Канстытуцыя 1931 г. Нацыянальнае і аграрнае пытанні. Вайсковая рэформа. Адносіны паміж рэспублікай і касцёлам

Сфармаваны кааліцыйны ўрад (буржуазныя і дробнабуржуазныя рэспубліканцы, сацыялісты) правёў амністыю, аднавіла дэмакратычныя правы і свабоды, правёў закон аб 8-гадзінным працоўным дні, усталяваў мінімальны заробак і стварыў "Нацыянальную касу супраць беспрацоўя".

Спецыяльна абраныя Устаноўчыя картэсы пачалі работу над новай канстытуцыяй Іспаніі. Яе зацвярджэнне адбылося 9 снежня 1931 г. Іспанія афіцыйна абвяшчалася "дэмакратычнай рэспублікай усіх класаў, заснаванай на базе свабоды і справядлівасці". Канстытуцыя 1931 г. дэклараваў свабоду слова і адасабленне касцёлу ад дзяржавы, даваў жанчынам грамадзянскія правы (у тым ліку выбарчае права), грамадзяне атрымлівалі права на развод. Шляхта пазбаўлялася ўсялякіх прывілеяў. Вышэйшая ўлада ў краіне перадавалася Кангрэсу дэпутатаў (картэсам). Падобна да многіх іншых пасляваенных канстытуцый (Веймарскай Германіі 1919 г., Каралеўства сербаў харватаў і славенцаў 1921 г. і інш.) у ёй была закладзена магчымасць сацыялізацыі (экспрапрыяцыі) маёмасці, якая ўяўляе нацыянальны інтарэс, за справядлівае ўзнагароджанне. У духу пакту Брыяна-Кэлага канстытуцыя дэкларавала адмову ад вайны як прылады палітыкі дзяржавы.

Вырашэнне нацыянальнага пытання насіла шчыра палавінчаты характар. Абмежаваная аўтаномія была дадзена толькі Каталоніі (урад, парламент, афіцыйны статус каталонскай мовы). Гэтым засталіся незадаволеныя не толькі баскі і галісійцы, але таксама частка каталонцаў, якія марылі пра большае. У верасні 1932 г. пачалася доўгачаканая аграрная рэформа. Аднак яна таксама прынесла нямала расчараванняў сялянам. За два гады рэформы яны атрымалі толькі каля 1% зямель латыфундыстаў.

Адной з прыярытэтных задач новай улады было рэфармаванне іспанскай арміі. Аднак скарачэнне непамерна раздзьмутага генеральскага і афіцэрскага корпусу аказалася недастаткова значным і слаба закранула найбольш варожых новаму рэжыму армейскіх чыноў. Стварыць сапраўды рэспубліканскую армію урад не здолеў, але пры гэтым яшчэ напладзіў нямала незадаволеных.

Каталіцкі касцёл быў адасоблены ад дзяржавы, ордэн езуітаў падлягаў роспуску, а яго маёмасць – канфіскацыі (гэткі ж лёс напаткаў і маёмасць іншых ордэнскіх арганізацыяў). Касцёлу забаранялася займацца гандлёвай, прамысловай і выкладчыцкай дзейнасцю. Урадавая палітыка развязвала рукі радыкальным антыкасцёльным элементам, якія нават ладзілі падпалы храмаў і напады на святароў, і падрывала рэспубліканскі кансенсус і ў грамадстве, і ва ўрадзе. Менавіта рознагалоссі ў касцёльнай палітыцы выклікалі першы ўрадавы крызіс – у кастрычніку 1931 г. сам прэм’ер-міністр Нісета Алькала Самора і шэраг членаў кабінету выйшлі ў адстаўку.

Празмерная асцярожнасць ураду ў правядзенні адных рэформаў (напрыклад, вайсковай) і празмерны радыкалізм у другіх (напрыклад, касцёльнай), жорсткасць у падаўленні рабочых і сялянскіх выступленняў і залішне ліберальнае стаўленне да шчыра антырэспубліканскіх і антыдэмакратычных сіл буйнога манапалістычнага і фінансавага капіталу, латыфундыстаў і інш. падрывалі адзінства рэспубліканскага ўраду і разбуралі яго сацыяльную базу. У кастрычніку 1933 г. прэм’ер-міністр Мануэль Асанья зышоў у адстаўку, разам з ім выйшлі з ураду і сацыялісты.

Асаблівасці іспанскага фашызму. "Чорнае двухгоддзе". Узброеныя выступленні ў кастрычніку 1934 г.

