О тенденции к интернационализации в современном словотворчестве

К. В. Симонова

Студентка 2 курса ФБФиЖ БашГУ,г. Уфа

Научный руководитель: Г.Г. Хисамова

д-р филол.наук, профессор БашГУ, г.Уфа

В последние десятилетия отмечается активизация процессов словотворчества, которая приводит к появлению большого количества новообразований в русском языке. Новые номинации широко представлены в текстах современных средств массовой информации. Они отражают политические и социально-экономические изменения в России начала XXI века, в частности развитие рыночных отношений, изменение ценностных ориентаций, расширение сферы бизнеса, информатики. Массовой культуры и другие социальные проблемы современного социума[ Рацибурская 2013: 27].

По наблюдению ученых, в эпоху экономической, политической и культурной глобализации на современные деривационные процессы оказывают влияние «западнизация» и либерализация жизни российского общества рубежа веков.

Статья посвящена особенностям функционирования интернационализмов в современном русском языке.

Интернационализация в области словообразования протекает в трех основных направлениях:

1) активное использование аффиксальных морфем иноязычного происхождения; 2) преобразование иноязычных слов в особые словообразовательные элементы (аффиксоиды); 3) включение заимствований в словообразовательные процессы.

Так, в русском и других славянских языках активно образуются существительные с суффиксами

–изм, -изация, называющие общественно-политические течения, направления, актуальные социальные явления: банкизация, компьютеризация, криминализация, монетизация (льгот), американизация(искусства), алкоголизация(населения), бандитизация(страны). Образования с данным суффиксом обычно называют социально значимое событие или явление, нередко негативного характера.

Отличительной чертой современного русского словообразования исследователи считают рост именной префиксации [ Николина 2005: 17]. Заметно возросла активность префиксов, выражающих значение отрицания, противодействия, уничтожения результатов чего-либо: анти-; де-; контр -: антирынок, антивирус, антиреклама, антимонопольный, демодернизация, департизация, контрреформа, контрэлита.

В последнее время префикс антиактивно сочетается с аббревиатурами: анти-Нато, анти-Гаи.

Отмечается высокая роль оценочных значений в современном словообразовании, что выражается в активизации префиксов супер -, гипер -, ультра -, мега -, указывающих на интенсивность качества, признака, высокую степень чего-либо: суперпроект, суперномер, суперпродукты, суперкачественная(сталь); гиперинтересно, гипернакрутка, гиперсексуальная, мегаферма, мегарайон, мегаматрица, мегаспектакль.

Значительно активизировались в последнее время префиксы псевдо -, квази -, с семантикой неистинности, мнимости с оттенком отрицательной экспрессии, что отражает ситуацию господства в российском обществе ложных приоритетов, ситуацию размывания прежних ценностей: псевдосуверинитет, псевдодемократ, псевдонароды, псевдороссияне, псевдоопекуны; квазиипотека, квазипартия, квазипрезидентский.

В текстах русских СМИ появляются многочисленные новообразования с аффиксами евро -, макро -, медиа -, мини -, теле -, этно -, мания -, фобия -: макротенденция, микросущество, этнопартия, масс-медиа, минифутбол, телеэфир, телемагнат, лекарствомания, американофобия.

Активная автомобилизация российского населения, развитие технологий, основанных на использовании природных материалов, актуальные проблемы экологии нашли отражение в активизации префиксоидов авто -, био -, эко -: автокредит, автосалон, автострахование; бтодобавка, биомасса, биополе; эко-кухни, эко-обувь, экоцентр.

Активные контакты с Западом, возрастание в современном российском обществе роли СМИ, в частности телевидения, способствовали повышению продуктивности префиксоидов евро -, медиа -, теле -: еврозона, евросоюз, евробумаги; медиа-война, медиа-рынок, медиа-бизнес; телемост, телехит, телереклама, телесериал.

Иноязычные аффиксы в указанных выше случаях могут сочетаться как с заимствованными (эстонизация, граффитисты, суперотель), так и с исконными (с упервредитель, экс-супруга, мега-славяне) основами.

Таким образом, в ходе словообразовательного освоения разных видов иноязычий происходит использование их в качестве производящих основ, активизация иноязычных аффиксов. В деривационных процессах активизируются те интернациональные элементы, которые актуальны в данный период для номинации социокультурных реалий.

Литература

1. Николина Н.А., Фролова Е.А., Литвинова М.М. Словообразование современного русского языка. – М.: Флинта,Наука, 2005.

2. Рацибурская Л.В., Самыличева Н.А., Шумилова А. В. Проблемы словотворчества в современных российских СМИ. – Нижний Новгород: ННГУ, 2013.

