Знешняя палітыка Францыі ў 1970-я гг. Умацаванне праатлантычных тэндэнцый у знешняй палітыцы

Эканоміка Францыі ў 1970-я гг. Праявы крызісу 1974-1975 гг. Эканамічная палітыка Ж Пампіду і В. Жыскар д’Эстэна. Палітычная барацьба ў 1970-я гг. Перагрупоўка партыйна-палітычных сіл. Супярэчнасці ў левым лагеры.

З абраннем у 1969 г. прэзідэнтам Ж. Пампіду была змененая валютна-фінансавая палітыка Францыі – было абвешчана пра дэвальвацыю франку на 12,5% адносна долара. На мяжы 1960-х і 1970-х гг. яна забяспечыла краіне значныя перавагі ў галіне знешняга гандлю, што ў сваю чаргу стымулявала прамысловасць. Рашэнне аб дэвальвацыі было часткай плану аздараўлення эканомікі, якое таксама складалася з ураўнаважання бюджэту і гандлёвага балансу, абмежавання спажывання.

Зробленыя крокі дазволілі стабілізаваць эканоміку краіны. Аднак прамысловы ўздым аказаўся нядоўгім. З пачаткам восенню 1973 г. энергетычнага крызісу Францыя апынулася ў вельмі складаным становішчы, бо яна ўвозіла амаль усю спажываную ёю нафту і на 80-90% залежыла ад нафтавага імпарту з арабскіх краінаў. "Слаўнае трыццацігоддзе" (1945-1975), якое характарызавалася агульным эканамічным уздымам, некантраляванай інфляцыяй, пастаянным падвышэннем заробкаў і ростам ВУП падышло да свайго заканчэння. Францыя, як і іншыя капіталістычныя краіны ўступае ў паласу працяглага эканамічнага і сацыяльнага крызісу.

Рэзкі скачок паліўных коштаў прывёў да значнага росту знешнегандлёвага дэфіцыту. Пахіснуліся пазіцыі французскай валюты і сталі зніжацца тэмпы прамысловага росту. Па выніках 1975 г. упершыню за ўвесь пасляваенны перыяд адбылося зніжэнне аб'ёму прамысловай і сельскагаспадарчай вытворчасці – адпаведна на 8% і 3%. У адрозненне ад даваенных крызісаў падзенне вытворчасці не суправаджалася зніжэннем цэнаў. Наадварот, яны ўвесь час працягвалі расці. За 1974-1976 гг. ў 2,5 разы павялічылася беспрацоўе. Яшчэ больш узрастае сацыяльная няроўнасць.

Французскія ўлады шукалі выйсце ў ажыццяўленні палітыкі "прамысловай пераарыентацыі", абвешчанай VII планам эканамічнага і сацыяльнага развіцця на 1976-1980 гг. Яе сутнасць зводзілася да прыстасавання гаспадарчай структуры краіны да новых умоваў сусветнай інтэграцыі, стварэнню транснацыянальных карпарацыяў, узмацнення сувязяў з міжнародным рынкам. Прынцып універсальнай нацыянальнай гаспадаркі, які быў закладзены ў галісцкім курсе "індустрыяльнага імператыву", быў заменены арыентацыяй на падтрымку дзяржавай найбольш канкурэнтаздольных экспартных галінаў – аўтамабільнай, авіяракетнай, хімічнай, электратэхнічнай, вытворчасці сельгаспрадуктаў. У гэтых галінах пачынаецца зліццё манаполіяў на міжнародным узроўні і ў выніку магутнасць французскіх трэстаў ў другой палове 1970-х гг. яшчэ больш узмацнілася. Працягвалася скарачэнне дробных сялянскіх гаспадарак і далейшае ўзрастанне значэння буйных. Менавіта за іх кошт да пачатку 1980-х гг. Францыя становіцца адным з сусветных лідэраў па вытворчасці пшаніцы, ячменю, ільновалакна і цукровых буракоў. Па выніках 1970-х гг. Францыя трывала ўваходзіла буйнейшых эканамічных дзяржаў і ў эканамічных адносінах заняла становішча другой пасля ФРГ заходнееўрапейскай дзяржавы.

Тым не менш, нягледзячы на прадуманы і дастаткова паспяховы эканамічны курс у другой палове 1970-х гг. захоўваўся высокі ўзровень інфляцыі і пагражальных памераў дасягнулі ўцёкі капіталу за мяжу. Нязменна пасіўным заставаўся гандлёвы баланс краіны. Скасаванне мытных тарыфаў у гандлі паміж краінамі "Агульнага рынку" яшчэ больш павялічыла гандлёвы дэфіцыт Францыі.

Пасля нечаканай адстаўкі Ш. дэ Голя ў чэрвені 1969 г. прыйшлося правесці датэрміновыя прэзідэнцкія выбары. Галістаў прадстаўляў папулярны і вопытны Ж. Пампіду. Левыя і левацэнтрысцкія сілы гэтым разам не здолелі дамовіцца аб адзіным кандыдаце і дзейнічалі паасобку. У першым туры Ж. Пампіду набраў 44,5% галасоў і апярэдзіў старшыню Сенату і аднаго з лідэраў антыгалісцкай кампаніі падчас рэферэндуму 1969 г. цэнтрыста Алена Паэра (23,3%) і камуніста Ражэ Дзюкло (21,3%). У другім туры галісты святкавалі ўпэўненую перамогу і Ж. Пампіду стаў новым прэзідэнтам Францыі (1969-1974).

