Патофизиология и ее место среди медико-биологических и клинических наук 1 страница

Гіме

Әңгімелер, әрине, ХХ ғасырда да өмір ағымымен туындап жатты. Әсіресе, ел басына қиындық тудырған 1916 жылға байланысты да, Ұлы Отан соғысы кезінде де, одан кейінгі бейбіт заманда да фольклорлық әңгімелердің болғаны ақиқат.

Мысалы: «...1942 жылы ел қатарлы менің де соғысқа аттанар уақытым таяғанын білгендей, апам өзінің қолынан тоқыған қоржынын ортаға қойып, әкемнің саптама етігін, түлкі тымағын әкеліп: - «Қарағым, балам, соғыс ауыр, қыс даладасың, тоңасың. Түн мезгілінде мына саптама етікті аяғыңа, басыңа түлкі тымақты киіп жат», - деп, менің «Соғыста ондай болмайды, заң барлық солдаттарға бірдей», - деген қарсылығыма қарамай: «Анаңды ренжітпе, айтқанымды орында», - деген соң, саптама етік пен түлкі тымақты қоржынға салған күннің ертеңінде мен де соғысқа аттандым. Жолым болғанда Баукеңнің (Бауыржанның) қарамағына түстім. Көп қазақтың ортасынан ол кісі мені таңдап, өзіне көмекші етіп тағайындады. Соғыстан бір тыныс болғанда, Баукең атқа мініп, барлау жасағанды жақсы көретін, сондай бір күні мен Баукеңе: «Күн болса боран, тоңып қаласыз», - деп, қоржындағы әкемнің саптама етігі мен күнге шағылысқан түлкі тымағын алып, Баукеңе ұсынып едім, «Мұны қалай алып жүрсің!» – дегендей қайран қалып: «Баяғыда аталарымыз жауға қарсы осы киіммен шығып, ойсырата жеңді емес пе?» деп, үстіне ақ шолақ тон, басына түлкі тымақ, аяғына байпақты саптама етікті киіп, ақбоз арғымағына қарғып мінгенде, Абылай ханнан қашқан қалмақтар сияқты немістер де қашып бара жатқандай әсер алдым»[1214].

Міне, бұл – 85 жастағы қарттың соғыс жылдарындағы бір эпизод туралы әңгімесі. Әңгіме, бір жағынан, естелік болса, екінші жағынан, соғыстағы өмірдің бір көрінісі. Сонымен бірге мұнда дәстүрлі фольклорға тән әсірелеу де бар. Ол - әңгімешінің өз сезімі. Әңгіменің стилі де біршама әрленгені байқалады. Кейіпкерлердің сөздері мен іс-қимылдарында да фольклорлық сипат сезіледі. Осының бәрі - әңгіме айтқан ақсақалдың сөзге шеберлігін, әңгіме айтуға төселгендігінің белгісі.

Осы тектес әңгімелерде қиял да, әсірелеу де араласып келуі мүмкін. Ондағы оқиғалар мен кейіпкерлер де ерекше ғажайып қасиеттерге ие болады. Шындық деректер мен тарихи адамдарды бейнелеуде әңгімешілер кейде дәстүрлі хикаяның көркем тәсілдерін де қолданады. Шындықты баяндауда олар көркем қиял белгілерін пайдаланады. Бұл белгілердің әңгімеде қаншалықты басым болуы әңгімешінің шеберлігіне байланысты. Кейіпкердің суретін көркем бейнелеу үшін әңгімеші фольклордағы хикаялық кейіпкерлерге тән ерекшеліктерді қолданады. Хикаяны айтушы оқиғаны тура өз басынан өткен қылып айтатыны әңгімешіге де үлгі болады. Мұндағы «мен» – айтушының өзі. Бірақ хикаяның белгілері әңгімеге тиісті негізгі қасиеттердің орнын баса алмайды. Хикаялық сипаты бар әңгімелер азамат соғысы мен Ұлы Отан соғысы кезінде пайда болды. Онда шын кейіпкерлердің есімдері, оқиғалардың болған жері мен географиялық орындары көрсетіледі. Халық батырлары туралы ауызша әңгімелер деректерге сүйеніп, шын болған ерлік істер жөнінде баяндайды. Әңгімешінің санасында бұл оқиғалар мен образдар қандай поэтикалық мағына береді және есте қалатындай қандай бояулардан жасалады – бұлар әңгімешінің өзіне байланысты. Мысалы:

«1942 жылы Москва түбіндегі бір шайқаста қазақы киім киген Баукең екеуміз ертеңгі шабуылға барлау жасап келе жатқанымызда, тоғай ортасында алты қанат киіз үйдей ақ шатырды көріп, ат басын бұрсақ, күзетші босатар емес. Мен ашуға булығып: - «Мына кісі Бауыржан Момышұлы болады» деп айтуым мұң екен, біреуі шатырға қарай жүгірді. Шатырға кірсек, ортада- Г.К.Жуков, жанында - Рокоссовский мен Малиновский. Түлкі тымақты, саптама етікті Баукеңді көріп: - «Ой, батыр қазақ келді, жоғары шығыңыз!» – деп, естері шықты. Қой да сойылып, Баукеңе бас та тартылды. Көптен бері табақтан ет жемеген мен де қарқ болып, мипалау жасап, оны үш маршалға қолыммен асаттым-ау, – деп, Мырзакелді ата мұртын сипап қойды»[1215].

Келтірілген мысал – фольклорлық әңгіменің әдемі үлгісі. Ол реалды шындыққа, тарихи адамдарға қатысты. Үш бірдей маршалдың Баукеңді қазақ батыры деп бірден тануы, оны қошеметтеуі, тіпті, қой сойып, бас тартуы, одан әңгіме авторы – қазақ солдатының мипалау жасауы, оны үш маршалға асатуы – бәрі әсірелеп, қиялдаудың жемісі. Сырт қарағанда, ешқандай таңқаларлық оқиға жоқ сияқты, бәрі – өмір шындығы, ешқандай фантастикалық, ертегілік стиль жоқ. Соған қарамастан әңгіменің мазмұны – адам сенбейтін қиялдан туған көрініс. Өкінішке орай, соғысқа қатысып, елге оралған қазақ азаматтарының осы тектес әңгімелері жиналмай қалды. Орта буын мен аға буын адамдары соғыстан кейінгі жылдары мұндай әңгімелерді майданнан қайтқан ағаларынан, ауылдастарынан естігендерін айтады.

Ал новеллалық әңгімелер үшін екі мысал келтіруге болады. Оның бірінде: «Жазушылар одағының үйінде Хизмет Абдуллин, Қуандық Шаңғытбаев, Шәміл Мұхаметжанов, Ізтай Мәмбетов сияқты ақын-жазушылар көрші тұрады екен. Бірде бас қосып, әзіл-қалжың жарыстырып отырғанда Қуандық:

- Ау, Хизмет, мына қазақтардың біріне Алтайдан, біріне Ақжайықтан, енді біріне Арқадан ағылып, қой келіп жатады. Сен болсаң ғой, ауылың Алматының іргесінде, өмірі бір қой алдыруды білмейсің, әлде ауыл-аймағың малдың не екенін білмей ме? – деп әзілдейді ғой. Хизмет шыққан ортаның, шындығында, малдан гөрі жерді көбірек күйттегені рас. Алайда, ет жөнінде қазақтардан кем түскісі келмеген Хизмет: - Ә-ә, біздің ауылдың да әр көдесінің түбі мал. Қой дегеніңнің күнде біреуін келтіруге болар еді. Бірақ менде сендер сияқты балкон жоқ, бірінші қабатта тұрамын ғой, - деп жалтарады. Мұнысына тоқтайтын жігіттер ме, «Ойбай-ау, өзің алдымен қой алдыршы, сонсоң ет сақтауға келгенде бізде балкон дегенің жетеді ғой», - деп тақымдап қоймайды. Сонда шегінерге жері қалмаған Хизмет: - Жоқ, қазақ пен қасқырға етті сеніп қоюға болмайды, - деген екен. Арада бірер күн өткенде телефон шыр етеді. Хизмет телефон құлағын көтерсе, Сәбит Мұқанов екен: - Уай, Хизмет, мен Сәбит қой, - деп, өзінің қырылдай шығатын даусымен бір түрлі сергек тіл қатады. «Қазақ пен қасқырға етті сеніп қоюға болмайды» деген сөзің жақсы екен. Сәбең күліп, телефон құлағын қоя салады»[1216], - деп баяндалады.

