Раздзел ІІ

1. Рыер Я.Р. Развіццё сярэдневяковай вёскі на тэрыторыі Беларусі і ў суседніх землях. Вучэбны дапаможнік. – Магілёў, 1990; Гл. таксама: Риер Я.Г. Характер размещения сельского населения в Могилевском Приднепровье в X – XIII вв. // Советская археология. – 1982. - № 4.- с.107-118. Ён жа. Аграрный мир Восточной и Центральнй Европы в средние века (по археологическим данным). – Могилев, 2000.

2. Алексеев Л.В. Полоцкая земля. // Древнерусские княжества X – XIII вв. – М., 1975. Гл. таксама: Алексеев Л.В. Некоторые вопросы заселенности и развития западнорусских земель в IX – XIII вв. // Древняя Русь и славяне. – М., 1973.

3. Больш падраб. гл.: Чернецов А.В. К вопросу о происходжении восточнославянского плуга и русской сохи. // Вестник МГУ. Серия историческая. – 1972. - № 2. Краснов Ю.А. Средневековые плуги Восточной Европы. // Советская археология. – 1979. - № 4.

4. Коробушкина Т.Н. Земледелие на территории Беларуси в X – XIII вв. – Мн., 1979.

5. Там жа. Гл. таксама. Загарульскі Э.М. Заходняя Русь: IX – XIII стст. Вучэбны дапаможнік. – с.130-141.

6. Греков Б.Д. Киевская Русь.

7. Загарульскі Э.М. Заходняя Русь: IX – XIII стст. Вучэбны дапаможнік.

8. Там жа.

9. Каробушкіна Т. Сельская гаспадарка ў X – XIII стст. // Гісторыя Беларусі. У 6-ці т. Т.1. Старажытная Беларусь. Ад першапачатковага засялення да XIII ст.

10. Риер Я.Г. Аграрный мир Восточной и Центральнй Европы в средние века (по археологическим данным).

11. Каробушкіна Т. Сельская гаспадарка ў X – XIII стст. // Гісторыя Беларусі. У 6-ці т. Т.1. Старажытная Беларусь. Ад першапачатковага засялення да XIII ст.

12. Древняя Русь. Город, замок, село. – М, 1998. Гл. таксама.: Риер Я.Г. Аграрный мир Восточной и Центральнй Европы в средние века (по археологическим данным).

13. Штыхов Г.В. Киев и древние города Белоруссии. // Древнерусское государство и славяне. Материалы симпозиума, посвященного 1500-летию Киева.

14. Седов В.В.Начало городов на Руси. // Древнерусское государство и славяне. Материалы симпозиума, посвященного 1500-летию Киева.

15. Падраб. гл.: Авдусин Д.А. Происхождение древнерусских городов (по археологическим данным). // Вопросы истории. – 1980. - № 2; Жукова Т.Н. О путях возникновения городов в Древней Руси. // Вестник БГУ. Серия ІІІ. – 1982. - № 2. Даркевич В.П. Происхождение и развитие городов древней Руси (X – XIII вв.). // Вопросы истории. – 1994. - № 10.

16. Штыхов Г.В. Киев и древние города Белоруссии. // Древнерусское государство и славяне. Материалы симпозиума, посвященного 1500-летию Киева.

17. Гл.: Дук Д., Шайкоў В. Паходжанне і ранняя гісторыя Полацка (VIII – Х стст.). // Беларускі гістарычны часопіс. – 2001. - № 6. – с.14. Гл. таксама: Штыхов Г.В. Древний Полоцк. – Мн., 1975.

18. Марзалюк І.А. Да пытання аб адміністрацыйна-тэрытарыяльнай прыналежнасці і сацыяльным статусе Магілева ў XІІ – XIII стст. // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі (Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі. 21-23 красавіка 1997 г.).

19. Тихомиров М.Н. Древнерусские города. – М., 1946.

20. Штыхов Г.В. Киев и древние города Белоруссии. // Древнерусское государство и славяне. Материалы симпозиума, посвященного 1500-летию Киева. Падсумаванне вынікаў археалагічных даследаванняў беларускіх гарадоў ранняга сярэднявечча зроблена ў: Археалогія Беларусі. Т.3. – Мн., 2000.