Няўдалае выступленне сацыялістаў на прэзідэнцкіх выбарах (іх кандыдат набраў толькі 5% галасоў) падштурхнула іх да радыкальнай арганізацыйнай ды ідэалагічнай перабудовы партыі. Ужо ў 1969 г. СФІО была перайменаваная ў Французскую сацыялістычную партыю (ФСП). Рэарганізаваная партыя канчаткова адмаўлялася ад тактыкі блакіравання з цэнтрысцкімі сіламі і пачала барацьбу за кансалідацыю вакол сябе саюзнікаў. Гэткім чынам у 1971 г. да ФСП далучыўся шэраг левых груп і на аб'яднаўчым з'ездзе новым лідэрам сацыялістаў быў абраны Ф. Мітэран.

У красавіку 1974 г. нечакана памёр прэзідэнт Ж Пампіду. Ужо ў траўні адбыліся выбары новага галавы дзяржавы. Як і ў 1965 г. у якасці адзінага кандыдату ад левых выступіў сацыяліст Ф. Мітэран. Правацэнтрысцкія сілы былі прадстаўленыя Жакам Шабан-Дэльмасам (ЮДР) і В. Жыскар д'Эстэнам (ФНРІ). У першым туры лідэрства захапіў лідэр сацыялістаў (43,2%), аднак у другім туры ён прайграў Жыскар д'Эстэну крыху больш за 400 тыс. галасоў выбаршчыкаў (толькі каля 1,5%). Гэткім чынам галісты страцілі прэзідэнцкую пасаду, большасць важнейшых міністэрстваў і маглі суцяшаць сябе толькі тым, што засталіся ў складзе ўрадавай кааліцыі, а крэсла прэм'ер-міністра заняў іх малады і перспектыўны лідэр Жак Шырак.

Цэнтральнай ідэяй, вакол якой будавалася ўнутраная палітыка трэцяга прэзідэнта пятай рэспублікі В. Жыскар д'Эстэна (1974-1981), было будаўніцтва "перадавога ліберальнага грамадства". Прэзідэнцкія выбары 1974 г. адбываліся ўжо ў той час, калі французская эканоміка ўцягвалася ў паласу глыбокага крызісу. Урад абвясціў аб далейшай лібералізацыі эканомікі. Аднак паколькі жорсткая эканамічная палітыка "жыскардызму" магла быць падтрыманая толькі паловай французаў, а другая палова галасавала на выбарах за далейшае паглыбленне сацыяльных рэформаў, ураду прыйшлося захаваць цэлы шэраг сацыяльных праграмаў. Аднак пэўны час скарачэнне выдаткаў на барацьбу з беспрацоўем спалучалася з ростам асігнаванняў на адукацыю, ахову здароўя, культуру, інфарматызацыю, экалогію ды іншыя артыкулы, якія вызначаліся ў якасці базавых для "сацыяльнага і маральнага прагрэсу". Прэзідэнт пайшоў на рэфармаванне дзяржаўнай тэлерадыёкампаніі ОРТФ: з яе складу былі вылучаныя 7 асобных вяшчальных устаноў. Але да сапраўднай лібералізацыі радыё і тэлебачання Францыі дойдзе толькі напачатку 1980-х гг. Палітыка В. Жыскар д'Эстэна паспрыяла далейшаму разняволенню нораваў. Менавіта ў гэты час быў дазволены развод па ўзаемнай згодзе і штучнае перарыванне цяжарнасці.

У 1970-х гг. на фоне глыбокага эканамічнага крызісу і нарастання сацыяльных праблемаў адбываецца біпалярызацыя палітычнай барацьбы ў Францыі: выбарчай сацыялістычна-камуністычнай кааліцыі звычайна супрацьстаяла групоўка правацэнтрысцкіх партыяў. Левыя выступалі на базе адзінай выбарчай праграмы, але электаральны ўнёсак дзвюх партыяў не быў аднолькавым. У адрозненне ад рэфармаваных сацыялістаў папулярнасць камуністаў расла павольна. Каб спыніць гэтую тэндэнцыю, у сярэдзіне 1970-х пачынаецца радыкальная перабудова камуністычнай партыі. ХХІІ з'езд ФКП (1976) абвясціў неабходнасць мірнага пабудовы дэмакратычнага "сацыялізму па-французску", адмовіўся ад ідэі "дыктатуры пралетарыяту" і прыняў новую фармулёўку – "улада рабочага класу ды іншых катэгорыяў працоўных". Тым самым ФКП пайшла па шляху "еўракамунізму".

