Кэрол Дуэк 26 страница

Гүлниса ауырғалы зор бастығымыз соның қасынан шықпап еді. Әйтеуір жүгіріп жүріп басын көтертіпті. Үшінші күннің кешінде әні естілді. Алдымен ұйғырша ғазал[46] мен татарша жырдан бір-бірден айтты да қазақша әнге ауысты. Ән болғанда да ыңғай Мақпалдың айтып жүрген әндері. Аурудан серги сала тағы да менің көңілімді көтеру үшін айтып жатқанын түсіндім.

... Айналдым ақмаңдайлым,

Ақылдым – бал таңдайлым...

Жар үшін жанын үзе толқитын осы әнді бабына жеткізе, өзегінен өткізе, аса шеберлікпен орындап тынды соңында.

Қан қысымы өрлеген науқас жағдайымен менің қасыма келіп жатқан Қалық та күрсініп жіберді. Ойына бір қызық оқиға түскендей күліп алып күбірледі сонсоң:

– «Неге мұнша күйдіресің арамнан болған» деп тоқтайтын нақшасын[47] сен көсіп жіберсең қайтеді?

Екеуіміз қатар күлдік. Бұл жерге келгелі шықпаған күлкімізді бұл бұрын өзара айтылмаған қалжыңдар да шығып жатты. Гүлнисаның өзі айтқанындай, шынымен-ақ жадырап, көңілденіп жатып ұйықтаппын.

Гүлниса осылай бастап, бізді әр күні кеште әнмен тербетіп, жұбатып тұрды. Өзін де осы әндер сергітетін сияқты. «Штапқа» шақырылып барып айтқанда да жаңылмады мұнысынан. Бірақ, зор бастықтың ыңғай нақша талап етуінен болса керек, «штапта» қазақша ән сирек айтылды. «Сені тіпті де ұмытқаным жоқ» дегендей маған арнап, ара-арасына әншінің өзі қыстыра айтып қоятыны байқалды. Ал оның есесін өз шатырына келіп толтырады. Жатарда халін әнмен білдіріп, халімді сұрағаны екендігі түсінікті болды да жатты. Күндізгі бейберекет жұмыстан зерігіп шаршап, жаурап қайтсақ та кешінде сол әндер недәуір демеп, тыңайтып тұрды.

Бірақ, бұл патифонымнан да тосын айрылдым: Үрімжіге қайтып кеткен автомобильдің екеуі тоңқалаңдап қайта жетті де әтіретіміздегі «пешканың» жарымын екі шатырмен қосып ала жөнелді. Ол тізімде мен де бар екенмін. Өздерінің қашан қайда жүретіндігін пешка білеме, мұндағы құрылыс жұмысы домна ісімен қосылып, қалған жарымына, жарымы болғанда да көп бастықпен қосылып, ыңғай жарты жандылары қалыпты. Телміре қарап Гүлниса қалды.

Кең сайды, автомобиль моторын зыр қақтыра өрлеп барып, күн батысқа қарай шықыта, тіктей тарттық. Қиын қиялар мен тағы да күңірене өрлеп, биіктің биігіндегі бір асуға жеттік. Бұл асудан асу үшін емес, жонын басып тұрып, руда қазуға шығыппыз. Түкпір-түкпірді паналаған топ–топ шатырлар көрінді. Мұзды шоқылардың арасындағы бұлақ басталатын бір жырашыққа екі шатырды бізде құрдық. Мұндағы басқарушымыз, баяғы орман қырғызған асхана бастығы екен. Бір-бір тоқаш тарқата сала шайнаңдап, қисықтау ұзын мұрынын билете барды да мұз арасындағы бұлаққа қонжиды. Суды уысымен ұрттап нанын өңештен асыра берді өзі. Мұздай суды бізге қарап ұрттауынан, осындай бір «төңкерісшілдік өнеге» көрсетпек сиқы көрінді.