Сқақ Е., Нұрлыбай Ж., Қанаш А.

Филология факультеті,

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік

мемлекеттік университеті

(Қазақстан, Ақтөбе қ.)

ҚАЗАҚ –БАШҚҰРТ ТІЛДЕРІНДЕГІ ТІЛ БІЛІМІ ТЕРМИНДЕРІ

Тақырып жайлы сөз қозғамас бұрын тіл білімі терминдері дегеніміз не? Соған тоқталып өтейік. Тіл білімі терминдері — тіл білімі саласындағы арнайы ұғымдар мен өзіне ғана тән объектілерді білдіру үшін жұмсалатын сөздер мен сөз тіркестерінің жиынтық атауы. Тіл білімі терминдері — лингвистикадан кейінгі екінші қатардағы тіл, басқаша айтқанда метатілдің құрамдас бір бөлігі. Оны зерттеуде едәуір қиындықтар да кездеседі. Өйткені, сырттай қарағанда, объект — тіл мен метатіл (екінші тіл) бір-бірімен сәйкес келіп жатады. Яғни тіл тұтастығын байқатады. Тіл білімі терминдері сондықтан: 1) объект тілде мүлде қолданылмайтын немесе сол объект тілден енген айрықша мәні бар сөздер, өзіндік терминдерді; 2) күрделі терминдер құрамын жасауға септігін тигізетін ерекше сөз тіркестерін қамтиды. Тіл білімі терминдерін тілдің басқа құрамына енетін номенклатурадан ара жігін айырып түсіну керек. "Аглютинация", "флекция", "фонема", "грамматика", "фонетика", "морфология", "синтаксис" десек, таза лингвистикалық терминдер жүйесін танимыз. Ал араб тіліндегі "ғаин" т. б. әріп таңбалары номенклатуралық белгілер болып саналады. Бұлардың саны едәуір. Терминдер мен номенклатуралық бірліктердің (единицалардың) шекарасы шектеулі емес, жылжымалы. Негізінде мағыналық шеңбері шектеулі болып келетін номенклатуралық таңбалар қолданыста біртіндеп жалпылық мазмұнға ие болған тиісті ғылыми ұғымды білдіретін терминге айналуы әбден мүмкін. Яғни сонда термин нағыз тілдік обьектіні зерттеудің шешуші кезеңі болып табылады. Тіл білімі терминдері және кез келген басқа ғылым салаларының терминологиясы — терминдердің әншейін тізбегі ғана емес, сонымен бірге белгілі бір ғылыми көзқарасты, дүниетанымды білдіретін ұғымдар жүйесі. Жалпы терминология ғылымның қалыптасқан, дамудың жоғарғы деңгейіне көтерілген тусында пайда болады. Терминді басқа лексикалық қабаттардан айырып тану оның нақты ғылыми-анықтамалық сипатына байланысты. Тіл білімі терминдері терминологиялық жүйенің бір тармағы және соның бір үйірі мен түріне жатады. Терминдерге негізінен бір мағыналы, дәл, нақты бір құрамды болу керек деп талап қойылғанмен, ол синонимдік қатардан, көп мағыналылықтан, дублеттерден, варианттардан ада-күде арыла алмайды. О. С. Ахманова өзінің "Словарь лингвистических терминов" деп аталатын еңбегінде "фразеологиялық единица" терминінің 23 синонимін келтіреді, сондай жағдайды "Лингвистикалық терминдер" деп аталатын (Кеңесбаев І., Жанұзақов Т.) сөздіктен де байқауға болады. Мысалы, "мағына", "түбір", "фраза" терминдерінің бірнеше мағыналары қатар өмір сүріп келеді. Бұл — бір тілдік объектінің өзін әр қырынан алып қарастыруға болады деген сөз. Осыдан кейін тіл білімінде термин реттеудің толассыз мәселесі туындайды, яғни Тіл білімі терминдері семиотикалық тұрғыдан мінсіз қалыптасқан жүйе болып саналмайды. Сондықтан термин реттеу проблемасы үнемі күн тәртібінен түспейді. Зерттеушілер табиғи тілдерге тән таңбалау заңдылығын бұзбау жайын қадағалап, тілді таза сақтауды қуаттаса, екіншілер жаңа терминологияны жасау тұрғысында ғылымның дамуын еш тоқтатуға болмайтындықтан термин реттеу тәртібін ұсынады:

1. Лингвистикалық сөз қолданыстың қазіргі күйін зерттеу;

2. Терминологияны іріктеп, оларды лингвистикалық терминдер сөздігінде беру,

3. Екі және көп тілді терминологияны ұлттық терминология жүйесімен салыстыра беру.

