Культура Беларусi у другой палове XVII - XVIII ст

У другой палове XVII - XVIII стст. ўмовы для развіцця беларускай нацыянальнай культуры пагоршыліся. Ўзмацніліся паланізацыя і акаталічванне насельніцтва ўсходніх зямель Рэчы Паспалітай. Беларуская мова паступова выцясняецца з судовай і дзяржаўнага справаводства, а ў канцы XVII в. яго выкарыстанне як афіцыйнага і пісьмовага мовы было забаронена. Пастановай сейма ў 1696г. ўсё перакладалася на польскую мову. З XVII в. кнігі друкаваліся на польскай, французскай, лацінскай, італьянскай, нямецкай, рускай, габрэйскай мовах. Узмацніўся ўціск правоў праваслаўных і пратэстантаў. У 1668 Cейм забараніў пераходзіць з каталіцтва ў іншыя веравызнання. Праваслаўнай шляхце, святарам, мяшчанам быў забаронены доступ у дзяржаўныя органы ўлады.

Інтэлектуальная жыццё ў другой палове XVII - пачатку XVIII стст. характарызавалася як бы рухам назад. Забываліся дасягнення часоў эпохі Адраджэння і Рэфармацыі, зноў набылі папулярнасць ідэі перыяду сярэднявечча. Умовы, у якіх развілася культура Беларусі, вызначылі яе асаблівасць - полiлiнгвiстычны характар. З-за неспрыяльнай сітуацыі беларускамоўнай была пераважна народная культура - культура сялянства, гарадскіх нізоў, часткі шляхты і духавенства.

Школьная адукацыя да сярэдзіны XVIII ст. канцэнтравалася, у асноўным, у руках манаскіх ордэнаў. Большасць школ належала езуітам. Была спынена дзейнасьць брацкіх і пратэстанцкіх школ. Выкладанне вялося на лацінскай мове, прадметамі для навучання былі граматыка, рыторыка, дыялектыка, арыфметыка, геаметрыя, музыка і астраномія. Цэнтрамі адукацыі былі Віленская езуіцкая акадэмія і Полацкая езуіцкая калегія. У 1773 г. была створана Камісія па нацыянальнай адукацыі (Адукацыйная камісія). Яе стараннямі школа набывае свецкі характар.

У грамадска-палітычнай думкі панавала схаластыкі. Аднак шырокую вядомасць атрымалі атэістычныя погляды Казіміра Лышчынскага. Пакінуўшы Ордэн езуітаў, ён напісаў трактат "Аб неіснаванні Бога», дзе сцвярджаў, што Бог не існуе, а з'яўляецца толькі ілюзіяй, народжанай фантазіяй людзей. Каталіцкае духавенства жорстка расправіўся з беларускім вальнадумцам. У 1689 К. Лышчынскі быў спалены на вогнішчы.

У другой палове XVIII ст. на тэрыторыю Беларусі пачалі пранікаць навукова-філасофскія ідэі заходнееўрапейскіх асветнікаў Ф. Вальтэра, Ж.Ж. Руссо, Д. Дзідро, Р. Дэкарта і інш У Беларусі з'явіліся навукоўцы-філосафы, падзялялыя асветніцкія ідэі французаў. Сярод іх К. Нарбут, Б. Дабшевич, М. Карповіч. Прыхільнікамі ідэй физиократов былі І. Храптовіч, І. Стройновский, М. Карповіч і інш Шырокую вядомасць атрымаў філосаф і царкоўны дзеяч Г. Каніскі, які высока цаніў натуральныя навукі і іх ролю ў пазнанні прыроды.

Адным з яркіх прадстаўнікоў беларускай літаратуры таго часу быў Сімяон Полацкі (1629 - 1680 гг.). Істотная частка яго жыцця была звязана з Масквой. С. Полацкі стварыў рукапісныя зборнікі «Ветроград шматколерны», «Рифмологион". Пісаў на беларускай, лацінскай і стараславянскай мовах. Ён быў выхавальнікам царскіх дзяцей, заснаваў друкарню ў Крамлі і Славяна-грэка-лацінскую акадэмію. На станаўленне беларускай літаратуры ў немалой ступені паўплывала вусная народная творчасць. Літаратурнае жыццё Беларусі XVIII ст. адрознівалася яшчэ вялікімі полилингвизмом, чым у папярэднюю эпоху.

Тэатральнае жыццё Беларусі на мяжы XVII - XVIII стст. была прадстаўлена школьным тэатрам і народным лялечным - Батлейка. У іх рэпертуары пераважалі пастаноўкі на польскай і лацінскай мовах. У другой палове XVIII ст. адбываецца станаўленне прафесійнага тэатра. Пры гэтым пераважалі прыгонныя тэатры. Магнаты запрашалі на прыдворную сцэну замежных акцёраў, музыкаў. Асабліва высокім быў мастацкі ўзровень прыгонных тэатраў Нясвіжа, Слуцка, Шклова, Гродна, Ружан, Слоніма, Магілёва.

У каменным дойлідстве выявіліся асаблівасці барока. У гарадах і вёсках будаваліся пампезныя касцёлы, кляштары, замкі. Да такіх збудаванняў ставяцца бернардынскі, бригидский, езуіцкі касцёлы ў Гродна, францысканскі касцёл у Пінску, Манастырскі комплекс у Жыровічах і інш.

У XVII - XVIII стст. далейшае развіццё атрымала іканапіс. Вядучае месца ў свецкага жывапісу займае партрэт. Склалася некалькі тыпаў партрэта: парадны, рэпрэзентатыўны, рыцарскі, пахавальны. Развівалася кніжная графіка. Высокі ўзровень афармлення і ілюстравання кніг дэманстравалі Супрасльская і Магілёўская друкарні. Прызнанне за межамі Беларусі атрымала майстэрства мясцовых разьбяроў. Беларускія майстры стварылі шэраг высокамастацкіх іканастасаў для Данскога, Сімяонаўская, Нова-Іерусалімскага і іншых манастыроў. Імі ж аформленыя многія саборы, памяшканні Маскоўскага Крамля.

Дата добавления: 2015-06-25