949 г. Грэцыя ўвайшла ў Еўрапейскую раду і ўзяла курс на далучэнне да блоку НАТО.

Заяўленая "лібералізацыя" рэжыму А. Салазара была ўдала выкарыстаная для наладжвання адносінаў з краінамі Захаду, таксама зацікаўленых у выкарыстанні ў "халоднай вайне" геапалітычна надзвычай важнай тэрыторыі Партугаліі. У 1948 г. урад працягнуў прадастаўленае на час вайны ЗША і Вялікабрытаніі права карыстацца ваеннымі базамі на Азорскіх астравах. У верасні 1948 г. Партугалія далучылася да "Плану Маршала", а ў красавіку 1949 г. Партугалія стала сузаснавальніцай Паўночнаатлантычнага альянсу. Крыху пазней, напачатку 1951 г. у Лісабоне было падпісанае партугала-амерыканскае пагадненне аб узаемадапамозе ў справе падтрымання бяспекі.

Грэцыя і Партугалія ў 1950 – пачатку 1970-х гг. Пачатак хуткага эканамічнага развіцця. Далучэнне Партугаліі да Еўрапейскай асацыяцыі свабоднага гандлю. Грэцыя і "Агульны рынак". Эканамічныя рэформы.

Другая сусветная і грамадзянская войны ў Грэцыі паглыбілі яе сацыяльна-эканамічныя праблемы. Паступовая нармалізацыя палітычнай абстаноўкі ў краіне і амерыканская дапамога дазволілі пачаць даўно наспелыя рэформы. Да 1952 г. было завершана правядзенне аграрнай рэформы, у выніку якой зямлю атрымалі каля 150 тыс. сялян. З сярэдзіны 1950-х гг. у Грэцыі пачаліся пераўтварэнні, скіраваныя на структурныя змены ў эканоміцы. Асаблівае значэнне надавалася развіццю прамысловасці, энергетыкі, турызму. Пры гэтым быў зроблены акцэнт на прыцягненне амерыканскага і заходнееўрапейскага капіталу, пашырэнне эканамічных і палітычных сувязяў з Захадам. У ліпені 1961 г. Грэцыя ўступіла ў ЕЭС у якасці асацыяванага члена, што давала краіне пэўныя перавагі ў гандлі з "Агульным рынкам".

Немагчымасць дасягнення імгненнага эканамічнага поспеху і, асабліва, павольнае паляпшэнне дабрабыту грэкаў служылі істотным фактарам дэстабілізацыі ўнутрыпалітычнай абстаноўкі. Ваенны пераварот і ўсталяванне рэжыму "чорных палкоўнікаў" далі старт новым буйнамаштабным эканамічным пераўтварэнням. Дыктатарскаму рэжыму ўдалося за некалькі гадоў умацаваць нацыянальную валюту – драхму. Былі пашыраныя ільготы ў дачыненні замежнага капіталу. Прадстаўнікі гандлёвых фірм, якія дзейнічалі ў Грэцыі, былі вызваленыя ад падаткаў.

Паляпшэнне інвестыцыйнага клімату і ўмацаванне нацыянальнай валюты дазволіла ўраду накіраваць значныя сродкі на развіццё найбольш важных галінаў: машынабудаванне, суднабудаванне, будаўніцтва і камунікацыі. Другім складнікам рэформаў стала структурная перабудова аграрнага сектару. Урад спісаў сялянскія даўгі і ўсталяваў мінімальныя закупачныя цэны на прадукцыю сельскай гаспадаркі. Высокія мытныя пошліны абаранялі грэчаскіх сельгасвытворцаў ад замежнай канкурэнцыі. Яшчэ адным накірункам рэформаў стала развіццё турызму, прызнанага прыярытэтнай галіной эканомікі. У 1968-1971 гг. быў прыняты шэраг законаў, якія стымулявалі турыстычны бізнес і ўдвая зніжалі падаткі з прыбытку турыстычных агенцтваў. У выніку за 1968-1974 гг. колькасць замежных турыстаў, што наведалі краіну павялічылася ў два разы.

