Жаттарды криминалистік зерттеу. 5 страница

а) ұсталынған, қылмыс жасаған сезікті тұлға.

Бұл тергеу жағдайында болған қылмысқа тұлғаның қатыстығын көрсететін дәлелдемелерді жинаумен қорытындыланыды. Тергеушінің келесі әрекет бағдарламасы ерекше: сезіктіні ұстау, жеке тінту, қажет болғанда куәландыру; оқиға болған жерді қарау; жәбірленушілерді немесе материалды жауапты тұлғаларды және куәларды жауаптау; сезіктіні жауаптау; сезіктінің тұрғын орнын тінту.

ә) қылмыс жасалды деп сезіктелген тұлға ұсталмаған, бірақ оның тұлғасы жайында анықталған дәлел бар.

Тергеудің негізгі бағыты болған қылмыс болған материалдық жағдайды зерттеу, сезіктелген тұлғалар, ұрланған мүлікпен немесе құнды заттар туралы дәлелдемелерді жинау мен бекіту және басқа қылмыс мән-жайларын анықтау болып табылады. Берілген жағдайда мынадай бастапқы тергеу әрекеттері негізгі мәселе бола алады: жәбірленушілерді немесе материалды жауапты тұлғаларды жауаптау; оқиға болған жерді қарау; куәгерлерді жауаптау; сот сараптамаларын тағайындау; жедел іздестіру іс-шараларын ұйымдастыру;

б) қылмыс істеген тұлға жөнінде мәліметтердің құқық қорғау органдарында болмауы және жоқтығы.

Тергеуші әрекеттеріне жататындар: бұл жағдайда жоғарыда аталған тергеу әрекеттерінің басқа қылмыс істеген

Криминалистика негіздері 98

тұлғаны анықтауға; ұрланғанды іздестіру; қылмыстың болу тәсілі, оқиға болған жердегі табылған іздер, ұрланған заттардың белгілері туралы криминалистикалық тіркеуді және басқа іс-шараларды пайдалану арқылы тексеруді жүзеге асыруға арналған жедел-іздестіруші іс шараларын жүргізеді.

Сезіктіден (айыпкерден) жауап алу барысында, егер ол өз кінәсін мойындаса, келесі мән-жайларды анықтау қажет: қылмыстың мән-жайлары; ұрланған заттар қайда жасырылды; сезікті қылмысты өзі жасады ма, әлде сыбайластарымен бірге жасады ма; ұрланған заттарды ол қашан, кімге және қандай жағдайда өткізді; сатып алушы қандай ақша төледі (теңге ме әлде басқа валюта ма); сезікті ұрланған заттарды өткізу нәтижесінде қандай сомаға ие болды; кім оның айтқанын дәлелдей алады, т.б. Сонымен қатар жауап беруші адам бұрын ұрлық жасаған, жасамағанын анықтау қажет.

Егер жауап беруші ұрлық жасағанын мойындамаса, оған қылмыс жасалған кезде ол қайда болғанын, не істегенін айту және оның сөздерін дәлелдейтін адамдарды атауды ұсыну керек.

Келесі кезеңде ұрлық туралы істер бойынша куәгерлер ретінде мекеме, кәсіпорын және ұйым бастықтарынан; ведомстводан тыс күзету күзетшілерден, жеке күзетшілерден; аула сыпырушылардан; комиссиялық дүкендер мен сатып алу пункті қызметкерлерінен және жасалған қылмыспен байланысты мән-жайларды білетін басқа да тұлғалардан жауап алған жөн болады. Анықталатын мән-жайлар жәбірленушіге қойылатын сұрақтармен сәйкес болады.

27. Алаяқты тергеу әдісі.

1. Алаяқтың ұғымы және пәні
2. Анықтауға жататын мән жайлар

Криминалистика негіздері 99

1. Алаяқтықты жасау тәсілдері
2. Бастапқы тергеу кезіндегі түрлі жағдайлар мен тергеу әрекеттері
3. Алаяқтықты тергеудегі тағайындалатын сараптама түрлері

1. Алаяқтықтық – бұл бөтен мүлікті ұрлау немесе бөтен мүлікке құқықты алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы алу. (ҚР ҚК 177 бап).

