Паходжанне славянскіх цвёрдых зычных гукаў

спрасцілася сістэма выбухных зычных	[б] ← [* b ], [* b^h ]; [п] ← [* p ], [* p^h ]; [д] ← [* d ], [* d^h ]; [т] ← [* t ], [* t^h ]; [г] ← [* g ], [* g^u ], [* g^h ]; [к] ← [* k ], [* k^u ]	старасл. плов@, бел. плыву, ст.-інд. plávatē; старасл. дымъ,бел. дым,ст .- інд. dhūmāh
цвёрдыя санорныя гукі адпавядаюць аналагічным індаеўрапейскім зычным	[м] ← [* m ]; [н] ← [* n ]; [р] ← [* r ]; [л] ← [* l ]	старасл .домъ,бел. дом,ст .- інд. damah; старасл. знати, рус. знать, ст.-інд. jānāti; старасл. бер @, бел. бяру,ст .- інд. bhárāmi; старасл. плав@, бел. плыву, ст.-інд. рavatē
цвёрдыя фрыкатыўныя зычныя [з] і [с] у некаторых словах з’яўляюцца спадчынай індаеўрапейскай мовы, у іншых – узнікаюць на месцы іншых індаеўрапейскіх гукаў	[с] ← [*s], [*k’]; [з] ← [*z], [*g’], [*g’^h]	старасл .самъ, бел .сам,ст .- інд .samáh; старасл. дес#ть, бел. дзесяць, грэч. [ dĕka ], лац. decem; старасл. знати, руск. знать, грэч. [ gignōsko ], лац. gnōseō; старасл. зима, бел. зіма, грэч. [ xeimōn ], лац. hiems; старасл. мозгъ, бел. мозг, ст.-ір. мazga
фрыкатыўны цвёрды [х] з’явіўся на месцы: прыдыхальнага [* k^h ];   індаеўрапейскага [*s];   позняга індаеўрапейскага або ранняга праславянскага [*ch] (х)	[х] ← [* k^h ]   ← [*s]   ← [*ch]	старасл. храбръ, бел. храбры, ст.-інд. kharah ‘цвёрды’   старасл. оухо, бел. вуха, літ. ausìs знахъ, быхъ, бьрахъ, рhхъ, женахъ, сынъхъ
губны фрыкатыўны цвёрды [в] узнік на месцы індаеўрапейскага нескладовага [* ] у становішчы перад галоснымі	[в] ← [* ]	ковати (← *kouati), совати (← *souati)

? Практыкаванні

1. Падзяліць словы на склады, указаць складаўтваральныя гукі:

Богатьство, вьсь, гл@бина, грhшьникъ, двьрь, добръ, зрьно, кл#тва, коньць, лакъмъ, нед@жьнъ, область, по\ти, прьсть, старьць, сh"ти, т#жькь, хрьвътъ, >чьмень, @гль.

Узор: ор@жи~ – о-р@-жи-~, у слове чатыры склады, 1 склад – галосны гук, наступныя склады пабудаваны па мадэлі зычны + галосны. Складаўтваральнымі з’яўляюцца галосныя гукі.

2. Затранскрыбіраваць словы, ахарактарызаваць галосныя і зычныя гукі:

Вол", врhм#, дрqгъ, дьнь, зв@къ, кън#зь, любл\, мор~, мъхъ, м@жь, нач#ти, qхо, п#ть, пиm", ръпътати, с@сhдъ, ютро, "ко, >зыкъ, жажда.

Узор: @гль: @ – галосны поўнага ўтварэння, доўгі, непярэд­няга рада, сярэдняга пад’ёму, насавы, лабіялізаваны; г – зычны, заднеязычны, змычны, выбухны, звонкі, цвёрды; л – зычны, пя­рэднеязыяны, змычны, праходна-змычны, памякчоны, санорны; ь – галосны, няпоўнага ўтварэння, рэдукаваны, пярэдняга рада, сярэдняга пад’ёму, нелабіялізаваны, ненасавы.

3. Знайсці корань слова. Растлумачыць у ім чаргаванні галосных гукаў:

а) гонити – ган"ти, родити – раждати, гребетъ – погрhбати, седло – сhдhти, за­сыпати – съпати, замъкъ – замъкн@ти – замыкати, зьдати – съзидати, везти – возъ, велhти – вол", блhскъ – бльсн@ти, рыти – ровъ, въложити – вълагати – лежати – ложе, възоръ – зазьрhти – прозирати – зазирати, бер@ – cъборъ – бьрати – събирати, вити – вhньць – ви\ – повои, стел\ – столъ – стьлати – подъстилати, тек@ – притhкати – токъ – тьци.

б) ковати – коу\, слоути – слава, сhм# – сhмене, врhм# - врhмена, сън#ти – сънимати – сънемл\, ж#ти – пожимати – жьм@, звонъ – зв@къ – звьнhти – зв#цати, начинати – нач#ло – на­ч#ти, пам#ть – поминати – помьни\ – пам#товите, роуно – ръвати – порывати, вън#ти – вънимати – вънемл\, плыти – плоути – плавати – пловьць, >ти – въз#ти – възимати – възьм@, расп#ти – распинати - распьн@, над@ти – надъменъ.

Узор: зовъ – зъвати – созывати: у корані слоў чаргуюцца галосныя о // ъ ////// ы. Галосныя ў корані ўзыходзяць да праславянскіх галосных ŏ (*zŏv-) – ŭ (*zŭv-) – ū (*zūv-).

4. Запісаць стараславянскія словы, якія ўзыходзяць да слоў праславянскай мовы. Ахарактарызаваць змяненні.

*bĭrati, *blŭsā, *dōrŏs, *gŏstĭs, *krĭstŏs, *krŭsa, *posūlati, *plŏdŏs, *plŭtĭs, *rūbā, *skōkati, *sŭpati, *sūnŭs, *svĕkrŭ is, *tĭstĭs, vĭrsŭs.

Узор: *stŏlŏs – столъ, ŏ у першым складзе пераходзіць у о, ŏ ў другім складзе пераходзіць спачатку ў ŭ, на месцы якога ўзнікае ъ*.

Дата добавления: 2015-05-10