Аднак выкарыстаць сваё абнаўленне ўжо ў другой палове 1970-х гг. левыя партыі не здолелі. Рознагалоссі па пытанні сумеснай выбарчай праграмы і спадзяванні камуністаў на аднаасобны прыход да ўлады прывялі да часовага распаду левай кааліцыі, і на парламенцкія выбары 1978 г. дзве вядучыя партыі левых пайшлі паасобку.

Важныя змены адбываліся і на супрацьлеглым флангу. Некалі магутная ЮДР перажывала востры крызіс. Таму ў снежні 1976 г. на надзвычайным з'ездзе было вырашана на базе гэтай партыі стварыць новую палітычную арганізацыю – Згуртаванне за рэспубліку (РПР; Rassemblement pour la Republique). Старшынёй партыі быў абраны Ж. Шырак, а яе ідэалагічным ядром сталі "асноўныя каштоўнасці галізму".

Падобная рэарганізацыя адбылася і ў лагеры правячай партыі незалежных рэспубліканцаў: у 1977 г. яны ўзялі назву Рэспубліканская партыя, а ўжо ў 1978 г. аб'яднаўшыся з рэшткамі былой правацэнтрысцкай апазіцыі былі перайменаваныя ў Саюз за французскую дэмакратыю (ЮДФ; Union pour la démocratie française). Старшынёй партыі быў абраны В. Жыскар д'Эстэн.

Парламенцкія выбары 1978 г. прадэманстравалі пэўную раўнавагу сілаў і прывялі да ўзнікнення своеасаблівай "чатырохпартыйнай" сістэмы. Чатыры вядучыя партыі не сустрэлі практычна аніякай канкурэнцыі і здабылі амаль аднолькавую падтрымку. У першым туры за РПР прагаласавала 22,62%, за ФСП – 22,58%, за ЮДФ – 21,45% і за ФКП – 20,55%. (Упершыню ў пасляваеннай гісторыі сацыялісты набралі больш галасоў выбаршчыкаў і правялі ў Нацыянальны сход больш дэпутатаў, чым камуністы.) Парламенцкая большасць засталася за правымі. Новая хваля структурнага эканамічнага крызісу, што абрынецца на Францыю напачатку 1980-х гг. лёгка разбурыць гэты хісткі расклад сілаў і ўпершыню ў гісторыі Пятай рэспублікі прывядзе на палітычны Алімп левыя сілы.

У 1972 г. была заснаваная скрайне правая партыя Нацыянальны фронт на чале з былым пужадыстам і ультракаланіялістам Жан-Мары Ле Пэнам. Выступаючы з экстрэмісцкіх і расісцкіх пазіцыяў (галоўны лозунг – "Французы перадусім"), гэтая партыя звязвала масавае беспрацоўе і некаторыя іншыя сацыяльныя праблемы выключна з наплывам імігрантаў, а таму патрабавала іх высылкі з Францыі. Да канца 1970-х гг. партыя заставалася маргінальнай і не карысталася колькі-небудзь прыкметнай электаральнай падтрымкай.

Знешняя палітыка Ж. Пампіду вызначалася значнай доляй пераемнасці адносна палітыкі Ш. дэ Голя (формула "пераемнасці і абнаўлення"). Падтрымліваўся курс на разрадку міжнароднай напружанасці і раззбраенне. Паспяхова развіваліся адносіны Францыі з Савецкім Саюзам і краінамі "сацыялістычнай садружнасці". Разам з тым ў постгалісцкі перыяд французская дыпламатыя імкнулася палепшыць адносіны з ЗША і Вялікабрытаніяй. Было адноўленае знешнепалітычнае і вайсковае супрацоўніцтва з заакеанскай супердзяржавай. Аднак пра вяртанне ў інтэграваную вайсковую арганізацыю НАТО. Ж. Пампіду адмовіўся ад далейшага блакіравання ўступлення Вялікабрытаніі ў "Агульны рынак". У красавіку 1972 г. быў нават праведзены рэферэндум, на якім французам прапанавалі выказацца наконт магчымага ўдзелу ў ЕЭС Вялікабрытаніі, Даніі ды Ірландыі. 2/3 выбаршчыкаў далі свой станоўчы адказ. Францыя адмовілася ад канцэпцыі глабальнай абароны "па ўсіх азімутах" і вызначала "тры колы абарончай палітыкі" – метраполію, Заходнюю Еўропу і Міжземнамор'е. Самастойную і актыўную палітыку праводзіла Францыя і ў краінах трэцяга свету. У межах новай французскай дактрыны Паўночная Афрыка была афіцыйна абвешчана "сферай жыццёвых інтарэсаў".

