Частка 1. Гістарычная частка 1 страница

УВОДЗІНЫ

ЧАСТКА 3. ПРАКТЫЧНАЯ ЧАСТКА

ЧАСТКА 1. ГІСТАРЫЧНАЯ ЧАСТКА

ЗМЕСТ

РЭФЕРАТ

ЮРИДИЧЕСКИЕ АДРЕСА И РЕКВИЗИТЫ СТОРОН

Исполнитель: ООО «Транс-Технологии»,

Юридический адрес: 192148, Санкт-Петербург, Железнодорожный пр, д. 40, лит. А,

ИНН 7827007630, КПП 781101001, р/с 40702810555070167022, Северо-Западный Банк ПАО Сбербанк г. Санкт-Петербург,

к/с 30101810500000000653, БИК 044030653.

Почтовый адрес: 192148, Санкт-Петербург, Железнодорожный пр., д.40, лит.А, ООО «Транс-Технологии»

Фактический адрес: 192148, Санкт-Петербург, Железнодорожный пр., д.40, лит.А, ООО «Транс-Технологии»

Адрес криогенного хранилища: 192148, Санкт-Петербург, Железнодорожный пр., д.40, лит.А, ООО «Транс-Технологии»

Телефоны: [phone], 677-21-63, 929-49-02

__________________(Исполнитель) ______________________(Клиент)

Клиент: _______________________________________________________________________________________________

Паспорт: №____________________________________________________________________________________________

Выдан _______________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________

Адрес регистрации: _____________________________________________________________________________________

Фактический адрес:______________________________________________________________________________________

Контактные телефоны:___________________________________________________________________________________

Роженица: _____________________________________________________________________________________________

Паспорт: №____________________________________________________________________________________________

Выдан _________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________________

Адрес регистрации: _____________________________________________________________________________________

Фактический адрес:______________________________________________________________________________________

Контактные телефоны:___________________________________________________________________________________

11. ПОДПИСИ СТОРОН

ИСПОЛНИТЕЛЬ	КЛИЕНТ
Директор БСК ООО ”Транс-Технологии”     ______________________ Гершина Е.А. МП	_______________________/___________________/

Аб'ект даследавання - традыцыйнае народнае дэкаратыўна-прыкладное мастацтва Беларусі.
Прадмет даследавання - вобраз дрэва жыцьця ў традыцыйным дэкаратыўна-прыкладным мастацтве.
Мэтай працы з'яўляецца стварэнне дэкаратыўнага пано «Дрэва жыцця» ў тэхніцы выбарнага ткацтва.
У дадзенай працы пастаўлены наступныя задачы:
• вывучыць інфармацыю аб дрэве жыцця ў сусветным мастацтве;
• прааналізаваць матэрыял, звязаны з сімволікай сонца, месяца, дрэва, кветкі, птушкі;
• стварыць аўтарскі мастацкі вобраз у матэрыяле, з выкарыстаннем беларускай традыцыйнай тэхнікі выбарнага ткацтва.
Выкарыстаныя метады даследавання: параўнальна-апісальны; метад аніліза і сінтэзу; структурны аналіз; прынцып ўзаемасувязі з'яў гісторыі, культуры, мастацтва, светаўспрымання.

Выбар дадзенай тэмы прадыктаваны цікавасцю да даследавання традыцыйнага народнага мастацтва ў кантэксце развіцця сучаснага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва Беларусі і з'яўляецца актуальным і значным.

УВОДЗІНЫ………………………………………………………..……………4

1.1 Асноўныя паняцці і прынцыпы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва ў культурным асяроддзі. Значэнне традыцыі ў беларускай культуры………..…7

1.2 Гісторыя ткацтва ў жыцці і лёсе беларускага народа………….……….14

1.3 Характар працэссу стварэння традыцыйных керамічных вырабаў........39

ЧАСТКА 2. МАСТАЦКІ ВОБРАЗ ДЫПЛОМНАЙ РАБОТЫ “ШЛЯХ ПРОДКАЎ”

2.1 Мастацкі вобраз……………………………..…………………………….49

2.2 Скарыстаная сімволіка…………………………..………………..………54

2.3 Кампазіцыйнае і колеравае рашэнні………………..…………….……...69

3.1 Этапы і тэхналогіі выкананай працы………………….……………........71

ЗАКЛЮЧЭННЕ …………………………………………..…………...…..…77

ЛІТАРАТУРА ……………………………………………..……………….…81

ДАДАННЕ …………………………………………………..……………...…85

Народная культура – гэта шматвяковы канцэнтраваны досвед народа, матэрыялізаваны ў прадметах мастацтва, працы і побыту: гэта традыцыі, абрады, звычаі, вераванні; гэта светапоглядныя, маральныя і эстэтычныя каштоўнасці, якія вызначаюць твар нацыі, яе самабытнасць, унікальнасць, яе
сацыяльную і духоўную асаблівасць [2; с. 15].