Мұндай іріктеу, салыстыру барысында термин ретіндегі дәл осы ұғым, құбылыс табиғатын барынша дәл бере алатын сөздер мен сөз тіркестерін іріктей білу керек. Тіл білімі терминдері тұмшалаулы объект емес, оның қатары үнемі жаңа терминдермен толығып отырады. Сондықтан негізінен уәжді (мотивированный) терминдерге, яғни мағыналық құрылымы айқын терминдерге кеңірек жол ашылғаны мақұл. Кез келген терминологиялық жүйенің өміршеңдігі оның ғылыми тұрғыдан реттеліп саралануына байланысты. Осы талапқа жауап бере алатын терминологиялық жүйе өзін дүниеге келтірген ғылыми бағыттан да өміршең болуы әбден мүмкін.

Қазіргі заман талабы, қоғамның әлемдік нарыққа бет алысы, қарапайым тілмен айтсақ мемлекетіміз бен халқымыздың қамы үшін белең алған жаһандану процесін теріс дей алмаймыз.

Қазіргі таңда салыстырмалы сипаттағы еңбектер жақсы даму үстінде. Онда әр халықтың тіліндегі ұқсастықтарды салыстырады. Сол секілді қазіргі таңда ғалымдардың алға қойған мақсаттарының бірі десек те болады салыстырмалы тіл білімі болып отыр. Бір тілдің өзін ғана қазбалап, зерттей бергеннен гөрі сол тілдің өзге туыс не туыстығы алыс та тілдермен салыстыра отырып зерттеген кімге болса да қызықты әрі нәтижелі болатыны сөзсіз.

Қазақ тілінің тарихы тереңнен бастау алады, ол алтай тілдері семьясының түркі тілдері тобына жатады. Ал, жалпы Алтай тілдері семьясына түркі тілдерінен басқа тұңғыс-манчжур, монғол, фин-угро тілдері де кіреді. Негізі қазақ тілі түркі тілдес топқа жатады. Ал түркі тілдес топқа жататын тілдер қатарында башқұрт тілі де бар. Башқұрт тілі Башқұртстанда тұратын башқұрт халқының сөйлеу тілі. Башқұрт пен қазақ арасындағы байланыс бастауын ертеден алатын туыстас халықтар десек те болады. Тілдері де жақын халықтар. Екі тіл де қыпшақ тобына жатады. Осы кезге дейін қазақ тілінде жазылған шығармалар башқұрт тіліне, ал башқұрт тіліндегі шығармаларды қазақ тіліне аудару процесі жүріп отырды. Әлі де өз жалғасын тауып келеді. Аталған екі тіл бір топқа жатып, туыстас болғанымен, олардың өзіне тән фонетикалық, морфологиялық ерекшеліктері бар. Қазақ-башқұрт тіліндегі сөздердің жөні басқа, ал терминдер жай бір бөлек. Негізі тіл білімі терминдерін қазіргі таңда әр ел өз тіліне аударып алуда, бірақ соның ішінде заңдылыққа қайшы келетіндері де болады. Міне осы мәселе терминдердің қолданысына кесірін тигізуде. Әрине бұл барлық халыққа ортақ емес. Түркі тектес халықтар тіліндегі тіл білімі терминдері де ортақ, ұқсас болып келеді. Тек жоғарыда айтылған ерекшеліктер ғана (соның ішінде фонетикалық) олардың арасындағы айырмашылықтарды білдіріп тұрады. Көп алысқа үңілмей-ақ қарапайым тіл сөзін алсақ. Қазақ тілінде тіл сөзі башқұрт тілінде тел деп аталады. Бұл жерде байқайтынымыз сөздегі фонетикалық өзгеріс. Ал негізгі мағынасы сол күйінде, яғни тіл-тел адамдардың қатынас құралы, ұлттың байлығы, қазынасы. Әр халықтың өз тілі абыройы. Яғни ешқандай лексикалық айырмашылық байқалмайды. Сонымен қатар қазақ тіліндегі жіктеу есімдіктерінің де осы секілді ерекшеліктері бар. Көз салар болсақ жекеше түрдегі мен, сен, ол түрлері башқұрт тілінде мин, һин, ул түрінде кездеседі. Ал көпше түрдегі біз, сендер, олар деген есімдіктері башқұрт тілінде без, һез, улар деген түрде беріледі. Байқап отырғанымыздай, қазақ пен башқұрт тілі арасындағы айырмашылық тек фонетикалық өзгешелігінде болып тұр.

Дата добавления: 2014-12-25