– Үй мұның не, мына суықта ыстық бірдеме ішпесең өлмейміз бе!– деп құқықтылау бірнеше пешка наразылық айтып еді. Аузындағысын бүрке сақылдады бастық.

– Өзгергенің қане, қалай пұрлытар болмақсың!... Бұл жерде де пуржойшы жасамақпысың! –Бастықтың бұл сөгісіне сөгілушілер де зекірді.

– Пролетариятқа ыстық су қажет емес пе екен!

– Денсаулық қажет емес пе екен?

Бастық асау сөгісін енді «жауас» үнмен жариялады.

– Даяужыңда мұндай талап етсеңдер кім болмақсыңдар, ойлап қойыңдар кім, пұржойдың шіріктескен тұрмысына әдеттеніп қалғансыңдар, мына біздің пұрлытарлық тұрмысымыздан үйренсеңдер ғана адам боласыңдар! Мен міне суық сумен–ақ тойып алдым, өлмедім ғой, сендер де өлмейсіңдер, қайта хайуанша шіріктеспей, ысырап тұрмыстан құтылып шығасыңдар! Суық су шынықтыратын дәрі екендігін мен үйреткелі келдім сендерге!...

– Ей, былжырай берме сен!– деді жуанырақ бір «пешка». – Сені құтыртып, суық суға жерік қып тұрған бакалашкаңдағы арағың! Ішімізден суық ұстағанда оныңды біз тартып алып ішеміз! Жәшігіңдегің біздің бір-бір ұрттағанымызға да жетпейді! Сонда көресің осы «дәріңнің» қасиетін!

– Көмір қане, оны жағатын шаласынды ошақ қане!– деді бастық, өзінше «дұрыс» жауабын арағынан айрылатын болғанда ғана айтты. – Айтып қояйын, мұндай суық тауда көмір болмаса су қайнамайды. Таяртап[48] пуржой не біледі!

– Тастан ошақ қалатып, қазан орнатқызыңыз, суды мен қайнатып берейін!– дедім мен бірнешеуін ерте жөнелдім. Жап-жақын түкпірдегі тоғайдан он құшақ қураған пұтақ келіп, ошақ басына үйілгенде жатын орнына барып құлай кетті бастығымыз.

– Қане, қайнатып көр!

Кісі басына бір-бір күрешкелік су бұрқ ете түсті лезде. «Пролетар» бастық шайдың иісіне шыдамай, күрешкесін ала жүгірді қазанға. Тілдейтін құқығы барлар тұс-тұсынан түйресе де бүлк етпей, ыстық шайға нан шылап жеп, терши қалды.

Таңертең кетпен, күрек, лом, керкемізді көтеріп, бір биікке енді жаяу қиялап өрледік. Ауаның сирегендігі тынысымыздың тарылуынан білінді. Алдымыздан оңтүстікке қарай құлаған тар шатқал көрінді біраздан соң. Екі жағындағы, түбіне көз жеткісіз тік жар тұтасымен темір тас екен. Қызылкүрең жып-жылтыр тас, нақ құрышпын дегендей көкжасыл ызғар шашып тұр. Сол бай қазынаның үстінен автомобиль жүрерлік кенере жол қашалған екен. Жол бойлап құжынаған екі аяқты құмырсқалар екі бетті де қаптап алыпты. Шақ-шұқ керке, шатқа сатыр-күтір құлаған тас, әлемтапырық айқай-шу. Кенере жол іргесіндегі жай тасты шатқа құлатып, жанарлы тасты жалаңаштап, кеңітіп жатыр. Керке тұмсығы тигенде бұл руданың жік-жігімен саудырап сөгіліп бір келкі қырлы-қырлы бөлшектерге айнала қалатыны таңдандырды. Тексеруші мамандар жетпіс проценті темір деп есептепті. Үгілмей жалтырап бөлшектенеді екен де ауамен тотыға келе нағыз көкжасыл темір болып көрінеді екен.

