Тапсырма. 1. мәтінді оқып, дәптерге көшіру, ауызша айту

1. мәтінді оқып, дәптерге көшіру, ауызша айту.

Улы және фотохимиялық тұман

Улы және фотохимиялық тұман. Үлкен қалаларға тән, жиі байқалатын құбылыс – үлы тұман (тұман мен түтіннің қосылысы). Улы тұман үш түрлі – ылғалды, құрғақ және мұзды болып келеді. Ылғалды улы тұман (Лондондық тип) – газтәрізді ластаушы заттар, шаң және тұман тамшыларының қосылыстары. Бұл қосылыстағы заттар бір-бірімен химиялық реакцияға түсіп бастапқы түрлерінен әлдеқайда қауіпті қосылыстар түзеді. Атмосфералық ауаның 100-200 метр биіктігінде улы, сарғыш түсті лас, ылғалды улы тұман осылай пайда болады. Мұндай тұман теңізге жақын, тұманды, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы жоғары елдерде түзіледі.

Құрғақ улы тұман (Лос-Анджелестік тип) – озонның пайда болуы кезінде химиялық реакциялардың әсерінен атмосфералық ауаның екінші рет ластануы. Құрғақ улы тұман Лос-Анджелесте (АҚШ) қалың тұман емес, көкшіл түтін түзеді.

Улы тұманның үшінші түрі – мұзды улы тұман (Аляскалық тип). Ол Арктика мен Субарктикада антициклон кезінде төменгі температурада пайда болады. Мұндай ауа райында ластсғыш заттардың аз молшерде бөлінуінің өзі мұздың майда кристалдарынан тұратын қалын тұманның пайда болуына алып келеді. Сондай-ақ улы тұман шұңқырлы жерлерде орналасқан қалаларға, мысалы, Алматы, Ереван, Кемерово,Новокузнецк, Братск, Мехико және т.б. тән.

Улы тұман кезінде, жарықтың әсерінен зиянды заттардың ауа, ылғал компоненнтерімен фотохимиялық реакциялары нәтижесінде қосымша улы өнімдер (альдегидтер, кетондар) түзіледі.

Атмосфералық ауаның тұмандануы қала микроклиматвнвң нашарлауына – тұманды күндердің көбеюіне, атмосфераның тұнықтығына, мөлдірлігіне әсер етеді. Мысалы, 1948 жылы 26 қазанда Донора (АҚШ, Пенсильвания) қаласында қалың тұман мен түтіннің қосылуынан (улы тұман) жолдың көрінуі өте нашарлап қаланы қара күйе басып қалған. Адамдардың тыныс алуы қиындап, тамақтары ауырып, көздері ашып, құсқылары келген. Сөйтіп жаңбыр жауғанға дейін 3-4 күннің ішінде 14000 қала тұрғындарының 6000 тұрғын ауырып, 20 адам қайтыс болған. Сонымен қатар көптеген құстар, иттер мен мысықтар да өлген.

1952 жылы желтоқсанда Лондон қаласында улы тұманның әсерінен 3-4 күн ішінде 4000 адам қайтыс болды. Себебі ауасы лас қалада жел болмай, атмосфералық ауа құрамындағы күкіртті ангидридтің мөлшері қатты қөбейіп кеткен.

ХХ ғасырдың 30-шы жылдарынан бастап Лос-Анджелес қаласында да жылдың жылы маусымында, әдетте жазда және ерте күзде ылғалдылығы 70% құрайтын тұман пайда бола бастады. Бұл тұманды фотохимиялық тұман деп атайды.

Улы тұман кезінде көріну қабілеттілігі нашарлап, үй жануарлары (ит, құс) өле бастайды. Адамдардың тыныс алуы қиындап, көздері жасаурап, тамақ пен мұрынның шырышты қабаттарының тітіркенуіне, өкпе және басқа да созылмалы аурулардың қозуына алып келеді. Улы тұман өсімдіктерге, әсіресе бұршақ, қызылша, астық тұқымдастар, жүзім және сәнді өсімдікткрге де зиян көп. Алдымен жапырақтары ісініп, біраз уақыттан кейін жапырақтың төменгі жағы ақшылданады және сарғаяды да, өсімдік құрай бастайды.