Прырода народнага мастацтва, як вядома, асаблівая. Яе аснова – ментальнасць сельскага чалавека, які жыве на зямлі. Селянін адчувае сваю непарыўную сувязь з ёй, асцярожна апрацоўвае яе як сваю карміцельку, імкнецца жыць у згодзе з атачальнай прыродай, падпарадкоўваючыся пры гэтым касмічнаму руху і рытму Сусвету. Успрымаючы сябе яе маленькай часціцай, ён нясе адказнасць за свае ўчынкі перад яе чароўнымі сіламі [22; с. 39].

Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва –складаная і шматгранная з'ява культуры. Паняцце гэта вельмі шырокае і глыбокае. Шырокае таму, што ахоплівае шматлікія выгляды народнай творчасці– дойлідства, музыку, танцы, фальклор, побытавае мастацтва. Глыбокае таму, што жыве разам з народам, сыходзячы каранямі ў сівую старажытнасць і развіваючыся ў нашы дні [1; с. 4].

У народным дэкаратыўна-прыкладным мастацтве ўвасобілася неабдымная, вечна жывая душа народа, яго багаты, назапашаны стагоддзямі практычны вопыт і эстэтычны густ. Наноснае, безгустоўнае яму не ўласціва [10; с. 3].

Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва гэтак жа як і выяўленчае, архітэктура, музыка, тэатр, рух, захоўвае маральныя карані светапогляду розных народаў, спрыяе ўспрыманню і перапрацоўцы гуманістычных ідэй. З'яўляючыся часткай агульных мастацкіх праяў, яно паказвае падабенства духоўных выпрабаванняў, рассейвае недавер, расчыняе прыроду непаўторнасці і, ў той жа час падабенства людзей. У шматлікіх выпадках яно ў адзежы, прадметах побыту, узбраенні, захоўвае спецыфічныя, часта ўнікальныя з'явы мастацкага досведу, якія перадаюцца па спадчыне [1; с. 4].

Дэкаратыўна-прыкладнае мастацтва з'яўляецца глебай і асновай любой нацыянальнай культуры, ад яго цягнуцца ніткі да ўсіх выглядаў мастацкай дзейнасці людзей. Паўстаўшы ў глыбокай старажытнасці, дэкаратыўна-прыкладное мастацтва заўсёды было адной з найважных абласцей народнай творчасці. Выкананыя па законах выдатнага вырабы народных майстроў нікога не пакідаюць абыякавымі, а судотык з імі выклікае пачуццё гонару за свой народ, які даў свету цудоўных майстроў, што ствараюць сапраўдныя творы мастацтва з самых розных матэрыялаў - дрэва, гліны, лозы, саломы, лёну і інш.

У наш час узнялася хваля цікавасці да традыцыйнай культуры. Яе здабыткі ўсё больш набываюць вартасць агульначалавечую. Сучасны чалавек, які жыве ва ўмовах урбанізаванага асяроддзя, спажывае прадукты машынізаванай індустрыі і інфармацыйных тэхналогій, пачынае ўсё больш моцна адчуваць іх разбуральнае ўздзеянне на сваю творча-духоўную прыроду. Ва ўмовах тэхнакратычнай цывілізацыі чалавек усё больш імкнецца да заняткаў творчасцю, засвойвае прыёмы ручных рамёстваў, спасцігае старадаўнія сакрэты мастацкай апрацоўкі прыродных матэрыялаў [17; с. 343].

Дыпломная работа “Шлях продкаў” дае магчымасць прадэманстраваць узровень асваення асноўных тэхнік мастацкага ручнога ткацтва і ручной лепкі з гліны, іх тэхналогіі і спосабы спалучання; авалоданне тэхнікай працы на ткацкім абсталяванні; веды аб дэкаратыўнай кампазіцыі з яе каларыстычным вырашэннем і афармленнем.

Мэты стварэння дыпломнай работы:

На аснове вывучанага матэрыялу і літаратурных крыніц, што датычацца мастацкага ткацтва і керамікі, іх гістарычных і стылістычных асаблівасцяў, стварыць высокапрафісійную аўтарскую творчую працу са спалучэннем некалькіх матэрыялаў (ткацтва і кераміка).