Сондай-ақ «Ақын Нұтфолла Шәкенов бірде таңертең маңдайы құрысып, желкесі тырысып, басы мең-зең төсектен тұрады. Тұрған бойда: - Бәйбіше, шалыңды өлтірмейін десең, бас жазар бірдеңе тапсаңшы? – дейді әйеліне дауыстап.

- Үйбай-ау, Нүкесі-ау, біздің үйде не тұрушы еді, кеше достарыңмен бәрін сарқып қойдыңдар емес пе! – дейді әйелі алақанын жайып. Мұндай тығырықтан шығудың жолын ойлап, басы қатып отырған Нұтфолла: - Әй, бәйбіше, кеше үш сом бар еді ғой сенде, соны берші, дүкенге барып, басымды жазып келейін, - дейді. Әйелі азар да безер болып: - Нүкесі-ау, ол үш сомға кеше нан жаятын оқтау алып қойып ем, - дейді. Сонда Нұтфолла: - Сен бір қызық адам екенсің! Өзі ақша жоқта үйге мебель алып... – деп, әйеліне қатты ренжіпті»[1217] - деп айтылатын шығармаларды үлгі етуге болады.

ХХ ғасырдағы фольклордың бір ерекшелігі – әңгімелердің арасында анекдоттардың болуы. Ол қалалық фольклор деп саналады. Қазақ арасында соңғы 20-30 жылдың ішінде анекдоттар кең етек ала бастағаны белгілі. Қазақ анекдоттары жалпы анекдоттан сәл өзгешелеу. Мұнда қазақтың фольклорлық дәстүрі, сөйлесуі, әңгімелесу мәнері, айту мен қабылдау ерекшеліктері, юмор мен сатираға деген көзқарасына қазақ анекдоттары өзіндік сипат берген. Анекдот – бұл тұрақталған сюжеті мен қызық мазмұны, тұспалды ойы бар қысқа эпизодты баяндайтын шығарма. Сонымен бірге ол – көп жағдайда диалогқа құрылған өткір қалжыңдар. Басқаша айтқанда, анекдот – ақылды да тапқыр жауаптан тұратын, өмірдегі жағдайларды сынай айтатын әңгіме. Анекдоттың көбі сатиралық болып келеді. Оның тақырыбы – шексіз. Ол - үлкенді-кішілі қайғысы мен қуанышы бар халықтың тіршілігі, қоғамның өмірі, халықтың нақты бір фактіге, оқиғаға немесе саяси-қоғамдық жағдайға қатынасы, көзқарасы.

Әрбір анекдот негізінен әлеуметтік болып келеді. Ол бірде жаман адамдардың іс-әрекетін әшкерелеп, сатиралық болса, ал, бірде халық арасынан шыққан ұнамды кейіпкердің тапқырлығын, ақылдылығын дәріптейді.

Сатиралық анекдот халықтың әлеуметтік сана дамуының өзіндік өлшемі болып табылады. Өзінің жанрлық мүмкіндігінің күшіне қарай өзі пайда болған ортаның таптық және әлеуметтік шиеленісін бейнелейді. Анекдоттың әшкерелеу күшінің бағытына (тенденциясына) қарап, бай мен кедей, үстем тап өкілдерінің арасындағы парақорлық, қанаушылық, т.б. жаман қасиеттерін, халықтың әлеуметтік санасының қаншалықты жетілгенін дәл көрсетуге болады.