СОӨЖ № 11

Пікіралмасу сұрақтары

1. Экологияның негізгі заңдары.

2. Экологияның негізгі ережелері.

3. Экологияның принциптерін қайталау

4. Коммонер заңы бойынша тестер құрастыру

В.И. Вернадскийдіқ «Ноосфера туралы бірер сөз» деген мақаласы 1944 жылы жарық көрген еқ соқгы еқбегі болды.

Ноосфера - сана, акыл-ой кабаты, экологияның төрт заңы. Агылшын галымы Б. Коммонер (1974 жыл) тірі және өлі табигаттық арасындагы барлық эколо- гиялық өзара қарым-қатьнастарды төрт занға біріктірген.

1. Экологияның негізгі заңдары

Өндіру Және тұтұну қоршаған ортамен үйлесімді жүзеге өсу керек. Табиғат пайдаланну экологияның заңдарыңда тиісті құрылуы қжет. Экология қоршаған ортаны қорғаудың ғылыми негізі, ол экологияның заңдары оның теориялық түйіні. Б. Коммонердің экология заңдары.

1-ші заң: бәрі бір-біріне байланысты.

Барлық экожүелер бірге қалыптастырушы және бірге бағдарлау болып саналады. Экожүенің бір буынында қандай да ауытқу болса, өзіндік бақылайтын динамикалық қасиет арқылы түрақтанады. Өте күшті ауытқуда экожүйе қирауы мүмкін. Мумкін ауытқулар, драматикалық шешулер апарылмайтын, жүйенің күрделігімен және кинетикалық параметірлермен анықталады. (айналым жылдамдылығы әртүрлі популяциядағы мекоболизмнің жылдамдығы т.б.). Бөлек буындардың бұзылуы экожүенің оңайлатуына және оның “нәзіктігіне” әкеледі.

2 - ші заң: бәрі бір жаққа кету керек.

Табиғатта бір организмнің тіршілік әрекетінің өнімдері, басқаларға “шикізат” болады. Технологиялық қалдықтар табиғи экологиялық жүеге кірмейді және оны олар ластайды. Ластайтын заттардың онан арғы жолы қызық болуы мүмкін. Анығы, өндірістік және тұрмыс қалдықтар, қоршаған ортаға түскенде, олар іс-түссіз жоғалып кетппейді.

3-ші заң:табиғат өзі жақсы біледі.

Табиғи жүедегі үлкен өзгерістер, ол үшін зиянды немесе өркениет даму дәуірімен салыстырғанда, бұл жүйе ұзақ эволюцияны басынан кешіреді және механизмнің түпкілікті деңгейіне жаңару және мұнда әрбір бөлшек үлкен рөл атқарады. Организм өндіретін кез келген органикилық субстанция үшін, оны бөлетін табиғатта фермент бар. Адам синтездейтін көп заттардың табиғи заттардан айырмашылығы сонша, олар табиғи жағдайда бөлінбейді және табиғатта жиналады.

4-ші заң: барлық үшін төлеу керек

Табиғаттың керегін алатын адам, ерте ме, кеш пе қайтару керек. Глобальдық экожүйе бір бүтін болып саналады, оның иесінде ұтып алу немесе жоғалту болу мүмкін емес.

Қаралған заңдарға сай, кез-келген технологиялық процесс, қандайда болсын экожүенің буының бұзуға тиісті емес. Егер бұзулар болса, онда ол жазаға жоғады. Экожүеде ең аз бұзулар жоғары дарежелі түйықталу бар өндірістерде болады. Осындай өндіріс қалдықтар минимумға апарады, ол материалдық лесі табиғи жүйедегі заттардың тұйық айналымына жақындайды.

СОӨЖ № 12

Тестілеу арқылы білімдерін тексеру

Дата добавления: 2014-12-26