Студопедия

КАТЕГОРИИ:


Архитектура-(3434)Астрономия-(809)Биология-(7483)Биотехнологии-(1457)Военное дело-(14632)Высокие технологии-(1363)География-(913)Геология-(1438)Государство-(451)Демография-(1065)Дом-(47672)Журналистика и СМИ-(912)Изобретательство-(14524)Иностранные языки-(4268)Информатика-(17799)Искусство-(1338)История-(13644)Компьютеры-(11121)Косметика-(55)Кулинария-(373)Культура-(8427)Лингвистика-(374)Литература-(1642)Маркетинг-(23702)Математика-(16968)Машиностроение-(1700)Медицина-(12668)Менеджмент-(24684)Механика-(15423)Науковедение-(506)Образование-(11852)Охрана труда-(3308)Педагогика-(5571)Полиграфия-(1312)Политика-(7869)Право-(5454)Приборостроение-(1369)Программирование-(2801)Производство-(97182)Промышленность-(8706)Психология-(18388)Религия-(3217)Связь-(10668)Сельское хозяйство-(299)Социология-(6455)Спорт-(42831)Строительство-(4793)Торговля-(5050)Транспорт-(2929)Туризм-(1568)Физика-(3942)Философия-(17015)Финансы-(26596)Химия-(22929)Экология-(12095)Экономика-(9961)Электроника-(8441)Электротехника-(4623)Энергетика-(12629)Юриспруденция-(1492)Ядерная техника-(1748)

Прыметнік




Першапачаткова прыметнікі ўжываліся ў кароткай форме. Яны скланяліся ў мужчынскім і ніякім родзе як назоўнікі з асновай на -ŏ (-jŏ), у жаночым родзе – як назоўнікі з асновай на -ā (-jā).

У агульнаславянскую эпоху ўзніклі поўныя якасныя пры­мет­нікі. Яны ўтварыліся шляхам далучэння да кароткай формы пэў­на­га роду ўказальных займеннікаў и (м. р.), я (ж. р.), е (н. р.): Н. новъ + и (jь) – новъи (новъjь); ново + е (jе) – новое (новоjе); нова + я (jа) – новая; Р. нова + его – новаего (новаjего) – мужчынскі і ніякі род; новы + е ѣ – новые ѣ – жаночы род; Д. нову + ему – новуему (но­ву­jему) – мужчынскі і ніякі род, нов ѣ + еи – нов ѣ и – жаночы род і г. д.

Формы новаего, новуему, новые ѣ і падобныя да іх перажылі змены, звязаныя са стратай у аснове займенніка гука [j], пры­падабненнем суседніх галосных і зліццём (сцяжэннем) іх у адзін гук: новаjего – новаего – новааго – новаго, новуjему – новуему – новууму – новуму. Скланяліся поўныя прыметнікі наступным чынам:

Цвёрдая разнавіднасць
Адзіночны лік
  Мужчынскі род Ніякі род Жаночы род
Н. добрыи (-ъи) доброе добрая
Р. доброго (-аго) доброго (-аго) доброѣ (-ыѣ)
Д. доброму доброму доброи
В. добрыи (-ого) доброе добрую
Т. добрымь (-ыимь) добрымь (-ыимь) доброю
М. добромь (-ѣемь) добромь (-ѣемь) доброи
Множны лік
Н. добрии добрая добрыѣ
Р. добрыхъ (-ыихъ) добрыхъ (-ыихъ) добрыхъ (-ыихъ)
Д. добрымъ (-ыимъ) добрымъ (-ыимъ) добрымъ (-ыимъ)
В. добрыѣ добрая добрыѣ
Т. добрыми (-ыими) добрыми (-ыими) добрыми (-ыими)
М. добрыхъ (-ыихъ) добрыхъ (-ыихъ) добрыхъ (-ыихъ)
Парны лік
Н.-В. добрая добрѣи добрѣи
Р.- М. добрую добрую добрую
Д.-Т. добрыма (-ыима) добрыма (-ыима) добрыма (-ыима)
         

Беларуская мова ў асноўным захавала агульнаславянскую сістэму скланення. Змены, што адбыліся, носяць фанетычны характар.

Прыметнікі множнага ліку ў назоўным і вінавальным склонах незалежна ад катэгорыі роду маюць адну форму тыпу добрыя, якая развілася з формы былога жаночага роду.