Галоўным дасягненнем рэформаў канца 1960-х – пачатку 1974 гг. стала пераўтварэнне Грэцыі з аграрна-індустрыяльна ў індустрыяльна-аграрную краіну. З'явіліся новыя галіны вытворчасці: электратэхніка, вытворчасць сінтэтычных матэрыялаў і г.д. Грэчаскі флот выйшаў на 1 - е месца ў свеце па колькасці суднаў ды іх танажу. Удвая вырас сярэдні даход на душу насельніцтва. Па тэмпах эканамічнага росту Грэцыя апынулася сярод еўрапейскіх лідараў.

Да сярэдзіны 1960-х гг. базавай эканамічнай мадэллю Партугаліі заставалася аўтаркія. Самаізаляцыя была магчымай, галоўным чынам, дзякуючы велізарным каланіяльным уладанням агульнай плошчай каля 2,1 млн.кв.км. і насельніцтвам звыш 15 млн. чалавек (Ангола, Мазамбік, Гвінея-Бісаў і г.д.). Калоніі (з 1951 г. яны фармальна атрымалі статус "заморскіх правінцыяў") забяспечвалі краіну трацінай золатавалютных паступленняў, а таму ідэя захавання каланіяльнай імперыі была адным з цэнтральных кампанентаў афіцыйнай ідэалогіі рэжыму. У выніку з пачатку 1960-х гг. Партугалія аказалася ўцягнутай у каланіяльныя войны, якія паглыналі палову дзяржаўнага бюджэту і адцягвалі ад нармальнай дзейнасці ў народнай гаспадарцы краіны каля чвэрці мужчынскага насельніцтва. Для стабілізацыі эканамічнага становішча ўрад А. Салазара стаў ухваляць замежныя інвестыцыі і лібералізаваў правілы іх рэгулявання. У выніку за 1960-я гг. прыватны сектар партугальскай эканомікі атрымаў інвестыцыяў у 10 разоў болей,чым за ўвесь пасляваенны перыяд.

Паступовае "адкрыццё" свету партугальскай эканомікі аб'ектыўна не магло не парушаць стабільнасць гэтага адсталага і правінцыйнага грамадства. Узмацненне сацыяльных кантрастаў, павольны рост даходаў, павелічэнне падатковага цяжару і беспрацоўя прымушалі многіх партугальцаў шукаць лепшага жыцця на чужыне. У 1970 г. колькасць партугальскіх грамадзян, якія пастаянна жылі і працавалі за мяжой, вырасла да 1,5 млн. чалавек (усё насельніцтва Партугаліі складала 8,7 млн.).

Палітычная барацьба ў Партугаліі і Грэцыі. Урады К. Караманліса і Г. Папандрэў. Перадумовы перавароту ў Грэцыі. Усталяванне ваеннай дыктатуры "чорных палкоўнікаў". Канстытуцыя 1968 г. Узмацненне жорсткасці салазараўскага рэжыму ў Партугаліі.

Пасля заканчэння грамадзянскай вайны перамогу на парламенцкіх выбарах 1950 г. атрымалі цэнтрысты на чале з лідарам Ліберальнай партыі Сафоклісам Венізеласам. Яны ажыццявілі шэраг важных дэмакратычных пераўтварэнняў: была абвешчана амністыя, ліквідаваны створаны ў час апошняй вайны канцэнтрацыйны лагер. Новая канстытуцыя, прынятая ў 1952 г., аднак, накладала шэраг сур'ёзных абмежаванняў на базавыя правы чалавека і забараняла дзейнасць камуністычнай партыі.

Аднак ужо на наступных выбарах, у 1952 г., перамога дасталася кансерватыўна-манархічнай партыі "Грэчаскі збор" (з 1955 г. была перайменаваная ў Нацыянальна-радыкальны саюз), што ўтрымлівала ўладу на працягу наступных 11 гадоў. Найбольш яркім (і супярэчлівым) лідарам гэтага перыяду стаў Канстанцінас Караманлíс, які з кароткімі перапынкамі з 1955 па 1963 гг. займаў пасаду прэм'ер-міністра.

