Кастрычнiцкая рэвалюцыя (1917 г.) у Беларусi. Усталяванне Савецкай улады ў Беларусі

Няздольнасць Часовага ўрада вырашаць задачы дэмакратычнай рэвалюцыі, непаслядоўная палітыка кіруючых партый прывяла іх да палітычнага банкруцтва. У гэтай сітуацыі ў ноч з 24 на 25 кастрычніка 1917 г. у Петраградзе перамагло ўзброенае паўстанне рабочых і салдат. Увечары 25 кастрычніка пачаў працу II Усерасійскі з'езд Саветаў, у якім удзельнічаў 51 дэлегат ад Беларусі і Заходняга фронту. 26 кастрычнік З'езд абвясціў аб звяржэнні Часовага ўрада і пераходзе ўлады ў рукі Саветаў, прыняў дэкрэты аб міры і зямлі, сфармаваў рабоча-сялянскі ўрад - Савет Народных Камісараў на чале з Уладзімерам Леніным. Атрымаўшы вестку аб перамозе ўзброенага паўстання ў Петраградзе, выканкам Мінскага Савета выдаў загад № 1, у якім абвясціў аб пераходзе ў горадзе улады ў рукі Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Мінскі Савет паслаў сваіх камісараў на вакзал, пошту і тэлеграф, у штаб Заходняга фронту, узяў пад ахову іншыя важныя аб'екты і ўстановы. 27 кастрычніка быў створаны Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту. У яго ўвайшлі А. Мяснікоў (старшыня), В. Кнорын, М. Колмановiч, К. Ландар, В. Фрейдман і інш.

У гэты ж дзень бундаўцы, правыя эсэры і меншавікі стварылі ў Мінску свой орган - «Камітэт выратавання рэвалюцыі» на чале з меншавікоў Т. Калатухiным. Камітэт не прызнаў савецкай улады і выступіў за захаванне Часовага ўрада, неабходнасць выбараў у Устаноўчы сход і яго скліканне. Ўзброенай апорай камітэта стала другая Каўказская дывізія, часткі польскага корпуса генерала Довбур-Мусніцкага і іншыя воінскія падраздзяленні. Маючы перавага сіл, Камітэт выратавання рэвалюцыі 27 кастрычнік запатрабаваў ад Мінскага Савета перадачы яму улады ў горадзе. Бальшавікі ўступілі ў перамовы і дасягнулі кампраміснага рашэння. Камітэт ўзяў на сябе абавязак не пасылаць войскі ў Петраград і Маскву для падаўлення рэвалюцыі, а Мінскі Савет прызнаў яго ўладу ў горадзе. Адначасова бальшавікі актывізавалі агітацыю сярод салдат. Савецкую ўладу падтрымалі з'езды вайсковых камітэтаў. У ноч з 1 на 2-га лістапада 1917 г. у Мінск прыбыў спецыяльны цягнік і падраздзялення рэвалюцыйна настроеных салдат. Яны ўзялі пад ахову Мінскі Савет. Камітэт выратавання рэвалюцыі быў ліквідаваны. Вечарам 2 лістапада ў гарадскім тэатры адбыўся сход Мінскага Савета з удзелам прадстаўнікоў салдацкіх і фабрычна-завадскіх камітэтаў. Яно адобрыў распрацаваныя Рэвалюцыйным камітэтам мерапрыемствы па ажыццяўленню дэкрэтаў II Усерасійскага з'езда Саветаў і ўсталявання савецкай улады ў Мінску. У канцы кастрычніка - пачатку лістапада савецкая ўлада мірным шляхам перамагла ў большасці гарадоў неакупаванай немцамі тэрыторыі Беларусі.