Задачы дыпломнай работы:

- збор тэарэтычнага матэрыялу і вывучэнне мастацкай літаратуры па выбранай тэме;

- аналіз гісторыі развіцця ткацтва і керамічных тэхналогій на Беларусі;

- вызначыць некаторыя асаблівасці традыцыйнага і сучаснага беларускага ткацтва;

- пошук неабходнай інфармацыі і стварэнне мастацкага вобраза вечнага руху чалавечага жыцця і жыццёвага шляху;

- дэманстрацыя засвоенных мастацка-стылістычных ведаў пры стварэнні дыпломнай работы "Шлях продкаў";

- выкананне работы ў матэрыяле.

Аб’ект даследавання: мастацкае ткацтва, як адно з самых старажытных і пашыраных рамёстваў на Беларусі ў узаемасувязі з такім рамяством, як кераміка.

Прадмет даследавання: мастацкае тканае пано “Шлях продкаў”, у якім спалучаюцца тэхнікі ручнога ткацтва і ручной лепкі з гліны, з выкарыстаннем фактуры.

1.1 Асноўныя паняцці і прынцыпы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва ў культурным асяроддзі. Значэнне традыцыі ў беларускай культуры.

Народным дэкаратыўна-прыкладным мастацтвам завуць мастацтва, якое прыйшло да нас з глыбіні стагоддзяў, з глыбіні пакаленняў, мастацтва пераважна калектыўнае, што сфармавалася ў народным, сялянскім асяроддзі – у асяроддзі хлебаробаў, бавоўнаробаў, гароднінаводаў, жывёлагадоўцаў, а таксама ў асяроддзі гарадскіх і пасадскіх майстроў-рамеснікаў, якія выраблялі ўручную ці з мінімальным ужываннем найпростых прыстасаванняў посуд і начынне з розных матэрыялаў, дзіцячыя цацкі і прадметы конскага ўбору, прылады працы і ваенны рыштунак, адзежу, абутак і ўпрыгожванні [20; с. 5 - 6].

Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва мае сваю мову і свае законы. Выяўляючы ўяўленне пра выдатнасць сваімі спецыфічнымі сродкамі, яно ніколі не імкнецца слепа адлюстоўваць навакольны свет, а перадае толькі самае характэрнае і выразнае [16; с. 4].

Асаблівасць дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва складаецца ў тым, што мастацтва рэчы не вольна ад побытавых пытанняў жыцця. І ў кропцы свайго ўзнікнення, і на працягу ўсёй гісторыі дэкаратыўна-прыкладнае мастацтва фармуецца дзякуючы дзвюм чыннікам. Першы – гэта аптымізацыя формы прадмета, якая залежыць ад прызначэння і тэхналагічнай эвалюцыі. Дынамічная форма наканечніка стралы, архітэктанічныя ўласцівасці будынкаў, вытанчанасць адліванага вязьма чыгунных агародж, мяккая круглявасць вырабаў каранёвага пляцення, прыгажосць рацыянальнага крою гарнітура і шматлікае іншае сведчыць пра найважнае значэнне функцыі прадмета, матэрыялу, прылады, тэхналогіі выраба. Дадзены чыннік можна называць законам формы прадмета. У гэтым сэнсе дэкаратыўна-прыкладнае мастацтва ёсць важная частка "другой прыроды" – матэрыяльнага асяроддзя: прадметнай і архітэктурнай прасторы [1; с. 3]. Мастак творча перапрацоўвае формы, знойдзеныя ў прыродзе, з улікам пэўнага матэрыялу, яго дэкаратыўных добрых якасцяў і асаблівасцяў тэхналагічнай апрацоўкі [16; с. 4].