Алаяқтық әрекеттерді істегенде, қылмыстық қол сұғудың пәні болып ақша, өндірістік тауарлар, бағалы қағаздар, зергерлік бұйымдар және т.б. табылады.

2. Қылмыстық істерді берілген дәрежесі бойынша дәлелдеуге жататын жағдайлар қатарына мыналар жатады:

- алаяқтық орынға иеленді ме?

-алаяқтықтың орны, уақыты, шарты, тәсілі; қылмысты білген, көрген кім?

-қылмыстық ойдың болуы;

-алаяқтықтың пәні (нені иеленген) алаяқпен қанша мөлшердегі ақша заңсыз түрде алынған;

- алаяқтық кімге қатысты істелінген (мемелекеттік немесе қоғамдық ұйым, коммерциялық құрылым, жеке тұлға);

- қылмыскердің тұлғасы туралы деректер (жұмыс орны, еңбек мінездемесі, сотталғандығы, дәлелі және т.б.);

- алаяқтық қылмыстық топ және оның әр жердегі қатысқан басқа тұлғалар туралы деректер (құрамы, саны, техникалық жабдықталуы, мамандануы және т.б.);

- жәбірленушінің тұлғасы (алаяқпен қатынасқа түсу мән-жайлары туралы деректер);

- алаяқтықты істеуге ықпал ететін мән-жайлар.

3. Алаяқтықты істеудің негізгі тәсілдері дәстүрлі және қазіргі заманға лайықты болып бөлінеді:

Дәстүрлі тәсілдерге мыналар жатады:

а) дәстүрлі және басқа да құрамалы ойындарда алдау

Криминалистика негіздері 100

ә) жасанды асыл бұйымдарды сату

б) ақшалық және заттық «қуыршақты пайдалану»

в) ақша купюраларын эквивалентсіз аудару

г) бақылаушы және құқық қорғау органдары өкілдері түріндегі таңдау.

Қазіргі заман тәсілдеріне мыналар жатады:

а) жасанды құжаттармен банктік кредиттерді алу

ә) тұрғын қаражаттарын өз иелігіне өткізу салдарымен өтірік фирмаларды құру

б) тұрғын үймен заңсыз мақсаттағы мәміле

в) банкоматтардан ақша алу немесе сауда мекемелерімен тауар алу үшін бөтен немесе жасанды пластикалық карточкаларды пайдалану

г) ақша ауыстыруда шетел төлқұжаттарын, визаларды, акцияларды сатуды және бағалы қағаз туындыларын жасауда алдау

4. Алаяқтықты тергеу бастапқы кезіндегі мазмұны қалыптасқан тергеу жағдайына байланысты ондай жағдайларды берілген іс дәрежесіне байланысты қылмыскердің тұлғасы туралы деректемелердің болуы негізіне жатқызып 4 түрін бөлуге болады.

а) алаяқ белгілі, оның алаяқтық әрекеттерінде немесе одан кейін ұсталынуы.

Бұл жағдайда тергеудің мынадай реті тән: сезіктіні жеке тінту мен оны жауаптау; тінтудегі алынған заттық дәлелдемелерді қарау; оқиға болған жерді қарау; жәбірленуші мен куәгерді жауаптау.

б) алаяқ белгілі, бірақ ол тығылып жүр. Келесі тергеу әрекеттері жүргізіледі: жәбірленушіні, куәгерді жауаптау; заттық дәлелдерді қарау, сезіктіні іздестіруге ішкі істер органдарының бөлінуі; жедел іздестіруші іс-шараларды ұйымдастыру; сезіктінің тұлғасын білу, оның болатын орны бойынша шаралар қолдану.

Криминалистика негіздері 101

в) алаяқ белгілі, бірақ оның әрекеттері заңды мәліметтер түрінде көрсетіліп тұр. Мұндай жағдайға сезіктімен жүргізілген операциялардың қатарына қосатын сипаты мен құқық негізін зерттейді; алаяқтық мәмілелерді жүргізетін құжаттарын алу; оған қатысты лауазымды тұлғаларды анықтау жәна жауаптау; ұқсас операцияларды регламенттейтін заңдарды оқу; мүлікті, ақшаны және фирма құндылықтарын іздестіру; оның банктік шарттарын қамауға алу.

