Сацыяльна-эканамiчнае развiццё Беларусi у гады НЭПа

Пасля заканчэння грамадзянскай вайны Савецкае дзяржава апынулася ў крызісным стане. Перспектывы сусветнай рэвалюцыі станавіліся ўсё больш прывіднымі. Краіна апынулася ў палітычнай ізаляцыі. Кіруючая партыя губляла давер мас. Вынікам палітычнага і сацыяльна-эканамічнага крызісу стала павелічэнне колькасці ўзброеных выступаў супраць Савецкай улады і яе палітыкі «ваеннага камунізму». Хутка расло недавер да Савецкай улады. Вельмі цяжкім было становішча ў Беларусі. Эканоміка рэспублікі была разбурана. Панізілася ўраджайнасць, зменшылася пагалоўе жывёлы. Не хапала хлеба, тавараў народнага спажывання. Узмацніліся масавы палітычны і крымінальны бандытызм, крадзеж. Шырока распаўсюдзіліся нелегальныя (кантрабандныя) адносіны з прыгранічнымі раёнамі Польшчы, Латвіі, Літвы. Патрабавала вырашэння праблема бежанцаў. Кіраўніцтва бальшавіцкай партыі стала перад выбарам: або ісці на новую грамадзянскую вайну, якую ў дадзеных умовах яно выйграць не магло, або прызнаць свае памылкі і пайсці на адмену ваеннага камунізму, і прапанаваць радыкальную праграму пераадолення крызісу. Быў абраны другі шлях.

Новая эканамічная палітыка (НЭП) была прынятая на Х з'ездзе РКП (б) у сакавіку 1921 г. харчразверстку была заменена натуральным падаткам. Сяляне атрымалі права распараджацца сваёй прадукцыяй, якая заставалася пасля выплаты падаткаў. Улічваючы памеры харчразверсткi, на тэрыторыі Беларусі харчовага падатку быў усталяваны ўдвая вялікім. Для збору падаткаў быў сфармаваны штат упаўнаважаных. На кожны павет былі створаны па дзве спецыяльныя выязныя сесіі ревтрибунала, якія судзілі неплацельшчыкаў на месцы. Прысуды былі суровымі, аж да 3-х гадоў турмы і канфіскацыі маёмасці. 1 жнівень 1922 года уводзіўся адзіны натуральны падатак. Замест 18 відаў харчавання новы падатак павінен быў здавацца шасцю асноўнымі прадуктамі. У гэтым жа годзе ўводзіліся грашовыя падаткі. На пачатак 1923 уводзіўся адзіны сельгаспадатку, які выплачваўся часткова прадуктамі, часткова - грашыма. З 1 студзень 1924 падатак спаганяўся толькі чырвонцамі ў памеры 5% прыбытку з гаспадаркі. Увядзенне НЭП ў Беларусі супала па часе з перадачай зямлі сялянам. У верасні 1922 Прэзідыум ЦВК БССР прыняў закон аб «Працоўным землекарыстанні», які абвясціў свабоду выбару формаў землекарыстання. Законнымі прызнаваліся арцелі, прыватныя ўладанні ў выглядзе адрубоў і хутароў. Дазвалялася здача зямлі ў арэнду і выкарыстанне наёмнай працы, заахвочвалася развіццё кааперацыі. Арэнда ў сельскай гаспадарцы Беларусі не атрымала шырокага распаўсюджвання. Хутка расла кааперацыя. Ішоў працэс скарачэння камун, сельскагаспадарчых арцеляў і таварыстваў па сумеснай апрацоўцы зямлі. Да 1927 г. сельская гаспадарка БССР было адноўлена.
У гады НЭП існавала прыватная, кааператыўны і дзяржаўны гандаль. Знешні гандаль ажыццяўлялася праз камісарыят знешняга гандлю РСФСР. Склалася сетку крэдытных устаноў. У яе ўвайшлі Дзяржбанк ў Мінску і 9 філіялаў у акруговых цэнтрах, Беларуская кантора Промбанка ў Мінску, а таксама спецыялізаваныя, камерцыйныя і інш.
НЭП ахапіў і сферу прамысловасці. Была ўведзена новая сістэма кіравання буйной нацыяналізаванай прамысловасцю. Дзяржава ў асобе ВСНГ і яго мясцовых органаў забяспечвала кіраўніцтва прадпрыемствамі, якія перакладаліся на гаспадарчы разлік. Глаўкі былі ліквідаваныя, замест іх ствараліся трасты і сіндыкаты. Значнае развіццё дробнага вытворчасці было адной з асаблівасцяў Беларусі. Асноўная маса дробных прадпрыемстваў належала прыватным асобам або знаходзіліся ў арэндзе. У гады НЭП былі адноўлены і пабудаваны дзесяткі фабрык і заводаў, у іх ліку гарбарны завод «Бальшавік» і абіўная фабрыка ў Мінску, абутковая і кандытарская фабрыкі ў Гомелі і інш. У цэлым, прамысловасць Беларусі мела паўсаматужных характар ​​і грунтавалася на мясцовым сыравіну. Аднаўленне народнай гаспадаркі з'явілася не толькі вынікам эфектыўнасці НЭП, але і гераічных намаганняў рабочага класа, сялянства, а таксама дапамогі савецкіх рэспублік. Разам з тым, новая эканамічная палітыка мела шэраг супярэчнасцяў. Яна ажыццяўлялася без рэфармавання палітычнай сістэмы, прававой базы. Засноўвалася не на аб'ектыўных эканамічных законах, а на сацыяльным замове, валюнтарызму. Гэтая дваістасць НЭП, якая балансавала на супярэчнасьцях паміж абагульненых і прыватнакапіталістычнага гаспадаркай, абумовіла вузкія рамкі для свабоднага рынку, прыватнай ініцыятывы, нарастаючую тэндэнцыю да згортванню гэтай палітыкі.

У 1926 г. быў узяты курс на павелічэнне падаткаў, выцясненне з рынку дробнага вытворчасці і гандлю, скарачэнне грашовага і таварнага крэдыту прыватнікам. Гэта прывяло да згортвання дзейнасці прыватных прамысловых і гандлёвых прадпрыемстваў. Толькі за адзін 1927/28 год колькасць прыватных гандлёвых прадпрыемстваў скарацілася больш, чым на 5 тыс. Каб пераадолець крызіс хлебных нарыхтовак, Сталін запатрабаваў ўжываць надзвычайныя меры - прыцягваць да судовай адказнасці тых, хто адмаўляўся здаваць хлеб дзяржаве.

Рэзкае павелічэнне вытворчасці збожжа, павышэнне эфектыўнасці сельскай гаспадаркі ў цэлым партыя бачыла ў абагульванні сялянскіх гаспадарак, стварэнні калгасаў. Новая эканамічная палітыка, якая выклікала ажыўленне ў прамысловасці, гандлі, сельскай гаспадарцы, у іншых сферах жыццядзейнасці, скончылася.

Дата добавления: 2015-06-25