21. Толочко П.П. Древнерусский феодальный город. – Киев, 1989.

22. Татищев В.Н. История России. Т.1. – М. – Л., 1962.

23. Авдусин Д.А. Происхождение древнерусских городов. // Вопросы истории. – 1980. - № 12.

24. Рыбаков Б.А. Ремесло Древней Руси. – М., 1948.

25. Гл.: Гурын М.Ф. Асноўныя этапы развіцця металургіі і апрацоўкі жалеза на Беларусі. // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў (Мінск 3-5 лютага 1993 г.). Тэзісы дакладаў і паведамленняў. Ч. 1. Гістрыя Беларусі – с.29; Ён жа. Древнее железо Беларусского Поднепровья (І тысячелетие).- Мн., 1982; Ён жа. Кузнечное ремесло Полоцкой земли ІХ – ХІІІ вв. – Мн., 1987.

26. Рыбаков Б. Ремесло. // История культуры Древней Руси. Т.1. – М.-Л., 1948.

27. Чарняўскі М.М. Ілюстраваная гісторыя старажытнай Беларусі. – Мн., 1997. Трэба адзначыць, што знешнія сувязі і кантакты былі не толькі фактарам гаспадарчага развіцця беларускіх зямель; яны аказвалі значны ўплыў і на культурныя і этнічныя працэсы. Гл.: Мядзведзяў А.М. Культурныя сувязі жалезнага веку. // Гісторыка-археалагічны зборнік. – 1992. - № 11. – с.21-27.

28. Падраб. гл.: Гурын М.Ф., Бекцінееў Ш.І. Гандлевыя сувязі Полацкай зямлі. // Гісторыка-археалагічны зборнік № 12. – Мн., 1997. – с.66;Левко О.Н. Торговые связи Витебска в Х – ХVІІІ вв. – Мн., 1989; Модестов Ф. Полоцко – Смоленские торговые отношения в ХІ – ХІV вв. // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі (Матэрыялы ІІІ міжнароднай навуковай канферэнцыі, 21-23 красавіка 1997 г.) – с.171-178.

29. Рябцевич В.Н. О чем расказывают монеты. – Мн., 1977.

30. Там жа.

31. Там жа.

32. Там жа.

33. Штыхаў Г.В. Вытокі беларускай дзяржаўнасці. // Беларускі гістарычны часопіс. – 1993. - № 1.

34. Рябцевич В.Н. О чем рассказывают монеты.

35. Падраб. гл.: Модестов Ф. Полоцко – Смоленские торговые отношения в XI – XIV вв. // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі (Матэрыялы ІІІ Міжнароднай навуковай канферэнцыі. 21-23 красавіка 1997 г.); Бехтинеев Ш.И. Периодизация денежного обращения на территории Беларуси с IX в. до Люблинской унии 1569 г. // Гісторыка-археалагічны зборнік. – 1994. - № 4. – с.3-22.; Янин В.Л. Денежно – весовая система русскго средневековья. – М., 1956; Спасский И.Г. Русская монетная система. – Л., 1962.

36. Тимощук Б.А. Восточнославянская община VI – X в. н.э. – М., 1990.

37. Падраб. гл.: Гісторыя сялянства Беларусі: Са старажытных часоў да 1996 г. У 3 т. Т.1. Ад старажытных часоў да 1861 г. – Мн., 1997.

38. Варта адзначыць, што ў апошнія гады з’явіліся публікацыі, аўтары якіх спрабуюць выкарыстаць для раскрыцця сутнасці грамадскага ладу Старажытнай Русі цывілізацыйны падыход і адносяць яе да поліснага тыпу цывілізацый, адмаўляючы наяўнасць тут феадалізму. Падраб. гл.: Поляков А.Н. Древнерусская цивилизация: основные черты социального строя. // Вопросы истории. – 2006. - № 9. – с.67-86.