У 1963 г. правыя пацярпелі паражэнне на выбарах і да ўлады прыйшоў ліберальны Саюз цэнтру на чале з Георгіасам Папандрэў (1963-1965). Новы ўрад выступаў за дэмакратызацыю грамадства, сацыяльную арыентацыю эканомікі і ўсталяванне палітычных і эканамічных кантактаў з сацыялістычнымі краінамі пры захаванні сяброўскіх адносінаў з Захадам. Ліберальны ўрад увёў бясплатнае навучанне ў сярэдніх школах, абвясціла амністыю палітычным зняволеным, ажыццявіла папулярную падатковую рэформу.

Прэм'ерства Г. Папандрэў аказалася нядоўгім. Кансерватыўныя колы на чале з каралём Канстанцінам ІІ, незадаволеныя яго палітыкай, справакавалі раскол Саюзу цэнтру. Гэта пацягнула за сабой страту ўрадам парламенцкай большасці і яго адстаўку (1965). Паражэннем цэнтрысцкіх сілаў скарысталіся правыя і камуністы. Палярызацыя палітычных сілаў Грэцыі абумовіла пачатак вострага палітычнага крызісу. Найбольш выпуклай яго праявай стала хранічная нестабільнасць урадаў. За наступныя пяць гадоў пры ўладзе змянілася 5 кабінетаў.

Пасля новага вітку палітычнага супрацьстаяння і роспуску парламенту, не чакаючы новых выбараў стомленыя нестабільнасцю вайскоўцы склалі змову і ў ноч з 20 на 21 красавіка 1967 г. ажыццявілі дзяржаўны пераварот. Было ўведзена становішча аблогі, распускаліся палітычныя партыі і грамадскія арганізацыі, забараняліся сходы і забастоўкі. Усталяваны рэжым атрымаў назву дыктатуры "чорных палкоўнікаў".

Напрыканцы 1967 г. Канстанцін ІІ і яго прыхільнікі паспрабавалі правесці "контрпутч", але пацярпелі паражэнне. У выніку кароль разам з сямействам былі вымушаныя эміграваць у Італію, а ў руках вайскоўцаў апынулася ўся паўната ўлады. Сваёй галоўнай задачай рэжым "чорных палкоўнікаў" абвясціў барацьбу з камуністычнай пагрозай: былі арыштаваныя і кінутыя ў турмы дзясяткі тысяч камуністаў. У арміі, паліцыі і дзяржаўных установай адбыліся масавыя чысткі. 29 верасня 1968 г. была прынятая новая канстытуцыя, што насіла непрыхавана аўтарытарны характар (грэчаская ваеншчына ўсклала на сябе значныя рэгулюючыя функцыі ў мэтах "падтрымання сацыяльнага і палітычнага парадку"). Пачалося правядзенне маштабных эканамічных пераўтварэнняў.

У 1972 г. адзін з лідараў путчыстаў, Георгіас Пападопулас, сканцэнтраваў у сваіх руках усю ўладу (заняў пасады рэгента, прэм'ер-міністра і шэраг міністэрскіх пастоў). У 1973 г. быў выдадзены закон аб скасаванні манархіі і абвяшчэнні Грэцыі рэспублікай, першым прэзідэнтам якой стаў сам Г. Пападопулас. З гэтага часу ён бярэ курс на г.зв. "кіраваную дэмакратыю". Было спынена становішча аблогі, праведзена амністыя, дазволена дзейнасць палітычных партыяў (за выключэннем камуністычнай). Неўзабаве быў створаны цывільны кабінет міністраў.