Біз жеткенде күншығыс жақ қарсы беттен таныс дауыстар естілді. Үрімжідегі барлық институт пен әр саладағы ғылыми қоғамдар сол бетті иеленіпті. Араларынан «оңшыл», «ұлтшыл» аталған жалтыр бастар көбірек жарқырайды. Бір жақпар тасты құлаштап ұрып жатқан ғылым академиясының «оңшыл» президенті де танылды.

Біз соларға тұспа–тұс, қарсы тұрғыдан шақылдатып едік. Жалтыр бастардың жоғарғы жағындағы алыс құз басынан аюша тоңқалаңдап келе жатқан бір дәу тас көрінді бір шақта. Қарсы тұрғыда болғандығымыздан біз ғана көрдік те шу ете түстік. Біздің үрейлі айқайымыздан түсіне қойған жалтыр бастар да айқайлады. Апат келе жатқан тұстағы қалың студент біздің қол ишарамыз бойынша екі жаққа бөліне қашты. Бірақ алдыларындағы аңқау «пешкалар» аңырып, жол босата қоймағандықтан артындағылар қаша алмай тығылыпсып, іргелеріндегі жарқабақ астына жасырынды.

Ұзақ биіктен домалап тас төмендеген сайын екпіндеп секіріп соғылып, жолындағы тастардан да бірнешеуін қоса домалатты. Пәле көбейе төнді кенере жол үстінен. Бұл апатты тоқтату дәл қазір ешқандай құдіреттің қолынан келмейтіні белгілі. Екі беттегі неше мың «пешка» түгел шулады. Бүкіл Тяньшань күңіренді шуылымыздан. Тарс-тұрс, сақ-сұқ етіп екпіндеп жеткен зор пәлелер кенере жолдан ыршып-ыршып өтіп, шатқа бір-ақ ұшты да жақыннан домалаған шағын біреуі жарқабақ іргесіне тығыла алмай қалған студенттердің біреуін қағып әкетті. Шыр қағып шатқа бұлаңдап ұшқан адам, барар жеріне жетіп ғайып болғанға дейін шуладық. Оның шелпекке айналған мүрдесін тауып алып шыға алатын да құдірет жоқ еді. Екі беттегі қалың «құмырсқа» тым-тырыс, қыбырсыз тұрып қалды. Барлық бас шалқайып, өзді-өз тұстарындағы биікке, биікке емес, алдашы аспанына қарап қалыпты.

Біздің аспанымыз тіпті қатерлі, ызғармен ырсия төнген тік құзар еді. Қарағыштап қалтырай жүріп, өзімізді алып келген екі автомобилге руданы ертеңіне әрең толтырып қайтардық.

Көзінің қарасынан ағы молырақ, ең қорқақ, ең үркек бір серігімізді жар үстіне қарауылға шығарып қойып қазатын болдық руданы. Кешінде қалың киімімізді түгел киіп, бар мәзірімізді жамылып ұйықтайтын болдық. Аяз қасқыр болып қаптаса да таба алмайтындай, тапса да тістері өтпейтіндей қатерсіз жатсақ та түсінде домалаған тас көріп, айқайлап-ойбайлап тұра қашатын болды бірнеше актив.

Күндіз жұмыс майданында екі-үш рет домалаған тастан жарқабаққа тығылып құтылып, әдістес болып қалып едік. Ендігі қатеріміз қарлы боранда қалды: басқа жердегі борандар соққан жағынан ашық келіп қана ұшыра, иә, құлата жөнелуге «құмартушы» еді. Мына жонның бораны «тым қу» екен: құйын боп ұйытқып, қай жағыңнан келіп, ашаңнан ала үйіргенін білмей де қаласың. Бұғып келіп тік көтеріп, шыр көбелек айландырып ұрады екен. Тұйық қойнаудағы шатырларымызды, ішіне кеулеп кіріп алып көтеріп үйіре берді. Төрт жағынан темір қазық қағып байлап, етектерін таспен бастырып қойсақ та сөйтіп есімізді шығарады.