Даму деңгейі бірдей, әлеуметтік жағдайлары мен таптық шиеленісі ұқсас халықтардың фольклор жанрлары (өлең, ертегі, әңгіме-анекдот, т.б.) қатар, әрі өте ұқсас жағдайда дамуы мүмкін. Олардың айырмашылығы тек ұлттық ерекшелік пен тілдік өзгешеліктен көрінеді.

Сондықтан әлеуметтік құрылымы бір-біріне жақын және бір тілдік топқа жататын (мысалы, түрік тілдер тобы) көршілес, үнемі бір-бірімен қарым-қатынастағы халықтардың фольклорында қатарлас, ұқсас сюжеттер мен ситуативті және фабулалық шешімдер міндетті түрде кездесіп отырады.

Фольклор уақыттық, мемлекеттік, тілдік тосқауыл дегенді білмейді. Мысалы, Алатау баурайының бір жерінде пайда болған бір тамаша қалжың-күлкілі әңгіме, біздің уақытымызда қолма-қол көпшілік игілігіне айналады. Оны бірнеше күннен кейін әртүрлі тілдерде естуге болады. Ерте кезде де солай болған. Тыңдаушының шапшаңдығына қарай тарап отырған. Әр жерде, әр халық арасында туған ұқсас анекдоттар әрқайсысы өзінің ұлттық сықақшыл кейіпкеріне телінеді. Сондықтан бізде көбіне күлкілі әңгіме-анекдоттарды Алдар көсемен немесе Жиреншемен байланыстырады.

Әйгілі қалжыңбас кейіпкерлер туралы жүздеген, тіпті, мыңдаған күлкілі оқиғалар, анекдоттар бар. Бұдан кейіпкердің өзі толыққанды, ақылды бола түседі. Анекдоттағы жағымды кейіпкер – көп қырлы, яғни оған адамдардағы жақсы қасиеттің бәрі тән. Ал, жағымсыз кейіпкер бір жақты, яғни оның мінез-құлқында ақымақтық, арамдық, іштарлық, зұлымдық, өтірік айту сияқты т.б. мінез-қасиеттің біреуі басымырақ болады.

Анекдотқа шағын күлдіргі, юморлық, сатиралық ауызша әңгімелер жатады. Оның мақсаты – белгілі бір құбылыстың, я кейіпкердің кемшілігін, бұзықтығын әшкерелеп, әжуалау, күліп, мысқылдау. Кей анекдоттар өткір саяси мағынаға ие болады. Оның тақырыптарының аумағы кең. Онда жеке адамның, қоғамның, тіпті, халықаралық өмірдің, жекелеген топтар мен адамдардың қарым-қатынасының көптеген қырлары ашылады.

Анекдоттар тұрмыстық хикаялық ертегілерге жақын, онда ертегілік мотивтер мен болмағанды әңгімелеу элементтері кездеседі. Әдетте, анекдоттың нысанасына, яғни күлкілі жағдайға билеуші таптың өкілдері, дұшпандар, қоғамдық өмірге нұқсан келтірген санасыз адамдар душар болады. Анекдоттың саяси бағыты анық, белгілі, көбіне диалог түрінде келеді. Анекдоттың алғашқы шығарушысын, авторын табу қиын. Анекдот толық сюжеттен тұрмайды. Ол – қысқа, кейіпкерлері аз, тілі өткір және тұспал әңгіме. Анекдот үлкен тарихи оқиғаларды талдамайды, оның міндеті – барлық керек емес зиян құбылысты, заттарды, адамдарды кекесін күлкіге айналдырып, келемеждеу. Мұндағы «күлкі оқыстан туған, келте қайырылған, тар жердің тәсілі, ұйқы-тұйқысы тәрізді болады. Оқиғалы тартысы күлкі болғандай, ойда жоқ күлкі хал, көп қимыл, әрекеттер туғыза келіп, бірінің үстіне бірі қат-қабаттап үйіле, жұмырлана түссе, сонда күлкілі әңгіме жетісе түсіп, күлкісі, қызығы үдей береді»[1218].