Аднак рост апазіцыйных выступленняў выявілі няздольнасць уладаў зладзіць з абстаноўкай і неэфектыўнасць самой мадэлі "кіраванай дэмакратыі". У выніку ў лістападзе 1973 г. адбываецца новы вайсковы пераварот. Усе ранейшыя дэмакратычныя пераўтварэнні былі скасаваныя новай дыктатурай. Для ўмацавання сваёй легітымнасці ў вачах грэчаскага народу вайскоўцы пайшлі на буйнамаштабную знешнепалітычную авантуру, мэтай якой з'яўлялася далучэнне да Грэцыі Кіпру, атрымаўшага ў 1960 г. незалежнасць ад Вялікабрытаніі і пераважна заселенага грэкамі-кіпрыётамі.

Запланаваная акцыя правалілася, выклікаўшы раскол астраўной дзяржавы ды імклівы рост антыўрадавых выступленняў у самой Грэцыі. Страціўшы ўсялякую падтрымку, вайсковая хунта была вымушана перадаць уладу цывільнаму ўраду на чале з лібералам К. Караманлісам. Новае кіраўніцтва аднавіла дзеянне Канстытуцыі 1952 г. (за выключэннем палажэння аб форме праўлення, што азначала захаванне рэспубліканскага ўладкавання), ліквідавала канцэнтрацыйныя лагеры для палітычных вязняў, правяло чыстку дзяржаўнага апарату ад прыхільнікаў вайсковага рэжыму – г.зв. "дэхунтызацыю".

У Партугаліі ў першай палове 1960-х гг. адбыўся небывалы ў гісторыі "новай дзяржавы" рост выступленняў апазіцыйных сіл супраць правячага рэжыму. Масавыя антыўрадавыя акцыі пачыналі пагражаць стабільнасці дзяржавы. Напрыканцы 1963 г. быў арганізаваны Патрыятычны фронт нацыянальнага вызвалення, аб'яднаўшы практычна ўвесь спектр апазіцыйных сіл краіны – ад камуністаў да канстытуцыйных манархістаў, а ў наступным годзе быў створаны кіраўнічы орган фронту – Цэнтральная патрыятычная хунта. У адказ улады разгарнулі тэрор.

Аднак гістарычны час дыктатарскага рэжыму ў Партугаліі незваротна падыходзіў да заканчэння. Шматгадовы дыктатар старэў, а ў 1968 г. перажыў кровазліццё ў мозг і цалкам страціў працаздольнасць. Паўстала пытанне пра палітычнага пераемніка. Правячыя эліты вырашылі прызначыць прэм'ер-міністрам буйнога палітычнага дзеячы салазараўскай Партугаліі, правазнаўцу Марсэлу Каэтану. Новы кіраўнік быў вымушаны пайсці на нязначныя саступкі і рэформы зверху. Тым не менш, эканамічная і палітычная сістэма, а таксама карпаратыўная арганізацыя грамадства ў цэлым засталіся нязменнымі. Працягваў сваю дзейнасць разгалінаваны рэпрэсіўны апарат.

Пераемнасць палітычнага курсу А. Салазара ў перыяд 1968-1974 гг. і, асабліва, працяг каланіяльнай вайны спрыялі далейшаму росту апазіцыйных настрояў. Шырылася незадавальненне ўрадавай палітыкай ва ўзброеных сілах.

Восенню 1973 г. апазіцыйна настроеныя сярэднія і малодшыя афіцэры стварылі нелегальную арганізацыю "Рух капітанаў". У сакавіку 1974 г. ён пераўтвораны ў Рух узброеных сіл (РУС), якія вырашыў узняць дзяржаўны пераварот. 25 красавіка 1974 г. апазіцыйныя вайскоўцы ўвайшлі ў Лісабон і менш чым за суткі практычна бяскроўна скінулі ўрад М. Каэтану. "Рэвалюцыя гваздзікоў" (устаўленая ў ствол кветка сімвалізавала ўсеагульную падтрымку народам вайскоўцаў) перамагла. Афіцэры РУС стварылі Раду нацыянальнага выратавання на чале з генералам Антоніў дзі Спінолай, які неўзабаве быў абвешчаны часовым прэзідэнтам.

Дата добавления: 2014-11-08