г) алаяқ белгісіз.

Бұндай жағдайда тергеуші мынаны ұйымдастырады: субъективті портретті құрау; криминалистикалық тіркеу бойынша тексеру; жедел іздестіруші іс-шараларды жүргізу.

5. Алаяқтық туралы істерді тергеуге жүргізілетін сот сараптамасының кешені, алаяқтық тәсілі мен оны анықтауға жататын көлемді мән-жайларға байланысты. Қылмыскерді әшкерелеу үшін: сот-физикалық сараптамасы (материалды тану); сот-бухгалтерлік сараптамасы; сот-химиялық сараптамасы; сот-тауар танымдық сараптамасы, сот-математикалық сараптамасы, криминалистикалық сараптама (дактилоскопия, трасология, қол жазба танушы және т.б.) жүргізіледі.

28. Пара алушылықты тергеу

1. Пара алушылық ұғымы
2. Анықтауға жататын мән-жайлар
3. Тергеудің бастапқы кезеңіндегі түрлі жағдайлар мен тергеу әрекеттері
4. Пара алушылықты тергеудегі тағайындалатын сот сараптамалары

Криминалистика негіздері 102

1. Пара алушылық – бұл лауазымды адамның өзі немесе өкілі болған адамның пайдасына жасаған іс-әрекет (әрекетсіздігі) үшін ақша, бағалы қағаздар, өзге де мүліктік, мүлікке құқығы немесе мүлік сипатындағы пайда түрінде пара алуы, егер мұндай іс-әрекеттер (әрекетсіздік) лауазымды адамның өкілеттігіне кіретін болса не ол қызметтік жағдайына байланысты осындай іс -әрекетке мүмкіндік жасаса, сол сияқты жалпы қамқоршылығы немесе қызметі бойынша жол беруі (ҚР ҚК -311 бап), сондай-ақ лауазымды адамға тікелей немесе делдал арқылы пара беру (ҚР ҚК 312 бап).

2. Пара алушылықты тергеуде келесі мән-жайлар анықталуға жатады:

- пара беру дерегінің алатын орны;

- парақорлық пәні қандай; пара ретінде құнды заттар немесе ол қызмет қалпында берілсе, онда заттың немесе қызметтің ақшалай құны қандай;

- пара беруші мен пара алушы кім?

- қылмыстың жағдайы қандай? (уақыты, орны, пара беру тәсілі);

- пара қандай мақсатта берілген?

- пара берушінің ойындағы әрекеттер орындалды ма, ол заңды сипатқа ие ме?

- парақорлық әректтерінде басқа қылмыс белгілері бар ма, болса қандай;

- қылмыскерлердің әрекеттерінде топталатын белгілер жоқ па?

- пара берушінің әрекеттерінде оны қылмыстық жауаптылықтан босататын мән-жайлар жоқ па?

- парақорлыққа қандай мән-жайлар ықпал жасады?

3. Пара алушылықты тергеу кезеңінде бастапқы 3 түрлі жағдай пайда болады:

а) Пара берушінің арызы бар және ол пара алушыға белгісіз, оны әшкерелеуге көмектесуге дайын.

Бастапқы тергеу кезеңіндегі тергеу әрекетінің шеңбері мен реті мынадай көрініс алады: пара берушіні жауаптау; пара

Криминалистика негіздері 103

алушыны болған жерде ұстау, пара алушыны жауаптау, пара алушының тұрған орны бойынша тінту, оның мүлкін қамауға алу және қарау, куәларды жауаптау, беттестіруді өткізу;

ә) Пара алушы мен пара беруші келісіп әрекет жасайды; қылмыс туралы ақпарат жедел іздестіру көздерінен түседі; парақорлар ол жайды білмейді.