39. Гл.: Штыхаў Г.В. Шматукладнае грамадства ІХ – ХІ стст. і пытанні перыядызацыі раннесярэдневяковай гісторыі Беларусі. // Актуальныя пытанні гісторыі Беларусі. Ад старажытнага часу да нашых дзён. Зборнк артыкулаў. – Мн., 1992. – с.41-53; Ён жа. Эканамічныя ўклады – факты і меркаванні. // Гісторыя Беларусі. У 6 т. Т. 1. Старажытная Беларусь. Ад першапачатковага засялення да сярэдзіны ХІІІ ст.- с.232-239. Трэба зазначыць, што навуковыя высновы аб шматукладнасці эканомікі беларускіх зямель сярэдневяковага перыяду замацаваліся і ў вучэбнай літаратуры па гісторыі Беларусі.

40. Ключевский В.О. Сочинения. В 9 т. Том 1. – М., 1987.

41. Горемыкина В.И. К проблеме истории докапиталистических обществ на материале Древней Руси. – Мн., 1970.

42. Падраб. гл.: Мавродин В.В. Древнерусское государство. – М., 1955. – с.11-12; Ён жа. Образование Древнерусского государства и формирование древнерусской народности. – М., 1971. – с.64; Мейман М.Н., Сказкин С.Д. К вопросу о непосредственном переходе к феодализму на основе разложения первобытнообщинного способа производства. // Вопросы истории. – 1960. - № 1 і інш.

43. Цыт. па: Тихомиров М.Д. Древняя Русь.

44. Ляўко В. Генезіс феадальных адносін на беларускіх землях. // Гісторыя Беларусі. У 6 т. Т. 1. Старажытная Беларусь. Ад першапачатковага засялення да сярэдзіны ХІІІ ст.

45. Штыхаў Г.В. Шматукладнае грамадства ІХ – ХІ стст. і пытанні перыядызацыі раннесярэднявечнай гісторыі Беларусі. // Актуальныя пытанні гісторыі Беларусі. Ад старажытных часоў да нашых дзен. Зборнік артыкулаў.

46. Падраб. гл.: Ляўко В. Раннесярэднявечнае грамадства на тэрыторыі Беларусі (структура, служылыя арганізацыі, павіннасці). // Штогоднік Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. – 1999.

47. Гл.: Загорульский Э.М. Віщинский замок XII – XIII вв. – Мн., 2004. Больш падрабязныя матэрыялы аб гарадзішчах з функцыямі замкаў і іх тыпалагічных крытэрыях, гісторыі ўзнікнення феадальных замкаў можна знайсці ў навуковай літаратуры. Рэкамендуюцца, у прыватнасці, працы: Ваганова А.Н. Из истории изучения феодальных замков Древней Руси. // Вестник Белорусского университета. – Серия 3. – 1980. - № 3. – с.24-28; Яна ж. Материальная культура древнерусских феодальных замков. // Древнерусское государство и славяне. – Мн, 1983. – с.85-86; Яна ж. Историческая география и типология древнерусских феодальных замков XI – XIII века. // Вестник Белорусского университета. – Серия 3. – 1987. - № 2. – с.28-31.

48. Рыбаков Б.А. Киевская Русь и русские княжества XII – XIII вв.

Раздел ІІІ.

1. Ласкавы Г.Р. Да пытання аб арганізацыі і складзе ўзброенных сіл Полацкай зямлі ў канцыХІ – пачатку ХІІІ стст. // Гісторыка-археалагічны зборнік. Ч.2. – Мн., 1993.

2. Пашуто В.Г. Внешняя политика Древней Руси. – М., 1968.

3. Падраб. гл.: Дучыц Л.У. Браслаўскае Паазер’е ў IX – XIV стст. – Мн., 1991.

4. Штыхов Г.В. Города Полоцкой земли (IX – XII вв.). – Мн., 1978. Трэба, аднак, заўважыць, што некаторыя даследчыкі лічаць, што гэтыя населеныя пункты былі створаны швецкімі вікінгамі. Гл.: Катлярчук А. Шведы ў гісторыі і культуры Беларусі. – Мн., 2002. – с.15-20.

5. Семянчук Г. Княства Усяслава Брачыславіча “Чарадзея”. // Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі (Матэрыялы ІІІ міжнароднай навуковай канферэнцыі, 21-23 красавіка 1997 г.).