Ойпаңдау жолдарды қармен басып автомобильдерімізді де жүргізбей қойды. Дегенмен ерегеспе ауруы бар даяужыңшылар емеспіз бе, қызғылықты темір тасты сонда да қазып, үйе бердік. Бірақ, қаскүнем боран тіпті қатты ерегесті бір түні. Шатыр бастырған қазықтарымызды суырып тастап көтерді. Баспанамызға бәріміз шулап жабысып алдық. Сонда да ұйықтатпай үйіре беретін болған соң бәріміз де бар тең жіптермен шатыр арқалығынан байлап, белімізге орап тартып жатып алдық. Жерге кенеше жабысып қалған отызнеше адамды көтеріп әкете алмай, таңға жақын «өзі босай» берді.

Боран тоқтаса да уақытында «таң атпай», түннің тіпті «ұзарып кеткені» білінді. Тұмшалап алған басымызды қымырлатып байқасақ, түн қараңғылығы емес, үрдесін қар басып қалған екен. Тоңмойын шатырмен бірге оның ішіндегі бізді де түгел көміп үлгеріпті. «Ақым» ішінен айқайласып амандасып алып тыпырластық. «Көрден» көтеріліп шықсақ та «бейітіміз» тым қалыңдап көмілген екен. Көр тышқанша түртініп, тас болып қатқан шатыр березенінен есік түгіл тесік те шығара алмай жатып қалдық. Құрал-саймандарымыз сыртта қалған.

Төбемізде көп күрек сақылдап-қарсылдап жатқанын түстен кейінгі сағат екіде бір-ақ білдік. Басқа бір бейтаныс әтірет келіп құтқарыпты көміліп қалған екі автомобилімізді өзіміз қазып шығардық.

Жол жағасына үйіп дайындап қойған темір тасымызды да қалдырып, асу жолы қардан ашылысымен зор бастықтан келген бұйрық бойынша балғынтайымызға түп қотарыла зыттық. Қыстың не қилы қияметін көріп қайтқанымызда Балғынтайда жып-жылы жаз екен. Құйылған кірпішті жаңбыр әлі құтайтпай жойып жатыпты. Біз кеткен екі аптадан бері үй салу жұмысын кірпішке қаратып қойып, тастан «домна пеш» деген атпен зор-зор екі тандыр жасапты. Тіпті таскөмірмен толтырып, үстіне теміртас үйіп, өртеп те көрген екен. Темір шығару түгіл рудамыздың өзінен айырылыппыз: көмірдің шаһары мен темір тас қайнасып қоқ болып қатып қалыпты. Тандырдың тас қабырғасынан ажырар емес. Түбіндегі желдеткіш тесіктеріне іркіліп жылт еткен шойын көрінбейді. Бір дене болып қайнасып тұтасып алған қоқысты ломдап, базғандап айыра алмай тандырларымен тастап қойыпты. «Тандыр домнадан» мүлде үміт үзіп, енді бір-біріне мың бөлке пысырарлықтай пеш жасап жатыр екен. Онысына биік моржа қалапты. Руданы көмей жағына үйіп, көмірді ауыз жағынан өртей бермек сияқты. «Астындағы мына тесікті ашып қалғанымызда қып-қызыл темір бұлақ лақылдап ағып шыққанға дейін өртейміз» деседі.

Соншалық мол көмірдің қызулы шоғында еріп бөлінбеген шойын темір енді бөлек үйілген рудадан түтінді жалын арқылы еріп шыға қоймақ па! – Бұдан да үміт жоғын айтсақ, оңшының ең оңбағаны, кері төңкерісшінің ең кербаққаны болып айыпталмаймыз ба!... Аузымызды зорлап жұмсақ та күлкіден мұрнымыз бүлкілдей берді. Сырт айланып жүріп кеттік.

Гүлнисаның ауруы сол айырылысқан күні қайталап, екі-үш күн жатқан соң Қалықпен бірге Үрімжіге руда тасыған машинамен қайтарылыпты.

