Szersze spojrzenie

Działalność ekonomiczna stanowczo nie jest jedyna dziedziną życia, w której skomplikowana i wyrafinowana struktura powstaje w sposób niezamierzony, jako wynik współpracy wielkiej liczby ludzi zabiegających o własne sprawy.

Przykładem może być język. Jest to skomplikowana struktura, która nieustannie się zmienia i rozwija. Jak rozwija się język? W bardzo podobny sposób do tego, w jaki rozwija się porządek gospodarczy dzięki funkcjonowaniu rynku – ze swobodnych interakcji miedzy jednostkami pragnącymi wymieniać informacje lub plotki, a nie dobra i usługi. Przypisuje się takie lub inne znaczenie słowom, a gdy powstaje potrzeba, tworzy się nowe wyrazy. Kształtuje się zwyczaje gramatyczne, kodyfikowane następnie w reguły. Dla obu stron, które chcą się porozumieć się, korzystne jest dojście do porozumienia, co do używanych przez nie słów.

Innym przykładem jest wiedza naukowa. Podział na dyscypliny: fizykę, chemię, meteorologię, filozofię, nauki humanistyczne, socjologię, ekonomię, nie jest wynikiem czyjejkolwiek rozmyślnej decyzji. Rozwój w ramach każdej dyscypliny stanowi dokładny odpowiednik rynku w gospodarce. Uczeni współpracują ze sobą, gdy uważają to za wzajemnie korzystne. Współpraca ta ma światowy zasięg, podobnie jak rynek w gospodarce. Kultura społeczeństwa, jego hierarchie wartości i obyczaje – wszystko to rozwija się w ten sam sposób, poprzez swobodna wymianę, spontaniczna współprace i ewolucje kompleksowej struktury, droga prób i błędów, akceptacji i odrzucania.

Struktury powstałe w wyniku swobodnej wymiany, jak na przykład język, odkrycia naukowe, style muzyczne, systemy gospodarcze, żyją własnym życiem. W różnych warunkach zdolne są przyjmować różne formy. Pod pewnymi względami swobodna wymiana rodzi jednolitość, pod innymi zróżnicowanie. Jest to skomplikowany proces, którego podstawowe zasady można pojąć bez trudu, ale którego ostateczne rezultaty dają się rzadko przewidzieć w szczegółach.

2) F. Fukuyama – „Wielki Wstrząs”

Według Fukuyamy współczesne społeczeństwo technologiczne potrzebuje kapitału społecznego. Wciąż go zużywają i ponowie uzupełniają. Nic jednak nie wskazuje na to, że potrzeba norm etycznych zaniknie. Ludzie zawsze będą tworzyć dla siebie zasady moralne, ponieważ z natury są do tego skłonni. Cały proces regeneracji kapitału społecznego jest trudny i wymaga dość dużo czasu, najczęściej jest to proces wielopokoleniowy.

Fukuyama stawia pytanie jak nowoczesny ład ekonomiczny wiąże się z ładem moralnym. Przedstawia on poglądy innych autorów na ten temat. Jednym z nich jest Edmund Burke, który krytykował wysiłki zmierzające do stworzenia nowego ładu społecznego i politycznego prze narzucanie przymusowych zasad. Twierdził, że zasady społeczne tworzą się w toku ciągłej ewolucji społeczeństwa. Okazuje się, że kapitalizm niszczy więzi społeczne tworzone przez stulecia, a jego jedynym źródłem spójności społecznej jest dążenie do realizacji własnych interesów. Tak więc rozwój kapitalizmu tworzy normy niezgodne z tymi, które okazują się niezbędne do funkcjonowania rynków.

Joseph Shumpeter w swojej pracy pt. „Kapitalizm, socjalizm, demokracja” stwierdził, że kapitalizm wyprodukował klasę elit, wrogich wobec siebie sił, które ją wytworzyły, umożliwiły jej funkcjonowanie.

Inny autor Daniel Bell twierdzi, że według wytworzonej elity kulturowej istotę modernizmu jest dążenie do obalenia norm i przeciwstawienie się standardom społecznym. Okazuje się jednak, że każde pokolenie ma coraz większe trudności z pogwałceniem norm, ponieważ istnieje coraz mniej norm, które potencjalnie można by było pogwałcić. W efekcie elita kulturalna niszczy produkcyjne podstawy społeczności rynkowej, która umożliwiła jej egzystencję.

