Культура i адукацыя Савецкай Беларусi у 20-30-я гады 20 ст

Палітыка беларусізацыі спрыяла росквіту асветы і культуры ў 20-я гады. Важнае значэнне надавалася ліквідацыі непісьменнасці. Адзінаццатага снежні 1920 года была створана Надзвычайная камісія па ліквідацыі непісьменнасці ў Беларусі, пазней такія камісіі былі створаны ў паветах і валасцях. Аднак у даваенны час непісьменнасць ў Беларусі не была цалкам ліквідаваная. Да сярэдзіны 30-х гг., Пасля шэрагу эксперыментаў, ішло фарміраванне савецкай сістэмы народнай адукацыі. Школа дзяліліся на пачатковую, няпоўную сярэднюю, сярэднюю, сярэднюю спецыяльную, вышэйшую. 30 кастрычнiка 1921 г. пачаліся заняткі на двух факультэтах Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Рэктарам БДУ стаў вядомы гісторык-славіст У.І. Пічэта. У 1925 - 1926 гг. акрамя БДУ ў БССР рыхтавалі кадры тры вышэйшыя навучальныя ўстановы: Камуністычны універсітэт у Мінску, Беларускі ветэрынарны інстытут у Віцебску і Беларуская сельскагаспадарчая акадэмія ў Горках. Акрамя таго, у рэспубліцы налічвалася 25 тэхнікумаў, 20 профтехникумов і 20 іншых спецыяльных навучальных устаноў. У аснову камплектавання вышэйшых і сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў быў пакладзены класавы прынцып. Рыхтавалі да паступлення ў навучальныя ўстановы рабочыя факультэты пры вышэйшых навучальных установах. У 1925 - 1926 навучальным годзе ў БССР дзейнічала тры рабфака.

Станаўленне беларускай навукі ў 1920-я гг. адбывалася ў вышэйшых навучальных установах і навукова-даследчых установах. Дваццатага студзеня 1922 г. на базе навукова-тэрміналагічнай камісіі быў адкрыты Інстытут беларускай культуры (Інбелкульт). У выніку рэарганізацыі Інбелкульта 1 студзені 1929 года была створана Акадэмія навук БССР.
Шмат увагі ў 20-я гг. надавалася палітыка-выхаваўчай і культурна-асветніцкай рабоце. Цэнтрамі гэтай працы сталі клубы і хаты-чытальні, бібліятэкі. Павялічылася колькасць рэспубліканскіх перыядычных выданняў. У 1924 г. пры народным камісарыяце асветы БССР было створана Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі. У гэты ж час было створана Дзяржаўнае ўпраўленне па справах кінематаграфіі - Белдзяржкіно. У 1926 г. быў пастаўлены мастацкі фільм «Лясная быль» Ю. Тарыча.

У 20-я гг. шырокае развіццё атрымала літаратура. У пісьменніцкую сераду улілася вялікая група таленавітай сельскай моладзі. Яны гуртаваліся вакол розных арганізацый. У канцы 1923 паўстала літаратурнае аб'яднанне "Маладняк", якое лічыла сябе арганізацыяй пралетарскіх пісьменнікаў. Але яго члены грашылі ультрареволюционной фразеалогіяй. У 1926 г. група пісьменнікаў і паэтаў выйшла з «Маладняка» і стварыла новае літаратурнае аб'яднанне «Узвышша». Яго заснавальнікамі былі А. Бабарэка, З. Бядуля, П. Глебка, У. Дубоўка, К. Крапіва, М. Лужанін, К. Чорны. Новае аб'яднанне прапаведавала прынцыпы высокага мастацтва, крытыкавала нігілістычнае стаўленне маладнякоўцаў да класічнага спадчыны, вялікую ўвагу надавала нацыянальнай спецыфіцы. У 1927 г. сфармавалася літаратурнае аб'яднанне «Полымя». У яго ўвайшлі пераважна пісьменнікі старэйшага і сярэдняга пакалення. Сярод іх былі Я. Колас, Я. Купала, А. Александровіч, Ц. Гартны, А. Дудар, М. Чарот і іншыя. Гэта аб'яднанне стала стрымліваючым цэнтрам, ураўнаважвае крайнія пазіцыі. У 1928 г. была створана Беларуская асацыяцыя пралетарскіх пісьменнікаў (БелАПП). Сваёй задачай яна лічыла актыўную падтрымку сацыялістычнага будаўніцтва. Важнай падзеяй у культурным жыцці стаў выхад у свет паэм Я. Коласа "Новая зямля" і "Сымон музыка", раманы Т. Гартнага «Сокі цаліны», М. Зарэцкага "Сцежкі-дарожкі», К. Чорнага «Сястра». Асноўная тэматыка беларускай прозы 20-х гг. - Гады рэвалюцыі і грамадзянскай вайны.

Плённа працаваў калектыў Першага Беларускага драматычнага тэатра, створанага ў 1921 г. Па рэспубліцы гастралявала Беларуская тэатральная група пад кіраўніцтвам У. Галубка, якая вырасла з гурткоў мастацкай самадзейнасці. У 1926 г. яна была ператворана ў Беларускі перасоўны тэатр. У гэтым жа годзе ў Віцебску адкрыўся Другі Беларускі дзяржаўны тэатр. У тэатрах Беларусі сфармаваліся таленавітыя акцёры Ф. Ждановіч, Л. Ржэцкая, Б. Платонаў, Г. Глебаў, П. Малчанаў, А. Ільінскі і інш. У беларускім музычным мастацтве пераважала самадзейнае творчасць музычных, харавых і танцавальных калектываў. Кампазітары В. Теравский, М.М. Сакалоўскі і іншыя запісвалі і апрацоўвалі беларускія народныя песні.
Паспяхова праходзіла і станаўленне беларускага выяўленчага мастацтва. У 1919 г. у Віцебску пачала дзейнічаць народная школа мастацтваў. Яе арганізатарам і дырэктарам (1919 - 1921 гг.) Быў Марк Шагал. У школе выкладалі ў розныя гады Ю. Пэн, А. Бразер, С. Юдов, К. Малевіч і інш У 1925 і 1927 гг. ў Мінску адбыліся выставы твораў беларускіх мастакоў. Цікавасцю гледачоў карысталіся карціны В. Волкава «Кастусь Каліноўскі», Б. Уладзімірскага «кросны», М. Філіповіча «Барыкады».
У першай палове 20-х гг. пачалі свой творчы шлях скульптары А. Грубэ, А. Бразер, З. Азгур, А. Бембель, А. Глебаў.

Дата добавления: 2015-06-25