В. Жаскар д'Эстэн радыкальна змяніў галісцкую формулу аб вялікадзяржаўнасці Францыі, адводзячы ёй месца на чале дзяржаў, якія непасрэдна ідуць следам за дзвюма звышдзяржавамі. Замест "велічы" высоўваўся лозунг "уплыў". Адной з важнейшых мэтаў знешняй палітыкі ўраду новага прэзідэнта было далейшае развіццё адносінаў з ЗША і заходнееўрапейскімі дзяржавамі. Французскія войскі аднавілі ўдзел ў манеўрах НАТО, хаця ў вайсковую арганізацыю Паўночнаатлантычнага альянсу Францыя не вярнулася. Насуперак лініі дэ Голя, новыя ўлады выказаліся за пашырэнне наднацыянальных еўрапейскіх устаноў, прапанавала увесці адзіны еўрапейскі пашпарт, пагадзілася абіраць дэпутатаў Еўрапейскага парламенту прамым усеагульным галасаваннем. Францыя ўвайшла ў еўрапейскую валютную сістэму і прыняла адзіную еўрапейскую плацежную адзінку (экю).

Сярод знешнепалітычных інтарэсаў французскай дыпламатыі заставалася захаванне добрых адносінаў з СССР. Летам 1975 г. В. Жыскар д'Эстэн ад імя Францыі падпісаў Заключны акт Нарады па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе, які прадугледжваў непарушнасць граніц і далейшую разрадку міжнароднай напружанасці.

У перыяд прэзідэнцтва В. Жыскар д'Эстэна значна актывізавалася палітыка Францыі ў краінах трэцяга свету. Згодна з дактрынай "цьермандызму" Францыя прызнае неабходнасць глабальнай далучанасці як "абавязацельстваў і адказнасці" за свае падмандатныя тэрыторыі і садзейнічанне ў развіцці сваім былым калоніям.

Вялікую ўвагу французскія ўлады надавалі развіцця сваёй ядзернай зброі. Напачатку 1970 - х гг. Францыя валодала усімі асноўнымі відамі ядзернай зброі і сродкамі іх дастаўкі: балістычнымі ракетамі, ракетнымі караблямі і падводнымі лодкамі, самалётамі-ракетаносцамі. Па магутнасці французскія ядзерныя сілы апярэдзілі ядзерныя сілы Вялікабрытаніі, хаця й вельмі моцна саступалі ЗША і СССР.

Тэма 8. Францыя ў 1980-я - 2010-х гг.

Эканамічны крызіс 1979-1981 гг. і яго наступствы. Стварэнне ўрада левых сіл, яго палітыка. План Дэлора. Канцэпцыя "самакіраванага сацыялізму" ФСП і перамога левай кааліцыі на прэзідэнцкіх і парламенцкіх выбарах 1981 г.

Новае абвастрэнне сусветнай эканамічнай абстаноўкі напачатку 1980-х гг. нанесла Францыі сур'ёзныя страты. Французскі франк ператварыўся на адну з найслабейшых еўрапейскіх валют, расло беспрацоўе, абвастраліся сацыяльныя праблемы. Гэта ў значнай ступені абумовіла падзенне папулярнасці памяркоўных правых і перамогу на прэзідэнцкіх выбарах 1981 г. сацыялістаў на чале з Франсуа Мітэранам.

На працягу першага году дзейнасці новая правячая адміністрацыя правяла больш за 200 рэформаў. Былі падвышаныя заробкі, да 39 гадзінаў скарочаны працоўны тыдзень, прыняты закон аб выхадзе на пенсію з 60 гадоў і праведзеная дэвальвацыя франку. Аднак фінансавае становішча краіны заставалася настолькі цяжкім, што ўраду прыйшлося ўпершыню за ўвесь пасляваенны перыяд на 4 месяцы замарозіць цэны і заробкі.

Вялікія спадзяванні сацыялісты ўскладалі на нацыяналізацыю (праводзілася з 1982 г.), якая як па сваіх маштабах, гэтак і па галіноваму спектру выходзіла далёка за рамкі звычайнага адзяржаўленне ў заходніх краінах. У выніку гэтай рэформы Францыя атрымала ў сваё распараджэнне найбуйнейшы сярод капіталістычных краінаў дзяржаўны сектар, які ахопліваў каля 25% прамысловых рабочых, забяспечваў чвэрць экспарту і складаў траціну ўсяго аб'ёму французскай прамысловай прадукцыі. Доля дзяржавы ў сферы фінансавання і крэдыту была на парадак большай – 95%.

Нягледзячы на вялікія спадзяванні, заснаваныя на састарэлых неакейнсіянскіх прынцыпах рэформы сацыялістаў былі няздольныя забяспечыць вырашэння самых надзённых эканамічных праблемаў краіны. Застой у эканоміцы працягваўся, не адступала дарагоўля. Левыя запаволілі рост беспрацоўя, але стабілізаваць сітуацыю на рынку працы ўсё адно не здолелі. Заставаўся слабым французскі франк. Вельмі глыбокім заставалася сацыяльнае расслаенне. Ужо ў 1983 г. левым прыйшлося перайсці да рэжыму "жорсткай эканоміі", зафіксаванаму ў г.зв. " плане Дэлора" (Жак Дэлор – тагачасны міністр эканомікі, фінансаў і бюджэту). Праводзілася дэвальвацыя франку, былі падвышаныя падаткі і камунальныя плацяжы, замарожаныя асігнаванні на сацыяльныя патрэбы і г.д.