Jak widać kapitalizm bywa siłą destrukcyjną i szkodliwą. Według innych myślicieli kapitalizm buduje nowy ład społeczny, wzmacnia moralność. Jako pierwszy myśl tę sformułował Monteskiusz, według którego handel cywilizacji „łagodzi barbarzyńskie obyczaje”. Samuel Ricard uważa, że poprzez handel ludzie uczą się uczciwości, manier, rozwagi, a także umiarkowania w mowie i w działaniu.

Jednak w ostatecznym rozrachunku okazuje się, że najlepszym rozwiązaniem jest zajęcie stanowiska pośredniego, takiego, w którym postęp kapitalizmu zarówno szkodzi jak i wspiera moralność. Społeczeństwo rynkowe jednocześnie niszczy i umacnia morały. Kapitał społeczny i normy nieformalne zyskują na znaczeniu w trakcie przechodzenia z okresu postindustrialnego do gospodarki ery informatycznej, a także w miarę postępu technologicznego. Złożone działania muszą charakteryzować się samoorganizacją. Taką właśnie taktykę pracy powinna zapewnić prywatna firma.

Monteskiusz i Adam Smith mieli rację twierdząc, że handel wspiera moralność, ponieważ nowoczesne, postindustrialne gospodarstwa będą wytwarzać kapitał społeczny, aby podaż zrównoważyła popyt. Osoba prywatna realizując obrane cele wytwarza kapitał społeczny i cnoty takie, jak uczciwość czy rzetelność. Bóg i tradycja nie są niezbędne w tym procesie, zatem Burke i Bell nie mieli racji uważając, że kapitał społeczny ewidentnie niszczy morały.

Według jeszcze innego myśliciela Colemana, kapitał społeczny uzupełniają siły pozarynkowe, takie jak rząd, agencje pozarządowe, kościoły czy też inne organizacje, które nie są nastawione na zysk. Coleman uważa, że kapitał społeczny jest dobrem publicznym. Okazuje się, że nie jest to do końca prawda. Jest dobrem publicznym, ale wiąże się na różne sposoby ze wspólnotą. Wg. Fukuyamy jest to dobro prywatne silnie wiążące się ze sferą publiczną.

Warto wspomnieć, że jednym z najważniejszych źródeł kapitalizmu jest system oświatowy. Szkoły uczą norm, budują społeczności, tworzą normy społeczne i dbają o ich przestrzeganie. Jak widać władza państwowa potrafi budować kapitał, ale umie go także zniszczyć. Przede wszystkim rozwój nowoczesnych państw opiekuńczych, ingerencja prawie we wszystkie sfery życia wpływa negatywnie na spontaniczne stowarzyszanie się.

Ostatnią kwestię stanowi wymiana społeczna i gospodarcza. Jedyną różnicą w tych sytuacjach jest przesunięcie w czasie, momentu dokonywania danej wymiany. W transakcji rynkowej towary wymieniane są jednocześnie, natomiast w wymianie społecznej jedna z osób wyświadcza przysługę, nie oczekując natychmiastowego rewanżu. Wymiana rynkowa w pewien sposób skłania do powstania nawyków odwzajemniania, które przesuwają się ze sfery gospodarczej do moralnej, natomiast wymiana moralna wspiera interes własny tych, którzy w niej uczestniczą.

3) Hernando de Soto – „Tajemnica kapitału” (Pięć tajemnic kapitału)

Książka Hernando de Soto „Tajemnica kapitału” stara się odpowiedzieć na jedno z najważniejszych pytań w historii: dlaczego kapitalizm triumfuje na Zachodzie, a zawodzi gdzie indziej? Okazuje się, że tak naprawdę nie chodzi o tło kulturowe czy wielowiekowe tradycje demokratyczne. Kapitał, czyli podstawowy czynnik produkcji, w państwach rozwijających się właściwie jest już od dłuższego czasu gotowy – czeka tylko na swojego odkrywcę.

Дата добавления: 2013-12-12