Анекдотты екінің бірі емес, айта білетіндер ғана шығарады. Кеңес дәуірінде пайда болған саяси анекдоттың кейіпкерлеріне айналған Хрущев пен Микоян арасында мынадай жағдай болады: «Шет елдердің біріндегі қонақасы үстінде Хрущев қолындағы алтын қасықты «жымқырып» жіберіпті. Үзіліс жарияланып, дастарқан басындағылар орындарынан тұра бастағанда, Микоян: «Мырзалар мен ханымдар! Мен сіздерге бір сиқыр көрсетіп жіберейін»,-деп, елп ете қалыпты. Дереу бір алтын қасықты қалтасына сүңгітіп жібереді де, Хрущевтің төс қалтасындағы қасықты алып шығып, жұртқа көрсетеді»[1219]. Осындай оқиға Қожанасыр мен бір байдың басынан өтеді. Патша сарайында қонақта отырған Қожанасыр алтын қасықты өз қалтасына салып, оны байдың қалтасынан шығарады[1220].

Тағы бір мысал келтірейік: «Аймахан деген кісі жетпісінші жылдары Ташкент қаласына барыпты. Қала қатты ұнап, көшелерін шарлап, шаршаған Аякең түсте бір асханаға кіреді. Манты алып жейді. Еттің орнына пиязды көріп, даяшыны балағаттайды. Ол милиция шақырады. Қорқып кеткен Аймахан әйелін боқтағанын айтады: – Себебі әйелім манты пісіргенде, оны ылғи еттен бүгуші еді. Сөйтсем, мантыны пияздан да дайындауға болады екен ғой. Қарашы, қандай дәмді манты!» – депті Аякең»[1221]. Осындай оқиға Қожанасырмен де болыпты[1222].

Оқиғаның аяқталуы дәстүрлі түрде емес. Әрі анекдот қысқа айтылуы керек. Жаңа сықақшыл кейіпкерлер күнде не болмаса жыл сайын пайда болмайды. Мұнда сөз болатын кездесулер өте сирек жағдайға құрылады. Бұлар – фольклордағы бір ерекше жағдайлар. Қорыта айтқанда, қысқа сықақ немесе күлкілі әңгімелер прозалық фольклордың ерекше бір жанры ретінде танылып, анекдот деп аталады. Соңғы жылдары қазақы анекдоттар да туындауда.

Р Е З Ю М Е

Предлагаемый вниманию читателей труд представляет собою первый том «Истории казахской литературы», написанной учеными Института литературы и искусства им.М.О.Ауэзова в 10 томах. Посвящен он фольклору. В нем впервые предпринята попытка изучить фольклор в диахронном разрезе, исследовать историю национального фольклора с древнейших времен до современности. В отличие от работ прежних лет, в которых фольклор рассматривался только как устная словесность, в этой монографии фольклор понимается широко, а именно как народная культура в целом и изучается в комплексе с обычаями, обрядами и верованиями как далеких предков казахов, так и собственно казахского этноса. Именно такой подход и определил структуру и задачу книги, что позволило показать генезис и эволюцию фольклорных жанров от самых ранних, синкретических форм до полноценных художественных образований, раскрыть древние основы классических сюжетов и мотивов, проследить их трансформацию в художественные произведения, образы и поэтические приемы. Это не удавалось в предыдущих работах, поскольку в них фольклор изучался в синхронном, статичном состоянии.

В соответствии с задачами и целями исследования фольклор рассматривается как культурный процесс, развивавшийся во все времена, начиная самого первобытного общества до наших дней, сопутствуя человеку во все периоды его истории. Такое понимание обязывало изучать казахский фольклор на фоне общечеловеческого духовного развития с применением историко-типологического, сравнительного методов и с учетом как историко-стадиальных, так и цивилизационно-национальных закономерностей. Все это предполагало дать книге, которая состоит из трех основных частей, вводную статью, определяющую не только ее цели и задачи, но и статус и теоретические основы казахского фольклора. В ней также характеризуется специфика казахского фольклора и предлагается концептуальное толкование его: а) как миропонимания и культуры древних людей, б) как части человеческой жизнедеятельности и быта, в) как искусства слова и художественного наследия.