Мезгілі өтіп, кеппеске кеткен кірпішті жұттан келген бізге де артып, он күн ішінде құйып болу бұйрығы түсіп еді. Үш күннен соң бұл бұйрық та бұзылды. Үрімжіден келген зор бұйрық бізді тағы да қағып ала жөнелді. Мұндағы «көсемнің» қолында тағы да сол көп көсемше – қораз пешкалармен әйел пешкалар қалды. Бұлардың енді қанша көмірді өртеп, қанша руданы ыстап қоқсыққа айналдыратындығын білмедік. Әйтеуір енді там қаланбайтындығына, көсемдерден басқаларымыздың көзіміз түгел жеткен.

Осы бір жарым ай ішіндегі «зор секіруіміздің» белгісі болып, жон таудан шатқа құлатқан жарларымызбен қар астында қалған рудамыз, кірпіш болып құйылып, қайта топырақ болып үйілген сорымыз, жаудай тиып күйреткен тоғайымыз, тау болып үйіліп, төрт-бес рет көшсе де қоныс таппаған малта тасымыз ғана қалды. Ащы тер, адал еңбегіміздің енді қанша мазаққа айналатындығын қоғам мастығының айығуы ғана білер. Әйтеуір сау адамша бір адым секіре алмағандығымызға қорланып-арланып қайттық.

Данышпан тергеушім, адамгершілік ар-намыс деген «абстракт» немелер түгелімен-ақ «буржуазия мүлкі» емес пе. Менің қорланып-арлану, ұялу сезімімнің әліге дейін жойылмағандығы, «буржуазиялық идеялогияның» сүйегіме дейін сіңіп, шіріткендігіне тағы бір факт болмады ма! Әйтпесе, осы алыпқашпа саясаттың ар-намыста қанша түйесінің жүгі бар еді. Зор секіру, тез секіру деген соң шегірткеше ырши беруден басқа не жауап қалып еді бізге. Мұндайда пайда деп, зиян деп компрадор буржуазияша есептеудің, сөйтіп, жекеменшіктегі ақылдың «арам таразысына» салып, қылмыс үстіне қылмыс қосудың не қажеті бар еді! «Төңкеріс жолы иір–иір, қиыр-шиыр болатындығын» құлағымызға құйып отырсаңыздар да түп-түзу секіртіп пайда таппадың деп кінәлаудың өзінен зор қылмыс бар ма!

VI

Күз басынан сұр жамылғы жамылатын Үрімжі, біз таудан қайтып келгенімізде түнде қара жамылып, түксиіп алыпты. Қала шетіне іліне жөтелдіруінен білдік, бұлт емес, тұман емес, сап қана таскөмірдің түтіні. Бұл маусымда түтінсіз, ашық қабақты Үрімжі болмайтындығын бұрыннан білсек те мына тұнжыр түтін ерекше таңдандырды. Өрт кетсе шулар еді, жым-жырт. Үлкен дарбазалардың алдыларынан өте келе түсіндік, пәле әрбір ауланың ортасынан өрбіп жатыпты: әрбір мекеме-қоғам орындары, әрбір әкімшілік район, ахалла көше кеңселері өзді-өз алдарына «металлоргия завотына» айналыпты да бірден-екіден «домна» жасап алып, морлатып жатыр екен.

Мәдениет мекемесінің тар ғана ауласында мойны сорайған қотыр-қотыр қара балшық «домнадан» үшеуінен қап-қара қоқыс болып шығып үйіліпті. Әдейілеп үйілген де емес, қайта бөлінбестей етіп, «домналарының» өзі қосып – үйіп шығарған ғой!...

Мекеменің өзінде «құрыш өндіруге» бөлініп қалған құқықты-құқықсыз «пешкалардың» өздерінен де ешкім көрінбеді. Істерінен шыққан нәтиже осы болғандықтан басқа жерге барып өндіруге айдалыпты.