Мяккая разнавіднасць
Адзіночны лік
  Мужчынскі род Ніякі род Жаночы род
Н. синии синее синяя
Р. синего (-яго) синего (-яго) синѣѣ
Д. синему (-юму) синему (-юму) синеи
В. синии (-его) синее синюю
Т. синимь (-иимь) синимь (-иимь) синею
М. синемь синемь синеи
Множны лік
Н. синии синяя синѣѣ
Р. синихъ (-иихъ) синихъ (-иихъ) синихъ (-иихъ)
Д. синимъ (-иимъ) синимъ (-иимъ) синимъ (-иимъ)
В. синѣѣ синяя синѣѣ
Т. синими (-иими) синими (-иими) синими (-иими)
М. синихъ (-иихъ) синихъ (-иихъ) синихъ (-иихъ)
Парны лік
Н.-В. синяя синии синии
Р.- М. синюю синюю синюю
Д.-Т. синима (-иима) синима (-иима) синима (-иима)
         

Якасныя прыметнікі маглі ўтвараць ступені параўнання, прычым першапачаткова была толькі вышэйшая ступень параўнання. Яны была кароткай формай, мела родавыя адрозненні і скланялася наступным чынам:

Адзіночны лік
  Мужчынскі род Ніякі род Жаночы род
Н. смѣлѣи новѣи смѣлѣе новѣе смѣлѣиши новѣиши
Р. смѣлѣиша новѣиша смѣлѣиша новѣиша смѣлѣишѣ новѣишѣ
Д. смѣлѣишу новѣишу смѣлѣишу новѣишу смѣльиши новѣиши

У беларускай мове пашырылася ўжыванне поўнай формы вышэйшай ступені параўнання якасных прыметнікаў з суфіксамі - ейш- (-эйш -) (разумнейшы, мудрэйшы), што абумоўлена пашырэннем поўных і выцясненнем кароткіх прыметнікаў у старабеларускай мове.

Існавалі і прыналежныя прыметнікі, якія першапачаткова ўжываліся толькі ў кароткай форме, а зараз маюць кароткую (назоўны, вінавальны склоны) і поўную форму.

? Практыкаванні

1. Са сказаў выпісаць прыметнікі, вызначыць іх склон, лік, а таксама род (калі ёсць) і разрад па значэнні:

Володимеръ же възвратися въ Кыевъ с побѣдою и съ славою великою (Лаўрэнцьеўскі летапіс. ХІІ ст.). А еще юна еси возрастом, не можеши понести тяготы мнишескаго жития (Жыціе Ефрасінні Полацкай. Спіс ХV ст.). Шуба кунья адамашкаю чорною крыта с пугвицами (Літоўская метрыка).

2. Запісаць старабеларускую форму сучасных прыметнікаў:

Алегаў, блізкай, бярозавыя, вільготнаму, вінавата, віннай, вузкіх, гатовы, гатоў, гнілых, горшы, дзіўнага, добрае, дубовым, калючыя, кепскім, лютымі, мудрая, навейшага, новага, павінен, разумнае, ранішні, смелых, таварыскім, худыя, цэлай, чэснага, шчодраму.

Узор: позняга – сучасная поўная форма якаснага прыметніка адзіночнага ліку, мужчынскага (ніякага) роду, роднага склону; паходзіць ад старабеларускага поздъного (поўная форма роднага склону, адзіночнага ліку, мужчынскага (ніякага) роду). Апошняя ўтворана шляхам далучэння да кароткай формы прыметніка ў родным склоне поздъна неасабовага займенніка мяккай разнавіднасці его (адзіночнага ліку, мужчынскага (ніякага) роду, роднага склону): поздъна + его.

3. Вызначыць спосабы ўтварэння і значэнне ступеняў параўнання прыметнікаў у старабеларускай мове:

Велми великий зверь, велми грозный громъ, лепъшый пѣкарь, милшой и зычливошый учитель, наибольшае королевство, наменъшая служебница.

Узор: наиближейший (друг) – сучасная форма найбліжэйшы (сябар); простая форма найвышэйшай ступені параўнання якаснага прыметніка близкий, абазначае гранічную (самую высокую) ступень праяўлення якасці.

4. Растлумачыць паходжанне назваў Быхаў, Мсціслаў, Петрыкаў.

5. Праскланяць у адзіночным і множным ліку стара­беларускія прыметнікі бацькаў, матчына, сястрын.




Поделиться с друзьями:


Дата добавления: 2015-05-10; Просмотров: 2030; Нарушение авторских прав?; Мы поможем в написании вашей работы!


Нам важно ваше мнение! Был ли полезен опубликованный материал? Да | Нет



studopedia.su - Студопедия (2013 - 2024) год. Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав! Последнее добавление




Генерация страницы за: 0.015 сек.