Каждая из трех частей предваряется статьей, в которой раскрывается общая картина духовной культуры соответствующего периода и дается характеристика фольклорному процессу в эту эпоху. Первая часть посвящена синкретической культуре древности и включает в себя три главы: 1) Фольклор, связанный с трудовой деятельностью человека. Здесь рассматриваются дошедшие до наших дней древние охотничьи, скотоводческие и земледельческие обряды и обычаи и сопровождавшие их различные фольклорные тексты. 2) Обрядовый фольклор, который подразделяется на календарный, семейный и магический фольклор. В календарный входят новогодний праздник «Наурыз» и песни о нем, весенний праздник по случаю первого доения кобылиц («Қымызмұрындық») и песни прибаутки о нем, песни «Жарапазан», исполняемые во время месяца Рамадана. Поскольку содержание «Жарапазана» во многом восходит к доисламскому фольклору, они отнесены к древнему обрядовому фольклору. Семейный обрядовый фольклор классифицируется на свадебные обряды и песни, на похоронные обряды и песни, на детский фольклор. Магический фольклор выделяется в самостоятельный вид впервые и к нему отнесены арбау (заговор), жалбарыну (заклинание, мольба), алғыс (благословение), қарғыс (проклятие), ант (клятва), бәдік (приговор), бақсы сарыны (песня шамана). 3) Собственно архаический фольклор, в который входят уже имеющие признаки художественности такие древние жанры, как миф, хикая (быличка), этиологическая сказка, волшебная сказка, архаический эпос и загадка.

Объектом второй части книги является фольклор эпохи средневековья, охватывающей длительный период, начиная с образования раннефеодальных государств до упадка Казахского ханства. В силу того, что записанные в то время собственно фольклорные тексты отсутствуют, в качестве основных источников признаны запечатленные на камнях и в отдельных литературных произведениях образцы фольклора, которые дают возможность, хотя опосредованно, судить о состоянии и формах фольклора в тот период. Это – древнетрюкские надписи в честь Кюльтегина и Бильге-кагана, это – анонимные произведения «Огуз-наме», «Кодекс Куманикус» и «Китаби дедем Коркуд», это – авторские сочинения «Киссас-уль-анбия» Рабгузи, «Мухаббат-наме» Хорезми и другие.

В них, т.е. в указанных памятниках письменности, довольно широко представлены фольклорные мотивы и сюжеты (иногда и жанры), описаны народные обычаи, показаны действия персонажей, напоминающие деяния мифических первопредков, эпических богатырей, сказочных героев или исторических лиц. Например, в древнетюркских текстах, высеченных на камнях, явны следы архаического мифа о происхождении неба и земли, предков тюрков, налицо дух и мотивы героического эпоса, а «Огуз-наме» и «Китаби дедем Коркут» есть нечто иное как образцы средневекового книжного эпоса со всеми присущими эпическому жанру свойствами, в «Кодекс Куманиксе» же имеются большое количество пословиц, загадок и четверостиший.

В период Казахского ханства многие древние жанры и сюжеты получают новый импульс и трансформируются в настоящие художественные образования. Происходит формирование всей системы классического фольклора, особенно расцветают богатырский и романический эпосы, на основе древних развиваются сказки о животных, богатырские, предания и легенды, пословицы, возникает исторический эпос... Именно на этот период падает процесс исторической, биографической и генеалогической циклизации эпоса и других жанров, поэтому в большинстве фольклорных произведений находят своеобразное отражение жизнь и быт людей Казахского ханства.