Рэзкая змена эканамічных прыярытэтаў сацыялістаў дала толькі часовую эканамічную палёгку. У выніку на парламенцкіх выбарах перамога дасталася правай апазіцыі і прэм'ер-міністрам стаў Жак Шырак (1986-1988). Новым урадам была распрацаваная праграма найбольшага спрыяння прыватнаму капіталу. Яе важнейшым стрыжнявым накірункам стала прыватызацыя. У адрозненне ад тэтчарысцкага варыянта рэформаў Ж. Шырак пакінуў у недатыкальнасці дзяржаўную форму ўласнасці ў гэткіх галінах, як вытворчасць і размеркаванне электраэнергіі, газазабеспячэнне і тэлекамунікацыі. Другім накірункам трансфармацыі гаспадарчага механізму стала скарачэнне маштабаў падаткаабкладання. І, нарэшце, яшчэ адным прыярытэтам новага ўраду стала дэрэгламентацыя розных сфераў эканамічнай дзейнасці. Дзякуючы, галоўным чынам, гэтым неакансерватыўным захадам, у 1986-1989 гг. у Францыі назіраўся эканамічны ўздым. Ураду Ж. Шырака ўдалося збіць інфляцыю. Тым не менш, на дастаткова высокім узроўні заставалася беспрацоўе.

Прыблізная раўнавага асноўных палітычных сілаў на парламенцкіх выбарах 1978 г. абяцала вельмі напружаную барацьбу на парламенцкіх выбарах 1981 г. Асноўнымі кандыдатамі правых партыяў былі дзеючы прэзідэнт В. Жыскар д'Эстэн, а таксама заснавальнік РПР і на той час мэр Парыжу Ж. Шырак. Камуністы высунулі кандыдатуру свайго лідэра Жоржа Маршэ, а сацыялісты – Ф. Мітэрана.

Абноўленая дактрына ФСП стаяла на трох важнейшых прынцыпах: самакіраванне, "класавы фронт працоўных" і саюз левых сілаў. Самакіраванне прадугледжвала стварэнне прынцыпова новага тыпу грамадскіх адносінаў, заснаваных на вяршэнстве грамадзянскіх інстытутаў, максімальным развіцці ініцыятывы і адказнасці грамадзянскіх супольнасцяў, у тым ліку працоўных калектываў, рэгіянальных структураў, этнічных, канфесійных і культурных групаў. Самакіраванне разглядалася як база французскай мадэлі сацыялізму – "самакіраванага сацыялізму ". Сацыяльным апірышчам сістэмы самакіравання быў закліканы стаць "класавы фронт працоўных". Прычым разлік быў на стварэнне самай шырокай кааліцыі грамадскіх сілаў (не толькі прафсаюзаў, але таксама жаночых, экалагічных, антываенных ды іншых арганізацыяў), гатовых да падтрымкі праграмы левых. У сваю чаргу ў якасці палітычнага авангарду "класавага фронту" разглядаўся "саюз левых сілаў", г.зн. левых палітычных партыяў.

Як і чакалася, перамогу ў першым туры не здолеў атрымаць ніхто. Лідэрства захапілі Жыскар д'Эстэн (28%) і Мітэран (25,5%). У другім туры лідэр сацыялістаў і кандыдат ад усіх левых сілаў (камуністы заклікалі сваіх прыхільнікаў выступіць адзіным лагерам супраць правых) набраў амаль 52% і стаў новым прэзідэнтам.

Упершыню ў гісторыі Пятай рэспублікі пасада галавы дзяржавы апынулася ў руках сацыяліста – Ф. Мітэрана (1981-1995). Гэта была ўвогуле першая электаральная перамога левых пасля 1958 г. Паколькі большасць у Нацыянальным сходзе па-ранейшаму належала правым партыям, склалася беспрэцэдэнтная сітуацыя – у Пятай рэспубліцы парламенцкая большасць заўжды была "прэзідэнцкай". Ф. Мітэран не стаў эксперыментаваць, спрабуючы прыстасавацца да Нацыянальнага сходу: ён распусціў парламент і прызначыў новыя выбары.

Напярэдадні парламенцкіх выбараў ФСП і ФКП заключылі пагадненне аб выбарчым саюзе: у другім туры партыі абяцалі падтрымліваць аднаго – самага моцнага – са сваіх кандыдатаў. Разлік Ф. Мітэрана на стварэнне левай большасці ў Нацыянальным сходзе цалкам спраўдзіўся. Сацыялісты паказалі небывалы вынік. У першым туры яны набралі 37,5%, а ў другім – нават звыш 49% галасоў, заваявалі абсалютную большасць дэпутацкіх мандатаў і ўпершыню з 1947 г. атрымалі права сфармаваць урад. ФКП, наадварот, выступіла як ніколі слаба (толькі 16%), але 4 камуністы былі запрошаныя ва ўрад. Хаця колькасць прыхільнікаў РПР і ЮДФ скарацілася нязначна, у Нацыянальны сход прабілася амаль удвая менш дэпутатаў,чым трыма гадамі раней (адпаведна 85 і 62 мандаты супраць 148 і 137).