6. У гісторыі адносін Старажытнай Русі і Скандынавіі вучоныя вылучаюць некалькі перыядаў і першыя кантакты паміж імі адбыліся, на іх думку, у 750 – 830 гг. Гл.: Джансон Т. Варяги – создатели Древней Руси. // Родина. – 1993. - № 2. – с.81-86. Для больш паглыбленнага вывучэння гэтага пытання можна выкарыстаць кн.: Рыдзевская Е.А. Древняя Русь и Скандинавия в IX – XIV вв. (Материалы исследования). – М., 1978.

7. Хрестоматия по истории Беларуси. С древнейших времен до 1917 г. Сост. А.П. Игнатенко, В.Н. Сидорцов. – Мн., 1977.

8. Сахаров Л.Н. Дипломатия Древней Руси IX – первая половина Х вв.- М., 1980.

9. Цыт. па кн.: Рыбаков Б.А. Киевская Русь и русские княжества XII – XIII вв.

10. Хрестоматия по истории Беларуси. С древнейших времен до 1917 г. Сост. А.П. Игнатенко, В.Н. Сидорцов.

11. Там жа.

12. Заяц Ю.А. Полоцкие события “Саги об Эймунде”. // Полоцкій летопісець 1(2). – Полоцк, 1993. Гл. таксама: Дернович С. Исландские саги как источник по изучению исторических связей Полоцкой земли со Скандинавией в IX – XIII вв. (к постановке вопроса). // Гісторыка-археалагічны зборнік № 15. – Мн., 2000. – с.56-60. Ён жа. Сувязі Полацка са Скандынавіяй у эпоху вікінгаў. // Беларускі гістарычны часопіс. – 2004. - № 5; Віцязь С.П. Балтыйскі вектар у працэсах фарміравання раннесярэдневяковай дзяржаўнасці тэрыторыі Беларусі. // Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі: стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. Матэрыялы рэспубліканскай навуковай канферэнцыі 3-4 мая 2002 г. Гродна. У 4-х частках. Ч. 1. - с.169.

13. Падраб. гл.: Фроянов И.Я. Исторические реалии в летописном сказании о призвании варягов. // Вопросы истории. - 1991. - № 6; Арцыбашева Т.Н. Славяне – русы – варяги, кто они? // Вопросы истории. – 2004. - № 1; Петрушин В. Призвание варягов на Руси. Было или не было? // Знание – сила. – 2006. – август; Успенский Ф.Б. Скандинавы. Варяги. Русь. – М., 2002, інш.

14. Рыбаков Б.А. Древняя Русь. Сказки. Былины. Летописи. – М., 1963.

15. Повесть временных лет. Ч. 1.

16. Там жа.

17. Там жа.

18. Там жа.

19. Греков Б.Д. Киевская Русь. Гл. таксама: Новосельцев А.П., Пашуто В.Т. Черепнин Л.В., Шушарин В.П., Щапов Я.Н. Древнерусское государство и его международное значение. – М., 1965. – с.146-147.

20. Сахаров А.Н Дипломатия Древней Руси. IX – первая половина X вв.

21. Повесть временных лет. Часть 1.

22. Пашуто В.Т. Внешняя политика Древней Руси.

23. Там жа.

24. Повесть временных лет. Часть 1.

25. Татищев В.Н. История России. Т.2. – М.-Л., 1962.

26. Повесть временных лет. Часть 1.

27. Больш падраб. гл.: Ермаловіч М. Старажытная Беларусь: Полацкі і Навагародскі перыяды.

28. Алексеев Л.В. Западные земли домонгольской Руси. Очерки истории, археологии, культуры. В двух томах. Книга 2. – М., 2006.

29. Падраб. гл.: Головко А.А. К вопросу о роли «Червеньских градов» в истории восточного и западного славянства в IX – первой половине XI вв. // Древнерусское государство и славяне. Материалы симпозиума, посвященного 1500 – летию Киева.

30. Гісторыя Беларусі. У 6-ці т. Т.1. Старажытная Беларусь. Ад першапачатковага засялення да сярэдзіны ХІІІ ст.

31. Рыбаков Б.А. Киевская Русь и русские княжества ХІІ – ХІІІ вв.

32. Гл.: Ермаловіч М. Старажытная Беларусь: Полацкі і Навагародскі перыяды; Шчарбакоў С.А. Барацьба беларускага народа супраць нямецкай агрэсіі ў XIII – XV стст. // Весці АН БССР. Серыя грамадскіх навук. – 1966. - № 1.