Осы мекемеден кеткендігіміз үшін осы мекеменің өзіне екі автомобилмен келіп түсіп едік, басқарар ешкім көрінбеді. Абақтыдағыларымыз өзді–өз абақтыларымызға өздігімізден келіп кірдік те абақтысыздар үйлеріне тарап кетті.

Мені бақылайтын «авчаркалар» түгел жазып жатқан мыжғырт «томымнан» да бір жапырақ қағаз жоқ. Енді не істерімді білмей тұрғанымда Мақпал жүгіріп кіріп, асыла түсті мойныма... Қайтып келетіндігімізді таңертең естіп, үйге қайтуыма өз мекемемнен кепілдікке сұрап алып қойған екен. Күләннің да келіп отырғанын айтып, көз жасын сүрте сала қолымнан тарта жөнелді. Қыз-жігіт шағымыз қалпына келгендей қолдасып алып жүгірдік.

– Мына үш пешті отыз адам батпаққа малшынып жүріп бір айда әрең бітіріп еді. Сол бір айда тасыған көмірін бес тәулікте өртеп бітіріп, мына қара тастарды өндірді!– деп бір күлді Мақпал. –Мұның қайта паршаланбайтындығынан домнаға қайта түсе алмайтындығын білген соң ендігі домналарды Мичуан тауынан құруға кетті. Мекемелерде бір-бір ханзу хатшы мен балалы әйелдер ғана қалды. Осы «құрыштан» басқа қызмет түгел доғарылған!– деп екінші рет күлгенінде үйге жетіп те үлгердік.

Алжапқыш тартып тамақ істеп жатқан Күлән үйде ойнап отырған Асқармен Сайраға мені көрсете салып, алдымен өзі жүгірді. Екі алақанымен желкемнен тартып, маңдайымнан сүйді. Мен де сүйтіп едім. Балпаңдап келіп қарап тұрған Асқар бас киімін алып, маңдайын тосты. Оны көрген Сайра да бас киімін жұлмалап шығара алмай жылап жібергенде ду күлдік. Екеуін қоса құшақтап көтеріп, алдымен кішкентай Сайраның, сонан соң Асқардың маңдайынан сүйдім.

– Жүзің тотығып жүдеп қалыпсың!– деп Күлән күрсінді.

– О дүниенің көріне де барып, он екі сағат жатып шықтық!– деп мен күлдім. Сөзді осылай бастап, көргендерімнің Гүлнисадан басқасын түгел айтып бердім. Ауырып қайтқан біреуден естігені бойынша Ынтықбайлардың ахуалын Күлән баяндады. Бір район халқы бір ғана каммуна болып ұйымдасқаннан бері халықтың тұрмысы күрт ауырлап кеткен көрінеді. Бір тайпа ел бір тайқазаннан қоректенетін болыпты. Коммуна құрылғалы негізгі еңбек күштері құрыш-темір өндіру әуресімен кеткендіктен бағусыз қалған егін өнім бермеген екен. Ашаршылық көріне бастапты. «Мемлекетке биыл пәлен тонна темір өткізбей тоқтамаймыз» деп бастықтары сонда да кеңірдектеп жүр дейді.

Мойнымнан мұзды су құйғандай тітіркендірді мына хабар. Диванға құлай кеттім. 33-34-ші жылдардағы ашаршылық көз алдыма келе қалып еді. Мақпал шай құя отырып, үлкен үйімнен жақында келген хатты көрсетті. Шешем аман екен. «Тұрмысымыз жаман емес, бізден алаң болмаңдар!» деп жазыпты Биғазы.

– Сонда да поштадан екі рет ақша жібердім,– деп Мақпал күбірледі.

– Өз үйіңнен хат келді ме?

– Жоқ, амандықтары осы хатта бар.

– Хат жазып оларға да біраз ақша жіберуің жөн еді ғой!

– Мені сатып тапқан алтын-күмістері бар шығар!–Әлі де кекті Мақпалдың бұл сөзіне Күлән сақылдай күлді.