Другі чыннік фармавання дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва складаецца ў неабходнасці перадачы выяў свету ва ўмоўна-выяўленчай форме. Малюнак як выгляд мастацтва паўстаў ў дапісьмовую эпоху, меў ролю крыніцы ведаў, выяўленымі міфапаэтычнымі і сакральнымі ўяўленнямі. У некаторых выпадках ен трансфармаваўся ў атрыбуты пісьменнасці і захоўваўся ў розных краінах як сістэма паняццяў у форме руніцкага знака, іерогліфа. І сёння дэкаратыўна-прыкладнае мастацтва захоўвае мастацка-вобразныя асаблівасці складання мастацтва: сімволікі асобных малюнкаў; іх камбінацыі; сюжэтнай жанравай пластыкі фігуратыўных схем, увасобленых у дэкаратыўнай форме, арнаментальных пабудовах і нагадвае пра сувязь з выяўленчым мастацтвам і магчымасцях малюнка, выяўленых дэкаратыўнымі сродкамі. Другі чыннік можна называць законам дэкору. І матэрыяльна-тэхналагічнае забеспячэнне, і дэкаратыўна-выяўленчая творчасць злучаны задачай цэласнасці прадмета і выступаюць асновай мастацкага сінтэзу. У літаратуры гэта прынята зваць адзінствам карысці і прыгажосці, формы і дэкору, утылітарнага і эстэтычнага. Для разумення законаў сінтэзу важныя прынцыпы ўзаемасувязі дэкору і формы [1; с. 3]. Таму творы народных майстроў і здзіўляюць разнастайнасцю форм, багаццем фантазіі, прастатой выканання, майстэрствам увасаблення эстэтычных густаў народа і нацыянальных традыцый.

Такія якасці народнага мастацтва выцякаюць з самой яго сутнасці і спецыфікі, з’яўляюцца вынікам яго развіцця на працягу многіх стагоддзяў.

Народныя майстры карысталіся матэрыяламі, якія былі даступнымі і лёгкімі ў апрацоўцы: дрэвам, глінай, ільном, воўнай, саломай, лазой. Прыроднае пачуццё, добры густ і выпрацаваны стагоддзямі вопыт дазвалялі майстрам ствараць з гэтых простых і звычайных матэрыялаў сапраўдныя творы мастацтва[23; с. 4].

Народнае мастацтва цесна звязана з побытам і стваралася для паўсядзённага карыстання, таму носіць пераважна дэкаратыўна-прыкладны характар. Плецены саламяны шыян, драўляны даўбаны карэц, тканы ільняны ручнік, гліняная міска прызначаліся для хатняй гаспадаркі, аднак удала знойдзеная форма, зручнасць, зграбнасць, умела падкрэслены натуральны колер матэрыялу надавалі вырабам мастацкую вартасць. Народнае дэкаратыўна-прыкладное мастацтва – вынік натуральнага жадання чалавека аздобіць плён сваіх рук. Такая асаблівасць народнага мастацтва дазваляе вызначыць і сацыяльны склад яго творцаў. У канкрэтных гістарычных умовах гэта была ў асноўным мастацкая творчасць сялян, якія на працягу многіх стагоддзяў абыходзіліся ўласнымі вырабамі ці карысталіся паслугамі мясцовых майстроў [23; с. 3].

Такім чынам мастацкая апрацоўка дрэва, народнае ганчарства, народнае мастацкае ткацтва і дыванаткацтва і іншыя выгляды хатняй прамысловасці становяцца асновай для фармавання мастацкіх рамёстваў [20; с. 6].

У вырабах народных мастацкіх здабыч захоўваюцца і жывуць народныя мастацкія традыцыі. Традыцыямі завуць пераемнасць ці перадачу ад аднаго пакалення іншаму асноўных устойлівых асаблівасцяў нацыянальнага характару, якія выяўляюцца ў народных звычаях, вераваннях, святах, абрадах, у формах і нормах грамадскіх паводзін [20; с. 7].

Традыцыі ў вобласці народных мастацкіх здабыч уключаюць адабраныя і адшліфаваныя шматлікімі пакаленнямі майстроў найболей выразныя прапорцыі і формы прадметаў, іх каларыстычны лад, у арнаменце – мастацкае адлюстраванне прыроднага асяроддзя, флоры і фауны, на базе якіх сфармавалася дадзеная арнаментальная культура, а таксама назапашаныя стагоддзямі навыкі майстэрства ў апрацоўцы розных прыродных матэрыялаў [20; с. 7].

Задачамі дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва з’яўляюцца:

· Сінтэз з архітэктурным і прадметна-прасторавым асяроддзем, напрыклад, у храмавых і свецкіх архітэктурных збудаваннях;

· Тоеснасць эстэтычных запатрабаванняў і функцый вырабаў і адпаведнасць іх гістарычным уяўленням пра ўзнёсласць і прыгажосць – адпаведнасць тыповым умовам сацыяльнага выраза і існавання ДПМ (ансамбль адзежы, парцалянавы посуд, цацка і інш.)