33. Аб ролі папскай курыі ў арганізацыі крыжовых паходаў на Русь гл.: Пашуто В.Т. О политике папской курии на Руси (XIII в.). // Вопросы истории. – 1949. - № 5. Рамм Б.Я. Папство и Русь в X – XIV вв. – М. – Л., 1959; Шаскольский И.П. Борьба Руси проив крестоносной агрессии на берегах Балтии в ХІІ – ХІІІ вв. – Л., 1978, і інш.

34. Пашуто В.Т. Внешняя политика Древней Руси. – с.228. Гл. таксама: Арлоў Ул., Сагановіч Г. Гісторыя Беларусі: год за годам. // Беларуская мінуўшчына. – 1993. - № 3-4. – с. 20; Сагановіч Г. Полацк і нямецкая калонія на Дзвіне (паводле хронікі Генрыха) // Беларускі гістарычны агляд. Т.5. Сш. 1(8). – 1998. – с.6-7.

35. Рамм Б.Я. Папство и Русь в X – XIV вв.

36. Сагановіч Г. Полацк і нямецкая калонія на Дзвіне (паводле хронікі Генрыха).

37. Там жа.

38. Больш падраб. аб барацьбе з крыжаносцамі ў гэты перыяд гл.: Ермаловіч М. Старажытная Беларусь: Полацкі і Навагародскі перыяды. – с.264-288

39. Там жа.

40. Дзярнович А. “... in nostra Livonia”. Дакументальныя крыніцы па гісторыі палітычных адносінаў паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Лівоніяй у канцы XV – першай палове XVI стст.: Сістэматызацыя і актавы аналіз. Т.1. – Мн., 2003.

41. Сагановіч Г. Полацк і нямецкая калонія на Дзвіне (паводле хронікі Генрыха).

42. Там жа.

43. Гісторыя Беларускай ССР. У 5 т. Т.1. – Мн., 1972.

44. Там жа.

45. Падраб. гл.: Сагановіч Г. Беларусь і Нямецкі ордэн (да Крэўскай уніі) // З глыбі вякоў. Наш край. – Мн., 1997. Вып.2. Ён жа. Нямецкі ордэн // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.5. – Мн., 1999; Балязин В.Н. Россия и Тевтонский орден // Вопросы истории. – 1963. - №6; інш.

46. Забытая слава. Кароткі агляд гісторыі Беларусі // Звязда. – 1992. – 19 лютага.

47. Ткачоў М. Давыд Гарадзенскі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.3. – Мн., 1996.

48. Лойка Л., Лойка Т. Сучасны погляд на гісторыю Беларусі // Крыжовы шлях. Дапаможнік для вывучаючых гісторыю Беларусі. – Мн., 1959; Гл. таксама: Паходы нямецкага ордэна на Беларусь. // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі.- Т.5. – с.453.

49. Сагановіч Г. Нарысы гісторыі Беларусі ад старажытных часоў да канца XVIII ст. – Мн., 2001.

50. Загарульскі Э. Заходняя Русь ІХ – ХІІІ стст. Вучэбны дапаможнік.

51. Ермаловіч М.І. Беларуская дзяржава Вялікае княства Літоўскае. – Мн., 2000.

52. Гісторыя Беларускай ССР. У 5-ці тамах. Т.1.

53. Марзалюк І.А. Магілёў у ХІІ – ХVІІІ стст. Людзі і рэчы. – Мн., 1998.

54. У часовую залежнасць ад Арды трапілі толькі Турава-Пінскія землі. “Князья туровские и пинские были политически обособлены от Галицко-Волынской Руси, - адзначаў У. Пашута, - но к этому времени они находились (также как и брянские и смоленские) “в воле татарской”, т.е. в зависимости от Орды”. Гл.: Пашуто В.Т. Образование Литовского государства. – М., 1959. – с.388.

55. Рогалев А. Великое княжество Литовское: поиски исторических закономерностей // Крыжовы шлях. Дапаможнік для вывучаючых гісторыю Беларусі.

56. Гісторыя Беларускай ССР. У 5-ці тамах. Т.1.

Дата добавления: 2015-06-25