Разварот французскіх выбаршчыкаў улева тлумачыўся жаданнем большасці французаў нарэшце адолець зацяжны крызіс. Памяркоўныя правыя партыі і лідэры не здолелі дасягнуць хуткага поспеху, а ФСП выступіла з прывабнай праграмай дзеяння. Падзенне папулярнасці камуністаў тлумачылася далейшым статыстычным змяншэннем іх традыцыйнага электарату – рабочага класу – і недастатковым пільнаванні прынцыпаў еўракамунізму з боку іх лідэраў (напрыклад, Ж. Маршэ ў адрозненне ад кіраўніцтва італьянскіх камуністаў нават не наважыўся выступіць з асуджэннем савецкага ўварвання ў Афганістан).

"Левы эксперымент" і яго правал. Парламенцкія выбары 1986 г. Палітычны курс ураду Ж. Шырака: французскі варыянт неакансерватыўнай палітыкі. Выбары 1988 г. і перабудова палітычных сіл у краіне. Крызіс традыцыйных партыяў. Зніжэнне палітычнай ролі ФКП. Нацыянальны Фронт у палітычным жыцці Францыі. Палітычнае жыццё Францыі ў першай палове 1990-х гг.

Новым прэм'ер-міністрам Францыі стаў буйны дзеяч ФСП П'ер Маруа (1981-1984). Урад левых прыступіў да рэалізацыі буйнамаштабных сацыяльна-эканамічных рэформаў. Акрамя таго пашырыліся правы прафсаюзаў, былі забароненыя звальненні за палітычную і прафсаюзную дзейнасць. Урад пайшоў на пашырэнне паўнамоцтваў мясцовых органаў улады, правёў амністыю і скасаваў смяротнае пакаранне. Прабуксоўванне рэформаў і нарастанне новых эканамічных цяжкасцяў вымусіла сацыялістаў перайсці да палітыкі "жорсткай эканоміі". Расчараванне і незадавальненне шырокіх колаў насельніцтва дзеяннямі ўраду не маглі не адбіцца на адзінстве левых. У ліпні 1984 г. ФКП выйшла з ураду. Гэта, у сваю чаргу, прывяло да адстаўкі П. Маруа.

Новым прэм'ер-міністрам Францыі быў прызначаны 37-гадовы Ларан Фаб'юс (1984-1986). Самы малады прэм'ер у гісторыі Пятай рэспублікі выступаў за "новы" французскі сацыялізм, адкрыты рыначнай эканоміцы. Непапулярны сацыяльна-эканамічны курс П. Маруа быў працягнуты. Л. Фаб'юс здолеў дамагчыся нязначнага эканамічнага росту. Згодна з палітыкай самакіравання для выбараў у мясцовыя органы ўлады была ўведзена прапарцыйная выбарчая сістэма. У 1985 г. быў прыняты закон пра ўкараненне гэтай сістэмы на выбарах дэпутатаў Нацыянальнага сходу.

Неабходнасць выбарчай рэформы для правячай ФСП у значнай ступені тлумачылася заклапочанасцю ФСП адносна вынікаў будучых парламенцкіх выбараў. І для гэтага былі ўсе падставы. РПР і ЮДФ у 1982 г. перамаглі на рэгіянальных выбарах, у 1983 г. - на муніцыпальных, а ў 1984 г. - у Еўрапарламент.

Рэформа выклікала гнеўную крытыку з боку дзвюх вядучых правых апазіцыйных партыяў. Яны небеспадстаўна абвінавачвалі сацыялістаў у тым, што прапанаваная прапарцыйнасць найперш закліканая паслабіць пазіцыі памяркоўных правых праз узмацнення экстрэмісцкага Нацыянальнага фронту (шанцы скрайне правых прабіцца ў Нацыянальны сход праз мажарытарныя выбары выглядалі мізэрнымі).

Разлік ФСП не спраўдзіўся. Сацыялісты страцілі каля 7% галасоў і больш за сем дзясяткаў мандатаў. Працягваўся заняпад ФКП. Камуністы не здолелі набраць нават 10% галасоў і правялі ў Нацыянальны сход толькі 35 дэпутатаў. Нацыянальны фронт паказаў практычна ідэнтычны вынік і для іх гэта быў ашаламляльны поспех! Падобны сыход не быў нечаканым. Электарат камуністаў працягваў звужацца, а праблемы, звязаныя з іміграцыяй і імігрантамі, толькі нарасталі. Кааліцыя правых партыяў узяла рэванш за паражэнні 1981 г. і заваявала абсалютную, няхай толькі ў два дэпутаты, большасць.