В третьей части книги исследуется состояние фольклора в новое и новейшее время, показывается, как традиционные жанры модифицируются и возникают новые жанровые формы, вызванные историко-культурными и социально-политическими событиями, имевшими место в ХVІІІ, ХІХ и ХХ столетиях. В этот период продолжают развиваться в новой форме старинные жанры, из старых отпочковываются другие виды, формируются новые жанры, разрабатываются свежие сюжеты и мотивы. Так, в ХVІІІ-ХІХ веках многие жанры обретают все то, что дошло до нас, т.е. до первой половины ХХ столетия, в виде классического фольклора и бесценного наследия. В частности, можно указать на новеллистические и сатирические сказки, на лирические, исторические и лиро-эпические (балладные) песни. Особенно сильное развитие получают айтыс, дастан и исторический эпос. Надо сказать, что в новое время довлеют лирические жанры, актуальными становятся также исторический эпос и исторические песни, в которых рассказывалось о борьбе казахского народа с джунгарскими захватчиками и российскими колонизаторами, складывается новый жанр, условно определяемый лиро-эпическими (балладными) песнями, в которых причудливо сочетаются архаическое и новое, но без мифологизации.

В ХХ столетии появляются нетрадиционные для казахского фольклора рабочие песни и сказы, создаются различные песни и рассказы о народно-освободительном восстании 1916 года, возникают новые песни, загадки, пословицы и поговорки. Но все они активно бытовали до первой половины ХХ века, и лишь некоторые образцы малого дидактического жанра находят применение в повседневной жизни современных людей. На современном этапе начинает складываться жанр анекдота, что обусловлено интенсивной урбанизацией, а традиционный фольклор используется профессиональным искусством в качестве источника. И это говорит о том, что фольклор стал классическим наследием и частью современной художественной культуры.

SUMMARY

The work proposed for the readers’ attention is the first volume of «History of Kazakh literature» written by the researchers of M.O.Auezov Institute of literature and art in 10 volumes. It is devoted to folklore. It includes first attempt to study folklore in diachronic aspect, investigate history of national folklore beginning from ancient period to present time. Unlike previous works in which folklore is considered only as oral literature, in this monograph folklore is considered widely namely as peoples culture in general and is studied in complex with traditions, rituals and beliefs of ancient ancestors of Kazakh people and Kazakh ethnos. Such approach has determined the structure and objective of the book and showed the genesis and evolution of folklore genres from the most early, syncretic forms to complete artistic forms, revealed ancient bases of classic plots and motives, observe their transformation into artistic works, images and poetic methods. This was impossible to do in the previous works because in them folklore was studied in synchronic and static condition.

According to the tasks and objectives of the research, folklore issues have been considered as a cultural process developing during all periods, beginning with primitive society till present days accompanying humans during the whole periods of history. Such understanding meant study of Kazakh folklore on the background of human spiritual development using historical-typological, comparative methods considering historical-phase and civilization-national regulations. All this assumed to provide the book that consists of three main parts, introduction article that determines not only its aims and objectives but also the status and theoretic bases of Kazakh folklore. It includes also specific features of Kazakh folklore and its conceptual understanding such as: a) philosophy and culture of ancient people, b) part of human life, c) literary art and artistic heritage.

Each of three parts has an article that highlights general picture of spiritual culture of the appropriate period and description of folklore process during each epoch. First part is devoted to syncretic culture of ancient period and includes three chapters: 1) folklore related to human working activities. Here the ancient hunting, livestock and farming rituals and various folklore texts accompanying them are considered. 2) Ritual folklore divided into calendar, family and magic folklore. Calendar folklore includes celebration of New year «Nauryz» and songs about it, spring holiday devoted to first milking of mares («Kymyzmurindik») and songs about it, songs «Zharapazan» performed during Ramadan month. As the content of «Zharapazan» is based on pre-Islam folklore, they are referred to the ancient ritual folklore. Family ritual folklore is classified into wedding rituals and songs, funeral rituals and songs, children folklore. Magic folklore is first outlined as a separate type and it includes arbau (spell), zhalbarinu (incantation, supplication), algis (blessing), kargis (curse), ant (oath), badik (condemn), baksi sarini (shaman’s song). 3) Archaic folklore including such ancient genres as myths, khikaya (bilichka), ethiologic tale, fairy tale, archaic epos and mystery that already have artistic features.

Дата добавления: 2015-06-04