Менің режимге алынғанымнан бергі өткен достар ара ахуалды екеуі жарыса шерткен аз отырыстан соң Күлән үйіне «асыға» түрегелді. Іңір қараңғы еді. Қақпасына жеткізіп салуыма да көнбей, жол ортадан қайтарды мені. «Биған, Биғаным деп түсінде де шақыратын болған Нұрияшыңның қаншалық сағынғандығын білмейтін сияқтысың!» –деген сөгісін естісіммен өзім де зытып бердім үйге қарай...

Торығып қарайып кеткен жүзімді күндіз Асқар, түнде Мақпал жалағыштап жүріп, қалпына енді келтіріп қалған сияқты еді. Үйіме келгелі үш тәулік өткенін білмей де қалыппын. Бір «авчарка» келіп, тағы да шақыра жөнелді. Тағы да кететініміз айтылса да, қайда баратындығымыз тағы да айтылмай, қара машинаға шығып тағы да зырлата жөнелдік.

Мичун тұсындағы Боғда бөктерінен тағы да «құрыш қорытуға» баратындығымыз жол бұрылысынан ұғылды. Үрімжіде қалған пешкалар түгелімен сонда екендігін естігенбіз. Түтіннің кереметін Шүймогу (дирменді сай) тұсынан өте сала көрдік. Темір тасын ғана емес ұлы Боғданың өзін тұтасымен ерітуге кіріскендей, сай-сайынан түгел от қойып, морлатып жатыпты.

Бір-бір кесек сұр тасты арқалап шұбаған кішкене балалар, сол қалың түтіннен де аштырақ тиді көзіме: кей бірі сүрініп жығылып, одан ересегірек біреуі өз тасын тастай салып, оны көтермелейді. Өзімен бірге домалаған тасын арқасына қайта артып берді де есек қодығын айдағандай «хит» деп зекиді. Бастауыш пен орта мектеп оқушылары бірнеше қырқамен сайды түгел қаптап, жыпырлатып-қыбырлатып жүр екен...

Біз олардың өртеп жатқан сайларынан, сонсоң халық коммунасының әтіреттері үйіп тастаған күйікті қыраттардан асып барып, «Сорбұлақ» атты сайдағы өз әтіретімізге жеттік. Баталиен деп аталған бұл әтірет бүкіл мәдени-ағарту лениясынан құрылған «құрыш қорту полкының» орталығында екен. Аппақ-аппақ төрт-бес шатырдан құралған полк штабы тоқ қызыл туларға оранып, жарым шақырымдай жоғары жағымыздағы бір тұйық қойнаудан көрінді. Балғынтайдағыдай бұл штап та әртіс әйелдер шатырымен іргелес, қоныстас бола қалыпты. Тегі біздің баталенды орталыққа айналдырған осы шатырымыз болса керек.

Келе салып бір жарқабақтан жер үй қаздық. Ертеңіне березентімен жауып орналаса салып кірістік іске. Алдымыздан бұлақ қабағының қарсы жақ үстінен қазылған он неше жер тандыр (домнаны осылай жасапты). Он неше автомобилмен тасылған жылтыр қара көмірді жұтып жатыр. «Теміртас ұсатушы әйелдер ротасы» тастың үстіне тас қойып, бір-бір балғамен шақылдатып отыр. Маңайларына салып жатқан зәбірлеріне қарағанда тас соғушы әйелдер емес, құлақ ыңғуырлап ойып жейтін бір түрлі жауыз құстар сияқты. Әйтеуір өз құлақтары жаулықтарымен шымқап тыңылған. Көздері әйнек ішінде. Қалың киініп алып, шоңқиып-шоңқиып «шоқып» отыр. Тұмсықты балғалары сұр тастан от шашады. Шақ-шұқ, шақыр-шұқыр. Маңайларына басқа адам келтірерде емес, таныларда емес.

Дата добавления: 2015-06-04