· Традыцыйнасць тэхналогіі і матэрыялу – ад манументальна-дэкаратыўных (вітраж, мозайка, сценапіс) да ювелірных твораў і тэхналогій [1; с. 39].

Ад дызайну дэкаратыўна-прыкладнае мастацтва адрозніваецца тым, што яно ўяўляе сабою пераважна тэхналогіі ручной творчасці, з выкарыстаннем традыцыйных тэхналогій і прыродных матэрыялаў [1; с., 5]. У адрозненне ж ад твораў выяўленчага характару (жывапісу, графікі, скульптуры), дзе мастацкі вобраз ствараецца на аснове больш ці менш рэалістычнага адлюстравання рэчаіснасці, у дэкаратыўна-прыкладным мастацтве такая сувязь з жыццём бывае вельмі апасродкаванай ці ўвогуле адсутнічае. Затое толькі яму ўласціва адзінства мастацкай і утылітарнай функцый [10; с. 4 - 5].

Аб'ектам дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва з'яўляецца створаны чалавекам свет рэчаў, якія складалі ў сабе мастацка-вобразнае ўяўленне пра свет, прыгажосць, гармонію, сродкі мастацкага сінтэзу. Вобласць вызначэнняў аб'екта дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва можа класіфікавацца па выкарыстоўваным матэрыяле і прызначэнню. Адпаведна мастацкія вырабы з металу, скуры, лямца, роўна як і кераміка, разьбяное і размаляванае дрэва, лакі, вырабы з меха, тэкстылю складае прадмет дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва па тэхналогіі апрацоўкі матэрыялаў падчас стварэння рэчы [1; с. 4 – 5].

Прадмет дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва – адзінства і адносная самастойнасць паняццяў "прыкладнае" і "дэкаратыўнае". Паняцце "прыкладное" гістарычна паўстала з пазначэння першаснасці ўтылітарных функцый рэчы, дзякуючы якім ствараюцца форма, маштаб, велічыня, пластычная і канструктыўна-тэхналагічная асновы. Паняцце "дэкаратыўнае" злучана з малюнкам, які наносіцца на прадмет: знакам, арнаментам, жанравым матывам - непасрэдным упрыгожваннем выраба, што ўзгодніцца з асаблівасцямі формы мастацкага твора. Дэкаратыўнасць абумоўлена спецыфікай графічнага афармлення, умоўнасцю колеру і формы, характарам лінейнага контуру, выразнасцю плямы, эфектамі стылізацыі [1; с. 5]. Выява ў дэкаратыўна-прыкладным мастацтве – складаная катэгорыя, якая ўключае, па словах А.К. Чакалава, тры ўзроўня сэнсы: выява асобнага прадмета, выява асяроддзя, у якой функцыянуе прадмет, выява гістарычнай эпохі, да якой прадмет ставіцца [1; с. 5 – 6].

Матэрыялы, якія выкарыстоўваюцца ў дэкаратыўна-прыкладным мастацтве, валодаюць рознымі магчымасцямі і пераўтвараюцца ў сілу фізічных і эстэтычных уласцівасцяў. У іх шануюцца трываласць, здольнасць захоўваць цяпло, магчымасць ужывання ў працоўных працэсах; а таксама тэхналогія, дзякуючы чаму яны характарызуюцца адзінствам і адрозненнем прыкмет формаўтварэння. Матэрыял захоўвае эстэтычны досвед яго асэнсавання і ў гэтай якасці першапачаткова ўтрымоўвае вызначаныя мастацкія эфекты, усведамлёныя і выяўленыя мастаком-прыкладніком [1; с. 8].

Цікава, што часцей за ўсё можна ўбачыць рэчы без усялякага дэкору, і тым не менш яны звяртаюць на сябе ўвагу прыгажосцю, прадуманасцю, логікай форм, што ўжо само па сабе з’яўляецца ўмовай мастацкай. Калі ж майстры не задавальняюцца толькі формай і канструктыўнасцю сваіх вырабаў і дадаткова ўпрыгожваюць іх нейкім дэкорам, нярэдка ўзнікаюць сапраўдныя творы мастацтва, хоць асноўнае іх прызначэнне – практычнае выкарыстанне [10; с. 4].

Але ж нетолькі матэрыялы і тэхналогія вызначаюць асаблівасці дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва. Карыснасць для жыцця ў гарнітурах, цачцы, прадметах працы і ўжытку і інш. суіснуе сумесна з асаблівасцямі адлюстравання ўяўленняў пра светабудову, у шырэйшым сэнсе ўяўленнямі пра выдатнае. Часта ў прадмеце мадэлюецца выява свету, напрыклад, у жаночым народным гарнітуры, традыцыйным жыллі [1; с. 8 – 9].

Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва мае шырокі сацыяльны і светапоглядны кантэкст. Яно складаецца з традыцыі народнага мастацтва, канфесійнай творчасці, свецкай мастацкай традыцыі. Умовам яго агульнага вызначэння адказваюць традыцыі народнага мастацтва (традыцыйнага мастацтва), ва ўтрыманне якога трапляе ансамбль народнай адзежы і народнай архітэктуры, мастацкія разьбяныя ці размаляваныя калаўроты, у цэлым вырабы саматужнай вытворчасці, прылады працы, сродкі транспарта і інш [1; с. 15].

У другой чвэрці ХХ стагоддзя дэкаратыўна-прыкладное мастацтва займала сціплае месца ў агульным мастацкім жыцці краіны. У гэты перыяд найбольш інтенсіўна развіваліся разнастайныя віды традыцыйнага, народнага мастацтва. Прафесійная дэкаратыўна-прыкладная творчасць на працягу ўсёй першай паловы ХХ стагоддзя перажывала перыяд станаўлення [6; с. 247 - 248].

Традыцыйная народная творчасць, якая вылучаецца ярка выяўленай нацыянальнай самабытнасцю, – адзін з найбольш дзейсных спосабаў самавыяўлення кожнага народа, магчымасць заявіць пра сябе ўсяму свету [26].

У Беларусі, багатай лесам, дрэва ўжывалася для ўзвядзення жылля і абсталявання інтэр’ера, з яго майстравалі транспартныя сродкі і прылады працы, выраблялі прадметы побыту і посуд[6; с. 246].

Салома – матэрыял сялянскі. Як і хлеб, салома – дар прыроды і матэрыялізаваны прадукт працы чалавека. Важнае значэнне ў развіцці мастацтва саломапляцення мелі аграрна-магічныя ўяўленні земляробаў – менавіта яны далі багаты і шмагранны змест гэтаму віду народнай творчасці [14; с. 96].Саломапляценне – разнавіднасць рамяства пляцення. Яно атрымала ў спадчыну асноўныя прыёмы пляцення з іншых прыродных матэрыялаў, засвоеных чалавекам яшчэ да развіцця земляробства і культывавання хлебных злакаў.

Шапавальства, выраб з воўны (валянне, качанне) галаўных убораў, валёнак, лямцу. Валяныя магеркі і брылі былі пашыраным галаўным уборам беларускіх селян. Пераважала шапавальства ў форме адыходнага промыслу. Разам з шапкай-магеркай, шапавалы валялі і рад іншых вырабаў, такіх як валенкі, брылі, вырабы для конскай збруі: лямцы.

Значная роля ў гісторыі шклавырабаў Беларусі належыць мастачцы Галіне Ісаевіч. Яна стаяла ля вытокаў фарміравання беларускай нацыянальнай школы мастацкага шкла. Яе творчасць развівалася ў дзвух накірунках – утылітарным і дэкаратыўным [6; с. 246].

Мастакі размаляванага дывана стварылі феномен у нацыянальным мастацтве Беларусі. Нажаль, нават сёння ён застаецца незаўважаным для большасці людзей як у сябе на радзіме, так і за яе межамі. Беларусь, без перабольшання, магла б стаць цэнтрам паломніцтва да размаляванага дывана, калі б былі створаны музеі, дзе экспанаваліся і прадаваліся працы майстроў народнага мастацтва, і дзе можна было б паглядзець, як працуюць таленавітыя беларусы [3; с. 56]. Маляваныя дываны ствараліся народнымі мастакамі як падарунак і як сямейны абярог, дзе быццам замоўленая белая птушка ўзносіла цяжкае сялянскае жыццё ў чароўную казку з прыгожым і гераічным зместам [5; с. 7].

Творы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва неаддзельныя ад матэрыяльнай культуры сучаснай ім эпохі, цесна злучаны і адказваюць яе побытавым укладам, з тымі ці іншымі яго мясцовымі этнічнымі і нацыянальнымі асаблівасцямі, сацыяльна-групавымі і класавымі адрозненнямі. Складаючы арганічную частку прадметнага асяроддзя, з якой паўсядзённа датыкаецца чалавек, творы дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва сваімі эстэтычнымі добрымі якасцямі, вобразным ладам, характарам увесь час уздзейнічаюць на душэўны стан чалавека, яго настрой, з'яўляюцца важнай крыніцай эмоцый, якія ўплываюць на яго стаўленне да навакольнага свету [27].