Егер пара беруші мен пара алушыны қоса әшкерелеу үшін бастапқы кезеңде мыналарды жүзеге асыру керек: парақорларды пара беріп алу кезінде ұстап, жеке тінту жүргізу; тұрғын және жұмыс орындарын тінту; олардың мүлкін қамауға алу; сезіктілерді жауаптау; қызмет құжаттарын алу және қарау; куәгерлерді жауаптау.

б) Пара алушылық деректері туралы мәлімет белгілі көздерден келуі; парақорларға олардың әрекеттері жөнінде құқық қорғау органдарының айналысуы белгілі.

Ондай жағдайларда куәгерлерді жауаптау; құжаттарды алу мен қарау; сезіктілерді жауаптау; толық анықтама болғанда сезіктілерге тінту жүргізіледі. Оларға қоса жедел іздестіру іс шара кешені жүзеге асады.

4. Пара алушылық іс бойынша келесі сот сараптамалары жүргізіледі:

- дактилоскопиялық сараптама – пара затындағы немесе қабындағы қылмыскерлердің ізін алу үшін;

- сот-қолжазба танушы сараптама – құжатты, хатты, ананим арызды жазушыны табу үшін;

- құжаттарды техникалық криминалистикалық зерттеу – құжаттағы жөндеу, қолжазбаны, мөрді жасауды анықтау үшін;

- сот-бухгалтерлік сараптама – бухгалтерлік құжаттарды рәсімдеу мен өткізу тәртібінің дұрыстығын табу үшін;

- трасологиялық сараптама

- фоноскопиялық (дыбыстық) сараптама

Криминалистика негіздері 104

29. Есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз айналымға түсірумен байланысты қылмыстарды тергеу әдісі.

1. Есірткі заттарын және жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз айналымға түсіруге байланысты қылмыскердің криминалистикалық сипаты.

2. Анықтауға жататын мән-жайлар.

3. Қылмыстық істі қозғау ерекшеліктері.

1. ҚР ҚК-не сәйкес есірткі заттарының заңсыз айналымына байланысты қылмыстарға: жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе сату (259 бап), оларды ұрлау немесе қорқытып алу (260), оларды тұтынуға көндіру (261), құрамында есірткі заттар бар, өсіруге тиым салынған өсімдіктерді заңсыз өсіру (262), есіркі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды дайындау үшін пайдаланылатын шикізаттың, аспаптардың немесе жабдықтардың заңсыз айналымы (263), оларды тұтыну үшін притондар ұйымдастыру немесе ұстау (264) үшін қылмыстық жауаптылық бекітілген.

Есірткілер - бұл оларды қолданғанда ерекше психиклық жағдайды туғызатын заттар. Адам ол жағдайда өте тез әдеттенеді және оны үнемі қолдануға душар болады, нәтижесінде ол әдет нашақорлық ауруына және орталық жүйке жүйесінің өзгеруіне әкеліп соғуы мүмкін.

Осыған байланысты есіркі заттарын медициналық емес және ғылыми мақсаттарда пайдалануға заңмен тыйым салынған.

Сорадан қолдан жасалынатын есірткі заттарының түрлері: марихуана, гашиш, гашиш майы, какаин, героин.

Криминалистика негіздері 105

Есіркіні алу және өткізудің ең кең тараған түрі – оны әдетте бір рет қолдану үшін кішкене доза ретінде бөлшектеп сату.

Есірткі өткізушілер топ құрамында жұмыс істейді: біреуі есірткіні ұсынады, екінщісі сырттан бақылап тұрады, үшіншісінде есірткі заттары сақталады.

2. Есірткі заттарына байланысты істер бойынша анықтауға жататын мән-жайлар:

- берілген қылмыс түрі жасалды ма, жасалса сезікті тұлғалардың әрекеттері ҚР ҚК-нің қай бабына сәйкес елетінін анықтау;

- қылмыс қайда, қашан және қандай тәсілмен жасалынған;

- белілген қылмысты нақты кім жасаған; егер ол топпен жасалса, топ құрамы қандай, әр қайсысы қандай әрекет жасаған?

- есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды табудың көздері, тасымалдау жолдары мен тәсілдері қандай? Осы құралдар мен заттар қандай бағамен алынып-сатылған;

- заңсыз түрде есірткіні айналымға түсіру қылмысы басқа қылмыстармен байланысқан жоқ па, байланысса қандай қылмыстармен?

- қылмыстың жасалуына ықпал етуші мән-жайлар қандай?

3. Есірткімен байланысты қылмыстар бойынша қылмыстық іс қозғаудың себептері – полиция қызметкерлерінің аталған қылмыстың жасалғанын дәлелдейтін фактілерді табуы; азаматтардың ұйымдар мен мекемелердің хаттары мен арыздары; емдеу мекемелерінің мәлімдемелері; басылымдардағы ақпараттар; өз кінәсін мойындап келу.

Берілген дәрежедегі іс бойынша тергеудің бастапқы кезеңіндегі қылмыстың нақты түріне байланысты емес келесі жағдайларды бөлуге болады:

а) заңсыз түрде есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды айналымға түсіру қылмыстың біреуінің үстінен тұлғаны ұстау және оның құқық бұзушылығын мойындату.

Криминалистика негіздері 106

Сезіктіні әшкерелейтін дәлелдер жинау үшін тергеушімен жүргізілетін жұмыстар: алынған есірткіні, оларды пайдалануға бейімділігін, сезіктінің киімін қарау, есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер ететін заттардың қаптарын сақтау іздерін табу үшін қарау; егер өсіпір шығаруға тиым салынған өсімдіктерді себу немесе есірткілерді пайдалануға арналған орындарды ұйымдастыру мен ұстау деректері анықталса, сәйкес келетін тұрғын бөлімшені немесе алаңды қарау; басқа сезіктілерді ұстау мен жауаптау; сезіктілерді қылмыс іздері мен есірткі заттарын, жүйкеге әсер ететін заттарды алу мақсатында; куәларды, сонымен қатар олардың туыстарын жауаптау; сот-медициналық, химия-фармоцевтік, криминалистикалық және басқа да сараптамаларды тағайындау, жедел-іздестіруші іс-шараларын ұйымдастыру;

ә) есірткілерді заңсыз түрде айналымға салумен байланысты қылмыс белгілері анықталған, бірақ сезікті адам тығылуда. Ондай жағдайларда сезікті, оның байланыстары, басқа адамдар шеңбері, қылмыстың болуымен байланысты адамдар туралы ақпаратты жинау мен анализдеуге бағытталған тергеу әрекеттері мен басқа іс-шаралар жүргізіледі. Бұл жұмыс жедел іздестіруші ақпараттармен тығыз байланысты жүзеге асырылады;

б) қарастырылып отырған дәрежедегі қылмыс белгілері анық, қылмыс істеген сезікті анықталмаған. Мұндай жағдай мекемелердегі, медициналық ұйымдардағы бекітілген есірткі заттары және жүйкеге әсер ететін заттар өндіру, алу, сақтау, есептеу, беру, тасымалдау немесе жіберу ережелерін бұзу деректері анықталғанда немесе құрамында есірткі бар өсімдіктер отырғызылған жерлері, бөлімдері табылса немесе өздеріне белгісіз адамдардан есірткіні алуында пайда болады.

Бірінші жағдайда мыналар қажет: мекемедегі немесе ұйымдағы құрамында есірткі бар артық құралдардың пайда болу механизмін анықтау, дәрілерді қаптау технологиясын анықтау, рецептік бланктер мен жүйкеге әсер ететін заттардың

Криминалистика негіздері 107

есептен шыққан амбулаторлық карталарымен басқа медициналық құжаттарды зерттеп оқу, сезікті тұлғаларға жедел бақылауды бекіту.

Өсіруге тиым салынған өсімдіктер егілген тұрғын жерлерден тыс бөлімдерді табуда, егер егін иесі белгісіз болса, оны анықтау үшін жақында тұратын адамдарға жедел іс-шаралар жүргізіліп, сол жерде бақылаулар ұйымдастырылады.

Егер ұсталынған есірткіні пайдаланушы белгісіз адамнан есірткі алғанын көрсетсе, оны толығымен жауаптау керек және олардың байланысына анықтауға бағытталған жедел іздестіруші іс-шаралар ұйымдастырылады.