У больш складаных умовах праходзіла барацьба за ўсталяванне савецкай улады ў Магілёве. Вакол якая знаходзілася тут Стаўкі вярхоўнага галоўнакамандавання гуртаваліся контррэвалюцыйныя сілы. Генералітэт адмаўляўся прызнаць новую ўладу. Лідэры правых эсэраў і меншавікоў хацелі сфарміраваць тут іншае ўрад на чале з В. Ерновым. Іх планы падзялялі Усерасійскі камітэт, Магілёўскі Савет і Выканкам губернскага Савета сялянскіх дэпутатаў. СНК накіраваў у Магілёў атрады матросаў і салдат з Петраграда, Мінска, Оршы, Гомеля на чале з новым Вярхоўным галоўнакамандуючым, прапаршчыкам Н. Крыленко. 18 лістапада Магілёўскі Савет быў вымушаны прызнаць савецкую ўладу і стварыць у горадзе ВРК, да якога перайшла ўся ўлада і кантроль над Стаўкай. 20 лістападзе Стаўка была акружана войскамі і ліквідаваная.
У лістападзе 1917 г. у Мінску адбыліся з'езды Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў Заходняй вобласці, III з'езд сялянскіх дэпутатаў Мінскай і Віленскай губерняў і II з'езд армій Заходняга фронту. Усе яны прынялі рэзалюцыі ў падтрымку Савецкай улады і выказаліся за стварэнне адзінай сістэмы Саветаў як органаў дзяржаўнай улады. 27 лістапада 1917 г., выбраныя на з'ездах выканкамы і франтавой камітэт аб'ядналіся і стварылі абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняй вобласці і фронту (Аблвыканкамзаха), старшынёй якога быў абраны бальшавік М. Рогозинский. Аблвыканкамзаха сфармаваў і выканаўчы орган улады - Савет Народных Камісараў (СНК) вобласці і фронту. Старшынёй СНК быў зацверджаны К.І. Ландар, камісарам ваенных спраў - А.Ф. Мяснікоў, унутраных спраў - К.І. Ландера, прадуктаў харчавання - М.І. Колманович, фінансаў - І.П. Феденев, па нацыянальных справах - С.І. Берсан, земляробства - Н.М. Дайнека, працы - І.Я. Алибегов, гандлю і прамысловасці - У.М. Фрейдман, юстыцыі - У.С. Селязнёў, сацыяльнага забеспячэння - У.І. Красноў. Саветы Віцебскай і Магілёўскай губерняў Обисполкомзапу і яго СНК не падпарадкоўваліся, так як не ўдзельнічалі ў яго стварэнні. Да Лютым 1918 бальшавікі ў асноўным завяршылі стварэнне органаў Савецкай улады, ліквідаваўшы стары апарат - гарадскія думы, управы, земства і іншыя. Іх функцыі ўзялі на сябе Саветы. Новая ўлада імкнулася задаволіць сацыяльныя інтарэсы працоўных мас. Ўсталёўваўся працоўны кантроль за дзейнасцю ўсіх прадпрыемстваў. Размеркаваннем зямель займаліся зямельныя аддзелы Саветаў. Калектыўныя гаспадаркі ствараліся пераважна ў былых памешчыцкіх маёнтках і аб'ядноўвалі галоўным чынам беднякоў і парабкаў. Гэта, як правіла, былі камуны або таварыствы па сумеснай апрацоўцы зямлі. Уводзіўся 8-гадзінны працоўны дзень, страхаванне працоўных, наладжвалася бясплатнае медыцынскае абслугоўванне. Было ўведзена бясплатнае навучанне, ліквідавалася непісьменнасць.
Найважнейшым і неадкладным было пытанне аб спыненні вайны. ВРК Заходняга фронту дамовіўся з камандаваннем германскіх войскаў пачаць перамовы аб свеце. Перамовы пачаліся 20 лістапада ў мястэчку Солы. Падпісаны дагавор ўступаў у сілу з 12 гадзін 23 лістапада 1917 тэрмінам на два месяцы да 24 студзень 1918 г. З гэтага моманту спыняліся ваенныя дзеянні на ўсім фронце ад мястэчка Відзы да ракі Прыпяць. Гэта паскорыла мірныя перамовы ўрадавых дэлегацый, якія пачаліся 20 лістападзе 1917 у Брэст-Літоўску. Снежня 2 савецкай дэлегацыяй быў падпісаны дагавор аб перамір'і, а потым пачаліся мірныя перамовы. На перамовы прыбыла таксама беларуская дэлегацыя ў складзе С. Рак-Міхайлоўскага (старшыня), І. Серады і А. Цвікевіча, а таксама польская дэлегацыя. Троцкі пагадзіўся прызнаць паўнамоцтвы ўкраінскай дэлегацыі, паколькі Украінская Народная Рэспубліка была прызнана ў снежні 1917 Савецкім урадам, але выступіў супраць удзелу ў перамовах прадстаўнікоў Беларусі і Польшчы, як непрызнаных Савецкім урадам. Таму беларускія дэлегаты прысутнічалі на канферэнцыі як дарадцы ўкраінскай дэлегацыі. Мірны дагавор з Германіяй быў падпісаны 3 сакавіка 1918 года Па яго ўмовах ад Расеі адлучалася Курляндыя, Літва, Ліфляндыя, Эстляндыя і частка Беларусі. Украіна і Фінляндыя прызнаваліся самастойнымі дзяржавамі. Савецкая Расея абавязаная была дэмабілізаваць армію і флот, прызнаць дагавор Цэнтральнай Украінскай рады з Германіяй і яе саюзнікамі, падпісаць мірны дагавор з Радай і вызначыць мяжу паміж Расіяй і Украінай. Брэсцкі мір фармальна завяршыў ўдзел Расіі ў першай сусветнай вайне. Інтарэсы Беларусі не былі ўлічаныя. Тэрыторыя Беларусі была падзелена па лініі Дзвінск-святлівымі-Ліда-Пружаны-Брэст. Немцы арыентаваліся на стварэнне «малой Літвы» з далучэннем да Літвы часткі беларускіх тэрыторый, у тым ліку Віленшчыны і Гродзеншчыны. Зямлі на поўдзень ад Палескай чыгункі перадаваліся Украінскай Народнай Рэспубліцы.

Дата добавления: 2015-06-25