Як і пасля прэзідэнцкіх выбараў 1981 г., Елісейскі палац (рэзідэнцыя прэзідэнта) і Бурбонскі палац (будынак, дзе засядае Нацыянальны сход) атрымалі гаспадароў-канкурэнтаў: у першым зараз панаваў левы лідэр, у другім – памяркоўныя правыя. Мінулым разам Ф. Мітэран меў магчымасць распусціць парламент і паспрабаваць заваяваць для сябе парламенцкую большасць. Пераможныя РПР і ЮДФ адправіць у адстаўку дзеючага прэзідэнта не мелі права. Заклікі аднаго з лідэраў ЮДФ Раймона Бара да Ф. Мітэрана зысці ў адстаўку выглядалі зусім нерэалістычнымі. Больш канструктыўнай выглядала пазіцыя лідэра РПР Ж. Шырака, які лічыў магчымым сумесную працу парламенту і створанага на яго базе ўраду з дзеючым прэзідэнтам. Менавіта Жаку Шыраку, лідэру найбольш папулярнай партыі правых, Ф. Мітэран і даручыў пасаду прэм'ер-міністра. РПР і ЮДФ стварылі кааліцыйны ўрад. Гэтак была адчынена новая старонка ў гісторыі Пятай рэспублікі – пачалося першае "суіснаванне" або "сужыццё" (франц. сohabitation), сумеснае праўленне краінай дзвюма канкурэнтнымі палітычнымі сіламі. Тады ж адбыўся падзел паўнамоцтваў паміж прэзідэнтам і ўрадам: за першым заставаўся прыярытэт у пытаннях нацыянальнай бяспекі (у тым ліку ў вайсковай галіне) і знешняй палітыкі, а за другім – кантроль над сацыяльна-эканамічнай сферай.

Рэалізацыя новым французскім урадам Ж. Шыраку неакансерватыўнай праграмы не мела гэткага ж поспеху, як тое было ў Вялікабрытаніі ці ЗША. Тут сваю ролю адыграла французская спецыфіка (ад французаў, напрыклад, было нашмат цяжэй патрабаваць жыць "зацягнуўшы паясы"; існавалі глыбокія дырыжысцкія традыцыі) і адносна нязначны тэрмін эканамічных рэформаў – на іх было адпушчана гісторыяй крыху больш за два гады. Галоўнай палітычна навінкай кароткага прэм'ерства Ж. Шырака стала чарговая выбарчая рэформа, якая вярнула нядаўна скасаваную мажарытарную сістэму.

Перспектывы далейшага працягу неакансерватыўных рэформаў у Францыі павінны былі высветліцца па выніках чарговых прэзідэнцкіх выбараў. Фаварытам прэзідэнцкай гонкі 1988 г. выглядаў дзеючы прэзідэнт. У адрозненне ад выбарчай кампаніі 1981 г. Ф. Мітэран выступаў не толькі і не столькі як лідэр сацыялістаў і, шырэй, усіх левых, а як агульнанацыянальны лідэр, які рэпрэзентуе "аб'яднаную Францыю", а не своекарыслівы "клан" (намёк на РПР). Прэзідэнт прапанаваў стрыманую сацыяльна-эканамічную праграму, якая не прадугледжвала "ні нацыяналізацыі, ні прыватызацыі".

Характэрнай рысай прэзідэнцкіх выбараў 1988 г. стала яўная дэідэалагізацыя палітычнай барацьбы. Вопыт кіравання вядучых партыяў краіны – ЮДФ, ФСП і РПР, паслядоўна трымаўшых уладу і спрабаваўшых рэалізаваць глабальныя ідэалагічныя праекты – аказаўся малапераканаўчым. Як і ў выпадку з Ф. Мітэранам, гару над ідэалагічнымі схільнасцямі і перавагамі бралі прагматызм і асцярожнасць. Ідэйна-палітычны крызіс традыцыйных партыяў і самой "чатырохпартыйнай" сістэмы, адсутнасць яркіх ідэяў вялі да рэзкага зніжэння грамадскага інтарэсу да выбараў, паслаблення сімпатыяў і даверу да партыяў (па апытаннях, давер да іх адчувалі толькі 2% французаў!)

Вынікі выбараў прадэманстравалі расчараванасць большасці французаў палітыкай ўраду правых. У другі тур разам з Ф. Мітэранам (у першым набраў 34%) выйшаў Ж. Шырак (20%). Але там прэзідэнт пакінуў няшмат шанцаў канкурэнту, набраўшы 54% галасоў французаў, што ўзялі ўдзел у галасаванні. Чарговае паражэнне пацярпелі камуністы. Палітычныя працэсы, што разгортваліся ў СССР і краінах сацыялістычнага лагеру ў другой палове 1980-х гг. яшчэ больш абвастралі ўнутраны крызіс ФКП. Ж. Маршэ, генеральны сакратар партыі, нават не выставіў сваю кандыдатуру. Кандыдатаў-камуністаў аказалася ажно двое, але лепшы з іх, Андрэ Лажуані, не здолеў дацягнуць і да 7% планкі. Ужо ў другі раз даказаў сваю папулярнасць Нацыянальны фронт, чый нязменны лідэр Ж-М. Ле Пэн набраў звыш 14% і заняў у першым туры галасавання пачэснае для сябе чацвёртае месца.