30. Жол-көлік оқиғаларды тергеу әдісі.

1. Жол-көлік оқиғалардың криминалистикалық сипаты
2. Жол-көлік оқиғалардың түрлері
3. Анықтауға жататын мән-жайлар
4. Тергеудің бастапқы кезеңіндегі жағдайлар мен түрлі тергеу әрекеттері
5. Сот-жол-көлік сараптамасының шешетін мәселелері

1. Автомобильді, траллейбусты, трамвайды не басқа механикалық көлік құралын жүргізуші адамның жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуы, абайсызда адам денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіру немесе абайсызда кісі өліміне әкеп соққан әрекеті (296 бап), сондай-ақ көлік құралын жүргізуші және жол қозғалысы немесе көлік құралын пайдалану ережесін бұзған адамның жоғарыда көзделген зардаптар болған жағдайда жол-көлік оқиғасы болған жерден кетіп қалуы (297 бап).

Криминалистика негіздері 108

Жол-көлік оқиғалардың криминалистикалық сипаты көбінесе қасақана емес, абайсызда жасалынған қылмыстардың қатарына жататындығы анық. Олардың элементтері ретінде мыналарды бөліп көрсетуге болады:

1. жол-көліктік оқиғаның болу жағдайы;

2. жол-көліктік оқиғаның болу механизмі;

3. түрлі материалдарды іздеу;

4. жол тәртібін бұзған тұлғаны зерттеу;

5. жол-көліктік оқиғаның негізгі себептері.

2. Жол-көліктік оқиғалар өз механизмі бойынша мыналарға бөлінеді:

· көлік құралдарының қақтығысы;

· көлік құралдарының жолаушыны қағуы;

· көлік құралдарының кедергімен қақтығысуы;

· көлік құралдарының аударылуы;

· көлік құралдарынан бөлшектердің бөлініп қалуы.

3. Жол-көліктік оқиғаларды тергеуде анықтауға жататын мән-жайлар қатарына мыналар тиесілі:

· оқиғаның сипаты (қылмыс, күтпеген оқиға, апат);

· жол-көліктік оқиғаның уақыты, орны және басқа мән-жайлар;

· жол қозғалыс тәртіпті бұзушы жүргізушінің кінәсі;

· жол қозғалысы тәртібінің бұзылу салдарының арасындағы себепті байланыс;

· жол-көліктік оқиғаның механизмі;

· жүргізушінің кінәсін жеңілдететін немесе ауырлататын мән-жайлардың болуы;

· залалдың сипаты мен мөлшері;

· қылмыстың болуына ықпал етуші мән-жайлар.

4. Жол-көліктік оқиғаларды тергеу практикасының қатынасы келесі үш түрлі тергеу жағдайларына бөлінеді:

а) жүргізуші көлік және жәбірленуші оқиға болған жерден табылады немесе егер олар оқиға болған жерде белгілі бір

Криминалистика негіздері 109

себептермен болмаса, олар туралы жеткілікті мәліметтер болуы қажет.

Бұндай жағдай кең таралған және көбінесе көліктердің соқтығысуынан пайда болады. Бұл ақпарат сипаты белгілі бір шарада тергеу әрекеттерінің түрі мен ретін келесі жағдайларды шешу бойынша анықтайды: оқиға болған жерді қарау; көрген куәгерлерді, жәбірленушіні, жүргізушіні жауаптау, жүргізуші мен жәбірленушіні куәгерлендіру, сот-медициналық сараптаманы тағайындау;

ә) жәбірленуші оқиға болған жерде, ал жүргізуші мен көлік жоқ және олар туралы толық мәлімет жоқ..

Бұл жағдайда уақыт оқиға болған жер, оның салалары туралы мәліметтің болуымен сипатталады. Оған келесі тергеу әрекеттері тән: оқиға болған жерді қарау, куәгерлерді және жәбірленушіні жауаптау, сот сараптамаларын тағайындау, тану органдарына жедел іздестіру іс-шараларын өткізуді тапсыру;

Дата добавления: 2015-06-04