Пытанні для самаправеркі. 1. Як змянілася ўнутрыпалітычная сітуацыя ў ВКЛ з пры­ходам да ўлады князя Ягайлы?

1. Як змянілася ўнутрыпалітычная сітуацыя ў ВКЛ з пры­ходам да ўлады князя Ягайлы?

2. Назавіце прычыны і ўмовы заключэння Крэўскага пагаднення.

3. Дайце характарыстыку ўнутрыпалітычнай сітуацыі пасля за­ключэння Крэўскага пагаднення.

4. Чаму Мікола Гусоўскі ў паэме «Песня пра зубра» назваў час княжання Вітаўта «залатым векам у гісторыі ВКЛ»?

5. Якімі былі асноўныя напрамкі ўнутранай і знешняй палітыкі князя Вітаўта?

6. Калі адбылася Грунвальдская бітва і якое яна мела значэнне для гістарычнага развіцця беларускіх зямель?

7. Пацвердзіце фактамі, што пры Вітаўце ВКЛ дасягнула сваёй найвышэйшай магутнасці.

8. Ці змянілася ўнутрыпалітычная сітуацыя ў ВКЛ пасля Гара­дзельскай уніі 1413 г.?

9. Дайце тлумачэнне датам: 1385, 1392, 1410, 1413.

Літаратура: К–[1, 2, 4, 6]; А–[3, 4, 7, 8, 10–13, 15, 17, 19–23];

Д–[11, 24, 29, 32].

Экзаменацыйнае пытанне 10. Палітычная і прававая сістэма ў ВКЛ у ХІV–XVI стст.

Эвалюцыя (развіццё) дзяржаўнага ладу ВКЛ у XIV–XVI стст. Статуты ВКЛ.

Асноўныя паняцці па тэме:

рада альбо паны-рада – вышэйшы орган дзяржаўнага кіра­вання ў ВКЛ;

канцлер – першая пасля князя асоба ў дзяржаве, кіраўнік велі­какняжацкай канцылярыі, хавальнік вялікай дзяржаўнай пячаткі;

ваяводы – кіраўнікі буйных тэрытарыяльных адзінак;

маршалак – старшыня на пасяджэннях рады;

гетман – начальнік войска;

падскарбі – загадчык дзяржаўнага скарба (фінансаў);

паны – буйныя землеўласнікі;

шляхта – серэднія і дробныя землеўласнікі.

Эвалюцыя (развіццё) дзяржаўнага ладу ВКЛ у XIV–XVI стст. У канцы ХV ст. аформіўся другі вышэйшы орган дзяржаўнага кіравання – сойм, у які ўваходзілі паны-рада і маглі прысутнічаць спачатку ўсе феадалы ВКЛ, а пазней – па два дэпутаты ад кожнага павета. На соймах вырашаліся пытанні аб вайне і міры, аб падатках і законах, аб выбранні вялікага князя. Такім чынам, адбываецца эвалюцыя дзяржаўнага ладу ВКЛ:

Такім чынам, адбылося абмежаванне ўлады вялікага князя за кошт пашырэння ролі феадалаў. У адрозненне ад ВКЛ у За­ходняй Еўропе і ў Маскоўскай дзяржаве, наадварот, адбываўся працэс цэнтралізацыі ўлады, пры якім улада засяроджвалася ў руках манарха. У ВКЛ адзінаўладдзе, характэрнае для княжання Гедыміна, Альгерда і Вітаўта, паступова ператвараецца на працягу XV ст. і асабліва пры Аляксандры Казіміравічы (1492–1506) у саслоўна-прадстаўнічую манархію. Роля паноў-рады і вальнага соймуў дзяржаўным кіраванні становіцца вышэйшай за ролю вялікага князя. Ён заставаўся першай асобай у дзяржаве, аднак ужо не быў самаўладцам і падпарадкоўваўся волі паноў-радных.

Статуты ВКЛ. Права – звод дзяржаўных законаў. Права­вая культура ВКЛ была прадстаўлена ў XVI ст. (час кіравання Жыгімонта I Старога (1506–1548) і Жыгімонта II Аўгуста (1548–1572)) Статутамі ВКЛ 1529, 1566 і 1588 гг. Гэтыя зборнікі законаў з’яўляюцца сапраўднымі шэдэўрамі беларускай юры­дычнай думкі.

У Статутах была закладзена ідэя прававой дзяржавы, якая грунтуецца на прынцыпе падзелу ўлады паміж заканадаўчымі, судовымі і выканаўчымі органамі. Усе дзяржаўныя асобы павінны былі дзейнічаць згодна закону. Усе людзі абвяшчаліся роўнымі перад законам, незалежна ад саслоўя, да якога належылі. Статуты замацоўвалі тагачасную беларускую мову ў якасці дзяржаўнай, ды і самі былі напісаны па-беларуску, каб кожны жыхар Вялікага княства мог ведаць свае правы. Статут 1588 г. лічыўся найлеп­шым і найдасканалейшым юрыдычным кодэксам у Еўропе XVI ст. Нават праз два стагоддзі пасля прыняцця ён па-раней­шаму заставаўся найвыдатнейшым еўрапейскім зборам законаў. Пасля захопу беларускіх зямель Расейскай імперыяй, яшчэ амаль 50 гадоў наша краіна жыла паводле Статута 1588 г., а не паводле расейскага заканадаўства.

У напісанні і прыняцці першага Статута 1529 г. прымаў удзел канцлер ВКЛ Альбрэхт Гаштальд (невядома –1539), трэ­цяга Статута 1588 г. – канцлер Леў Сапега (1557–1633), аргані­затар працы і рэдактар другога (1566) і трэцяга (1588) Статутаў – Астафій Валовіч (каля 1520–1587).

Дата добавления: 2015-06-25