Перамога Ф. Мітэрана дазваляла ФСП разлічваць і на поспех ў датэрміновых парламенцкіх выбарах. Нацыянальная асамблея была распушчаная і ў чэрвені 1988 г. прайшлі новыя выбары. Як і чакалася, перамогу атрымалі сацыялісты (35%). Некалькі выправілі сваё незайздроснае становішча камуністы (11%). Памяркоўныя правыя партыі на дваіх набралі менш за 38% (дэпутацкая фракцыя ЮДФ аказалася крыху большай за фракцыю РПР) і былі вымушаныя вярнуцца ў апазіцыю. Нацыянальны фронт не здолеў зрабіць яшчэ адзін крок наперад набраўшы менш за 10% і здолеўшы правесці ў парламент толькі аднаго дэпутата. Поспех Ж-М. Ле Пэна на прэзідэнцкіх выбарах насцярожыў французаў; вельмі крытычную пазіцыю адносна скрайне правых занялі французскія СМІ.

На працягу наступных пяці гадоў ФСП захоўвала кантроль над Нацыянальным сходам і разам з левымі радыкаламі фармавала ўрад. Спачатку прэм'ерскае крэсла займаў М. Ракар (1988-1991), потым першая жанчына прэм'ер-міністр Францыі Эдыт Крэсон (1991-1992) і, нарэшце, П'ер Берагавуа (1992-1993). Паколькі камуністы, традыцыйныя саюзнікі ФСП, страчвалі папулярнасць М. Ракар ініцыяваў стварэнне больш шырокай правячай кааліцыі за кошт ЮДФ, але падобны палітычны саюз аказалася няўстойлівым і ў 1991 г. распаўся.

Перадвыбарчая праграма Ф. Мітэрана пад лозунгам "ні нацыяналізацыі, ні прыватызацыі" па сутнасці азначала адмаўленне сацыялістаў ад усялякіх глыбокіх сацыяльна-эканамічных рэформаў. А тым часам эканамічная сітуацыя ў Францыі не вызначалася асаблівым здароўем і стабільнасцю. Паступова падаў прэстыж сацыялістаў. З аднаго боку, пасля краху камуністычных рэжымаў адбываўся крызіс усёй сістэмы сацыялістычных ідэяў і каштоўнасцяў. З іншага, рэпутацыі сацыялістаў моцна нашкодзіў цэлы шэраг скандалаў, у якія аказаліся ўцягнутыя іх некаторыя міністры і нават прэм'ер-міністры. Напрыклад, Л. Фаб'юс і шэраг міністраў яго кабінету апынуліся ў цэнтры судовых разглядаў у справе заражэння французскіх пацыентаў СНІДам праз пераліванне крыві. Усё выглядала так, што адпаведныя кіраўнікі наўмысна адмаўляліся ад закупак сучасных амерыканскіх прэпаратаў тэсціравання крыві, каб дачакацца выхаду на рынак французскіх аналагаў, і, магчыма, былі зацікаўленыя прамыслоўцамі матэрыяльна. Паляпшэнню палітычных пазіцыяў ФСП мала дапамагалі нават несумненныя знешнепалітычныя поспехі краіны, асабліва ў справе паглыблення еўрапейскай інтэграцыі. Акрамя таго, не дадавала ФСП сілы барацьба патэнцыйных пераемнікаў Ф. Мітэрана за яго палітычную спадчыну.

Падзенне папулярнасці сацыялістаў засведчылі ужо парламенцкія выбары 1993 г. ФСП страціла 207 месцаў у Нацыянальным сходзе і здолела заваяваць толькі 53 дэпутацкія мандаты! Катастрафічныя вынікі выбараў урадавай партыі і далучанасць да фінансавага скандалу скончыліся трагедыяй для прэм'ер-міністра П. Берагавуа. Сын украінскіх белаэмігрантаў (укр. Береговий, рус. Береговой) сышоў у адстаўку і неўзабаве скончыў жыццё самагубствам (адзіны самазабойца сярод прэм'ер-міністраў Францыі). Сацыялісты перайшлі ў апазіцыю. Камуністаў ужо апярэдзіў не толькі Нацыянальны фронт, але таксама блок "зялёных".

Парламенцкую большасць заваявала кааліцыя памяркоўных правых РПР-ЮДФ, якая завалодала 84% ад усіх дэпутацкіх мандатаў. Паражэнне сацыялістаў было настолькі сакрушальным, што Ж. Шырак, лідэр РПР – найбольш папулярнай партыі – нават запатрабаваў адстаўкі Ф. Мітэрана і адхіліў яго прапанову ўзначаліць урад. Важнейшай прычынай, якая падштурхнула Ж. Шырака да гэтага дэмаршу, было жаданне сканцэнтравацца на падрыхтоўцы да наступных прэзідэнцкіх выбараў. Новым прэм'ер-міністрам Францыі стаў яшчэ адзін прадстаўнік РПР – Эдуард Баладзюр (1993-1995). Прычым Ж. Шырак, чыім стаўленікам быў гэты палітык, нават запатрабаваў ад свайго паплечніка абяцанне не ўмешвацца ў будучую прэзідэнцкую гонку. Новае "сужыццё" працягвалася да 1995 г., калі адбыліся чарговыя прэзідэнцкія выбары.

Дата добавления: 2014-11-08