Традыцыі – гэта не мёртвая схема, не мёртвыя, раз і назаўжды ўсталяваныя нормы і правілы. Традыцыі змяняюцца ў адпаведнасці з часам, з патрабаваннямі часу. З пакалення ў пакаленне перадаецца толькі тое, што жыццёва, прагрэсіўна, што трэба людзям і здольна да далейшага развіцця [20; с. 7].

1.2 Гісторыя ткацтва ў жыцці і лёсе беларускага народа

Сярод разнастайных вынаходстваў чалавецтва на адным з першых месцаў знаходзіцца мастацтва выпрацоўкі і ўпрыгожвання тканін. Вядома яно практычна ўсім народам з глыбокай старажытнасці. Першыя досведы ў ткацтве навукоўцы адносяць да восьмага –трэцяга тысячагоддзяў да нашай эры [11; с. 3].

Ткацтва – найбольш яскравая і старажытная старонка народнага мастацтва Беларусі. Стагоддзямі складваліся спосабы апрацоўкі ільну і шэрсці, тэхніка ткання, тыпы адзення, а таксама звычаі і абрады, у якіх саматканым абрусам, ручнікам, кашулям, плеценым і тканым паясам адводзілася значнае месца [7; с. 5].

Тканне палатна з ільну і пянькі, сукна з воўны было развіта ў форме хатняга промыслу ў Беларусі паўсюдна. Беларускія сяляне на той час апраналіся ў самаробнае адзенне, вырошчвалі лён, што стварала добрыя ўмовы для існавання сялянскага ткацтва [17; с. 46].

Ткалі літаральна ў кожнай вёсцы, у кожнай хаце, і ўменне ткаць было абавязковым для кожнай жанчыны-сялянкі. З ільну і ствараліся неабходныя ў хатнім ужытку рэчы – посцілкі, ручнікі, абрусы і ў першую чаргу адзенне. Паколькі адзенне больш, чым іншыя вырабы народных майстроў, даступнае вачам, яго аздабленню надавалася немалаяўвага [23; с. 8].

Жыццё і лёс жанчыны былі неаддзельныя ад прадзення і ткацтва – заняткаў, неабходных для жыццезабеспячэння сялянскай сям'і. Сацыялізацыя дзяўчынак меркавала авалоданне гэтымі навыкамі з ранняга ўзросту. Верацёны, грабяні, калаўроты былі першымі іх цацкамі. Да замужжа сялянскія дзяўчыны авалодвалі ўсімі аперацыямі па апрацоўцы ільну. Асвойваючы іх, яны засвойвалі нормы жаночай субкультурнай традыцыі [9].

У беларускім народным ткацтве былі выпрацаваны выразныя прынцыпы працы з колерам, якія у поўнай меры адказвалі задачам стварэння мастацка скончаных кампазіцый. Сэнс гэтых прынцыпаў складаецца ў тым, што чым складаней была графічная арганізацыя рамізнага малюнка, тым лаканічней было яго каляровае рашэнне. Пры паласатым, клецістым, найпростым шахматным узоры колер дапамагае выявіць канструктыўную аснову арнаменту, падкрэсліваючы асобныя, найболей характэрныя яго вузлы. У больш жа складаных узорах уводзячы колер можна парушыць графічную выразнасць малюнка, унесці дысананс у лінейны рытм, змяніць увесь характар кампазіцыі [11; с. 120].

Тэхналагічна тэкстыльнае мастацтва пачынаецца з вырабу ніткі, з якой ствараецца тканіна і тканкавы ўзор. Найболей распаўсюджанымі матэрыяламі для ніткі былі крапіва, лён, каноплі, поўсць хатніх жывёл. Тканіна – гэта палатно, атрыманае перапляценнем нітак асновы і утка [1; с. 235]. Шырыня палатна не перавышала 70 сантыметраў [17; с. 249].

Лён быў мерай багацця і лічыўся раслінай-засцярогам. "Лён – гэта Божая свяча. Богам дадзена", – кажуць на Палессі. Лічылася, што крадзеж ільну караецца на тым свеце.