У той час, як рэспубліканска-сацыялістычны ўрад распадаўся, блок правых партый здолеў замацаваць адзінства. На лістападаўскіх парламенцкіх выбарах 1933 г. ён атрымаў пераканаўчую перамогу. У снежні 1933 г. быў сфармаваны ўрад на чале з Алехандра Лерусам.

Пераўтварэнні першага рэвалюцыйнага двухгоддзя спарадзілі як вялікія спадзяванні, гэтак і насцярожанасць і нават адкрытую варожасць асобных груп іспанскага грамадства. На базе апошніх напачатку 1930-х гг. у Іспаніі адбываецца згуртаванне кансерватыўных нацыяналістычных і манархічных сіл. Узнікае Іспанская канфедэрацыя аўтаномных правых (СЭДА) – блок клерыкальна-памешчыцкіх і манархічнай партыяў. У 1931 г. група іспанскіх скрайне правых інтэлектуалаў стварыла фашысцкую арганізацыю " Нацыянальна-сіндыкалісцкая хунта наступлення" (ХОНС). Яе мэтамі абвяшчалася ўсталяванне аўтарытарнага рэжыму, знішчэнне марксізму і лібералізму, стварэнне залежных ад дзяржавы сіндыкатаў (прафсаюзаў), захаванне каталіцкіх традыцыяў і ўзмацненне ў грамадстве пазіцыяў касцёлу, знешняя экспансія. Адным з лідэраў іспанскіх фашыстаў становіцца сын былога дыктатара Хасэ Антоніа Прыма дэ Рывера. У 1933 г. ён засноўвае і ўзначальвае "Іспанскую фалангу". У праграме арганізацыі прама гучаў заклік да ажыццяўлення ў Іспаніі “нацыянальнай рэвалюцыі”, ліквідацыі парламентарызму, роспуску палітычных партый і ўсталявання нацыянальна-сіндыкалісцкай дзяржавы як “таталітарнай прылады, якая служыць справе адзінства нацыі”. Напачатку 1934 г. гэтыя арганізацыі аб’ядналіся ўтварыўшы адзіную – " Іспанскую фалангу і ХОНС". Асаблівасцямі іспанскага фашызму былі: вузкая сацыяльная база – перадусім яе складалі прадстаўнікі інтэлігенцыі (юрысты, пісьменнікі, філосафы і г.д.) і вайсковыя афіцэры, моцны ўплыў сацыяльнай дактрыны каталіцызму з яго кансерватыўнай крытыкай капіталізму і ідэяй класавага згуртавання і г.д. У іспанскім фашызму не было моцнага ідэйнага адзінства і адсутнічаў яўны правадыр.

Урад А. Леруса скасаваў практычна ўсё заканадаўства папярэдняга этапу. Напрыклад, дэкрэтам ад 11 лютага 1934 г. прадпісвалася высяленне сялян, якія былі надзелены зямлёй па раней прынятых законах. У траўні асобным дэкрэтам ануляваліся законы аб працаўладкаванні, заробках і працоўным дні для сельгасрабочых і г.д. Нездарма перыяд панавання правых рэспубліканцаў атрымаў назву "рэспубліка контррэформ" або "чорнае двухгоддзе".

Палітыка ўраду, яго збліжэнне з шчыра фашысцкімі сіламі і пагроза фашысцкай дыктатуры, прыход да ўлады ў Германіі нацыстаў на чале з Гітлерам падштурхоўвалі апазіцыю да рашучых дзеянняў. Напачатку 1934 г. у ІСРП узмацняецца левае крыло партыі – генеральным сакратаром сацыялістычных прафсаюзаў (Усеагульнага саюзу працоўных, УСП) быў абраны Франсіска Ларга Кабальера. Левыя сацыялісты бяруць курс на падрыхтоўку ўсеагульнай палітычнай забастоўкі і ўзброенага паўстання. Для кіравання рабочымі на месцах ствараліся рабочыя альянсы.

У адказ на ўключэнне ва ўрад трох міністраў ад СЭДА 4 кастрычніка левыя партыі і прафсаюзы (сацыялістаў падтрымалі і камуністы) абвясцілі ўсеагульную забастоўку, якая на наступны дзень ахапіла практычна ўсю краіну. У Мадрыдзе, Астурыі, Басконіі і Каталоніі яна перарасла ва ўзброенае антыўрадавае паўстанне. Сілы аказаліся няроўнымі. Толькі Астурыя здолела пратрымацца 15 дзён, але зрэшты і там выступленне было патоплена у крыві мараканскімі войскамі і замежным легіёнам пад кіраўніцтвам генерала Франсіска Франка. Кастрычніцкія падзеі прадэманстравалі неабходнасць адзінства сіл і дзеянняў усіх антыфашысцкіх рэспубліканскіх сіл.

Дата добавления: 2014-11-08