У беларускіх вёсках яшчэ жыве пакаленне жанчын, якія прымалі ўдзел у калектыўным ткацкім рытуале: напрасці ніткі, заснаваць кросны і выткаць ручнік за адну ноч ці дзень. Вырабленыя ад узыходу і да заходу (ці ад заходу да ўзыходу) сонца тканіны этнографы завуць "штодзённымі". У беларусаў тканіна, вытканая пры рытуальным абмежаванні часу – "выткацьаб адзін дзень", – носіць назву "абыдзённік". Да яе выраба звярталіся ў вылучных выпадках: пры засусе, эпідэміях, хваробах скаціны. Парушэнне звыклага парадку рэчаў патрабавала аднаўлення сувязяў з сакральным светам, завошта традыцыйна былі адказныя жанчыны. Сродкам камунікацыі з надрэальнай сферай служыла для іх тканіна, ткацтва было ўмовай усталявання рытуальнага кантакту, а ажыццяўленне яго патрабавала аб'яднання сіл усіх жанчын вясковага грамадства. Штодзённы ручнік, вытканы жанчынамі роду, сям'і, абшчыны, станавіўся формай ахвяры ў рытуальным абмене з Богам на самую найважную каштоўнасць – жыццё ўсяго калектыва: "Ахвяру делалі, прасілі, каб Бог такога ўжо не даваў". Мэтай архаічнага рытуалу – вырабы тканіны і прынясенні яе ў ахвяру (спальванні, змяшчэнні на крыж, у царкву) – было аднаўленне парушанага парадку і ўмацаванне мяжы паміж контактуючымі светамі [9].

Невыпадкова дзякуючы разнастайнасці і багаццю арнаментыкі, каляровых спалучэнняў, ткацкіх перапляценняў народныя ўзорыстыя тканіны маглі быць аднесены да галоўных дасягненняў і вяршынь беларускага народнага мастацтва [17; с. 256].

Выраб палотнаў і сукна патрабуе шмат часу. Акрамя прадзення і ткання складаны, працаёмкі і працес атрымання сыравіны, апрацоўкі валакна і гатовай тканіны. Так, лён сеялі ў канцы мая, а бяліць гатовыя палотны канчалі ў канцы мая – пачатку чэрвеня наступнага года [7; с. 5].

Пабудова тканіны залежыць ад шматлікіх фактараў, асноўнымі з якіх з'яўляюцца наступныя:

- выгляд скарыстанай сыравіны;

- таўшчыня асновы і ўточных нітак;

- суадносіны таўшчынь, шчыльнасць тканіны па аснове і ўтку;

- суадносіны шчыльнасцяў, выгляд перапляцення нітак;

- нацяжэнне нітак падчас ткацтва і суадносіны нацяжэнняў;

- тэхналагічныя параметры запраўкі і працэсу выпрацоўкі тканіны на станку, якія ўплываюць на нацяжэнне асноўных і ўточных нітак (велічыня рыдлёўкі, становішча скала адносна грудніцы, вышыня і глыбіня зяпы) [15; с. 5].

Да галоўных перапляценняў адносяць палатнянае, саржавае, сацінавае і атласнае [15; с. 27].Ніткі асновы ў залежнасці ад выгляду перапляцення і шчыльнасці тканіны па аснове прабіраюцца ў рэміз радавой, рассыпны, па малюнку, зваротнай простай, зваротнай падвойнай, зборнай перарыўнай праборкамі [15; с. 91].

Хаджэнне – важны этап падрыхтоўкі да ткання. Адбываецца хаджэнне на нерухомай падставе – сцяне, раме ці на круглай рухомай снавалке [11; с. 45].

У сёлах снавальныя прылады, якія займаюць вельмі шмат месца, усталёўвалі так, каб іх можна было прыбраць у зручны час. Часта снавальні размяшчаліся на гарышчы пад дахам. Запраўка постаці таксама патрабавала адмысловага спрыту і суладных дзеянняў не меней дзвюх майстрых [1; с. 238]. Не дзіва, што жанчыны даражылі саматканым палатном і сукном і вельмі рэдка яго прадавалі [7; с. 5].

Наснаванае прадзіва перавязваюць шнуркамі ў пачатковай завесе на верхнім калку і ў месцах скрыжавання на ніжніх коштавых калках. Затым, пачынальна з верхняга левага кута, аснову здымаюць, адначасова сплятаючы ў касу. Такая аснова гатовая для навіўкі на станок.

Пачынаецца навіўка з прывязкі асновы. Па меры навівання асновы "коштавыя" палачкі трэба ўвесь час адсоўваць ад навоя. Пры канчатку навіўкі канцы асновы злучаюць пучкамі перад "коштавымі" палачкамі [11; с. 47].

Дата добавления: 2017-01-14